Chronische longziekten en werk

Longfonds - factsheet
Chronische longziekten en werk
Mensen met een longziekte hebben meer moeite om aan het werk te blijven of een betaalde baan te vinden
dan de rest van de bevolking. Slechts 42% van de mensen met COPD heeft een betaalde baan. De meesten
van hen hadden wel werk, maar verloren dat door hun longziekte. Gezondheidsklachten zijn de voornaamste
reden voor mensen met een longziekte om te stoppen met werken. De mensen met een longziekte die wel
werken, lopen door hun ziekte tegen problemen aan op de werkvloer. Zo verliezen mensen met een longziekte per jaar gemiddeld 13 werkdagen door hun longziekte. Het is niet alleen nadelig voor de werknemer
zelf, maar ook de werkgever ondervindt nadelen van verminderde prouctiviteit, verhoogd verzuim en vroegtijdige uitval. Deze factsheet geeft inzicht in de positie van mensen met een longziekte in relatie tot werk.
COPD en astma
COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease) is een ernstige ongeneeslijke progressieve chronische longziekte.
Jaarlijks overlijden in Nederland 6.000 mensen aan de gevolgen van COPD. Het is een verzamelnaam voor chronische
bronchitis en longemfyseem. Deze aandoeningen zorgen voor een luchtwegvernauwing die permanent aanwezig is en
het ademen moeilijk maakt. In Nederland zijn circa 320.000 mensen met de diagnose COPD. De diagnose COPD is
moeilijk te stellen, waardoor er een grote groep mensen met COPD zonder diagnose is, dus het totaal aantal mensen
met COPD ligt hoger. Hoewel COPD een ziekte is die vooral bij ouderen voorkomt, neemt het aantal mensen dat op
jongere leeftijd COPD krijgt toe1.
‘Elk jaar komen er 34.000 mensen met COPD bij. COPD
staat in de top 5 oorzaken van arbeidsverzuim in Nederland’
Michael Rutgers - Directeur Longfonds (voorheen Astma Fonds)
Astma is een chronische ontsteking van de luchtwegen, die gepaard gaat met aanvallen van kortademigheid en
verhoogde prikkelbaarheid van de luchtwegen. Het inademen van prikkelende stoffen als tabaksrook, parfum, maar ook
huisstofmijt, koude lucht en fysieke inspanning kunnen bij een astmapatiënt een aanval opwekken van acute benauwdheid. Astma is ongeneeslijk en levenslange medicatie is nodig om de ziekte zo goed mogelijk onder controle te houden.
Astma ontstaat, in tegenstelling tot veel andere chronische aandoeningen, vaak op jonge leeftijd, waardoor het relatief
vaak binnen de potentiële beroepsbevolking voorkomt. Het is de meest voorkomende chronische ziekte bij kinderen,
in Nederland hebben ruim 500.000 mensen astma.
Gezien de aard van de klachten is het niet verwonderlijk dat mensen met COPD of astma problemen ervaren in zowel
hun fysiek, psychisch als sociaal functioneren.
De cijfers
Het Longfonds heeft NIVEL een uitgebreid onderzoek laten doen naar mensen met astma en COPD en hun werksituatie. Dit onderzoek ‘Werken met een chronische longaandoening’ (NIVEL, 2012)2 is de basis voor deze factsheet.
De cijfers laten zien dat er grote verschillen bestaan tussen de gemiddelde beroepsbevolking en mensen met astma
en COPD. Met name mensen met COPD blijven op een aantal belangrijke indicatoren achter bij de gemiddelde beroepsbevolking.
1
2
L. van Houtum en M. Heijmans, NIVEL, Oktober 2010.
M. Heijmans en E. Maurits, NIVEL, Mei 2012.
Longfonds - factsheet
Arbeidsparticipatie lager dan in de algemene bevolking
Onder arbeidsparticipatie verstaan we betaald werk voor tenminste 12 uur per week. Gegevens uit het onderzoek
‘Werken met een chronische longaandoening’ laten zien dat 42% van de mensen met COPD in de leeftijd van 15 t/m 64
jaar betaald werk verrichtten. De arbeidsparticipatiegraad onder mensen met COPD is daarmee beduidend lager dan
onder de algemene Nederlandse bevolking, waar 74% van de beroepsbevolking werkzaam is. De participatie van
mensen met astma is nagenoeg gelijk aan de beroepsbevolking, met 72%.
‘De keuringsarts feliciteerde me, maar ik was helemaal niet blij’
André Mol - 80 tot 100 procent arbeidsongeschikt, IVA-uitkering
Arbeidsongeschiktheid
Mensen met een longziekte worden vaker arbeidsongeschikt verklaard dan de gemiddelde beroepsbevolking. Bij mensen
met astma is dit verschil beperkt, bij mensen met COPD is het verschil groot, met name onder mensen met een lager
opleidingsniveau. COPD- en astmapatiënten met een arbeidsongeschiktheidsuitkering zijn vaak volledig arbeidsongeschikt (80-100%).
Bij meer dan acht op de tien mensen met COPD is de arbeidsongeschiktheidsuitkering een WAO-uitkering. Van de
mensen met astma met een arbeidsongeschiktheidsuitkering ontvangt ruim drie vijfde een WAO-uitkering en bijna
een kwart een Wajong-uitkering.
Longfonds - factsheet
Ziekteverzuim
COPD is op dit moment de vijfde oorzaak van arbeidsverzuim onder de Nederlandse werkzame beroepsbevolking3.
Het verzuimpercentage van mensen met een chronische longziekte (astma en COPD) is 5,9% tegenover 4,2% in de
beroepsbevolking. Van de mensen die de afgelopen 12 maanden had verzuimd zaten mensen met COPD gemiddeld
3,5 keer ziek thuis en mensen met astma gemiddeld 2,3 keer ziek thuis.
In een onderzoek van Trimbos4 is gekeken naar verzuim, bestaande uit afwezigheid (direct verzuim) en kwantitatief en
kwalitatief verminderd functioneren (indirect verzuim). Daaruit bleek dat iemand met een chronische longziekte per jaar
ruim 13 werkdagen verliest door de aandoening.
‘Door mijn COPD ben ik minder uren gaan werken’
Patricia Thimister - administratief medewerker bij de politie (18 uur per week)
Situatie op het werk
Één op de vijf mensen met een longziekte ervaart problemen op het werk door de longziekte. Vermoeidheid is het
meest genoemde probleem, maar ook verminderde productiviteit en andere zaken die werk belemmeren komen voor bij
deze groep.
3
4
Zorgstandaard 2010. Amersfoort: Long Alliantie Nederland, 2010.
Verzuim door psychische en somatische aandoeningen bij werkenden, Trimbos Instituut (2011).
Longfonds - factsheet
Iets minder dan de helft van de werkgevers weet dat hun werknemer een longziekte heeft. Slechts 7% van de werknemers met
COPD en 5% van de mensen met astma heeft in een jaar tijd contact met de bedrijfsarts. Er wordt maar heel beperkt gebruik
gemaakt van voorzieningen (telewerken, flexibele werktijden) om uitval te voorkomen.
‘Werk betekent voor mij: sociale contacten,
plezier hebben en me nuttig voelen’
Monique van Druten - gastvrouw bij een bureau voor advies en training (tussen 8 en 120 uur per maand)
Belang van werk
Deelname aan het arbeidsproces is in onze samenleving een van de belangrijkste manieren om betrokken te blijven bij het
maatschappelijke leven. Werk biedt niet alleen financiële zelfstandigheid, het is ook een manier om sociale contacten op te
doen en mensen kunnen zich hierdoor ontplooien en nuttig voelen. Een meerderheid van de werkende mensen met een longziekte geeft aan dat het doen van betaald werk de moeite waard is, ondanks de inspanning die het hen kost. Men ziet met name
het inkomen en het sociale contact met collega’s als de positieve kanten van hun werk.
Longfonds - factsheet
‘Eigenlijk zou ik een baan moeten hebben waarin
ik mijn eigen tempo en werktijden kan bepalen’
Leo Vogels - in de WW
De verhalen
Behalve dit onderzoek heeft het Longfonds van 16 mensen met COPD verhalen verzameld en uitgebracht in een boek
“werken met de longziekte COPD, tussen wens en werkelijkheid”. Het geeft op persoonlijke wijze inzicht in wat mensen
met een longziekte meemaken op het werk. Hun ervaringen illustreren de soms moeilijke realiteit van werken met een
longziekte, maar ook manieren om hier zo goed mogelijk mee om te gaan. Dit boek kan worden gedownload op
www.longfonds.nl/ons-werk/op-het-werk.
Longfonds - factsheet
‘Mijn werkgever gaf mij een aangepaste functie’
Erwin Willemse - stafmedewerker bij een academisch ziekenhuis (16 uur per week)
Conclusie
Op basis van de gegevens kunnen we concluderen dat de arbeidsparticipatie van mensen met COPD achter blijft bij de
arbeidsparticipatie van de algemene bevolking. Het ziekteverzuim onder mensen met een chronische longziekte ligt hoger dan
onder mensen in de algemene beroepsgeschikte bevolking. Ongeveer een vijfde van de mensen met astma of COPD met een
betaalde baan ondervindt problemen bij het uitvoeren of behouden van die baan. Toch maakt maar een klein gedeelte gebruik
van mogelijkheden die de werkgever, de Wet Poortwachter en het nieuwe werken bieden om deze problemen op te lossen.
Ook leidinggevenden worden niet altijd op de hoogte gesteld. Een deel van de groep mensen met astma of COPD die
momenteel niet werkt zou dat wel graag willen. Flexibele werktijden, werk dicht bij huis en thuiswerken worden genoemd
als voorwaarden waaronder werken voor hun wel mogelijk zou zijn
Wat doet het Longfonds?
Het Longfonds is belangenbehartiger van mensen met een longziekte. Wij zetten ons in voor de optimale inzet van mensen
met een chronische longziekte op de Nederlandse arbeidsmarkt. Zodat mensen met een longziekte:
• Meer gebruik maken van bestaande voorzieningen voor werkaanpassing
• Meer contact hebben met de bedrijfsarts en/of leidinggevende
• Een betere leefstijl, controle over en begrip voor de ziekte (op het werk) ervaren
Het terugdringen van het aantal verloren werkdagen is een onderdeel van het Nationaal Actieprogramma Chronische Longziekte
wat gepland staat voor een start eind 2012. Binnen dit programma zullen we middelen ontwikkelen die werknemers en
werkgevers helpen de problemen en nadelige gevolgen van een longziekte op het werk te verminderen.
Wat kunt u doen?
Als werknemer:
• Bespreek de ziekte met uw leidinggevende en uw bedrijfsarts
• Maak samen afspraken over hoe het werk zo goed mogelijk kan worden georganiseerd rekening houdend met uw ziekte
• Lees het ervaringenboek voor inspiratie en advies
Als werkgever:
• Zorg ervoor dat de ziekte bespreekbaar is
• Kijk samen met uw medewerker hoe het werk zo goed mogelijk kan worden georganiseerd in relatie tot de longziekte
en betrek hierbij de bedrijfsarts
• Lees het ervaringenboek om een beeld te krijgen hoe het is om te werken met een longziekte