Voeding en Psyche bij de ziekte kanker

Voeding en Psyche bij de
ziekte kanker
Dr.Mecheline van der Linden
13.10.16
Beroemde Chefkok Achatz (uit Michigan);
cancer steals a superchef’s sense of taste
_____________________________________
2008 Diagnose tongkanker
2016 Kanker survivor
* Netflix Chefs table
Het effect van voeding op je psyche
_____________________________________
 Genieten van lekker eten en drinken -> kwaliteit
van leven
 Sociale functie
 Fixatie/obsessie op voeding
 Overtuigingen/ hypes/status
Effect van je psyche op eetdrag
_____________________________________
Intense emoties: Verliefd  niet eten
Verlies /rouw  niet eten
Cognities /overtuigingen ‘dit is gezond’ leiden tot
bepaalde zaken wel of niet eten
Perceptie (blauw eten) of stinkend eten;
doerian
Geheugen; levertraan als kind of kippesoep
van oma (geheugen)
Aandacht  minder eten of mindful eten
Controle/mastering/Zelfmanagement
Wat zijn psychosociale factoren bij –ondervoeding bij kanker ?
_____________________________________
 Trauma
 Pijn/moeheid
 Coping
 Zorg/stress (partner/gezin)
 Kwaliteit van leven
 Angst/depressie/wanhoop
 Sociale isolatie? Steun?
 Zingeving
 Verlies van controle over voedingspatroon
Mastering/zelf iets doen/grip op je ziekte
Wetenschappelijk onderzoek naar voeding en
kwaliteit van leven
_____________________________________
1. Bewezen positief effect op kwaliteit van
leven/overlevingskansen?
Eetproblemen beïnvloeden de kwaliteit van leven na slokdarm OK
(Ha et al, 2016)
2. Verminderde kans op complicaties en
bijwerkingen door tumorgerichte OK, RT en
CT.
3. Patiënt kan zelf bijdragen aan behandeling
wat patiënten als zeer waardevol zien.
Werken in groentetuin door survivors van kanker bevordert
vaardigheden in handhaven gezondheid en kwaliteit van leven
(Cases et al 2016)
Klinische ervaring
__________________________________
 Te weinig aandacht voor de persoon van de
patiënt bij voedingsadviezen; smaak of gezond
imago, regie, autonomie
 Aandacht nodig voor het afwegen van onderzoek
last en behandeling last bij effect op kwaliteit
van leven
 Goede voeding; positief effect op bv
zelfstandigheid patiënt
 Pijn-> minder eetlust (evt complementaire zorg
interventies)
 Vermagering of verminkende OK’s -> schaamte
 Verlies van levenskracht  angstig (praat niet
alleen over de eiwitten in een dieet)
De partner of naasten
_____________________________________
1. Behoefte bij te dragen
2. Stress en onmacht
3. Uit evenwicht raken/angst
4. Bespreekbaar maken oorzaak
van bv – niet eten-
Eerste bevindingen onderzoek Postdoc M.
Hoedjes (Vrije Universiteit); belangrijke rol
partner bij aannemen en behouden gezond
eetpatroon.
Voeding en Psyche
_____________________________________
Mvmvmvmvm
/TvO-3-2013/TvO-2013-3-totaalhyperlinksLR.pdf
Medische psychologie; prevalentie
psychologische distress
_________________________________
Ruim een derde van alle patiënten distress.
Aard psychologische distress:
1. Depressie / angst
2. Aanpassingsstoornis
Psychosociale problematiek /kwaliteit van leven
(vermoeidheid, fysieke conditie,
familieproblemen, zorgen, slaapproblemen,
cognitieve problemen, lichamelijke
problemen/voeding, seksualiteit, werk)
Wat maakt kwetsbaar ?
_____________________________________
 Schok diagnose (slecht nieuws)
 Slechte prognose /hoge ziekte-last
Risicofactoren
 Jonge leeftijd
 Beperkte sociale steun
 Life events (verlies van een kind,
scheiding)
 Psychiatrische voorgeschiedenis
 Comorbiditeit
 Sociaal Economische Status (SES)
Fasen van ziekte met bijbehorende problemen
____________________________
 Acute fase (diagnose en behandeling)
 Schok verwerken, behandeling en hanteren van bijwerkingen
 Chronische fase
 Hanteren van gevolgen van behandeling en draad weer
oppakken (moeheid, stemmingsproblemen, angst,
onvruchtbaarheid etc)
 Palliatieve fase (ziekte, symptoom, sterven, nazorg)
 Angst voor de toekomst/problemen met revalidatie
 Terminale fase
 Afscheid nemen
Fasen van ziekte kanker/soort kanker en
voedingsproblemen; eigen psychologie
_____________________________________
 Vóór diagnose; preventie en afvallen?
 Diagnose; gezonder leven of een knoop in de
maag?
 Behandeling; fysieke beperkingen of
bijwerkingen/misselijk
 Gevolgen van ziekte/behandeling ; anosmie?
 Palliatief; alle remmen los en juist opletten?
 Terminaal; selectief; wat lukt en wat smaakt?
weigering van voedsel of ?
Psychosociale oncologie
focus;
gedrag van mensen met de ziekte
kanker;
screenen distress (richtlijnen en
deskundigen)
behandelen distress (evidence)
Levensbedreigende ziekte
Hoop en wanhoop
Kanker  hoe ga je om met de ziekte-last?
‘Coping’ en de persoon
___________________________________
afhankelijk van
persoonlijkheid (angst/rigiditeit/optimisme)
zelfbeeld
Coping vaardigheden (diversiteit)
&
vaardigheden/talenten
(= beperkingen en mogelijkheden)
&
voorgeschiedenis (life-events)
veerkracht
Verwerking strategieën
_____________________________________
Informatie verzamelen
Uit de weg gaan
Emoties uiten
Somberen/dichtslaan
Betekenis zoeken
Berusten
Steun zoeken
Bucketlist maken
Passief/actief worden
Veerkracht ?
_________________________________
7 kenmerken van veerkrachtig personen
•
•
•
•
•
•
•
Acceptatie ‘het is zoals het is”
Oplossingsgericht
Leren van ervaringen
Effectief communiceren
Zelfvertrouwen
Vrede met zichzelf en de eigen emoties.
Begrip van de wereld
Seydel (2012)
Klinische ervaringen 2016
casuïstiek deelnemers?
_________________________________
Carla (43), gehuwd, 3 dochters.
Tumor in de neus; Anosmie en uitbehandeld
PROBLEEM
Fridus (62), gehuwd.
Kaakcarcinoom; fase na genezing
PROBLEEM
Siebe (28), gehuwd, zoontje van paar mnd
Sarcoom.
PROBLEEM
19
Patient W.
“……nog voor ik het door heb, wordt het zwart voor mijn ogen.
Met een paar juist gestelde vragen concludeert de sportcoach dat
ik ben flauwgevallen. Hij geeft aan dat dit eigenlijk niet normaal
is. "Zou je niet eens langs de dokter gaan of zoiets?"
Als ik dat bleke uiterlijk optel bij de gebeurtenis in de sportschool,
én het feit dat ik in drie maanden ruim dertien kilo afgevallen ben
zonder daar iets voor te hoeven doen en de moeheid die ik wijd
aan het vele werken, klopt er toch iets niet.
Tot aan het onderzoek wordt mij geadviseerd om geen vaste
voeding meer tot me te nemen.
Gelukkig is er dan de uitvinding van drinkvoeding, nutridrink wel
genaamd. Kleine flesjes bomvol met alles wat iemand nodig heeft
om niet uit te hongeren. Deze flesvoeding hebben ze in een
veelvoud van smaken. Aardbei, chocola, vanille, citroen, noem ze
allemaal maar op. Alleen niemand vertelt dat aardbei stiekem
naar schoen smaakt. Chocola smaakt naar onbewerkte ruwe olie.
Citroen heeft meer weg van arsenicum en vanille is regelrechte
overjarige melk. Begrijp me niet verkeerd. Ik vind het enorm knap
dat mensen er in geslaagd zijn zo veel voedingsstoffen in een
klein flesje te krijgen en voorlopig maak ik er dankbaar gebruik
van maar lekker is het zeker niet”
Interventies en behandelingen (ook voor naasten)
____________________________________
 Emotional Focused Therapy (EFT)
 Cognitieve Gedragstherapie (CGT)
 Problem Solving Therapy (PST)
 Relaxatie training
 Psychoeducatie/zelfmanagement
 Schrijftherapie
Individueel, partner, gezin, groep
Ars Moriendi
kwaliteit van sterven
* Ik en de ander
* Doen en laten
* Vasthouden en loslaten
* Geloven/weten
* Herinneren/vergeten
Opnemen in verpleegkundige anamnese:
_____________________________________
 Aversie tegen medicatie
 Verwachtingen
 Voeding van de naasten (aandacht)
 Cultuur en levensbeschouwing
 Lastmeter (voedingsgerelateerde onderwerpen)
www.lastmeter.nl;
eten, obstipatie, diarree, misselijk..smaakvermogen
24
Handvatten voor de verpleegkundigen
_____________________________________
 Kennis van psychosociale factoren en fasen in ziekteproces
(30% extra psychosociale zorg nodig)
 Focus op wensen/regie van patiënt
 Luisteren/aandacht voor de naaste; wat kan deze doen?
 Zorgvuldige communicatie met eenieder
 Vermijd discussie over voeding; stimuleer patiënt en
naasten verwachtingen te benoemen
 Rust en veiligheid behouden
 Zorg goed voor jezelf
Verder lezen
_____________________________________
Vogel, Beijer et al (2016)
Handboek Voeding bij Kanker.
Ondersteuning voor de patiënt vanuit feiten
en ervaring
Katan (2016) Over valse hoop
en nodeloze vrees.
70 voedingsmythes ontmaskerd