De stoornissen in het gebruik van een middel

Orthopedagogiek van de bijzondere
groepen – partim drugmisbruik
Veerle Soyez
22/04/2003
Begripsomschrijving en definiëring
Instrumenten
Theoretische modellen
•Probleemontwikkeling
•(verschillende factoren)
3 M’s
GEBRUIK / MISBRUIK
DSM; Van Dijk;
McLellan et. Al (ASI)
•Abstinentie
Veranderingsprocessen
(Prochaska & DiClemente
De Leon)
Terugval(preventie)
(Marlatt & Gordon)
DSM-IV (APA, 1994)
• De stoornissen in het gebruik van
een middel
• afhankelijkheid
• misbruik
• De stoornissen door het gebruik
van een middel
•
•
•
•
•
•
•
•
•
intoxicatie
onthouding
delirium
persisterende dementie
persisterende amnestische stoornis
stemmingsstoornis
angststoornis
seksuele dysfunctie
slaapstoornis
Afhankelijkheid van een middel
• Tolerantie, gedefinieerd door ten
minste één van de volgende:
• een behoefte aan toenemende hoeveelheden van
het middel om een intoxicatie te bereiken
• een duidelijk verminderd effect bij voortgezet
gebruik van dezelfde hoeveelheid
• Onthouding, zoals blijkt uit ten
minste één van de volgende:
• het voor het middel karakteristieke
onthoudingssyndroom
• hetzelfde (of een nauw hiermee verwant) middel
wordt gebruikt om onthoudingsverschijnselen te
verlichten of te vermijden
• Het middel wordt vaak in grotere
hoeveelheden of gedurende een
langere tijd gebruikt dan gepland
• Er bestaat de aanhoudende wens of er zijn
weinig succesvolle pogingen om het
gebruik van het middel te verminderen of
in de hand te houden
• Een groot deel van de tijd gaat op aan
activiteiten nodig om aan het middel te
komen, het gebruik van het middel, of aan
het herstel van de effecten ervan
• Belangrijke sociale of beroepsmatige
bezigheden of vrijetijdsbesteding worden
opgegeven of verminderd
• Het gebruik van het middel wordt
gecontinueerd ondanks de wetenschap dat
er een hardnekkig probleem is dat
veroorzaakt of verergerd wordt door het
middel
Misbruik van een middel
• Herhaaldelijk
gebruik
van
het
middel met als gevolg dat het niet
meer lukt om in belangrijke mate
verplichtingen op het werk, school
of thuis na te komen
• Herhaaldelijk gebruik van het
middel in situaties waarin het
fysiek gevaarlijk is
• Herhaaldelijk, in samenhang met
het middel, in aanraking komen
met justitie
Misbruik van een middel
• Voortdurend gebruik van het
middel ondanks aanhoudende of
terugkerende problemen op sociaal
of intermenselijk terrein
veroorzaakt of verergerd door de
effecten van het middel
Belangrijk: de verschijnselen hebben
nooit voldaan aan de criteria van
afhankelijkheid van een middel uit
deze groep middelen
Fases in het
afhankelijkheidsproces
• Belang
van de “drie
(MENS, MIDDEL, MILIEU)
• Vier fases:
•
•
•
•
M’s”
Experimenteerfase
Sociaal of geïntegreerd gebruik
Overmatig en schadelijk gebruik
Fase van afhankelijkheid
• Vier vicieuze cirkels (Van Dijk,
1973, 1980):
• lichamelijk, psychisch, sociaal en cerebraal
De lichamelijke vicieuze cirkel
De psychische vicieuze cirkel
•De sociale vicieuze cirkel
De cerebrale vicieuze cirkel
Van afhankelijkheid naar
ontwenning
• Belang van motivatie
• De stadia van verandering van
Prochaska en DiClemente (1992)
•
•
•
•
•
Voorbeschouwing (precontemplation)
Overpeinzing (contemplation)
Voorbereiding (preparation)
Actie (action)
Stabilisatie (maintenance)
Precontemplation
• Geen intentie om gedrag te veranderen
• Niet of onderbewust van het probleem
• Omgeving ziet wel een probleem 
behandeling onder druk
• Gedragsverandering mogelijk onder druk
Contemplation
• Bewust van het probleem
• Afwegen pro’s en contra’s
• Denken er ernstig over om iets te doen,
maar nog geen actie
• Mensen blijven vaak lang hangen in deze
fase
Preparation
• Combinatie van intentie en een aantal
gedragscriteria: meestal al minieme
gedragsveranderingen
• Willen binnen de maand actie ondernemen
om doel bereiken
• Nog geen effecten
Action
• Werkelijke gedragsverandering
• Meest « zichtbare » stadium
• Er moet een duidelijk (vooropgesteld)
criterium bereikt worden
• Wordt vaak foutief omschreven als
« verandering »
Maintenance
• Inspanningen om:
• verworven gedragingen te bestendigen
• herval te voorkomen
• Is een verderzetten van verandering 
spiraal van verandering
herval als leerproces (lapse vs. relapse)
Verandering als circulair proces
De stadia van verandering van De
Leon
• Steunt op drie belangrijke basis-assumpties
• Verslaving beïnvloed de hele persoon
• Het herstelproces manifesteert zich op
meerdere levensgebieden
• Er is een voldoende lange behandelperiode
noodzakelijk om definitief herstel te bereiken
• 6 stadia voor de behandeling, 4 tijdens / na
de behandeling
Overzicht stadia
• Voor de behandeling
•
•
•
•
•
•
Ontkenning
Ambivalentie
Extrinsieke motivatie
Intrinsieke motivatie
Bereidheid tot veranderen
Bereidheid tot behandeling
•
•
•
•
Ontwenning
Abstinentie
Behoud
Integratie en identificatie
• Tijdens de behandeling
Instrumenten
• Wat is belangrijk om te meten?
• Ernst van het misbruik: feitelijke gegevens
m.b.t. gebruik, maar op verschillende
leefgebieden (Addiction Severity Index);
eventueel aanvullend meer diepgaand bevragen.
• Dynamische karakteristieken – zoals motivatie,
bereidheid tot verandering (TCU-motivation
scale; CMRS)
ASI algemeen: globale kenmerken
• Interview; voordeel t.o.v. vragenlijst
• Vragenlijstversie minder betrouwbaar / valied
• Ook bruikbaar bij personen met leesproblemen
• Beter voor contact tijdens de intake
• Semigestructureerd
• Elke cliënt krijgt alle vragen
• Mogelijkheid tot herformuleren / doorvragen
• Volledig gestandaardiseerd
• Manier van scoring duidelijk vastgelegd (handleiding)
• Duur: 45-60 minuten
• Afhankelijk van cliënt
• Afhankelijk van interviewervaring
Algemeen: waarde
• Ontwikkeld vanuit de praktijk
• Problemen met discrete psychiatrische classificatie
• Dichotomie weinig aangrijpingspunten voor
behandeling
• Grote verschillen in aard en ernst van verslaving binnen
groep cliënten DSM-III alcohol-afhankelijkheid
• Meer probleemgerichte benadering
geïndiceerd
• Loslaten van pathologie (ziekte) concept
meer werken vanuit dimensionaal concept
EuropASI principes (1)
• EuropASI beslaat 6 leefgebieden
•
•
•
•
•
•
•
Lichamelijke gezondheid
Arbeid, opleiding, inkomen
Alcohol- / druggebruik
Justitie / politie
Sociale / familiale problemen
Psychiatrische en emotionele problemen
Eventueel bijkomende gokmodule
• Multidimensionele benadering is verbetering t.o.v.
dichotome classificatietraditie
EuropASI principes (2)
• Elk leefgebied = onafhankelijk interview
• Onafhankelijk van drug / alcohol gebruik (vb.
ontwenning)
• Elk leefgebied wordt geïntroduceerd en afgesloten
• ASI is een globaal instrument
• Spit niet elke dimensie in de diepte uit
• Globaal idee wat er in dit leefgebied moet
gebeuren
• ASI is soort thermometer
EuropASI principes (3)
• Structuur is steeds hetzelfde voor elk
probleemgebied
• Begin met feitelijke (objectieve) vragen
• Hoe vaak, hoeveel jaar, hoeveel dagen
• Bedoeld om een beeld te krijgen van de feitelijke situatie van
de cliënt
• Eindig met aantal menings- (objectieve) vragen
• In welke mate heeft u afgelopen maand last gehad
• In welke mate is hulp / behandeling van deze problemen op dit
moment belangrijk
• Onafhankelijke interviewer ernstscore
• Betrouwbaarheidsmeting (onjuiste weergave
werkelijkheid en problemen met begrijpen)
Toepassingsmogelijkheden
• Behandeling
• Bepalen hoe iemand de hulpverlening binnenkomt (middelenmisbruik
gaat vaak samen met andere factoren)
• Globale screener (thermometer)
• Veel gestandaardiseerde info op relatief korte tijd
• (Contra)indicatiestelling / cliëntbesprekingen / handelingsplan /
doorverwijzing
• Indicatie voor verdere, bijkomende diagnostiek
Toepassingsmogelijkheden
• Onderzoek
• Binnen de hulpverlening
• Lange termijn effectstudies (evaluatie)
• In kaart brengen van de populatie
• Buiten de hulpverlening
• Vergelijken van groepen / populaties
• Registratie
• Overzicht van alcohol- en druggebruikers lokaal, nationaal en
internationaal