NIVOLUMAB BIJ LONGKANKER Nivolumab

NIVOLUMAB BIJ LONGKANKER
Nivolumab, immunotherapie met een anti PD-receptor remmer (PD = programmed Death) geeft bij
het (recidief) gevorderde longkanker een nieuwe behandeloptie met zelfs de kans van langdurige
remissie. Sinds zomer 2015 is dit op de markt en in maart 2016 vrijgegeven in het basispakket. Er is
veel beweging in longkankerland op dit gebied. Er is veel in het nieuws over gesproken doordat
minister Schippers hier veel bemoeienis mee heeft. Niet iedereen of iedere kliniek mag dit middel
toedienen. Wat is het voor medicijn. Wat doet het met het immuunsysteem en de kanker. Kunnen
we het voor iedereen met uitgezaaide longkanker inzetten. Waar moeten we in de praktijk op letten.
In deze uitgebreide sessie antwoord op de vele vragen door een patholoog, een longarts en een
verpleegkundig specialist.
(Moleculaire) pathologie diagnostiek bij longkanker
Dr. John Hinrichs, klinisch moleculair bioloog, UMC Utrecht
Personalized medicine is op dit moment het toverwoord bij de behandeling van kanker. Deze
behandeling afgestemd op de individuele patiënt vindt zijn weerslag in zogenaamde ‘targeted
therapy’ en ‘immunotherapie’. Het gevolg is dat we van een ongeneeslijke ziekte steeds een beetje
verder opschuiven naar chronische ziekte. Deze doorbraak hangt voor een belangrijk deel samen met
de technische vooruitgang op het gebied van DNA sequencing: het zogenaamde ‘next generation
sequencing’. Met deze techniek werd het mogelijk om volledige genomen van kankerpatiënten in
kaart te brengen en de onderliggende kankermechanismen te ontrafelen. De meeste kankers maken
gebruik van maar een paar zogenoemde ‘drivermutaties’ die de tumor letterlijk aansturen. Deze
mutaties zijn echter ook meteen de achilleshiel van de tumor als je ze kunt blokkeren, wat het doel is
van targeted therapy. Dit betekent dat voor gemetastaseerde kankerpatiënten het DNA-profiel
leidend wordt voor de keuze van de behandeling. Behalve drivermutaties maakt de kankercel ook
gebruik van mechanismen voor het ontduiken van het meest efficiënte kanker bestrijdingsmiddel:
ons immuunsysteem. Met behulp van immunotherapie bestrijden we deze mechanismen zodat de
kankercel weer ‘zichtbaar’ wordt voor ons immuunsysteem en kan worden opgeruimd. Net als bij
targeted therapy moet je eerst bepalen welke patiënten gevoelig zijn voor de behandeling. Dit
gebeurt op de afdeling pathologie. Er wordt gekeken naar de eiwitexpressie van bijvoorbeeld
immuunmarkers zoals PDL1 om het effect van immunotherapie te voorspellen. Bij de moleculaire
pathologie wordt het tumor DNA/RNA geanalyseerd met onder andere next generation sequencing,
waarbij de driver en/of resistentie mutaties in kaart worden gebracht.
Indicatiestelling, diagnostiek en behandeling nivolumab bij longkanker
Dr. Gerben Bootsma, longarts, Zuyderland MC, Heerlen
Vanaf de ASCO van 2015, met baanbrekende resultaten in de Checkmate trials van nivolumab bij
tweedelijnsbehandeling van NSCLC-patiënten, is nivolumab, een anti PD (programmed death)
receptorblokker beschikbaar voor longkankerpatiënten in Nederland. Eindelijk een kans om voor
stadium IV longkanker van een dodelijke een chronische ziekte te maken door het weer actief maken
van je eigen immuunsysteem tegen de kanker. Niet iedereen of iedere kliniek mag het middel
voorschrijven. Het middel is aanvankelijk door het zorginstituut Nederland afgewezen als zijnde ‘niet
kosteneffectief’, en is uiteindelijk via de ‘sluismethode’ van minister Schippers alsnog in het pakket
gekomen. Ook is het nu nog geen wondermiddel. Slechts 20% van de reeds geselecteerde patiënten
in de tweede lijn krijgt een langdurige respons. Er is nog heel veel onderzoek nodig om te bepalen bij
wie, waarom en wanneer immunotherapie ingezet kan worden. Wel gaan de ontwikkelingen snel
met zowel fundamenteel onderzoek naar waarom iemand wel of niet reageert en
selectiemogelijkheden (biomarkers) als klinisch onderzoek naar combinatiebehandelingen van PD en
CTLA-blokkers, maar ook naar andere immuunactiverende en inhiberende receptoren. Daarnaast
volgen de ontwikkelingen in indicatiegebieden zich snel op met eerste berichten over
overlevingswinst van immunotherapie ten opzichte van chemotherapie in de eerste lijn bij NSCLC en
studies naar adjuvante behandeling na chirurgie. Daarnaast naar immunotherapie bij het kleincellig
longcarcinoom en mesothelioom.