Grondoorlog 1914-1918

Het Westelijk Front
in context van de Eerste Wereldoorlog
Dr. Rian van Meeteren
Fronten: geografisch
Europa




Ottomaanse Rijk
Westelijk front
Oostelijk front
Italië (vanaf 1915)
Balkan




Servië (tot 1915)
Saloniki (vanaf 1915)

Oceanie
Afrika


3-06-2014
Duitse koloniën
Duitse koloniën
Oost Afrika (Tanganiyka)
ZW Afrika (Namibie)
Togo
Kameroen

Gallipoli
Egypte/Palestina
Kaukasus
Arabië
Mesopotamië
Lybië (Senoessi’s)
Nieuw Guinea
Samoa
Bismarck archipel
China

het Westelijk Front
Tsingtao
2
WO 1: een samenloop van conflicten
Frankrijk vs. Duitsland (revanche voor
1870, Elzas-Lotharingen)
Rusland vs. Oostenrijk (Balkan)
Italië vs Oostenrijk (Italia irredenta)
Rusland vs. Ottomaanse Rijk (Istanbul,
verbinding Middellandse Zee, Kaukasus)
3-06-2014
het Westelijk Front
3
WO 1: periodisering

Bewegingsoorlog (1914)
 Uitvoering oorlogsplannen
 Operaties en tactiek vooral
gericht tegen flanken van
tegenstander
3-06-2014
het Westelijk Front
4
WO 1: periodisering


Bewegingsoorlog (1914)
 Uitvoering oorlogsplannen
 Operaties en tactiek vooral
gericht tegen flanken van
tegenstander
Loopgravenoorlog (1915-1917)
 Streven naar de
(strategische) doorbraak
 Ontwikkelingen nieuwe
tactieken en wapen
technologie
3-06-2014
het Westelijk Front
5
WO 1: periodisering



Bewegingsoorlog (1914)
 Uitvoering oorlogsplannen
 Operaties en tactiek vooral
gericht tegen flanken van
tegenstander
Loopgravenoorlog (1915-1917)
 Streven naar de
(strategische) doorbraak
 Ontwikkelingen nieuwe
tactieken en wapen
technologie
Doorbraakfase (1918)
 Herstel van mobiliteit door:
 Infiltratie tactiek
 tanks
3-06-2014
het Westelijk Front
6
Opbouw
1914

1917
Westelijk Front

Oorlogsplannen
Operaties



Oostelijk front

1915





Strategische overwegingen
Loopgravenoorlog
Westelijk Front: Operaties
Inzet van strijdgas
Oostelijk Front, Italië en de Balkan
Politiek
Militair
Cambrai
Italië
1918




Strategische situatie
De Duitse offensieven
De Geallieerde tegenoffensieven
Het einde
1916



Entente strategie: Chantilly
Centralen strategie
Operaties:
Verdun
Brusilov offensief
Somme

3-06-2014
De tank
het Westelijk Front
7
1914 west: de oorlogsplannen
Duitsland: het Schlieffenplan of Moltkeplan?



Concept dateert uit 1905 toen Alfred von Schlieffen chef
van de Generale Staf was, maar als het in werking treedt is
zijn opvolger Moltke als 8 jaar in functie (en Schlieffen zelf
al 2 jaar dood) is
Het feitelijke Duitse oorlogsplan gaat uit van het voeren van
een tweefronten oorlog
Frankrijk eerst verslaan, dan Rusland
Omtrekken van de Franse fortificaties door schending
neutraliteit Nederland, België en Luxemburg
Extreem sterke rechtervleugel (7/8 deel van het leger)

Modificaties onder opvolger Helmuth von Moltke
Meer sterkte in het oosten (15% ipv 5%)
Neutraliteit Nederland gerespecteerd (‘Luftrohr’)
Rechtervleugel nog maar 3-4 keer zo sterk als de linker
3-06-2014
het Westelijk Front
8
1914 west: de oorlogsplannen
Frankrijk: Plan XVII


Vastgesteld in 1914 door opperbevelhebber Joseph Joffre
Tov eerdere plannen veel offensiever
School ‘offensive à outrance’
Ook Rusland gevraagd snel offensieve operaties tegen Duitsland te
beginnen
Aanvallen in Elzas Lotharingen (Mulhouse, Thionville, Metz)
Houdt rekening met een beperkte Duitse opmars door België
Engeland: geen vastomlijnd plan

Wel militair overleg met Frankrijk, geen vaste afspraken
België: neutraal


geen afspraken
geen eenstemmigheid t.a.v. de te volgen strategie(verdedigen aan de
Maas vs. terugtrekken op Antwerpen)
14-04-2014
De Opmars
9
De oorlogsplannen
3-06-2014
het Westelijk Front
10
1914: Operaties in het westen 1
Operaties in België
14-04-2014
De Opmars
11
1914: Operaties in het westen 1
Operaties in België
14-04-2014
De Opmars
12
1914: Operaties in het westen 1
Operaties in België
14-04-2014
De Opmars
13
1914: Operaties in het westen 1
Operaties in België
14-04-2014
De Opmars
14
1914: Operaties in het westen 1
Operaties in België
14-04-2014
De Opmars
15
1914: Operaties in het westen 2
slag aan de grenzen en terugtocht
De Opmars
16
14-04-2014
1914: Operaties in het westen 2
slag aan de grenzen en terugtocht
De Opmars
17
14-04-2014
1914: Operaties in het westen 3
Slag aan de Marne en ‘Race to the Sea’
De Opmars
18
14-04-2014
1914: Operaties in het westen 3
Slag aan de Marne en ‘Race to the Sea’
De Opmars
19
14-04-2014
1914 – het Oostfront en de Balkan
Duitsland wint de slagen bij Tannenberg, de
Mazoerische meren en Łodz en verdrijft de Russische
legers van zijn grondgebied
Oostenrijk-Hongarije leidt een grote nederlaag in Galicië
en verliest deze provincie met de stad Lemberg en meer
dan 100.000 soldaten worden belegerd in de vesting
Przemysl
Oostenrijk-Hongarije valt drie keer Servië binnen maar
wordt elke keer door het Servische leger verdreven
Het Ottomaanse Rijk gaat aan de oorlog deelnemen
3-06-2014
het Westelijk Front
20
1914: de balans
Alle plannen hebben gefaald
Bewegingsoorlog is overal vastgelopen


Vaste fronten zonder open flanken
Proliferatie van loopgraven
Extreem hoge verliezen

Relatief het hoogst van de hele oorlog
Franse offensief optreden aan de grenzen
Vrijwel vernietiging van de BEF bij Ieper
Omsingelingsslagen in het oosten (Tannenberg, Lemberg)
Hoe moet het verder?
3-06-2014
het Westelijk Front
21
1915: strategische overwegingen
Entente
Frankrijk

Bevrijd bezet Frans gebied: focus op het westfront
Engeland



‘Easterners’ tegenover ‘Westerners’
Operaties tegen het Ottomaanse Rijk
Toenemende troepenmacht aan het westelijk front
(eerst Territorial Army, later ook de vrijwilligers van de
New Army)
Rusland


3-06-2014
Frankrijk oefent druk uit op Rusland om offensief
tegen Duitsland te openen
Dreigende positie tegenover Oostenrijk-Hongarije
het Westelijk Front
22
1915: strategische overwegingen
Centralen
Duitsland

Ook west vs. Oost:
Nieuwe chef van de Generale Staf: Erich von Falkenhayen wil zich
op het westen richten
Hindenburg/Ludendorf (OberOst) willen de oorlog in Rusland
beslechten

De bedreigde positie van Oostenrijk-Hongarije dwingt
Falkenhayen zich op het Oosten te concentreren
Oostenrijk


3-06-2014
Wordt bedreigd door Rusland
Krijgt Italië in 1915 als extra front erbij
het Westelijk Front
23
Loopgravenoorlog
Niet nieuw, maar wel nieuw op deze schaal
Loopgraven gescheiden door niemandsland



in toenemende mate beveiligd met prikkeldraad
Meerdere linies en communicatie loopgraven
Altijd alert op mogelijke aanval
Partijen zoeken de doorbraak door lokale langdurige
offensieven
Tussen offensieven lang niet altijd inactiviteit




3-06-2014
Gericht beleid Engelsen om niemandsland te domineren
(trenchraids)
Wisseldiensten tussen front, tweede lijn en ‘rust’
Continue dreiging: sluipschutters, mortieren
Wapens: loopgraaf mortier (Minenwerfer), handgranaat
het Westelijk Front
24
1915 west: Geallieerde operaties
Frankrijk: Artois en Champagne
Engeland: Neuve Chapelle, Loos

Toenemend gebruik van inleidende artillerie
beschieting (trommelvuur)
Suppressie machinegeweer vuur
Counterbattery vuur
Vernietiging prikkeldraad
Inzet beperkt door gebrek aan granaten

Doorbraak problematisch
Slagveld communicatie
Gebrekkige inzet reserves
Moeilijk om artillerie naar voren te krijgen na aanval
Initiële winst gaat vrijwel altijd verloren aan tegenaanval
3-06-2014
het Westelijk Front
25
1915 west: Inzet van strijdgas
Eerste inzet bij de Tweede slag bij Ieper (…..), de enige Duitse
offensieve actie in het westen in 1915



Tactische doelstelling
Inzet van strijdgas (chloorgas) leidt tot potentiële doorbraak
Door gebrek aan reserves succes niet uitgebuit
Proliferatie


3-06-2014
Alle partijen zetten strijdgassen in
Technologische ontwikkeling: nieuwe gassen (fosgeen en mosterdgas)
tegenover steeds betere bescherming (van mondkapjes naar
gasmaskers tot beschermende kleding)
het Westelijk Front
26
1915 – de andere fronten
In mei breken de Duitse en Oostenrijks-Hongaarse legers door de
Russische linies bij Gorlice-Tarnow en drijven de Russen langs het gehele
front terug tot de lijn Riga – Roemeense grens
Oostenrijk-Hongarije blijkt in staat de aanvallen van Italië aan de Isonzo op
te vangen
Engels-Franse landingen bij de Dardanellen (Gallipoli) mislukken
Engelse operaties in Mesopotamië lijden de insluiting en overgave van
Engelse troepen bij Kut-al-Amara
In Egypte wordt het Suez kanaal succesvol tegen Turkse aanvallen
verdedigd
Bulgarije komt aan de kant van de centralen in de oorlog. De gezamenlijke
Centrale legers veroveren Servië; het Servische leger wordt door de
Engelsen en Fransen geëvacueerd
Fransen en Engelse eenheden vestigen een bruggenhoofd in de Griekse
stad Salonika
3-06-2014
het Westelijk Front
27
1915: de balans
Entente: uiterst teleurstellend



Geen vooruitgang in het westen
Mislukken operaties tegen het Ottomaanse Rijk
(Dardanellen, Mesopotamie)
Rusland op de terugtocht en Servië uit de oorlog
Centralen: goed jaar, maar…



3-06-2014
Geen zicht op een overwinning
Engelse blokkade begint te klemmen
Italië betekent extra druk op Oostenrijk
het Westelijk Front
28
Frontlijnen eind 1915
3-06-2014
het Westelijk Front
29
De Chantilly conferentie
6 december 1915
3-06-2014
het Westelijk Front
30
De ‘Chantilly’ strategie voor 1916
Hervat offensief of het Frans-Engelse, Italiaanse
en Russische front zodra mogelijk
Coordinatie van offensieven
Afmatten vijand door offensieve acties
Materiele steun Rusland en Servië
Ontruim Gallipoli tbv Egypte en behoud Saloniki
Voortzetting economische oorlog
Op voorstel van Rusland: ondersteun bedreigde
staten door offensieven
3-06-2014
het Westelijk Front
31
1916: Strategie Centralen
Duitsland gaat in het westen in de aanval
Geen coördinatie met Oostenrijk Hongarije, dat
zelf in de Dolomieten aanvalt
Doel: het Franse leger zodanig verliezen
toebrengen dat Frankrijk zich uit de oorlog moet
terugtrekken (‘Weißbluten’)
Attritie strategie
Verdun gekozen als doelwit

3-06-2014
Symbool waarde voor Frankrijk
het Westelijk Front
32
1916: Strategie Centralen
Waarom nu naar het westen?



Falkenhayen wilde dat altijd al
De 1915 veldtocht in het oosten had Rusland
niet beslissend verslagen
Jaloezie op OberOst?
Hoe gunstige attritie ratio realiseren?


3-06-2014
Onduidelijk
Uitlokken Franse tegenaanvallen onder
ongunstige omstandigheden?
het Westelijk Front
33
1916: Verdun
Aanval op 21 februari na kort intensief
bombardement
Verovering fort Douaumont al op dag 5
van het offensief
Het Franse leger (Petain) verdedigt zich
hardnekkig
Slag wordt in feite een opeenvolging van
kleine lokale aanvallen en tegenaanvallen
De grens van de Duitse opmars zijn het
fort Vaux en het dorp Fleury, de forten
Souville en Tavannes vallen niet
Falkenhayen’s attritie doel wordt niet
gerealiseerd:
Uiteindelijk aantal slachtoffers:


3-06-2014
Frankrijk: 400000
Duitsland: 340000
het Westelijk Front
34
1916: Verdun
3-06-2014
het Westelijk Front
35
Brusilov offensief
Zuidelijk deel oostelijk
front
Oostenrijks Hongaarse
leger het doelwit
De Centralen worden 100
km teruggeslagen
Duitsland moet Oostenrijk
te hulp komen
Toont zwakte
Oostenrijkse leger aan
Ontlast zowel Frankrijk bij
Verdun als Italië
3-06-2014
het Westelijk Front
36
1916: Slag aan de Somme
Eerste grote operatie van het de Engelse New Armies
(vrijwilligers uit 1914/15)
Eerste grote offensief onder commando van
Douglas Haig
Onduidelijkheid over het doel van het offensief


Doorbraak met cavalerie in achterland (Haig)
‘Bite & Hold’ (Rawlinson)
Nieuwe elementen



Aanval vooraf gegaan door een trommelvuur van een week
(Suppressie en prikkeldraad opruimen)
Vuurwals (‘Creeping barrage’, coordinatie artillerie en infanterie)
Ondergrondse mijnen
Infanterie gaat beladen met meer dan 30 kg bepakking
rustig lopend ten aanval
3-06-2014
het Westelijk Front
37
1916: Slag aan de Somme
1 juli 1916:

Trommelvuur onvoldoende uitwerking
Duitse verdedigers zijn tijdig op post
Prikkeldraad nog intact




Vuurwals gaat sneller dan infanterie
Te late inzet reserves
Geen doorbraak
60000 Engelse slachtoffers op de eerste dag,
waarvan een derde gesneuveld
Vervolg



Offensief wordt in fasen voortgezet tot in
November
Eerste inzet van tanks op 15 september 1916
Maximale terreinwinst: 10 km
Slachtoffers:



3-06-2014
Engeland: 420000
Frankrijk: 203000
Duitsland: 440000
het Westelijk Front
38
1916: de balans
Gigantische verliezen en een schijnbare
patstelling
De Centralen hebben het initiatief verloren
Oostenrijk is ernstig verzwakt en moet in
toenemende mate door Duitsland militair
ondersteund worden
De Chantilly strategie was succesvol
In Duitsland nemen Hindenburg en Ludendorf
het van Falkenhayen over. Onder hen zal
Duitsland overgaan op een totale oorlog onder
feitelijk militair bewind
3-06-2014
het Westelijk Front
39
1917-politiek
Februari revolutie in Rusland: val van tsaar
Nicolaas II ook als opperbevelhebber.
October revolutie in Rusland brengt de
bolsjewieken van lenin aan de macht en deze
openen vredesonderhandelingen met de
Centralen (Brest Litowsk)
6 april 1917: de Verenigde Staten van Amerika
verklaren de oorlog aan Duitsland
Lloyd George wordt oorlogsleider in Engeland
Clemenceau wordt eerste minister in Frankrijk
3-06-2014
het Westelijk Front
40
1917 militair
Joffre wordt opgevolgd door Nivelle
Nivelle’s plan



Dubbele tangbeweging tegen het centrum van de Duitse
stellingen
Franse aanval bij de Aisne/Chemin des Dames
Engelse aanval bij Arras
Duitse anticipatie


Preventieve terugtrekking op de Hindenburg stelling
Ontwikkeling van verdediging in de diepte
Nivelle offensief



Onsuccesvol en is aanleiding tot muiterijen in het Franse leger.
Nivelle word door Petain vervangen
Geen verdere Franse offensieven. Wel de loopgraaf verdedigen,
maar niet aanvallen: wacht op de tanks en de Amerikanen
Offensief bij Arras leidt tot de verovering van de Vimy
heuvelrug door de Canadese expeditiemacht
3-06-2014
het Westelijk Front
41
1917: Nivelle offensief
3-06-2014
het Westelijk Front
42
1917: militair
Offensieven om de Duitsers van de Fransen af te leiden


Kerensky offensief van Rusland eindigt in een catastrofe. Het
loopt uit op massale desertie in het Russische leger en veel
gebiedsverlies. Een van de aanleidingen tot de Revolutie
Het Engelse offensief tegen Ieper
Initieel succesvol (Messines heuvelrug)
Wordt weer eindeloos voortgezet
Ontaard in een hel van modder
Zowel aan Engelse als Duitse kant groot aantal slachtoffers
(respectievelijk 250000 en 200000)

Succesvolle doorbraak met geconcentreerde tankaanval bij
Cambrai
Een grote Italiaanse nederlaag bij Caporetto vereist
steun van Engelse en Franse eenheden
3-06-2014
het Westelijk Front
43
1917: de balans
Veel tegenslagen Entente, maar geloof dat
intrede van de VS in de oorlog het tij kan keren
De slag bij Cambrai laat zien dat beide partijen
in staat zijn de patstelling van de
loopgravenoorlog te doorbreken
3-06-2014
het Westelijk Front
44
1918: Strategische situatie
De vrede met Rusland geeft de Centralen de
mogelijkheid om troepen naar het westelijk front (en
Italië) over te brengen en daar de oorlog te beslissen
voordat de VS effectief kunnen participeren.
De blokkade wordt zo effectief dat betwijfeld wordt of
Duitsland nog een dergelijke winter kan doorstaan.
Frankrijk en Engeland verwachten een Duitse aanval in
het westen; Engeland neemt een groter deel van het
front voor zijn rekening
Ook het Engelse leger is verzwakt omdat de politieke
leiding (Lloyd George) de militaire leiding (Haig) niet
vertrouwd en het leger versterkingen onthoudt
Er is nog altijd geen gemeenschappelijk opperbevel
3-06-2014
het Westelijk Front
45
1918: De Duitse offensieven
Operatie Michael (Somme)



Gericht tegen Britse 3e en 5e leger
Breekt door ten zuiden van Arras
Bereikt Amiens niet
Operatie Georgette (Lys)



Gericht tegen Britse 2e leger ten
zuiden van Ieper
Bedreigend voor de Engelsen
(‘Backs to wall’ dagorder van Haig)
Terreinwinst (Kemmelberg), maar
Hazebrouck wordt niet bereikt
Blucher/Yorck (Aisne)



Gericht tegen de Fransen
Dringt door tot aan de Marne
Eerste gevechtscontacten met
Amerikanen op divisie niveau
Champagne/Marne

3-06-2014
Komt niet uit de startblokken en
Geallieerden gaan in de
tegenaanval. Duitsland verliest
definitief het initiatief
het Westelijk Front
46
1918: de Geallieerde tegenoffensieven
Duitse successen leiden tot het
instellen van een
gemeenschappelijk opperbevel
onder de Fransman Foch
Het aantal Amerikaanse troepen
in Europa neemt zeer snel toe
Fasen van tegenaanval


Terugdringen tot aan de
Hindenburg stellingen
Doorbraak door Hindenburg linie
Amiens (8 augustus) Zwarte dag
van het Duitse leger
Maas Argonnen offensief

Herovering van de kanaalkust (U
boot dreiging)
Eind october is vrijwel geheel
Frankrijk bevrijd en zijn de
Duitsers over de gehel linie op de
terugtocht
3-06-2014
het Westelijk Front
47
1918: het einde
September: offensief vanuit het Saloniki bruggenhoofd
leidt tot capitulatie van Bulgarije op 28 september
30 oktober: capitulatie Ottomaanse Rijk
24 oktober: Vittorio Veneto offensief van Italie
1 november: herovering van Belgrado
3 november: capitulatie van Oostenrijk-Hongarije
7 november: begin besprekingen tussen Frankrijk en
Duitsland in Compiègne
Keizer Wilhelm II vlucht naar Nederland
11 november 11.00 uur: wapenstilstand wordt effectief
3-06-2014
het Westelijk Front
48
De effecten van de Eerste Wereldoorlog
Politiek


Val van de multi-nationale imperia Duitsland,
Oostenrijk-Hongarije, Rusland en Ottomaanse
Rijk; fragmentatie Centraal- en Oost-Europa
Verlies van macht West-Europese
democratieën aan de VS
Economisch

Structurele verarming van Europa
Militair

Nieuwe technologieën
Luchtwapen
Onderzeeboot wapen
Tank
Inzet artillerie

Tactiek
Infiltratie tactiek verdringt lineaire tactieken
definitief

Humaan
9 miljoen militaire doden (14% van de ingezette
strijdkrachten)
6 miljoen burgerdoden
3-06-2014
het Westelijk Front
49
De oercatastrofe van de 20e
eeuw