babytherapie - Stroecken en Verdult

HET GEBOORTEVERHAAL
VAN EEN BABY
Rien Verdult
Een nieuw beeld.
Heel lang werd gedacht dat baby’s als een onbeschreven blad ter wereld komen. Pasgeborenen hebben
een onvolgroeid zenuwstelsel en dus werd aangenomen dat ze geen ervaringen opdoen tijdens de
zwangerschap of tijdens de geboorte. Er werd ook aangenomen dat baby’s geen geheugen hebben en
dus geen prenatale en perinatale ervaringen kunnen vasthouden of herinneren. Niets blijkt minder
waar: het prenatale kind blijkt sensitiever, reactiever en communicatiever dan ooit werd gedacht. Het
blijkt vormen van bewustzijn te hebben, te kunnen leren en over vormen van geheugen te beschikken.
Steeds meer wetenschappelijk onderzoek bevestigt dit nieuwe beeld van de ‘competente foetus’ en van
de ‘competente baby’. Alhoewel deze nieuwe inzichten nog te veel en te vaak worden genegeerd,
vooral door artsen, hebben ze toch belangrijke consequenties. Zo kunnen traumatische geboortes tot
heel wat emotionele problemen leiden tussen moeder en kind. Deze problemen kunnen voorkomen of
opgevangen worden als ze vroegtijdig worden onderkend.
Een casus.
In onze praktijk meldde zich een koppel aan met hun vier maanden oude baby Jonas. Jonas werd vier
weken te vroeg geboren. Zijn tweelingbroertje is vlak voor de geboorte gestorven en ook zijn leven
heeft aan een zijden draadje gehangen. Er was sprake van een placenta-loslating. Hij is met een spoed
keizersnede geboren en zijn leven kon gered worden na een reanimatie. Hij verbleef nog één week in
een couveuse. Zijn moeder en vader waren emotioneel in verwarring: blij om de geboorte van Jonas,
verdrietig om de dood van hun zoontje Ward. Baby Jonas was hyperalert en snel overprikkeld; hij kon
zich moeilijk overgeven aan slapen; hij kende periodes van intens en langdurig huilen, waar zijn
ouders geen raad mee wisten; zijn bewegingen straalden een grote mate van onrust uit; zijn moeder
vertelde dat hij alleen maar in haar lijfelijke aanwezigheid tot rust kwam. Haar eigen emotionele
problemen en die van baby Jonas ondermijnden haar draagkracht en verstoorden daardoor de relatie
met haar overlevende baby.
Gelukkig had de geconsulteerde osteopaat de emotionele problemen van Jonas en zijn ouders snel
onderkend en doorverwezen naar onze praktijk voor babypsychotherapie. Jonas had een traumatische
geboorte achter de rug: zijn eigen leven was in gevaar, hij heeft zijn broertje verloren, en hij is via een
keizersnede op de wereld gekomen. Na zijn geboorte heeft hij het lichaam van zijn moeder een week
lang moeten missen door zijn verblijf in de couveuse. Bovendien is zijn moeder emotioneel in
verwarring.
Hun relatie dreigt te ontsporen.
Kunnen pasgeborenen getraumatiseerd zijn?
Over het prenatale leven bestaan nog steeds twee grote misvattingen. Vaak wordt gezegd dat de
baarmoeder een paradijs is met zeer sterke geluksgevoelens, waar alle negatieve invloeden buiten
gehouden worden door de placenta. Onderzoek aan de universiteit van Utrecht toont bijvoorbeeld aan,
dat stress van de moeder tijdens de zwangerschap wel degelijk een invloed heeft op de foetus. Bij
gestresste moeders is de kans op vroeggeboorte met lager geboortegewicht en met meer complicaties
aanzienlijk hoger. Foetussen en baby’s kunnen dus al vroeg in hun leven stress opgelopen hebben. De
tweede misvatting is dat de pasgeborene zich niets kan herinneren van zijn prenataal leven noch van
zijn geboorte. Een baby kan echter zijn verhaal ‘vertellen’. Er bestaat een lichaamsgeheugen, waarmee
de baby kan ‘onthouden’ wat er is gebeurd. Hoe dit lichaamsgeheugen precies werkt is nog niet
volledig bekend, maar dat het bestaat is een vaststaand feit. Ingrijpende ervaringen kunnen worden
opgeslagen in het geheugen van het lichaam en worden gecommuniceerd via lichaamstaal of via
‘orgaantaal’. Zo kunnen een slechte vertering, krampjes of reflux signalen zijn van emotioneel belaste
organen. Ook hoge koorts, zonder aanwijsbare lichamelijke oorzaak, kan duiden op een stressreactie
van de baby. De baby gebruikt geen woorden, maar zijn lichaam spreekt over zijn ervaringen. Er zijn
verschillende aspecten van zijn lichaamstaal die ons samen een beeld kunnen geven van de vroegste
ervaringen van de baby. Via zijn motoriek en houding, via mimiek, alertheid, hechtingsgedrag en
oogcontact of communicatie door huilen kan de baby signalen geven over zijn gevoelsleven. De
opdracht voor de babypsychotherapeut is om de taal van de baby te begrijpen en er empathisch op te
reageren. Om met de bekende Franse kinderpsychiater Françoise Dolto te spreken: ‘de therapeut
luistert naar de pijn van de baby’. Een belangrijke valkuil voor de babypsychotherapeut is dat hij
vervalt in sympathie voor de baby, terwijl zijn opdracht is om met empathie in te gaan op zijn pijn.
Voor een baby kan de geboorte traumatisch zijn. Een geboorte kan zo’n ingrijpende ervaring zijn dat
deze sterke gevoelens oproept welke moeilijk te verwerken zijn. Omdat de mogelijkheden van een
baby nog beperkt zijn om te reageren op overweldigende situaties, loopt hij meer risico dat een
ingrijpende gebeurtenis traumatisch wordt, met blijvende emotionele schade tot gevolg. Ogenschijnlijk
routinematige medische ingrepen, als het inleiden van de bevalling of een tangverlossing, kunnen voor
de baby dramatische gevolgen hebben. Ook geboortes die te lang duren (vastzitten) of die juist veel te
snel verlopen (stortgeboorte) kunnen door de baby ervaren worden als een inbreuk op het biologisch
geprogrammeerd verloop van zijn geboorteproces. Dergelijke inbreuken op het subtiele verloop van de
geboorte kunnen, in min of meerdere mate, traumatisch zijn. Zo is een keizersnede, als andere
‘uitgang‘uit de baarmoeder, niet voorzien in de biologische programma’s van de menselijke soort. Een
keizersnede kan levensreddend zijn, maar heeft ook ingrijpende emotionele gevolgen. Baby’s die via
een keizersnede geboren zijn vertonen vaak een overprikkeld zijn, een hyperalertheid, en een
ambivalente verhouding tot aangeraakt worden. Ze kunnen het ook moeilijk hebben als een activiteit
(zoals borstvoeding krijgen) plotseling wordt afgebroken; dit kan tot intens huilen leiden.
Geboortetrauma’s leiden tot drie clusters van emotionele problemen: de ervaring van een
overweldigende shock, het verlies aan hechting met de moeder, én het verlies van grenzen en controle.
De behandeling van baby’s in psychotherapie richt zich dan ook op het ontladen van de lijfelijke
spanning die zich heeft vastgezet op bepaalde plaatsen, afhankelijk van waar het trauma lijfelijk
voelbaar is geweest. Daarnaast wordt er gewerkt aan het herstel van de hechtingsrelatie met de moeder
en aan het herstel van grenzen en controle over het eigen lichaam.
‘Trauma-huilen’.
Huilen is misschien wel een van de krachtigste manieren om te communiceren waarover een baby
beschikt. Als een baby huilt dan huilt hij met heel zijn lichaampje en geeft hij krachtige signalen aan
zijn omgeving. De Amerikaanse babytherapeut William Emerson heeft een onderscheid gemaakt
tussen ‘behoefte-huilen’ en ‘trauma-huilen’. Veel ouders gaan ervan uit dat als een baby huilt, hij
uitsluitend een fysiologische behoefte kenbaar maakt. Dit is een belangrijke vergissing van ouders,
maar ook van hulpverleners. Naast het kenbaar maken van noodzakelijke levensbehoeften, kan een
baby via zijn huilen ook aangeven dat hij pijn heeft. Niet omdat hem pijn wordt gedaan, maar omdat
hij zich via het huilen wil bevrijden van zijn opgelopen pijn. Deze vorm van huilen wordt door
William Emerson ‘trauma-huilen’ genoemd. Het is de ontlading van emotionele pijn die de baby in
zijn verleden heeft opgelopen. ‘Trauma-huilen’ is een vorm van loslaten van innerlijke spanning, van
verwerken van opgelopen belastingen of trauma’s. Deze vorm van huilen is veel krachtiger en
krijsender dan ‘behoefte-huilen’ en gaat gepaard met angst en paniek, die goed in de oogjes van de
baby te zien zijn. Bij ‘trauma-huilen’ heeft de baby meer spanning in zijn lichaam, de neiging om zich
te overstrekken; zijn vuistjes zijn vaak gebald en de bewegingen van armpjes en beentjes nemen sterk
toe.
Dit ‘trauma-huilen’ kan, als de onderliggende emotionele problematiek niet behandeld wordt, soms
maandenlang duren, vaak vele uren per dag. Dit is een poging van de baby om de emotionele pijn van
de traumatische ervaring tot ontlading te brengen en zich zo te bevrijden van deze pijn. Echter, deze
ontlading kan pas echt optreden als de baby zich gesteund en gedragen voelt door een omgeving die
zijn trauma onderkent en hem de veiligheid en containment (houvast) biedt die hij nodig heeft om zijn
pijn toe te laten. Een baby in ‘trauma-huilen’ mag nooit alleen gelaten worden. Als dit wel gebeurt
dan zal zijn huilen sneller verstommen en stopt de baby met huilen, misschien voorgoed! Het beleven
van zijn pijn wordt dan onmogelijk, met als gevolg dat elke pijn in de rest van zijn leven afgeweerd
moet worden.
Terug naar Jonas.
In de behandeling lag de nadruk op zijn verdriet over het verlies van zijn tweelingbroertje, op het
gemis van niet door het geboortekanaal te zijn gegaan als gevolg van de keizersnede, en op zijn
ontreddering als gevolg van het gemis van zijn moeder in de eerste week van zijn leven, en dat na zijn
levensbedreigende traumatische ervaring. Bovendien is het noodzakelijk om duidelijkheid te creëren
in de relatie met zijn moeder. De behandeling duurde 8 sessies van telkens 1,5 uur. Met zachte
technieken werd de emotionele pijn van Jonas naar boven gehaald en dit in een veilig en
houvastbiedend klimaat. Door de therapeuten wordt aan zijn verhaal woorden gegeven, omdat een
baby onze taal zeer goed kan begrijpen lang voordat ze kunnen spreken. Uiteraard spreken de
therapeuten mét de baby en niet óver de baby. Voor Jonas was het belangrijk te ‘weten’, of beter te
ervaren, dat zijn moeder niet verdrietig was omdat hij in haar leven is gekomen. Ze liet hem voelen dat
ze blij was met hem en voor hem, maar verdrietig over de dood van zijn broertje Ward.
Tot slot.
Voor het onderkennen van vroege trauma’s bij pasgeborenen is het van belang dat de kennis van de
prenatale psychologie meer verspreid wordt onder hulpverleners en ouders. Achterhaalde ideeën over
baby’s moeten vervangen worden door empathie met het mogelijke lijden van pasgeborenen door
prenatale belastingen of door geboortetrauma’s. Babypsychotherapie is volop in ontwikkeling, vooral
in landen als de USA, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland. Er worden volop nieuwe methoden
ontwikkeld om baby’s vroeg in hun leven te helpen. Dit vereist een grondige kennis over de
psychologie van de vroegste ontwikkeling van het kind, inclusief zijn prenataal leven. Het vereist van
de hulpverleners ook een grote mate van sensitiviteit en empathie. Misschien is nog wel de
belangrijkste voorwaarde dat de hulpverlener zijn eigen prenatale trauma’s en geboortetrauma’s heeft
herbeleefd en verwerkt. Babypsychotherapie is geen hype, geen overbodige luxe; babypsychotherapie
kan veel latere problemen voorkomen door een vroege interventie. Zowel de baby als zijn ouders
kunnen er wel bij varen.
Rien Verdult is ontwikkelingspsycholoog en prenataal psychotherapeut voor volwassenen en baby’s.
Samen met zijn partner Gaby Stroecken behandelt hij baby’s met prenatale- en geboortetrauma’s. Hij
heeft hiervoor een opleiding gevolgd in Zwitserland bij William Emerson en Karlton Terry. Hij werkt
in zijn eigen praktijk in Borgloon (B), niet ver van Maastricht. Hij geeft voordrachten en bijscholingen
over de vroegste ontwikkeling van het kind.
Correspondentie:
Opeeuwstraat 59, B 3840 Gors-Opleeuw (Borgloon)
[email protected]
www.stroeckenverdult.be
Literatuur.
Chamberlain, D., Life in the womb: dangers and opportunities. In: The Journal of Prenatal and
Perinatal Psychology and Health, 14,1-2, 1999.
Dolto, F. , La difficulté de vivre. Vertiges du Nord, Carrere, 1986.
Eliacheff, C., Het kind dat een kat wilde zijn. De Bezige Bij, Amsterdam, 1995.
Emerson, W., Birthtrauma: the psychological effects of obstetrical interventions. In: The Journal of
Prenatal and Perinatal Psychology and Health, 13,1, 1998.
Emerson, W.,Das verletzliche Ungeborene: Behandelungstechniken und forschungsergebnisse.. In :
Harms, Th., Auf die Welt gekommen; die neuen Babytherapien. Ulrich Leutner Verlag, Berlijn, 2000.
Harms, Th., Auf die Welt gekommen; die neuen Babytherapien.Ulrich Leutner Verlag, Berlijn, 2000.
Klaus, M, en Klaus, Ph, Your amazing newborn. Perseus Books, Reading, 1998.
Nossent, S., Babyvisie; wat baby’s denken en voelen. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 1998.
Solter, A., Baby’s weten wat ze willen. De Toorts, Haarlem, 1991.
Solter, A., De taal van huilen. De Toorts, Haarlem, 2000.
Stroecken, G., Het miskende kind in onszelf. MOM, Houten, 2001. (alleen nog verkrijgbaar via
www.stroeckenverdult.be)
Stroecken, G., De stem van het jonge kind. MOM, Houten, 2003. (alleen nog verkrijgbaar via
www.stroeckenverdult.be)
Szejer, M., Platz für Anne; die Arbeit einer Psychoanalytikerin mit Neugeborenen. Kunstmann Verlag,
München, 1998.
Terry, K., Accurate empathy. In: Verdult, R., Op maat van de mens. EVPP ‘De Bakkerij’, Borgloon,
2005.
Verdult, R., De ‘competente foetus: op weg naar hechting. Tijdschrift voor Vroedvrouwen, 2004 (1),
pg 15-19.
Verdult, R. , Die Neuverdrahtung des Gerhirns; Entwicklung des Gehirns, pränatale Bindung und die
Konsequenzen für Psychotherapie. In: Schindler, P. ( in press). Am Anfang des Lebens. Schwabe
Verlag, Basel, 2007.
Verdult, R. en Stroecken, G., Babytherapie: ‘spreken’ met de baby. Tijdschrift voor Vroedvrouwen, 3,
2004, pg 132-135.
Verny, Th., Tomorrow’s baby. Simon&Schuster, New York, 2002.