i127 VNCI_Periodiek Systeem 190mm folder

H
Waterstof
1
8 brandstof: raket
8 vetharding
8 kernfusie
. bleekmiddel, olie
. ammoniak, water
Periodiek systeem van de elementen
met toepassingen van chemische stoffen
De niet-ontleedbare stof is
bij kamertemperatuur:
Voorkomen in de natuur:
IJzer 26
Het periodiek systeem van de elementen op internet
Li
Lithium
Be
3
8 stuurraketbrandstof
8 batterij mobieltje (GSM)
3 vliegtuigonderdelen
. smeermiddeladditief
. glas, geneesmiddel
3 golfclubs
3 (horloge)veer
3 vonkvrij gereedschap
Mg
11
Magnesium
3 wegverlichting
3 wasmiddel, ontstopper
. keukenzout, soda, glas
. airbag, bakpoeder
. cosmetica, zeep
8 lichtkogel
3 velg, vliegtuig, racefiets
. vuurvaste steen
. turnpoeder
. pigment, vulstof
K
Ca
Kalium
19
Calcium
. kunstmest
. glas, lens
. lucifer, buskruit
. zuurstofmasker
. dieetzout
8 bereiden metalen
3 kabelmantel, accu
. kunstmest, strooizout
. krijt, gips, cement
. vulstof: papier, verf
Rb
Sr
Rubidium
4
8 röntgenbuisvenster
3 vliegtuigremmen
Na
Natrium
Beryllium
Waterstof
37
Strontium
12
Op deze poster van het periodiek systeem van de elementen
wordt bij de meeste elementen een aantal toepassingen
vermeld van het element of een legering of verbinding ervan.
Meer informatie is te vinden op de internetsite
www.periodieksysteem.com.
Op deze site is per element informatie beschikbaar over het
voorkomen, de wingebieden, de herkomst van de naam, de
ontdekking, de bereiding vroeger en nu en de toepassingen
met een toelichting daarop. De site bevat tevens een (korte)
biografie van de ontdekkers en een verklarende woordenlijst.
Sc
20
Scandium
Ti
21
8 lekdetector
3 ruimtevaartmateriaal
. zaadontkiemer
. lampen voor TV-prod.
Y
38
Yttrium
39
Titaan
V
22
Vanadium
Cr
23
Chroom
1
Kwik 80
goud Natrium
11
vast (het element komt in de
natuur voor)
thechnetium 43
vast (het element komt niet
in de natuur voor; het wordt
kunstmatig bereid)
hoofdzakelijk in
ontleedbare stoffen
(verbindingen)
IJzer 26
8 ..........................
3 ..........................
. ..........................
/Cement/..............
Gips ...................
8 = de niet-ontleedbare stof
3 = legering
. = ontleedbare stof (verbinding)
/Cement/ = grondstof voor ....
Gips = afgebeelde toepassing
Boor ber.: bereiding
kat.: katalysator
react.: reactor
hoofdzakelijk in de
nietontleedbare stof
B
C
5
Koolstof N
6
Stikstof O
7
Zuurstof
8 verbrandingsproces
8 staalbereiding
8 ademhaling
8 waterzuivering
. zand, water, cement
. desinfectiemiddel
. tandpastatoevoegsel
. etsmiddel glas
. anti-aanbaklaag
. bereiding aluminium
8 reclameverlichting
8 mistlamp, TV-buis
8 streepjescodelezer
8 elektronenflitser
8 koelvloeistof, laser
Al
Si
P
S
Cl
Ar
zwavel 16
In samenwerking met : Stichting C3
Copyright : VNCI
Tekst : L.Donk, drs. J. Kappe en dr. J.W. van Spronsen
Ontwerp : Volta_ontwerpers, Utrecht
Basisontwerp beschikbaar gesteld door
Koninklijke DSM NV
Mangaan
Fe
25
IJzer Co
26
Kobalt Ni
27
Nikkel Cu
28
Koper Zn
29
Zink 30
Aluminium 13
Silicium 14
Fosfor
15
Zwavel
8 waterontsmetting
. bleekmiddel, zoutzuur
. kunststof (PVC)
. chemisch reinigen
. geneesmiddelen
8 gloeilampvulling
8 TL-buis
8 Geigerteller, laser
8 beschermgas lassen
8 gaschromatografie
Ga
Ge
As
Se
Br
Kr
Gallium 31
Germanium 32
Arseen
33
Seleen
8 beschermlaag metalen
8 batterij, dakgoot
3 auto-onderdelen
. cosmetica, wit pigment
. rubberbereiding
8 kwartsthermometer
. lichtgevende diode (LED)
. TV- of PC-beeldscherm
. transistor, tumorzoeker
. infrarooddetector
8 infraroodoptica
8 projectorreflector
8 transistor, diode
3 zonnecellen
3 tandtechniek
8 laserprinter
8 spiegel
. glas, laser
. geneesmiddel
. lichtgevende diode (LED)
8 belichtingsmeter
8 kopieerapparaat
. infraroodoptiek
. glaskleuring
. antiroosshampoo
Zr
Nb
Mo
Tc
Ru
Rh
Pd
Ag
Cd
In
Sn
Sb
Te
Ruthenium 44
Rhodium 45
Palladium 46
Zilver 47
Cadmium 48
Argon
8 vuurwerk, buskruit
8 vulkaniseren rubber
. kunstmest, zwavelzuurber.
. conserveringsmiddel
. haarverzorging
8 draad, kabel, print
3 brons: beeld, medaille
3 munt, buis, kraan
3 pijp, scheepsschroef
3 (luid)klok, carillon
43
17
8 vuurwerk
. kunstmest, wc-reiniger
. tandpasta, voedingszuur
. antioxidant, emulgator
. smeermiddeladditief
3 munten, kat. vetharding
3 melktank, tafelbestek
3 witgoud, smeltkroes
3 opslag van waterstof
. vernikkelen, pigment
Technetium
Chloor
8 chip, zonnecel
. gereedschap
. zand/glas, kwarts,
cement/beton
. siliconenkit
8 bron van gammastralen
3 veiligheidsscheermes
3 permanente magneet
. uitlaatkatalysator
. pigment
42
16
8 raam, deur, kozijn
8 folie, tube, kabel, CD
8 vuurwerk, drankblikje
3 auto, metro, vliegtuig
. waterzuivering
3 machine, magneet
3 fiets, brug, auto, boot
3 conservenblik
3 gereedschap, spijker
. waterzuivering
Molybdeen
Indium 49
Tin 50
Antimoon
51
Telluur
34
Broom
35
Krypton
52
Jood
53
Xénon
3 turbinemotor
. kleuren-TV
. cameralens
. vuurvaste steen
. laser, radar (filter)
8 splijtstofomhulsel
3 slaghoedje
. namaakdiamant
. vuurvaste bekleding
. zuurstofmeter
3 snijgereedschap
3 pijpleiding
3 supermagneet
3 booglasstaaf
3 implantaten
3 gloeidraad oven, grill
3 raketmotor, turbine
. vlamvertrager
. smeermiddel
. ontzwavelen olie
8 stralingsbron voor medisch
onderzoek
3 autobougie
3 elektrisch contact
3 weerstandsdraad
3 spindop
3 sieraden
8 projectorspiegel
3 printplaat mobieltje
3 sieraden
3 kat. uitlaatgas
3 vliegtuigbougie
8 kat. uitlaatgas
8 waterstofscheiding
3 tandheelkunde: kroon
3 onrust horloge, sieraden
3 printplaat mobieltje
8 spiegel, batterij
3 munten, sieraden
3 medaille, bestek
. fotopapier, film
. meekleurende bril
3 sprinkler
3 kernreact. regelstaaf
. lichtmeter
. pigment: email, keramiek,
olieverf
8 zonnecel
3 soldeer, glijlager
3 lagers F1-motor - glascoating
. onderzoek: bloed, long
8 prod. spiegelglas
3 blik, soldeer, munten
3 siervoorwerp, brons
3 orgelpijp
. melkglas, email
3 soldeer
3 loodaccu, glijlager
3 hagelkorrel
. brandvertrager
. infrarooddetector
8 detonator
8 bescherming acculood
3 draaistaal
3 weerstandsdraad
. vulkaniseren rubber
8 jodiumtinctuur
8 bestraling schildklier
8 halogeenlamp
. röntgendiagnostiek
. zout, strumavoorkoming
8 UV-lamp, zonnebank
8 autolampen
8 projectielamp
8 elektronenflitser
. UV-laser
Cs
Ba
La
Hf
Ta
W
Re
Os
Ir
Pt
Au
Hg
Tl
Pb
Bi
Po
At
Rn
55
Barium
56
Lanthaan
57
3 vuursteentje
3 waterstofopslag
3 batterij-elektrode
. kat. uitlaatgas, lens
. remmer aderverkalking
3 gasvanger radiobuis
. smeermiddel (additief)
. vul-, kleurstof papier
. vuurwerk, maagfoto
. pigment, glas
Hafnium
72
8 kernonderzeeër
8 kernreactorregeling
8 gasvanger vacuümbuis
. straalmotoren
. gereedschap
Tantaal
Cerium Ce
Fr
Francium
Ra
87
Radium
Ac
88
Actinium
89
Rutherfordium 104
Dubnium 105
Seaborgium 106
Bohrium 107
Hassium 108
Meitnerium 109
Darmstadtium 110
Roentgenium 111
112, 113, 114, 115, 116, 118
i127 VNCI_Periodiek Systeem 190mm folder indeling.indd 1
73
8 condensator
3 vacuümbuisgloeidraad
3 snijgereedschap, raket
3 brilmontuur, prothese
. cameralens
58
3 vuursteentje
3 uitlaatkatalysator
. polijstpoeder TV-glas
. koolbooglamp
. brandstofadditief
Thorium Th
8 coating gloeidraad
. kernkweekmateriaal
. lenzenglas
. gloeikousje
. laboratoriumkroes
90
Wolfraam
74
Renium
8 laselektrode
8 gloeidraad lamp, TV
3 pantser, granaat, kogel
3 straalpijp raket
. snij-, boorgereedschap
3 gloeidraad oven
3 ber. superbenzine
3 deklaag sieraden
3 anode röntgenbuis
3 thermokoppel
PraseodymiumPr 59
Neodymium Nd 3 vuursteentje
3 permanente magneet
. koolboogzoeklicht
. keramiekkleuring
. glas lasbrillen
3 permanente magneet
. brillenglaskleuring
. condensator keramiek
. glas: lens, laser
Protactinium Pa 91
Uraan U 8 kernkweekmateriaal
8 kernreactorbrandstof
8 contragewicht
3 gyrokompas
. glaskleuring
75
60
92
Osmium 76
Iridium 8 katal. ammoniakber.
3 vulpenpunt
3 kompasnaald
3 lager: klok, horloge
3 sieraden
8 bestraling tumoren
3 injectienaald
3 standaardmeter
3 helikopter bougie
3 vulpenpunt
Promethium Pm 61
Samarium Sm . nucleaire batterij
. diktemeting
3 permanente magneet
3 neutronenvanger
. maser (soort laser)
. keramische condensator
Neptunium Np 93
Plutonium Pu 77
Platina 78
62
Europium Eu 63
3 neutronenvanger
. kleuren TV-buis
. kwiklamp
. röntgenscherm
. tandheelkunde
94
. nucleaire batterij: ruimtevaart
. kernreactorbrandstof
Americium Am . kristalonderzoek
. rookdetector
. glasdiktemeting
. neutronenbron
Goud 79
8 valutametaal
3 sieraden, medaille
3 elektrisch contact
3 tandheelkunde: kroon
. rheumabehandeling
8 kat. salpeterzuurber.
8 laboratoriumkroes
3 glasgietvat, juwelen
3 tandheelkunde: kroon
. tumorbehandeling
Gadolinium Gd Curium Cm 8 stralingsbron
80
8 thermometer
8 wegverlichting
8 hoogtezon, spaarlamp
3 tandvulling
. cosmetica
64
3 chroomstaal
3 permanente magneet
3 videorecorder
. röntgenbuis
. computergeheugen
95
Kwik Terbium Tb Berkelium Bk 81
3 thermometervulling
. laag smeltend glas
. infrarooddetector
. hartspieronderzoek
. lens infraroodcamera
65
. röntgenscherm
. fluorescentielamp
. laser
96
Thallium 97
Dysprosium Dy Lood 82
66
Holmium Ho 3 vliegtuigmetaal
3 optisch geheugen
3 permanente magneet
3 stralingsbescherming
. laser, lampen
. laser
. glaskleuring
Californium Cf 98
Einsteinium Es Bismut
83
3 smeltveiligheid
3 sprinkler, jachthagel
. glas, keramiek
. brandwondwindsel
. cosmetica
8 stralingsbescherming
3 dakbedekking, accu
3 soldeer, munitie
. menie, verfdroger
. kristalglas
67
Erbium Er
Fermium Fm
84
Astaat
85
8 nucleaire batterij
(ruimtevaart)
8 neutronenbron
68
8 IR-absorberend glas
3 vanadiumstaal
. glaskleuring
. laser
99
Polonium
100
Thulium Tm
36
Xe
. nucleaire batterij:
boei, weerstation
. meten hersenactiviteit
. lichtgevende verf
. vuurwerk, glasvezel
8 foto-elektrische cel
8 gammabestralingsbron
8 atoomklok
8 infraroodlamp
8 stuurraketbrandstof
18
8 gloeibuis, TL-buis
8 zoeklicht, flitslamp
8 lektestgas
8 standaardlengte
. UV-laser
. haarverzorging
. traangas
. vlamvertrager
. geneesmiddel
. fotopapier, film
8 foto-elektrische cel
8 gasvanger radiobuis
. hartspieronderzoek
. brandstofcel, hard glas
. controle bloedsomloop
Cesium
10
Industrie (VNCI)
zowel in ontleedbare
stoffen als in de nietontleedbare stof
3 staal: railwissel
3 gereedschap, wielas
3 kluis, ploegijzer
. batterij, meststof
. glas, zwart pigment
41
Neon
8 cryochirurgie
8 voedselkoelvloeistof
8 ammoniakber.
. (raket)brandstof
. kunstmest, springstof
8 verfraaien, beschermen
3 staal: gereedschap, mes
. radiodiagnostiek, leerlooien
. camouflageverf, laser
. geluids-, videoband
Niobium
9
8 water- en luchtzuivering
8 autobandroet, staal
8 diamant, potlood
. kunststoffen, vezels
. aardgas, benzine, olie
3 constructiemateriaal
3 gereedschap, veer
3 straalmotor
. aangroeiwerende verf
. kat. zwavelzuurber.
40
Fluor
Ne
8 raketbrandstof
. tennisracket
. hittebestendig glas
. oogontsmetter
. wasmiddel
3 warmtewisselaar, bril
3 vliegtuig, trein (TGV)
3 botbreukpen, prothese
3 geheugenmetaal
. pigment: verf, papier
Zirkonium
F
8
2
8 luchtballon, -schip
8 gas duikerfles
8 lektestgas, laser
8 beschermgas lassen
8 koelmiddel, MRI-scan
Uitgave : Vereniging van de Nederlandse Chemische
Mn
24
79
Helium
Toepassing als:
gasvormig
vloeibaar
He
Radon
54
86
8 aardschokvoorspeller
8 indicator voor bodem vervuiling met koolwaterstoffen
69
Ytterbium Yb
8 röntgenapparatuur
. pigment TV-scherm
. magnetron
3 roestvrij staal
. transistor, diode
Mendelevium Md 101
Nobelium No
70
102
Lutetium Lu
71
Lawrencium Lr 103
. neutronenbron
17-07-2009 14:04:36
Voor docenten en leerlingen in
het voortgezet onderwijs
• Periodiek systeem
Exemplaren van deze poster kunnen worden aangevraagd
bij de VNCI ([email protected]). Voor in het leslokaal is
deze poster van het periodiek systeem ook op groot formaat verkrijgbaar.
• www.chemieisoveral.nl
Deze website laat zien, horen en lezen dat chemie overal
is. Chemie is overal is het samenwerkingsverband tussen de chemische industrie, onderzoek en onderwijs in
Nederland.
• www.feelthechemistry.nl
De site over carrières en opleidingen in de chemie, life
sciences en procestechniek. Deze website is bedoeld voor
middelbare scholieren die interesse hebben in een chemiegerichte opleiding op mbo-, hbo- of universitair niveau.
• www.kennislink.nl
Op Kennislink vind je wetenschapsnieuws, themadossiers
over allerlei onderwerpen en links naar interessante sites
of evenementen.
• www.proef.info
Een website voor middelbare scholieren over hboopleidingen en beroepen in de applied science.
• Scheikunde Olympiade
Een wedstrijd voor leerlingen in de bovenbouw havo en
vwo die zowel theoretisch als praktisch met scheikunde
bezig willen zijn. De vier hoogst scorende leerlingen mogen
Nederland vertegenwoordigen op de Internationale Chemie
Olympiade.
Meer informatie: www.scheikundeolympiade.nl
• International Junior Science Olympiad
Een wedstrijd voor 15-jarigen op het gebied van science
en technologie. Tijdens de landelijke eindronde wordt
een nationaal team samengesteld dat Nederland mag
vertegenwoordigen op de Internationale Olympiade. Meer
informatie op www.ijsonederland.com
• Chemie Aktueel
Een tijdschrift voor het scheikundeonderwijs dat met
behulp van artikelen uit kranten en tijdschriften actuele
gebeurtenissen via vragen en opdrachten toegankelijk
maakt voor leerlingen.
Meer informatie op www.chemieaktueel.nl
Chemieverenigingen en
organisaties in Nederland
+ toepassingen van
VNCI
De Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie is
de branchevereniging van de chemische industrie waarbij
nagenoeg alle chemische bedrijven in ons land zijn aangesloten.
VNCI - Communicatie
Postbus 443, 2260 AK Leidschendam.
Tel: 070-337 87 87, e-mail: [email protected],
website: www.vnci.nl
chemische stoffen
zout
fluor
Koolstof
3chloor
3wegenzout
3voeding
3geneesmiddelen
3waterbehandeling
3Meststoffen
3beschermingvantextiel,leder,tapijtenkarton.
3Koelstofintransformatorencomputer
3tandpastatoevoegsel
3coatings/verf
3Kunststoffen
3houtbewerking
3verzorgingsmiddelen
3potloden
www.akzonobel.com
KNCV
www.dupont.com
www.nl.dupont.com
www.basf.nl
De Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging is de
beroepsvereniging voor chemici, life scientists en procestechnologen. De actieve vaksectie scheikundeonderwijs
organiseert regelmatig bijeenkomsten voor leraren,
vakdidactici en andere onderwijsgeïnteresseerden.
KNCV Bureau
Postbus 249, 2260 AE Leidschendam.
Tel: 070-337 87 90, e-mail: [email protected],
website: www.kncv.nl
NVON
De Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de
Natuurwetenschappen is een vereniging voor docenten
biologie, natuurkunde en scheikunde in het voortgezet
onderwijs. De NVON is het platform voor uitwisseling van
onderwijskundige en vakinhoudelijke informatie op het
gebied van natuurwetenschappen.
Kunststoffen
fIJncheMIcalIËn
araMIde
3reiskoffers,speelgoed
3huishoudelijkeverpakkingen
3Isolatie
3computers
3cd's
3voedingsmiddelenindustrie
3ziekenhuis
3Milieuonderzoek
3geneesmiddelenonderzoek
3productie-industrie
3Kogelwerendevesten,beschermendekleding
3touwen,liftkabels,optischekabels
3remschijven,technischpapierenpakkingen
3banden,slangen,(transport)riemen
3composietmaterialen,oa.kunststoftandwielen,
scheepsrompenenzeilen
www.dow.com
www.dowbenelux.com
www.mallbaker.com
Periodiek
systeem van
de elementen
www.teijinaramid.com
NVON-secretariaat
Tel: 050-5490205, e-mail: [email protected],
website: www.nvon.nl
Stichting C3
Het Communicatie Centrum Chemie promoot chemie en de
opleidingen en beroepen in de chemie onder jongeren.
C3 doet dit voornamelijk via het onderwijs samen met
chemische bedrijven, onderwijsinstellingen en (branche)
organisaties.
Kunststoffen
geneesMIddelen
3bouwisolatie
3Matrassen,stoelenenautostoelen
3Isolatievoorkoelkastenenvriezers
3ontdekken,ontwikkelenenproducerenvaninnovatievegeneesmiddelenvoormensen
www.huntsman.nl
C3 Bureau
www.solvaypharmaceuticals.nl
voedIng,MedIcIJnenen
MaterIalen
3Ingrediëntenvoorvoedingenmedicijnen,bijv.
gezondedrankjesenvitamines
3hoogwaardigematerialen,vezelsencoatings,bijv.
voorauto's,mobieletelefoons,verfenhechtdraden
www.dsm.com
Postbus 158, 2260 AD Leidschendam.
Tel: 070-337 87 88, e-mail: [email protected],
website: www.c3.nl
• NVOX
Het tijdschrift voor natuurwetenschap op school bevat veel
informatie voor en over natuurwetenschappelijk onderwijs.
NVOX is het periodiek van de NVON. Meer informatie op
www.nvon.nl/nvox
Koolstof
waterstof
chloor
3Kunststoffen
3brandstoffen
3smeermiddelen
Grondstof voor verschillende industrieën:
3agrovoeding:productievanvoedingsoliën
3raffinage:ontzwavelingvanbrandstof(diesel,
benzine)
3ruimte:brandstofvoorraketmotoren
3chemischeindustrie:bijv.kunststofproductie
3waterontsmettingen-zuivering
3bleekmiddel,zoutzuur
3Kunststof(pvc,MdI)
3epoxyharsen(voorverf)
3geneesmiddelen
• De dag van de chemie
Om de twee jaar vindt de landelijke dag van de chemie
plaats. Chemische bedrijven en instellingen, zoals ziekenhuis- en waterlaboratoria, zetten op die dag hun deuren
open om het publiek de gelegenheid te geven meer over
chemie te weten te komen.
Meer informatie op www.dagvandechemie.nl
www.shell.nl
www.airliquide.com
www.akzonobel.com
Juli 2009
i127 VNCI_Periodiek Systeem 190mm folder indeling.indd 2
17-07-2009 14:04:46