Periodiek systeem van de elementen

Periodiek systeem
van de elementen
met enkele praktische
toepassingen
Dmitri Ivanovitsj Mendelejev (1834-1907)
Dmitri Mendelejev was een Russisch scheikundige. Hij wordt gezien als
de grondlegger van “Het Periodiek Systeem van de elementen”, waarvan
hij de eerste versie voorstelde op 6 maart 1869.
1 (Ia)
Periodiek sy
H
1
Waterstof
o
o
o
v
v
raketbrandstof
vetharding
kernfusie
bleekmiddel, olie
ammoniak, water
met toepassingen van enke
2 (IIa)
Li
Het periodiek systeem van de elementen op internet
Be
Op deze poster van het periodiek systeem van de elementen wordt
bij de meeste elementen een aantal toepassingen vermeld van het
element of een legering of verbinding ervan.
3
Lithium
v
o
+
v
v
telescooplens
batterij (gsm)
vliegtuigonderdelen
smeermiddeladditief
geneesmiddel
o
+
+
+
+
+
v
v
v
v
11
wegverlichting
wasmiddel, ontstopper
keukenzout, soda, glas
airbag, bakpoeder
cosmetica, zeep
Meer informatie is te vinden op de website www.periodieksysteem.com.
Op deze site is per element informatie beschikbaar over het voorkomen,
de wingebieden, de herkomst van de naam, de ontdekking, de bereiding
vroeger en nu en hun toepassingen. De site bevat tevens een (korte)
biografie van de ontdekkers en een verklarende woordenlijst.
röntgenbuisvenster
vliegtuigremmen
golfclubs
(horloge)veer
vonkvrij gereedschap
Na
Natrium
4
Beryllium
Mg
12
Magnesium
o
+
v
v
v
lichtkogel
velg, vliegtuig, racefiets
vuurvaste steen
turnpoeder
pigment, vulstof
3 (IIIb)
K
19
Kalium
v
v
v
v
v
kunstmest
glas, lens
lucifer, buskruit
zuurstofmasker
dieetzout
Ca
20
Calcium
o
+
v
v
v
bereiden metalen
kabelmantel, accu
kunstmest, strooizout
krijt, gips, cement
vulstof: papier, verf
4 (IVb)
5 (Vb)
Sc
21
Scandium
o
+
v
v
+
lekdetector
ruimtevaartmateriaal
zaadontkiemer
lampen voor tv-prod.
baseballbat
Ti
22
Titaan
+
+
+
+
v
warmtewisselaar, bril
vliegtuig, trein (tgv)
botbreukpen, prothese
geheugenmetaal
pigment: verf, papier
V
37
Rubidium
o
o
v
v
v
foto-elektrische cel
gasvanger radiobuis
hartspieronderzoek
brandstofcel, hard glas
controle bloedsomloop
Sr
v
v
v
v
nucleaire batterij:
boei, weerstation
meten hersenactiviteit
lichtgevende verf
vuurwerk, glasvezel
Cs
55
Cesium
o
o
o
o
o
foto-elektrische cel
gammabestralingsbron
atoomklok
infraroodlamp
stuurraketbrandstof
+
v
v
v
v
87
+
+
v
v
v
56
Barium
gasvanger radiobuis
smeermiddel (additief)
vul-, kleurstof papier
vuurwerk, maagfoto
pigment, glas
turbinemotor
microgolf
cameralens
vuurvaste steen
laser, radar (filter)
+
+
+
v
+
+
+
v
v
o
88
medische toepassingen
57
vuursteentje
waterstofopslag
batterij-elektrode
kat. uitlaatgas, lens
remmer aderverkalking
splijtstofomhulsel
slaghoedje
namaakdiamant
vuurvaste bekleding
zuurstofmeter
Actinium
o
vloeistofniveaumeting
89
snijgereedschap
pijpleiding
supermagneet
booglasstaaf
implantaten
72
kernonderzeeër
kernreactorregeling
gasvanger vacuümbuis
straalmotoren
gereedschap
Rutherfordium
Dubnium
Seaborgium
Bohrium
Hassium
Meitnerium
Darmstadtium
Röntgenium
112, 113, 114, 115, 116, 118
104
105
106
107
108
109
110
111
24
Chroom
o
+
v
v
v
41
Niobium
+
+
+
+
+
Hafnium
Cr
verchromen
roestvrijstaal
radiodiagnostiek, leerlooien
camouflageverf, laser
gekleurd glas
Nb
Hf
o
o
o
v
v
Ac
40
Zirkonium
o
+
v
v
v
Lanthaan
constructiemateriaal
gereedschap, veer
straalmotor
aangroeiwerende verf
tegen algen
kat. zwavelzuurber.
Zr
La
Ra
Radium
39
Yttrium
Ba
Fr
Francium
38
Strontium
Y
23
Vanadium
v
Rb
6 (VIb)
Mo
+
+
v
v
v
gloeidraad oven, grill
raketmotor, turbine
vlamvertrager
smeermiddel
ontzwavelen olie
Ta
Tantaal
o
+
+
+
v
Cerium Ce
+
+
v
v
v
coating gloeidraad
kernkweekmateriaal
lenzenglas
gloeikousje
laboratoriumkroes
W
Wolfraam
o
o
+
+
v
58
vuursteentje
uitlaatkatalysator
polijstpoeder tv-glas
koolbooglamp
brandstofadditief
Thorium Th
o
v
v
v
v
73
condensator
vacuümbuisgloeidraad
snijgereedschap, raket
brilmontuur, prothese
cameralens
74
laselektrode
gloeidraad lamp, tv
pantser, granaat, kogel
straalpijp raket
snij-, boorgereedschap
Praseodymium Pr 59
+
+
v
v
v
90
42
Molybdeen
vuursteentje
permanente magneet
koolboogzoeklicht
keramiekkleuring
glas lasbrillen
Protactinium Pa 91
ysteem van de eleme
lvoudige en samengestelde stoffen
De enkelvoudige stof is
bij kamertemperatuur:
Voorkomen in de natuur:
26
IJzer
Helium
01
Kwik
80
gasvormig
vast (het element komt in de
natuur voor)
Technetium
43
vast (het element komt niet
in de natuur voor; het wordt
kunstmatig bereid)
7 (VIIb)
25
43
stralingsbron voor
medisch onderzoek
26
IJzer
+
+
+
+
v
Technetium
machine, magneet
fiets, brug, auto, boot
conservenblik
gereedschap, spijker
waterzuivering
Renium
Ruthenium
+
+
+
+
+
75
gloeidraad oven
ber. superbenzine
deklaag sieraden
anode röntgenbuis
thermokoppel
Neodymium Nd
16
zowel in enkelvoudige stof als
in de samengestelde stof
60
kernreactorbrandstof
contragewicht
gyrokompas
glaskleuring
Osmium
44
27
Kobalt
............................
............................
............................
............................
enkelvoudige stof
legering
samengestelde stof (verbinding)
afgebeelde toepassing
bron van gammastralen
veiligheidsscheermes
permanente magneet
uitlaatkatalysator
pigment
Rhodium
76
Neptunium Np
Iridium
61
Samarium Sm
+
+
v
v
93
+
+
+
v
v
munten
melktank, tafelbestek
witgoud, smeltkroes
opslag van waterstofgas
vernikkelen, pigment
kat. uitlaatgas
dehydrogenatie
tandheelkunde: kroon
onrust horloge, sieraden
printplaat (gsm)
v
nucleaire batterij:
ruimtevaart
kernreactorbrandstof
Platina
62
94
Europium Eu
+
v
v
v
o
+
+
+
+
draad, kabel, printplaat
brons: beeld, medaille
munt, buis, kraan
pijp, scheepsschroef
(luid)klok, carillon
63
kristalonderzoek
rookdetector
glasdiktemeting
neutronenbron
o
+
+
v
v
spiegel, batterij
munten, sieraden
medaille, bestek
fotopapier, film
meekleurende bril
beschermlaag metalen
batterij, dakgoot
auto-onderdelen
cosmetica, wit pigment
rubberbereiding
Cd
sprinkler
kernreact. regelstaaf
lichtmeter
pigment: email,
keramiek, olieverf
Au
Gadolinium Gd
stralingsbron
Hg
Kwik
o
o
o
+
v
64
chroomstaal
permanente magneet
videorecorder
röntgenbuis
computergeheugen
Curium Cm
o
79
valutametaal
sieraden, medaille
elektrisch contact
tandheelkunde: kroon
rheumabehandeling
80
thermometer
wegverlichting
hoogtezon, spaarlamp
tandvulling
cosmetica
Terbium Tb
v
v
v
96
48
Cadmium
+
+
v
v
Goud
30
Zink
o
o
+
v
v
47
Zilver
+
+
+
v
v
95
Zn
Ag
o
+
+
+
v
neutronenvanger
kwiklamp
röntgenscherm
tandheelkunde
Americium Am
v
v
v
v
78
kat. salpeterzuurber.
laboratoriumkroes
glasgietvat, juwelen
tandheelkunde: kroon
tumorbehandeling
29
Koper
Pt
o
o
+
+
v
permanente magneet
neutronenvanger
maser (soort laser)
keramische condensator
Plutonium Pu
v
77
46
Palladium
12 (IIb)
Cu
Pd
o
o
+
+
+
bestraling tumoren
injectienaald
standaardmeter
helikopter bougie
vulpenpunt
28
Nikkel
Ir
o
+
+
+
+
nucleaire batterij
diktemeting
45
projectorspiegel
printplaat (gsm)
sieraden
kat. uitlaatgas
vliegtuigbougie
11 (Ib)
Ni
Rh
o
+
+
+
+
katal. ammoniakber.
vulpenpunt
kompasnaald
lager: klok, horloge
sieraden
Promethium Pm
v
v
92
Co
o
+
+
v
v
autobougie
elektrisch contact
weerstandsdraad
spindop
sieraden
10 (VIII)
Os
o
+
+
+
+
permanente magneet
brillenglaskleuring
condensator keramiek
glas: lens, laser
Uraan U
o
o
+
v
Zwavel
Ru
Re
+
v
v
v
hoofdzakelijk in de
enkelvoudige stof
Fe
Tc
+
+
+
+
+
79
9 (VIII)
Mn
o
Goud
8 (VIII)
staal: railwissel
gereedschap, wielas
kluis, ploegijzer
batterij, meststof
glas, zwart pigment
oxydatiemiddel
20
Calcium
vloeibaar
11
+
+
+
v
v
o
hoofdzakelijk in samengestelde
stoffen (verbindingen)
o
+
v
gips
Natrium
Mangaan
Toepassing als:
65
röntgenscherm
fluorescentielamp
laser
Berkelium Bk
97
18 (o)
enten
He
o
o
o
o
o
13 (IIa)
14 (IVa)
15 (Va)
B
5
Boor
o
v
v
v
v
raketbrandstof
tennisracket
hittebestendig glas
oogontsmetter
wasmiddel
6
Koolstof
water- en luchtzuivering
autoband
diamant, potlood
kunststoffen, vezels
aardgas, benzine, olie
Al
13
Aluminium
o
o
o
+
v
raam, deur, kozijn
folie, tube, kabel, cd
vuurwerk, drankblikje
auto, metro, vliegtuig
waterzuivering
31
kwartsthermometer
lichtgevende diode (led)
TV- of PC-beeldscherm
transistor, tumorzoeker
infrarooddetector
chip
zonnecel
gereedschap
zand/glas, kwarts
siliconenkit
o
+
+
v
v
49
ºC
o
+
+
+
v
81
thermometervulling
laag smeltend glas
infrarooddetector
hartspieronderzoek
lens infraroodcamera
Dysprosium Dy
33
Arseen
laserprinter
spiegel
glas, laser
geneesmiddel
lichtgevende diode (led)
v
v
v
v
v
Antimoon
+
+
+
v
v
51
soldeer
loodaccu, glijlager
hagelkorrel
brandvertrager
infrarooddetector
16
Zwavel
o
o
v
v
v
vuurwerk, buskruit
vulkanisatie rubber
kunstmest, zwavelzuur
conserveringsmiddel
haarverzorging
desinfectiemiddel
tandpasta
etsmiddel glas
anti-aanbaklaag
bereiding aluminium
o
o
v
v
v
34
17
waterontsmetting
bleekmiddel, zoutzuur
kunststof (pvc)
droogkuis
geneesmiddelen
52
detonator
bescherming acculood
draaistaal
weerstandsdraad
vulkaniseren rubber
Ar
18
Argon
o
o
o
o
o
Broom
35
haarverzorging
traangas
vlamvertrager
geneesmiddel
fotopapier, film
spaarlampvulling
tl-buis
geigerteller, laser
beschermgas lassen
gaschromatografie
Kr
gloeibuis, tl-buis
zoeklicht, flitslamp
lektestgas
standaard golflengte
uv-laser
I
Jood
o
o
o
v
v
53
jodiumtinctuur
bestraling schildklier
halogeenlamp
röntgendiagnostiek
zout, strumavoorkoming
36
Krypton
o
o
o
o
v
Te
o
o
+
+
v
reclameverlichting
lasser, tv-buis
streepjescodelezer
elektronenflitser
koelvloeistof
Br
v
v
v
v
v
Telluur
10
Neon
o
o
o
o
o
Chloor
o
v
v
v
v
belichtingsmeter
kopieerapparaat
infraroodoptiek
glaskleuring
antiroosshampoo
Ne
Cl
Se
Seleen
9
Fluor
S
Sb
neutronenbron
Pb
Lood
o
+
+
v
v
66
vliegtuigmetaal
optisch geheugen
permanente magneet
stralingsbescherming
laser, lampen
Californium Cf
v
vuurwerk
kunstmest, wc-reiniger
tandpasta, voedingszuur
antioxidant, emulgator
smeermiddeladditief
F
Xe
54
Xenon
o
o
o
o
v
uv-lamp, zonnebank
autolampen
projectielamp
elektronenflitser
UV-laser
ºF
Thallium
+
+
+
+
v
50
prod. spiegelglas
soldeer, munten
siervoorwerp, brons
orgelpijp
melkglas, email
verbrandingsproces
staalbereiding
ademhaling
waterzuivering, ozon
zand, water, cement
As
o
o
v
v
v
Tin
8
Zuurstof
o
o
o
o
v
15
Fosfor
Sn
Tl
+
v
v
v
v
32
infraroodoptica
projectorreflector
transistor, diode
zonnecellen
tandtechniek
O
P
o
v
v
v
v
Germanium
o
o
o
+
+
zonnecel
soldeer, glijlager
lagers F1-motor
glascoating
onderzoek: bloed, long
cryochirurgie
koelvloeistof
ammoniak
raketbrandstof
kunstmest, springstof
Ge
In
Indium
o
o
v
v
v
14
Silicium
Ga
o
v
v
v
v
7
Stikstof
weerballon, zeppelin
gas duikerfles
lektestgas, laser
beschermgas lassen
koelmiddel/mri-scan
17 (VIIa)
N
Si
o
o
v
v
v
Gallium
16 (VIa)
C
o
o
o
v
v
2
Helium
Holmium Ho
v
v
98
82
stralingsbescherming
dakbedekking, accu
soldeer, munitie
menie, verfdroger
kristalglas
Bismut
+
+
v
v
v
67
laser
glaskleuring
Einsteinium Es
Bi
Erbium Er
o
+
v
v
99
83
smeltveiligheid
sprinkler, jachthagel
glas, keramiek
brandwondwindsel
cosmetica, pharmaceutica
68
IR-absorberend glas
vanadiumstaal
glaskleuring
laser
Fermium Fm
Po
Polonium
o
o
100
Astaat
85
nucleaire batterij
(ruimtevaart)
neutronenbron
Thulium Tm
o
v
v
84
At
Rn
Radon
o
o
69
röntgenapparatuur
pigment tv-scherm
microgolf
Mendelevium Md 101
Ytterbium Yb
+
v
70
86
aardschokvoorspeller
indicator voor bodemvervuiling met koolwaterstoffen
Lutetium Lu
71
roestvrij staal
transistor, diode
Nobelium No
102
Lawrencium Lr 103
Het periodiek systeem van de elementen:
wat stelt deze tabel voor?
Een kind kan met een beperkt aantal blokjes eindeloos
nieuwe creaties maken. Op dezelfde manier heeft de natuur
- met ongeveer 90 verschillende elementaire bouwstenen die wij
atomen of elementen noemen - de honderdduizenden stoffen
samengesteld waaruit onze planeet is opgebouwd. Rotsen,
planten, dieren, mensen, bacteriën en virussen, zeeën en
wolken bevatten dus slechts een 90-tal verschillende
elementen. De mens heeft met diezelfde bouwstenen al
honderdduizenden verbindingen gesynthetiseerd die niet in de
natuur voorkomen.
In de vorige eeuw bestudeerde de Rus Ivan Mendelejev de
eigenschappen van de elementen die toen bekend waren.
Hij gebruikte twee criteria:
1. rangschik de elementen volgens stijgende massa van de
atomen;
2. plaats de elementen die gelijkaardige eigenschappen
bezitten onder elkaar.
Chemie en life sciences in Vlaanderen en Brussel
Met 66.000 werknemers is de chemie en life sciences-industrie
de tweede industrietak in Vlaanderen en vertegenwoordigt zij
twee derde van de sector in België. Vanuit een beperkt aantal
grondstoffen zoals mineralen, zouten, aardgas en olie worden
enkele honderden basisproducten gemaakt, die nadien worden
verwerkt tot duizenden eindproducten. Denk maar aan
geneesmiddelen, producten voor de landbouw, verven en
vernissen, reinigingsmiddelen en schoonheidsproducten,
kunststoffen, rubber- en fotoproducten. Chemische stoffen en
afgewerkte producten van de chemie worden ook verwerkt in tal
van gebruiksgoederen zoals auto’s, vliegtuigen, koelkasten, enz.
De bouwsector, de metaalverwerkende nijverheid, de textiel- en
confectienijverheid, de voedingsnijverheid en de zeer belangrijke
gezondheids- en verzorgingssector: zij doen allemaal een
beroep op de chemie.
In Brussel wordt de chemische industrie voornamelijk
vertegenwoordigt door maatschappelijke zetels,
coördinatiecentra en laboratoria voor onderzoek en analyse.
essenscia vlaanderen en essenscia brussel
Op deze manier ontstond de “Tabel van Mendelejev”. Deze werd
geleidelijk aangevuld met nieuw ontdekte elementen. Het bleek
dat de eigenschappen van al die elementen met een bepaalde
regelmaat – of periodiek - kunnen worden gerangschikt.
Daarom wordt de Tabel van Mendelejev ook “Het Periodiek
Systeem van de elementen” genoemd.
De tabel op de keerzijde geeft alle natuurlijke elementen weer,
evenals een aantal dat recent in laboratoria werden ontdekt.
Bovendien worden er een aantal toepassingen getoond en
genoemd van de elementen of hun verbindingen.
essenscia vlaanderen en essenscia brussel zijn 2 regionale
afdelingen binnen essenscia, de Belgische federatie van de
chemische industrie en van life sciences. esssenscia vlaanderen
en essenscia brussel zijn de vertegenwoordigers en de
spreekbuis van alle chemische en life sciences ondernemingen
die in Vlaanderen en Brussel gevestigd zijn.
Samen met de ondernemingen, actief binnen de sector en
gelegen in de Vlaamse en Brusselse regio, zorgen zij voor een
constructieve en open dialoog met de overheid, de media, het
publiek - kortom alle socio-economische partners in het
Vlaamse en Brusselse Gewest.
“Responsible care”: verantwoord en zorgvuldig
Meer dan ooit beschouwt de chemie en life sciences-industrie
niet alleen de bescherming van het leefmilieu, maar ook de
veiligheid als prioritair. Van al de investeringen die zij doet, dient
10 à 15% dan ook om de gezondheid van mens en natuur te
beschermen. Dat het de chemie daarbij ernst is, toonde ze de
jongste jaren al door het massaal onderschrijven van de
principes van “Responsible Care”. Letterlijk betekent dit
“Zorgvuldig en verantwoord”. Met deze collectieve
beleidsverklaring engageert de chemische industrie zich om
haar prestaties op het vlak van milieu, gezondheid en veiligheid
voortdurend te verbeteren en daarover in alle openheid te
communiceren. Alleen door een directe, open dialoog
met het publiek kan de chemie vertrouwen winnen
en aldus haar toekomst op lange termijn verzekeren.
Wilt u meer weten over de chemie en life sciences-industrie in
de regio Vlaanderen en Brussel? Bezoek ons op
www.essenscia-vlaanderen.be en www.essenscia-brussel.be
essenscia vlaanderen
Diamant Building
Auguste Reyerslaan 80
B-1030 Brussel
T +32 2 238 97 87
F +32 2 230 71 18
www.essenscia-vlaanderen.be
[email protected]
essenscia brussel
Diamant Building
Auguste Reyerslaan 80
B-1030 Brussel
T +32 2 238 97 43
F +32 2 230 71 18
www.essenscia-brussel.be
[email protected]
Gewestelijke afdeling voor Vlaanderen van de Belgische
federatie van de chemische industrie en van life sciences VZW
Afdeling voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van de Belgische
federatie van de chemische industrie en van life sciences VZW
▲ Hoogwaardige rubbers, bescherming
van leder en tapijt, koelvloeistoffen,
kleefstoffen
www.cytec.com
C, H, O, N
◆ Systemen uithardbaar door middel
van UV/EB voor verven en lakken
▲ Grafische en industriële toepassingen
voor hout, plastiek en metaal oppervlakken
www.ineos.com
C, H, O
C, H, O, N
◆ Stikstof, minerale meststoffen,
kunststoffen als polyurethaan, nylon
▲ Land- en tuinbouw, auto, koelkast,
kledij, isolatie, sport
www.evonik.com/antwerpen
C, H, O, N, D, Si, Pb
www.bayer.be
C, H, O, N
◆ Koolstof, kunststoffen
▲ Bouw en automobielbouw, cd’s, dvd’s,
computer, elektronica, sport en vrije tijd
www.indaver.be
Hg
◆ Speciaalchemicaliën
◆ Kwik
▲ Producten voor o.a. dierenvoeding,
farmaceutische industrie, rubberindustrie,
textiel-, papier- en wasmiddelindustrie
▲ Milieuveilige verwerking van
kwikhoudende afvalstoffen, total waste
management, integraal en duurzaam
afvalbeheer
www.janssenpharmaceutica.be
www.monsanto.com
C, H, O, N, S
C, H, O, N
◆ Ethyleenoxide en derivaten
◆ Geneesmiddelen
◆ Roundup
▲ Detergenten, cosmetica, verf en inkt,
textiel, polyester
▲ Voor mensen, dieren en planten
▲ Onkruidverdelging, graslandbeheer,
graangewassen, wijngaarden,
boomgaarden, enz.
www.solvay.com
www.tessenderlogroup.com
www.totalpetrochemicals.com
C, H, O, Cl
H, S, O, P, Cl, C
C,H
◆ Kunststoffen
◆ Zout
◆ Polyethyleen, polypropyleen, polystyreen
▲ Auto-industrie, bouw en architectuur,
verpakking, elektronica, waterbehandeling, milieuzorg
▲ Waterbehandeling, kunststoffen,
meststoffen, geneesmiddelen, voeding
▲ Allerhande verpakkingen en voorwerpen,
tuinmeubelen, auto-onderdelen,
speelgoed, medische apparatuur,
water- en gasleidingen
Legende
Interessante links
Chemische elementen
◆ Hoofdproducten
▲ Toepassingen
Verantwoordelijke uitgever: Catherine Calmels, essenscia, Diamant Building, Auguste Reyerslaan 80, B-1030 Brussel Ref: 09regVla tabl NL-2007 Design: www.landmarks.be / The Chase
C, H, O, N
◆ Specialty materials
www.basf.be
www.periodieksysteem.com
www.jobschemie.be
www.essenscia.be
www.eklyps.be
www.technopolis.be
www.pass.be
www.eurekas.be
www.dechemiebende.be
www.comix-files.vub.ac.be
www.stimulus.eu
www.virtueelmuseum.eu
www.chem.kuleuven.be/profatoom
www.chemistryandyou.org
www.xperimania.net
Mag niet verkocht worden
www.3m.com