West-Afrikaanse muziek

West-Afrikaanse muziek
Afrika is een groot werelddeel met vele landen en culturen. Hier kan je kennismaken
met de muziek uit de Franstalige landen van West-Afrika. Omdat West-Afrika op zich
ook heel groot is, worden alleen de landen van de Manding cultuur besproken.
Mali en Guinee zijn het centrum van het historische Manding of Mali Rijk. Ook het
huidige land Senegal hoort daar bij. Het gebied van de stammen die van oorsprong
in deze landen wonen, loopt over de huidige landsgrenzen heen. Er worden drie
hoofdtalen gesproken in het gebied van de Manding bevolking: Maninka, Bamana en
Mandinka. Door de eeuwen heen heeft elk van deze drie gelijknamige culturen zijn
eigen muzikale ontwikkeling doorgemaakt. Dit komt deels door contacten met
verschillende buurvolkeren en deels door verschillende koloniale en post-koloniale
ervaringen. In de muziek van deze landen staan ritme en percussie centraal.
Door de koloniale slavenhandel zijn veel West-Afrikaanse muziekinvloeden
terechtgekomen in de Verenigde Staten van Amerika, het Caribisch gebied en
Suriname.
Traditionele Manding muziek
Het Mali of Manding Rijk zorgt voor eenheid in de muzikale traditie van de
Franstalige West-Afrikaanse landen: Mali, Senegal en Guinee. Hieruit ontstaat de
traditionele Mandingmuziek. In deze muziek staat ritme centraal. De ritmes kunnen
per gelegenheid en per streek sterk verschillen. Binnen de Manding cultuur is er een
onderscheid te maken tussen de Maninka, Bamana en Mandinka muziek.
Kenmerkend voor de Manding bevolking zijn de verhalenvertellers: de jeli of griots.
Afrikaanse muziek wordt in het Westen vaak gezien als trommelmuziek. Maar het is
natuurlijk veel meer dan dat. Op een Afrikaans feest wordt niet alleen op trommels
gespeeld. Er wordt ook altijd gedanst en gezongen. In Afrika is muziek meer dan
alleen voor amusement of voor concerten, zoals vaak in het Westen het geval is. Bij
belangrijke gebeurtenissen, zoals een bruiloft of een geboorte, worden speciale
ritmes gespeeld. Deze mogen alleen dan gespeeld worden.
De trommels zijn per land verschillend. Wellicht heb je wel eens gehoord van de
djembé. Deze trommel is bij ons het bekendst. In Senegal en Mali is het een
belangrijk instrument. Djembé-spelers uit deze landen treden in Nederland op en
geven hier les. Op bijna elke muziekschool in Nederland kan je tegenwoordig
djembé-les krijgen.
In Senegal heb je daarnaast ook de sabar. Verder worden ook de krin, de balafoon
en het snaarinstrument kora veel gebruikt.
GRIOT MUZIEK
(Mali/ Guinee/ Senegal)
De jelis of griots zijn kenmerkend voor de Manding bevolking. Zij vertellen over
belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis en over belangrijke personen. In het
begin werken de griots vaak voor de hofhouding. Zij zingen dan lofliederen over de
vorst. Hun muziek is gebaseerd op een melodie die zich steeds herhaalt. Daarop
wordt dan geïmproviseerd.
Veel moderne bands gaan met deze jeli traditie verder. Zoals bijvoorbeeld Bemebeya
Jazz uit Guinee en Les Ambassadeurs en de Rail Band uit Mali.
MANINKA MUZIEK
(Mali/ Guinee)
Maninka muziek is de traditionele Manding muziek uit Mali en Oost-Guinee. Typisch
zijn het middelmatige tempo, de lekkere ritmes en de versierde melodieën bovenop
de vaste harmonieën. Traditionele begeleidingsinstrumenten in de Maninka muziek
zijn de ngoni, de tamani en de dundun.
In Oost-Guinee is sinds de late jaren 1940 de gitaar populair. De manier van gitaar
spelen lijkt erg op balafoon melodieën en speeltechnieken.
Bekende zangers van Maninka muziek zijn Ami Koita, Kasse Mady Diabaté en Salif
Keita. Een bekende Maninka gitarist is Kanté Manfila.
BAMANA MUZIEK
(West-Afrika)
Bamana melodieën zijn vaak pentatonisch en hebben een langzaam tempo. De
muziek lijkt meer op de muziek uit de noordelijker gelegen woestijngebieden.
Bamana muziek is dansmuziek. Een bekende dansband uit de Bamana stijl is de
Super Djata Band.
MANDINKA MUZIEK
(Senegal/ Gambia)
In de Mandinka muziek van Senegal en Gambia staat de kora centraal. In Mali wordt
meestal door vrouwen gezongen. Maar in Senegal en Gambia zingen voornamelijk
mannen.
De muziek is sterk beïnvloed door de ritmes en trompatronen van aangrenzende
bevolkingsgroepen, zoals de Wolof uit Noord-Senegal en de Jola uit Zuid-Senegal.
Een bekende koraspeler is Jaliba Kuyateh.
Wassoulou muziek
In de Manding cultuur bestaat de traditie van de griots al eeuwenlang. Deze griots
zijn verhalenvertellers: ze trekken rond en vertellen overal waar ze komen verhalen,
begeleid door muziek.
De Wassoulou muziek is veel later vanuit diezelfde traditie ontstaan.
WASSOULOU MUZIEK
(Mali)
De Wassoulou muziek ontstaat in de jaren 1970 ten Zuiden van Bamako in de
Malinese Wassoulou streek. Ze komt voort uit een combinatie van jagersliederen en
gemaskerde dansen. Anders dan in de griot muziek wordt in de Wassoulou muziek
commentaar en advies gegeven over sociale gebeurtenissen en vrouwenzaken.
Wassoulou muziek draagt dus een boodschap uit. Maar het is ook dansmuziek.
De belangrijkste vertegenwoordiger van deze traditie is Oumou Sangaré. Zij heeft
ook invloeden uit de Westerse popmuziek in haar muziek verwerkt.
MBALAX
(Internationaal)
Mbalax is een mix van traditionele West-Afrikaanse muziek en westerse popmuziek.
Mbalax is dansmuziek. De instrumenten uit de Maninka muziek worden hier
gecombineerd met elektrische gitaar, basgitaar en soms synthesizer.
De bekendste Mbalax artiest is Youssou N'Dour. Hij is vooral bekend door zijn
samenwerking met Peter Gabriel en Neneh Cherry. Yousou N'Dour mengt
traditionele instrumenten als de kora, sabar en djembé met westerse popmuziek. Zijn
voorbeeld kent zeer veel navolging. Naast de popmuziek gaat Yousou N'Dour ook
door met het maken van traditionele muziek. Hij staat bekend als een groot
koraspeler.
WEST-AFRIKAANSE POPMUZIEK
(Internationaal)
In Dakar zijn de laatste jaren enorm veel hiphopgroepen ontstaan. Zij rappen in hun
eigen taal en gebruiken voor het geluidseffect traditionele instrumenten als de sabar.
Een voorbeeld van zo'n groep is Positive Black Soul. De Malinese gitarist Ali Farka
Touré wordt wereldwijd bekend door zijn samenwerking met Ry Cooder. Ook
Malinese artiesten als Salif Keita en Mory Kante zijn voor hun mix van traditionele en
westerse muziek bekend.
AFRIKAANSE REGGAE
(Afrika)
Reggae verovert vanuit Jamaica de wereld. In Afrika wordt reggae ontzettend
populair. Hier ontstaat een vermenging met Afrikaanse muziek. Afrikaanse reggae is
dansmuziek en draagt een boodschap uit. Bekende Afrikaanse reggae artiesten zijn
Alpha Blondy (Ivoorkust, West Afrika) en Lucky Dube (Zuid Afrika).
PERCUSSIE-INSTRUMENTEN
BALAFOON
De balafoon is een idofoon. Het is een soort houten
xylofoon. De balafoon bestaat uit een stel gestemde
(hard)houten staven. Er onder hangen kalebassen als
klankversterkers. De balafoon is karakteristiek voor de
West-Afrikaanse traditionele muziek.
DJEMBÉ
De djembé is een mebrafoon. Het is een vaasvormige
trommel uit West-Afrika. Kenmerkend is de smalle basis.
Djembé's bestaan in verschillende afmetingen die allemaal
hun eigen klank hebben. Van kleine solotrommels tot grote
bastrommels. Djembé's bespeel je met je hand en je
vingers. Ze zijn karakteristiek voor de West-Afrikaanse
muziek. Soms zet men er losse opzetstukken op die mee
rammelen tijdens het trommelen (zie afbeelding). De
trommel is erg populair geworden. Je vindt de djembé nu
over de hele wereld.
DUIMPIANO
De duimpiano is een idofoon. Op deze houten klankkast
wordt met houten stokjes of plankjes geslaan, die aan de
duim zijn bevestigd. Het is dus een soort xylofoon die in veel
verschillende vormen en maten bestaat. De duimpiano is
karakteristiek voor de West- Afrikaanse traditionele muziek.
DUNDUN
De dundun is een membrafoon. Het is een traditionele,
cilindervormige, grote trom uit Mali. De dundun is
karakteristiek voor de traditionele Maninka muziek. De
dundun wordt met grote stokken bespeeld.
GUNGON
De gungon hoort bij de membrafonen. Het is een grote,
cilindervormige, tweevellige trom uit West-Afrika. De gungon
wordt met een gebogen stok bespeeld.
KRIN
De krin of spleet-trom is een idofoon. Het is een trommel uit
West-Afrika. De krin bestaat uit een gespleten en uitgeholde
boomstam waarop met stokken wordt gespeeld.
SABAR
De sabar is een membrafoon. Het is een trommel uit WestAfrika. De trommel lijkt veel op de djembé, maar hij is langer
en smaller en wordt met een dun stokje bespeeld.
SISTRUM
Het sistrum is een idofoon. Het kan vele verschillende
vormen hebben. Het sistrum bestaat uit een houder waarin
een aantal rammelende belletjes, bekkentjes of plaatjes zijn
opgehangen. Zo kan er ritmisch mee worden gerammeld.
TAMANI
De tamani of 'talking drum" ('pratende trom') is een
membrafoon. Het is de traditionele trom uit Mali. De speler
kan tijdens het trommelen de spanning van het trommelvel
aanpassen, waardoor de toon verandert. Hierdoor lijkt het
alsof de trommel 'spreekt'. De tamani is karakteristiek voor
de Maninka muziek.
BLAASINSTRUMENTEN
SCHELP
In West-Afrika worden wel eens grote schelpen gebruikt als
blaasinstrument. Na een beetje oefenen kun je hier een
soort trompetgeluid uit halen.
SNAARINSTRUMENTEN
GITAAR
De gitaar is een westers instrument met zes snaren. De
snaren worden getokkeld of geslagen. Zo wordt de gitaar
zowel voor ritme (als slaggitaar) als solo's gebruikt.
Elektrisch versterkt is de gitaar niet meer weg te denken uit
de populaire muziek. Maar hij speelt ook akoestisch nog
steeds een grote rol. In de West-Afrikaanse muziek wordt de
gitaar nu ook veel gebruikt.
KORA
De kora is een traditioneel tokkelinstrument uit West-Afrika.
De kora heeft 21 tot 25 snaren die, zoals bij een harp, langs
de hals gespannen zijn. De kora wordt als
begeleidingsinstrument vooral door de griots gebruikt. Maar
ze heeft ook haar plaats in de hedendaagse populaire
muziek verworven.
NGONI
De ngoni is een tokkelinstrument. Het is de traditionele luit
uit Mali waarbij de lange hals is bevestigd op een kalebas.
De ngoni is karakteristiek voor de Maninka muziek.
Er zijn ook veel instrumenten uit Zuid Amerika die gebruikt worden in de Afrikaanse muziek.
Daarom hier ook een opsomming van muziekinstrumenten uit het Caribisch gebied.
Het Caribisch gebied omvat:
PERCUSSIE-INSTRUMENTEN
BASTEL
De bastel is een idofoon. Het is een halve
kalebas, die met de open zijde omlaag in een
tobbe met water gehouden wordt. Er wordt met
de vingers op getrommeld. De bastel is typisch
voor de tambumuziek van de Nederlandse
Antillen.
BONGO'S
De bongo's zijn membrafonen. Je ziet ze vaak
als twee kleine trommeltjes (bongo's) die aan
elkaar vast zitten. De bongo wordt samen met
de conga's en claves gebruikt in het Caribisch
gebied. Het instrument is karakteristiek voor de
salsa en son muziek uit Cuba.
CABASSA
De cabassa is een idofoon, die is afgeleid van
de chekere. De cabassa heeft een houten kern
met daarrond metalen kraaltjes of ringen
waarmee geluid wordt gemaakt. De cabassa is
typisch voor de Caribische muziek.
CHEKERE
De chekere is een idofoon. Het is een uitgeholde
kalebas in een net van schelpen of kralen,
waarmee gerammeld wordt. De chekere is
typisch voor de Caribische muziek.
CLAVES
De claves behoren tot de idofonen. Op deze
twee houten stokjes wordt een basritme
gespeeld. Zij zijn afkomstig uit het Caribisch
gebied. Samen met de conga's en bongo's vind
je de claves bijna altijd terug in de salsa en son
muziek uit Cuba.
CONGA'S
De conga is een membrafoon. Het is een hoge
smalle trommel uit het Caribisch gebied. De
trommel wordt vaak met twee handen bespeeld.
Vaak gebruikt men twee van deze conga's naast
elkaar. Samen met de bongo's en claves wordt
de conga veel gebruikt in de salsa en son
muziek uit Cuba.
GUIRO
De guiro (of rasp) is een idofoon. Het is een
houten of metalen schraapinstrument uit het
Caribisch gebied en het is typisch voor de salsa
en merengue muziek. Er bestaan veel
verschillende soorten van dit instrument. Op de
afbeelding zie je links een metalen guiro en
rechts een meer traditionele houten vorm.
KOEBEL
De koebel is precies wat de naam al zegt: een
bel, maar dan zonder klepel. In plaats van om de
nek van een koe te hangen, wordt de bel nu met
een stok als percussie-instrument gebruikt. Op
die manier is ook de koebel (of Cowbell) een
idofoon. Zulke ritme-instrumenten worden vaak
gebruikt in de salsa en merengue muziek.
LIJSTTROM
De lijsttrom (soms ook wel handdrum genoemd)
is een membrafoon. Het is een trommel uit het
Caribisch gebied. De trommel wordt in de ene
hand vastgehouden en door de andere hand met
een stok bespeeld. Dit soort trommels wordt
gebruikt in de mento muziek uit Jamaica. Maar
de naam lijsttrom wordt ook voor vele
soortgelijke trommels uit andere culturen
gebruikt.
MARACCA'S
De maracca's zijn idofoon. Ze worden ook wel
sambaballen genoemd en ze zijn afkomstig uit
het Caribisch gebied. Maracca's zijn ritmeinstrumenten waarmee gerammeld wordt. Ze zijn
hol en gevuld met steentjes of zaden. Ze zijn
typisch voor de salsa en merengue muziek.
RHUMBA BOX
De rhumba box is een idofoon. Het is een grote
houten duimpiano waar men met de duimen
houten stokjes op houten plankjes laat slaan.
Eigenlijk is dit dus een soort xylofoon. De
rhumba box wordt gebruikt in de mento muziek
van het eiland Jamaica.
STEELDRUM
De steeldrum is een idofoon. Oorspronkelijk
bestaan de steeldrums uit lege olievaten die
gebruikt worden als goedkope percussieinstrumenten. Deze 'steelpans' ontwikkelen zich
tot speciaal bewerkte vaten. Door een systeem
van uitgeklopte holtes kan er een hele reeks
verschillende tonen en klanken uit gehaald
worden. De steeldrum is een karakteristiek
instrument in de steelband- of tobago muziek
van het eiland Trinidad.
TIMBALES
De timbales is eigenlijk een combinatie van twee
trommels (open aan de onderkant) en andere
percussie-instrumenten, zoals een paar
koebellen of guiro's op een standaard. Eenzelfde
muzikant kan hiermee door elkaar ritmes spelen,
afkomstig van verschillende percussieinstrumenten. De timbales is karakteristiek voor
de salsa en merengue muziek.
TAMBU
De tambu is een membrafoon. Het is een
vaasvormige houten trommel. De trommel hoort
bij de gelijknamige tambu muziek van de
Nederlandse Antillen.
BLAASINSTRUMENTEN
ACCORDEON
De accordeon is een blaasinstrument. Een, in
beide handen gehouden, uitrekbare balg zorgt
dat er lucht over de rieten wordt geblazen. Zo
wordt geluid voorgebracht. De toonhoogtes
worden bepaald door de knoppen of toetsen aan
de zijkanten van de balg te bespelen.
Accordeons zijn veel voorkomend in de westerse
volksmuziek maar je vindt ze ook in de
merengue van de Dominicaanse Republiek.
BAMBOEFLUIT
De bamboefluit is een houten blaasinstrument,
gemaakt van bamboehout. Bamboefluiten
komen voor in het Caribisch gebied. In de mento
muziek van Jamaica wordt op bamboefluiten
gespeeld.
SAXOFOON
De saxofoon is een koperen instrument. Maar
door het enkel riet in het mondstuk wordt de
saxofoon gerekend tot de houten
blaasinstrumenten. De saxofoon wordt in de 20e
eeuw afgeleid van de klarinet. Sindsdien is dit
instrument in de hele wereld niet meer weg te
denken uit de populaire muziek. De saxofoon
maakt deel uit van de meeste westerse
orkesten, maar speelt als solo-blaasinstrument
ook een grote rol in de Caribische muziek.
TROMBONE
De trombone is een koperen blaasinstrument dat
ook wel 'schuiftrompet' genoemd wordt. De
spanning van de lippen op het mondstuk brengt
de toon voort. De toon kan met behulp van het in
-of uitschuiven van de schuifstang glijdend van
toonhoogte veranderen. De trombone is
onderdeel van een westers orkest, maar komt
samen met andere koperblazers ook voor in de
Caribische muziek.
TROMPET
De trompet is een koperen blaasinstrument met
kleppen. De spanning van de lippen op het
mondstuk brengt de toon voort. De toonhoogte
wordt bepaald door het wel of niet indrukken van
de kleppen. De trompet is onderdeel van een
westers orkest, maar komt samen met andere
koperblazers ook voor in de Caribische muziek.
SNAARINSTRUMENTEN
BANJO
De banjo is een westers tokkelinstrument, met
als kenmerk een trillende herhalende toon. De
banjo wordt vooral gebruikt in het Caribisch
gebied in de mento muziek van Jamaica.
TRES
De tres is een tokkelinstrument. Het is een kleine
driesnarige gitaar uit het Caribisch gebied. De
tres is karakteristiek voor de salsa en son
muziek uit Cuba.