Fabels en feiten over goede voeding - Oncologie in perspectief

Fabels en feiten over goede voeding
Prof. dr. ir. Ellen Kampman, Wageningen Universiteit,
VUMc Amsterdam, Radboudumc Nijmegen
20ste AVL-Symposium Oncologie in perspectief 5 juni 2014
Goede voeding
Wat is dat?
Fruit kan het risico op kanker verhogen
Fruit kan het risico op kanker verhogen
FABEL
20.000 kanker gevallen zouden voorkomen kunnen worden door
het verhogen van groente en fruitconsumptie;
10 gevallen per jaar erbij door pesticiden residuen
Biologische producten zijn beter om
kanker te voorkomen dan gangbare
Biologische producten zijn beter om
kanker te voorkomen dan gangbare
Kunstmatige zoetstoffen en E-nummers
kunnen bij de mens kanker veroorzaken
Kunstmatige zoetstoffen en E-nummers
kunnen bij de mens kanker veroorzaken
FABEL
Koffie verhoogt het risico op kanker
Koffie verhoogt het risico op kanker
Wat is goede voeding?
Wat heeft het met kanker te maken?
Het ontstaan van kanker
opstapeling genetische veranderingen
tumorgroei
0 --------------------------------------------------------------------- 30 jaar
opstapeling epi-genetische veranderingen
5 – 10% van kanker is erfelijk
Kanker: samenspel van verschillende factoren
voeding &
beweging?
Analytische epidemiologie: Cohort studie
borstkanker
Vrouwen
40-60 jaar
geen
borstkanker
Tijd (jaren)
Literatuurstudie en meta-analyse
 10.000 epidemiologische studies
 dier- en in vitro studies
 9 internationale centra
http://www.wcrf.org/cancerresearch/cup/
1/3 van de meest voorkomende kankersoorten
bepaald door wat wij eten
en hoeveel wij bewegen….
In Nederland: ~25.000 mensen met kanker per jaar!
Wie blijft staan …?
 Lichamelijk actief: 30 minuten per dag of meer
 Vlees: minder dan 5x per week varkens/rundvlees
(incl. vleeswaren)
 Gewicht: BMI < 25, weinig vet op de buik
 Alcohol: minder dan 1 of 2 glazen per dag
 Fruit: 2x per dag of meer
 Groenten: 2 groentenlepels per dag of meer
 Voedingssupplementen om kanker te voorkomen: nee
Overgewicht verhoogt het risico op:
 Dikke darm
 Borst (na de menopauze)
 Slokdarm (adeno)
 Alvleesklier
 Galblaas
 Baarmoeder
 Nier
 Eierstok
Aanbeveling: Zorg voor een zo’n laag mogelijk
gewicht, een slanke taille, maar vermijd
ondergewicht
Lichaamsvet en kanker
Vetweefsel is een actief endocrien orgaan
1. Productie van geslachtshormonen
2. Effecten op insuline sensitiviteit en productie van IGF
3. Effecten van andere hormonen in vetweefsel (bv. leptine,
adiponectine)
4. Verhoging van oxidatieve stress en chronische inflammatie
Lichamelijke activiteit verlaagt risico:
 dikke darmkanker
 borstkanker (na de menopauze)
 baarmoederkanker
Neem iedere dag minimaal een ½ uur
lichaamsbeweging
Meer lichaamsbeweging
Calorierijk voedsel
 Dikke darm
 Borst (na de menopauze)
 Slokdarm
 Pancreas
 Endometrium
 Nier
Aanbeveling:
Eet minder calorierijk voedsel
en drink weinig suikerrijke dranken
Groenten en fruit verlagen het risico op:
 mond
 hoofd-halsgebied
 slokdarm
 maag
Aanbeveling: Eet veel groenten, fruit,
volkorenproducten en peulvruchten en
varieer zo veel mogelijk
Plantaardige producten en kankerpreventie
Diallylsulfide
Allyl Methyl Trisulfide
Isothiocyanaten
Folaat
Alfa-caroteen
Beta-caroteen
Cryptoxanteen
Luteine
Lycopeen
Chlorophyl
Lignanen
Voedingsvezel
Selenium
Quercetine,
Kaempferol
Vitamine E
(tocopherol)
Genistein, Daidzein,
Biochanine A
Vitamine C
(ascorbine zuur)
Lage energiedichtheid
Rood vlees en vleeswaren verhogen risico
 Dikke darmkanker
rund, varkens,
paard, lam, geit
Aanbeveling: Eet minder rood vlees en eet liever
geen bewerkt vlees (zoals ham, spek of salami)
Alcohol verhoogt risico op kanker van…
• mond
•
•
•
•
•
•
hoofd-halsgebied
oesofagus
maag
colon, rectum
borst
lever
Aanbeveling:
Drink liever geen alcohol. Als u wel alcohol wilt
drinken, neem dan per dag niet meer dan 1 glas
(voor vrouwen) of 2 glazen (voor mannen)
Voeding of supplementen?
Aanbeveling: Vertrouw niet op
voedingssupplementen om u tegen kanker
te beschermen
Beta-caroteen verhoogt longkanker risico
ATBC trial
~ 30.000 mannen, Finland,
Zware rokers, 20 mg/dag
New England Journal Medicine 1994
Wat is (on)gezond?
Ziekte frequentie
(%)
Risicogroepen:
Babies
Ouderen
Zwangeren
Medicijngebruik
Allochtonen
(zonlicht)
Kankerpatiënten???
1.
2.
3.
4.
Dosis
Vorm
Samenstelling
Timing
Dus….…
Leefstijl – wat doen patienten zelf?
Voedingsonderzoek voor, tijdens en na kanker
De invloed van kanker(therapie) op voeding en
vice versa
Verstoorde
stofwisseling van eiwit,
vetten, koolhydraten
Geur-en smaak
veranderingen
Veranderde
voedselvoorkeuren
Kwaadaardige
tumor en/of
therapie
functieverlies
Veranderde
eetlust,
misselijkheid,
braken,
mucositis, diarree
Minder eten door
kauw-en
slikproblemen
• soort kanker
• stadium van de ziekte
• therapie: type en duur
Zichtbaar kwetsbare ondervoede patiënt
Bij palliatieve zorg:
1. Optimale kwaliteit van leven
2. Smakelijke, eetbare voeding en goede
vochtbalans
3. Evt. screenen op vitaminen/mineralen
tekorten
Betere overleving van kanker
Uit Kankerzorg in beeld, IKNL 2014
Onzichtbaar kwetsbare patiënt
Bij curatieve zorg:
1. Optimale kwaliteit van leven na behandeling
2. Gezonde, eetbare, smakelijke en optimale
voeding voor, tijdens en na behandeling
3. Screenen op vitaminen/mineralen tekorten
4. Energie/eiwit balans
5. Naar een optimale lichaamssamenstelling
Colon studie
Prospectieve observationele studie
• 1000 dikke darm- en endeldarmkanker patienten
• Lichaamssamenstelling, voedingstoestand, leefstijl
• Verblijftijd in ziekenhuis, kwaliteit van leven,
terugkeer van ziekte, overleving
6 mnd
1 jr
2 jr >5 jr
COLON-studie deelnemers (Gelderse Vallei)
Tussenstand bij diagnose
Leeftijd
Stadium IV
Ondergewicht (%)
Normaal (%)
Overgewicht (%)
Obesitas (%)
Vrouwen
(n=93)
65 (10)
4%
Mannen
(n=153)
66(10)
15%
5%
45%
32%
17%
3%
39%
47%
11%
Sarcopenie/sarcopenische obesitas
Inflammatie
Metabole
ontregeling
Eiwitafbraak
Verlies van spiermassa/spierkracht bij
gelijkblijvende of toename van vetmassa
Verborgen lichaamssamenstelling
Lichaamssamenstelling met CT-scan bij diagnose
Optimale lichaamssamenstelling?
Man met darmkanker
63 jaar
BMI 20 kg/m2
→ Spier
→ Vet in de spier
→ Onderhuids vet
→ Visceraal vet
Man met darmkanker
65 jaar,
BMI 24 kg/m2
•
•
•
Man
•
•
•
Man
BMI = 25 kg/m2
SMI “spiermassa”= 44 cm2/m2
BMI = 25 kg/m2
SMI “spiermassa”= 58 cm2/m2
Optimale voeding & beweging voor
optimale lichaamssamenstelling & spierfunctie
?
Optimale beweging
Beweeg regelmatig zsm na diagnose,
150 min per week,
inclusief tenminste 2x krachttraining
Optimale voeding
Hoog eiwit?
Optimale dosis?
Type eiwit?
Geur en smaakveranderingen?
Voeding tijdens behandeling
http://www.oncologiedietisten.nl/site/index.php
Leefstijl adviezen na kanker
American Cancer Society 2012
• Verkrijg en behoud een gezond
lichaamsgewicht
• Beweeg regelmatig zsm na diagnose, 150
min per week,
inclusief tenminste 2x krachttraining
• Voedingspatroon met veel groenten, fruit en
volkoren producten
• Volg de richtlijnen voor kankerpreventie
Preventie-richtlijnen
helpen ook bij
oudere vrouwen na
behandeling voor
borstkanker
Supplementen bij kanker?
~50% gebruikt supplementen
Vitamine D in ‘the picture’
Vitamine D, inflammatie en prognose
Voor, tijdens en na therapie
Kip of ei...
Geen verband tussen multivitamine gebruik
& recurrence/mortaliteit van borst- en crc kanker
Supplementen tijdens therapie....
Anti-oxidanten versnellen longkanker progressie in een
muismodel
Voedingssupplementen tijdens behandeling
Alleen in overleg met oncoloog!
Transmurale voeding(szorg) op maat
voor mensen met kanker
Huisarts
Dietist
Geriater
onderzoeker
patiënt
Verpleegkundige
Fysiotherapeut
Psycholoog
Oncoloog
Dus….…
www.voedingenkankerinfo.nl