discriminatie - Centrum voor Mondiaal Onderwijs

DISCRIMINATIE
Een informatiepakket voor een werkstuk of spreekbeurt
COLOFON
Tekst: Olav Jansen
Illustraties: CMO en zijn licentiegevers, Flickr, Schoolbieb, De Canon van Nederland,
Europees Parlement, ANC, Amnesty International, Art.1
De inhoud is met zorg samengesteld. Mocht u van mening zijn dat inbreuk is gedaan
op uw auteursrechten of beeldrechten, dan verzoeken wij u vriendelijk contact met
ons op te nemen via [email protected].
Centrum voor Mondiaal Onderwijs
Postbus 9108
6500 HK Nijmegen
tel. 024-3613074
e-mail: [email protected]
http://www.cmo.nl
De Scriptieservice Nieuwe Stijl is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Kerk en
Wereld en door een solidariteitsbijdrage van de gezamenlijke religieuzen in Nederland via de
commissie PIN.
© Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Nijmegen, 2009
II
INHOUD
Inleiding
Vooroordelenladder
pag. 1
pag. 2
Geschiedenis
Slavernij
Apartheid
pag. 4
pag. 4
pag. 6
Hitler-Duitsland
Kristallnacht
Vluchtelingen
De Tweede Wereldoorlog
Nederlanders
pag. 7
pag. 9
pag. 9
pag. 10
pag. 12
Slachtoffers
Gehandicapten
Joden
Zigeuners
Dissidenten en mensenrechtenverdedigers
Homoseksuelen
Vrouwen
Zwarten
pag. 13
pag. 13
pag. 14
pag. 17
pag. 19
pag. 19
pag. 21
pag. 23
Wat kan je zelf doen?
pag. 24
Aantekeningen
pag. 25
Meer op internet
pag. 27
III
IV
INLEIDING
Discrimineren betekent mensen achterstellen op grond van niet ter zake doende kenmerken.
Mensen kunnen wegens allerlei verschillende kenmerken gediscrimineerd worden, zoals: afkomst, ras, geboorteland, geloof, politieke of religieuze overtuigingen, sociale
gewoonten, sekse, seksuele geaardheid, taal, handicap, leeftijd enzovoort. Het kan in
het openbaar, mondeling of schriftelijk gebeuren.
Discriminatie is in Nederland bij wet verboden. Artikel 1 van de Nederlandse grondwet
luidt: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras,
geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan’.
Toch bestaat discriminatie nog steeds. Er bestaan Anti Discriminatie Bureaus voor het
melden van voorvallen van discriminatie. Deze bureaus zijn een onderdeel van Art.1,
een vereniging die zich landelijk bezighoudt met de voorkoming en bestrijding van discriminatie. Wat ook mogelijk is, is een oordeel te laten vellen door de Commissie Gelijke Behandeling. Deze commissie houdt zich bezig met het naleven van de
‘gelijkebehandelingswetgeving’. Deze wetgeving is eigenlijk het artikel 1 van de
grondwet in de praktijk. Er veranderen in de loop van de tijd dingen aan die wetgeving, die dan weer door de commissie worden meegenomen. De commissie ziet ook
toe op de naleving van haar uitspraken, en doet ook zelfstandig onderzoek naar discriminatie.
Je hebt natuurlijk altijd gewoon de mogelijkheid om aangifte te doen van discriminatie
bij de politie.
1
Discriminatie bestaat niet alleen in Nederland, maar ook in Europa, en in de rest van
de wereld. Er is een groeiende moslimhaat, meer jodenhaat of antisemitisme, en de
homoseksuelen en zigeuners zijn nog steeds niet overal geaccepteerd. De positie van
de vrouw is nog altijd niet altijd gelijk aan die van de man. Gehandicapten komen nog
wel eens in het gedrang, en kunnen te maken hebben met discriminatie.
In de geschiedenis is discriminatie ruimschoots voorgekomen, vooral in de vormen
van racisme en antisemitisme. Racisme is discriminatie op basis van ras, bijvoorbeeld
de slavernij van zwarten (pag. 4), of het apartheidsbewind (pag. 6). Antisemitisme is
het discrimineren van joden in het algemeen, of hun geloof in het bijzonder.
Discriminatie begint met een vooroordeel. Een vooroordeel is een mening over iemand
of een groep mensen die niet op feiten is gebaseerd. ‘Een Belg is dom’, is een vooroordeel. Als het vooroordeel niet weggenomen wordt, dan kan het discrimineren doorgaan tot aan het doden van gediscrimineerde mensen. Dit gebeurt natuurlijk niet onmiddellijk, maar gaat in stappen. Aan de hand van de vooroordelenladder kun je zien
hoe het discrimineren van kwaad tot erger wordt.
Vooroordelenladder
Vooroordeel
Bijvoorbeeld Belgenmoppen. Er zijn mensen die beweren dat je negatiever denkt over
mensen waar je grapjes over maakt dan over andere mensen. Dit is zeer de vraag.
Voor Nederlanders zijn Belgen helemaal niet zo’n onaardig volk. Over bijna alle volken
in Europa denken de Nederlanders negatiever dan over de Belgen.
2
Ontwijken en uit de weg gaan
Dit is de volgende stap op de vooroordelenladder. Het kan het gevolg zijn van het
doorvoeren van een bepaald vooroordeel. Een vorm van ontwijken is het verschijnsel
dat veel oorspronkelijke Nederlandse ouders hun kinderen niet naar een school laten
gaan waar veel leerlingen zijn die van buitenlandse afkomst zijn. De reden hoeft natuurlijk helemaal niet te zijn dat zij geloven dat er iets mis is met deze leerlingen,
maar dat hun eigen kinderen minder goed zullen presteren op zo’n school.
Treiteren en pesten
Hier blijft het niet bij één grapje, maar men valt in herhaling. Het vooroordeel wordt
als een vaststaand feit gezien. Ook al is het vooroordeel niet waar, het wekt grote ergernis en frustratie op bij het slachtoffer of de slachtoffers.
Lichamelijk geweld en aanslagen
Over de hele wereld komt het voor dat mensen aanslagen plegen op mensen die zij
als hun vijand zien. Hier neemt het treiteren en pesten een gewelddadige vorm aan.
Lynchen en pogroms; massamoorden en volkerenmoord
Lynchen en pogroms zijn uitbarstingen van geweld tegen een groep. In Amerika gebeurt het vooral na de afschaffing van de slavernij regelmatig dat zwarte Amerikanen
door volksmenigten worden opgehangen. Het doel van het lynchen van zwarten is de
hele zwarte bevolking onder de duim te houden.
Pogroms zijn geweldsuitbarstingen tegen joden. In Rusland en Polen is het in elkaar
slaan van joden gedurende de hele negentiende eeuw volksvermaak.
Pogroms en lynchpartijen worden oogluikend door de overheid toegestaan. Massamoorden en volkerenmoord worden juist geleid door de overheid. Het doel hiervan is
niet een bepaalde bevolkingsgroep angst aan te jagen, maar die mensen van de aardbodem te laten verdwijnen.
Het is de vraag of iedereen die meewerkt aan de laatste trede van de vooroordelenladder ook de andere treden heeft genomen. De praktijk wijst uit dat er wel eens wat
treden worden overgeslagen, of zelfs allemaal.
3
GESCHIEDENIS
In de loop van de geschiedenis is er veel gediscrimineerd, en tegenwoordig is discriminatie verboden. Om te kunnen begrijpen wat er verboden is, zullen we voorbeelden uit
het verleden geven.
Slavernij
Slavernij bestaat al minstens zolang als de geschiedschrijving. Het is een vorm van discriminatie. Slavernij is een machtsverhouding, waarbij de
ene persoon het eigendom is van een andere persoon. Het Oude Egypte, het Oude Griekenland, de
Romeinen, zij maken veelvuldig gebruik van slaven. Ook later, in de Arabische cultuur komt slavernij nog voor. Het komt in meerdere culturen
voor; in de Chinese, de Indische, Afrikaanse en
Indiaanse culturen.
Keten van/voor slaven
Er zijn verschillende redenen waarom mensen
slaaf werden en soms nog steeds worden.
Veel mensen waren horigen. Dat woord komt van
het werkwoord ‘horen bij’. Een horige hoorde bij
een stuk land van een rijker iemand. Daarom had
hij of zij bepaalde verplichtingen tegenover de eigenaar van de grond. Zo was je gewoon vanaf je
geboorte slaaf.
Daarnaast werden veel mensen slaaf omdat ze ge-
vangengenomen waren in een oorlog: ze zijn oorlogsbuit. Hun overwinnaars konden vervolgens
met hen doen wat ze willen. Vaak werden mensen
dan gedwongen te werken. Dit noemen we dwangarbeid.
Er werden ook veel overvallen gepleegd en ontvoeringen op touw gezet, puur en alleen om mensen gevangen te nemen en tot slaaf te maken.
Een andere oorzaak voor het tot slaaf maken van
iemand was het hebben van schulden. Iemand die
geld schuldig was aan een ander, kon het eigendom worden van die ander. Hij of zij moest dan
net zo lang werken tot de schuld was afbetaald.
Als dat niet lukte dan ging de schuld gewoon over
op de kinderen, en dan misschien ook weer op de
kinderen van die kinderen.
Ook als iemand een misdaad had begaan, kon diegene als straf zijn rechten kwijt raken en slaaf
worden.
4
Geketende slaven
Slavernij in de loop der tijd
De slaven van de Grieken en de Romeinen zijn vooral mensen die zijn buitgemaakt in
een oorlog. Er zijn speciale markten waar de slaven verkocht worden. Zij staan daar
op een podium met een kaartje om hun nek waarop alle gegevens zijn genoteerd: wat
ze kunnen, welke nationaliteit ze hebben en welke eigenschappen en gebreken. Een
koper en verkoper onderhandelen dan over de prijs. De dure slaven worden in speciale, luxe winkels verkocht.
Veel slaven zijn slaaf van geboorte. Als je vader of moeder slaaf is, ben je het zelf automatisch ook. Het is soms mogelijk om jezelf vrij te kopen als slaaf. In ruil voor wat
extra inspanningen kunnen sommige slaven wat geld krijgen. Dat sparen ze om de
som geld bij elkaar te krijgen die hun meester heeft vastgesteld voor hun vrijlating.
Als ze die som betalen, zijn ze een libertus geworden; dat is Latijn voor vrijgelatene.
De kinderen van een libertus zijn ook vrij.
Na de val van het Romeinse Rijk wordt de slavernij langzamerhand vervangen door
iets anders: door horigheid of lijfeigenschap. Een horige of lijfeigene zit als het ware
vast aan de grond van zijn meester of heer. Hij moet voor hem werken en een deel
van de opbrengst aan zijn heer geven. Het lot van de horige is iets beter dan die van
de slaven.
Zwarte Afrikanen door de blanken meegevoerd als slaven
Aan het eind van de Middeleeuwen, met de ontdekking van de Nieuwe Wereld, ofwel
Amerika, komt de slavenhandel weer op gang. Het begint bij de Portugezen en Spanjaarden, die in die tijd onder invloed staan van de Arabische wereld, waar slavernij
heel gewoon is. Zij hebben goedkope arbeidskrachten nodig voor het ontginnen van
het land dat zij ontdekt hebben, en nemen mensen uit West-Afrika mee over de Atlantische Oceaan. De transatlantische slavenhandel is begonnen. Nederland gaat meedoen aan die handel. De West-Indische Compagnie wordt in 1621 opgericht, en heeft
het alleenrecht om met Afrika en Amerika handel te drijven.
In de loop van de 19e eeuw wordt de slavenhandel en slavernij door de verschillende
landen die er aan meedoen afgeschaft. De slaven zijn vrij, en niemand wil meer voor
de blanke Europese bazen werken. Als alternatief worden er goedkope arbeidskrachten uit Azië gehaald, die voor een laag loon zich laten contracteren voor een periode
van vijf jaren.
5
Ondanks de afschaffing van de slavernij bestaat er in de Verenigde Staten nog lang
een traditie van rassenscheiding. In die tijd moeten zwarten gebruik maken van aparte restaurants, openbare toiletten en scholen.
Er wordt hier wel tegen geprotesteerd. Rosa Parks weigert in 1955 haar plaats in een
bus af te staan aan een blanke medepassagier. Volgens de wet van Alabama zou ze op
moeten staan en achter in de bus plaats nemen. Ze wordt door de politie bekeurd met
een boete van $10. Deze bekeuring weigert ze te betalen, en ze wordt gearresteerd.
Dominee Martin Luther King hoort van de zaak en begint een geweldloze busboycot,
waardoor de busmaatschappij bijna failliet gaat. Intussen gaat de zaak van Rosa Parks
in hoger beroep bij het Amerikaanse Hooggerechtshof, en ze wordt in het gelijk gesteld. Martin Luther King krijgt dankzij deze zaak al snel nationale bekendheid, mede
door zijn bijzondere uitstraling en moed. Hij treedt op als spreker, waarbij hij discriminatie van de zwarte bevolking van de Verenigde Staten aan de kaak stelt. In 1964
wordt uiteindelijk de wetgeving aangenomen die de rassenscheiding onmogelijk
maakt. In ditzelfde jaar krijgt Martin Luther King de Nobelprijs voor de Vrede toegekend. Een jaar later krijgt de zwarte bevolking van de Verenigde Staten stemrecht en
mogen zij zich verkiesbaar stellen. Toch heeft Martin Luther King nog tegenstanders,
want hij wordt in 1968 doodgeschoten op een balkon van een motel.
Rosa Parks
Martin Luther King
Nelson Mandela
Apartheid
Rassenscheiding heeft ook bestaan in Zuid-Afrika. De wetgeving rondom deze rassenscheiding heeft pas na de Tweede Wereldoorlog zijn intrede gedaan. Het beleid heet
met een woord uit het Afrikaans: apartheid.
Het systeem houdt in dat zwarten aparte woongebieden hebben; thuislanden. Er zijn
publieke gebouwen, stranden, parkbanken speciaal voor blanken. Zwarten moeten een
andere ingang gebruiken bij bankgebouwen en winkels. Huwelijken en omgang tussen
blank en zwart zijn verboden.
Het einde van apartheid wordt ingeluid met de vrijlating van Nelson Mandela in 1990,
en het opheffen van het verbod op het ANC, de partij van Mandela. Vier jaar later worden de eerste democratische verkiezingen gehouden, en het ANC wordt de grote winnaar. Nelson Mandela wordt de eerste zwarte president van Zuid-Afrika.
Er wordt een nieuwe grondwet ingesteld, een grondwet die de rechten van alle inwoners van het land waarborgt. De thuislanden komen in de nieuwe grondwet niet meer
voor. Publieke gebouwen, stranden, parkbanken, bankgebouwen en winkels zijn voor
iedereen op dezelfde manier toegankelijk. De scholen zijn gemengd. Er wordt gewerkt
aan de achterstand op het gebied van huisvesting. Kortom, er is veel veranderd.
6
HITLER-DUITSLAND
Na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) heerst er in Duitsland grote verslagenheid. In
het begin vervallen velen in armoede als gevolg van de economische crisis. Daarnaast
is de regering zwak. In deze omstandigheden weet Adolf Hitler met zijn NationaalSocialistische Duitse Arbeiders Partij veel aanhang te verwerven. Hij kan als geen ander met zijn heftige betogen luisteraars aan zich binden. Door hem beginnen veel
Duitsers weer in een beter leven te geloven. Hij overtuigt ze ervan dat Duitsland weer
groot en sterk zal zijn.
Van een kleine partij met 3% van de stemmen
verandert de NSDAP in 1932 in de grootste partij met 33% van de stemmen. Hitler wordt in
januari 1933 rijkskanselier, het hoofd van de
Duitse regering.
Hitler regeert het land met dictatoriale hand. Hij
roept de noodtoestand uit en maakt een einde
aan de vrijheid van drukpers en van vereniging.
Een hulppolitiemacht, de SA, gaat in bruine
overhemden en met hoge laarzen de straat op.
Zij slaan tegenstanders in elkaar of doden ze.
Uit angst voor de terreur van de SA durft al snel
niemand meer iets tegen het bewind van Hitler
te zeggen.
Adolf Hitler
De SS is een andere groep die door middel van
terreur het Duitse volk monddood maakt. De SS
heeft zwarte overhemden. Zij zijn eerst een
hulppolitie en later vormen zij de elitetroepen
van het Duitse leger en bewaken zij concentratiekampen.
Het hoofd van de SS, Heinrich Himmler, richt
ook een geheime politie, de Gestapo, op. Met de
meest wrede methoden spoort de Gestapo politieke tegenstanders op. Zij arresteren socialisten, communisten, vakbondsleiders en anderen.
Halverwege 1933 is er geen echte tegenstand
meer tegen de nazi’s (afkorting voor nationaalsocialisten). In honderden lege pakhuizen en
fabrieken zetten de SS en SA kampen op. Daar
houden zij politieke tegenstanders gevangen. De
gevangenen krijgen een uitermate wrede behandeling.
Heinrich Himmler naast Adolf Hitler
Eén van deze kampen ligt bij Dachau in de buurt
van München in het zuiden van Duitsland. Dit
wordt het modelkamp voor alle latere concentratiekampen.
7
Hitler gelooft in het belang van het onderscheid
in rassen en in het belang van de zogenaamde
‘raszuiverheid’. Een zuiver ras is mogelijk en ook
wenselijk. Dit houdt in dat hij gelooft dat er een
Germaans ras van Ariërs bestaat dat beter is dan
andere rassen. De ideale Ariër is blond, blauwogig en groot van gestalte. Deze gedachte wordt
de leidraad van de Duitse regering. Duitse geleerden doen onderzoek naar het verbeteren van
rassen. Dit soort onderzoek heet eugenetica.
Vanaf 1933 voeren Duitse artsen gedwongen
sterilisaties uit. Zigeuners en gehandicapten
worden hier het slachtoffer van. Ook ongeveer
500 kinderen die geboren zijn uit de relaties van
zwarte Franse soldaten met Duitse vrouwen,
worden gesteriliseerd. De soldaten kwamen naar
Duitsland als bezettingsmacht nadat Duitsland
de Eerste Wereldoorlog verloren heeft.
Hitler beschouwt de joden niet als een godsdienstige groepering maar als een verderfelijk ras
dat parasiteert op andere rassen. Op 1 april
1933 roepen de nazi’s op tot een boycot van
joodse ondernemingen. De boycot is geen groot
succes, maar vanaf dit moment zijn de joodse
Duitsers keer op keer het slachtoffer van acties
van de Duitse overheid. Een week later mogen
er alleen nog Ariërs in overheidsdienst werken.
Alle joden in overheidsdienst, ook onderwijzend
personeel, worden ontslagen. In de nacht van 10
mei 1933 halen de nazi’s alle boeken uit bibliotheken en boekhandels die zij niet geschikt vinden voor het Duitse volk. Alle boeken geschreven door joden worden verbrand, ook bijvoorbeeld de boeken van Helen Keller die zowel doof
als blind is.
In 1935 bepalen de nazi’s op de partijbijeenkomst in Neurenberg dat joden geen stemrecht
meer hebben. Ook mogen ze geen seksuele verhoudingen hebben met of trouwen met Duitsers.
Volgens deze Neurenberger wetten is iedereen
jood die drie of vier joodse grootouders heeft.
Het maakt volgens die wetten niet uit of iemand
tot de joodse godsdienst behoort of niet. Ook zij
die zich tot het christendom hebben bekeerd
maar joodse grootouders hebben, worden beschouwd als jood. In 1937 en 1938 moeten joden hun bedrijven overdoen aan Duitsers. Joodse werknemers en directeuren krijgen ontslag.
Joodse advocaten mogen hun werk niet meer
doen en joodse artsen mogen alleen nog joden
behandelen.
8
Adolf Hitler en het Arische ras
Boekverbrandingen
Partijbijeenkomst Neurenberg 1935
Op het identiteitsbewijs van joden komt een
stempel met een rode J. Joodse mannen en
joodse vrouwen krijgen een extra voornaam.
Voor vrouwen is dat Sara en voor mannen Israël.
Zo kan de politie joden makkelijk herkennen.
Blijkbaar hebben joden toch niet zo’n herkenbaar
uiterlijk als de nazi’s beweren.
In 1939 houdt de Duitse regering een volkstelling. Van iedereen wordt ras, leeftijd, woonplaats, geslacht, beroep, godsdienst en burgerlijke status genoteerd. Tot welk ras je behoort is
afhankelijk van het ras van je ouders en grootouders. Met behulp van deze gegevens kan Adolf
Eichmann een overzicht opstellen met informatie
over alle joden in Duitsland. Behalve van de
Duitse joden staan ook de joden in Oostenrijk en
het bezette Sudetenland (in het westen van
Tsjechië) in het register.
Adolf Eichmann
Kristallnacht
Kristallnacht
In de nacht van 9 november 1938 breekt er
overal in Duitsland geweld uit tegen joden. Als
aanleiding nemen de nazi’s de moord op een
Duitse ambtenaar door een joodse jongen.
Goebbels, de minister van propaganda, organiseert deze pogroms zo dat ze spontaan lijken. In
twee dagen branden duizend synagogen, de
joodse tempels, en 7000 joodse winkels af.
Mensenmassa’s plunderen joodse woningen,
scholen en ziekenhuizen. Politie en brandweer
kijken alleen maar toe of doen zelfs mee. Deze
nacht staat bekend als de Kristallnacht, vanwege
de glassplinters waar de volgende dag de straten
mee bezaaid liggen. De daaropvolgende dag
worden 30.000 joden gearresteerd vanwege hun
misdaden. Deze misdaad is dat ze jood zijn. Zij
gaan naar een concentratiekamp. Voor de andere joden komt een avondklok. Joodse kinderen
moeten de openbare scholen verlaten. Net als
hun ouders worden joodse kinderen van de rest
van de samenleving geïsoleerd. Gezinnen proberen Duitsland te verlaten. Velen plegen zelfmoord.
Vluchtelingen
Duitsland streeft naar een ‘judenrein’ Duitsland.
Een Duitsland dat helemaal vrij is van joden. In
1938 zijn al 150.000 joden Duitsland ontvlucht.
Maar het wordt steeds moeilijker een visum te
krijgen om naar het buitenland te gaan. Amerika
zit midden in een crisis en velen zijn bang dat de
joden een bedreiging vormen voor hun baan.
9
In de zomer van 1938 komen afgevaardigden uit
32 landen bij elkaar in de Franse badplaats Evian
om te vergaderen over het vluchtelingenprobleem. Iedereen spreekt zijn sympathie uit voor
de vluchtelingen. Niemand wil ze opnemen. Amerika en Engeland beweren dat ze niet nog meer
mensen kunnen opvangen.
De Duitse regering laat weten dat het verbijsterend is dat iedereen zo veel kritiek heeft op
Duitsland, maar dat niemand de vluchtelingen wil
hebben.
De Tweede Wereldoorlog
Op 1 september 1939 valt Duitsland Polen binnen. De Tweede Wereldoorlog is begonnen. Binnen enkele dagen is het Poolse leger verslagen.
Meteen daarna beginnen de Duitsers aan de onderwerping van de Polen. Volgens de nazi’s zijn
de Polen minder dan menselijk. Alleen geschikt
om de Duitsers als slaven te dienen. Kunstschilders, professoren, leraren, schrijvers, priesters
en andere vooraanstaande Polen worden geëxecuteerd. Na het vierde schooljaar mogen Poolse
kinderen niet meer naar school. De lessen hebben als doel de kinderen gehoorzaamheid aan de
Duitsers te leren. Grote groepen Polen worden
verwijderd om ruimte voor Duitse gezinnen te
scheppen. 50.000 Poolse kinderen die de juiste
raskenmerken hebben worden geselecteerd om
door Duitse gezinnen te worden geadopteerd.
Aan het begin van de oorlog beginnen de Duitsers met de uitroeiing van geestelijk en lichamelijk gehandicapten. Artsen bepalen wie er hiervoor in aanmerking komen. Onder toezicht van
artsen worden zij vergast. De lichamen van de
slachtoffers worden in grote ovens, crematoria,
verbrand. Tussen 1940 en 1945 vermoordden de
nazi’s 200.000 gehandicapten. De uitroeiing van
de gehandicapten vormt het model voor de massamoord op joden, zigeuners en anderen in concentratiekampen. Zo oefenden de SS-ers hoe ze
een vernietigingskamp moesten leiden.
Halverwege 1940 heeft Duitsland een groot deel
van Europa bezet. Overal waar de nazi’s aan de
macht zijn moeten joden een zespuntige davidster dragen. Duitse joden die naar België, Nederland en Frankrijk zijn gevlucht komen opnieuw in
handen van de nazi’s. Een enkeling weet via
Spanje naar Portugal te vluchten en vandaar de
oceaan over te steken. De meesten worden afgevoerd naar vernietigingskampen als Auschwitz.
10
Duitse tank
Duits oorlogsvliegtuig
Poort van een concentratiekamp
Zespuntige Davidster
Getto in Polen
Getto in Polen
Huis van de Wannsee-bijeenkomst
Anne Frank
Na de bezetting van Polen komen twee miljoen
joden in handen van de Duitsers. Na de inval in
Rusland komen daar nog enige miljoenen bij. De
joden in Rusland worden door mobiele moordbrigades vermoord. Vaak krijgen ze hulp van de lokale bevolking. De joden in Polen worden eerst in
getto’s samengebracht. Getto’s zijn verplichte
verblijfplaatsen in de stad. In totaal stichten de
Duitsers vierhonderd getto’s. In heel West-Europa
transporteren de nazi’s joden naar de getto’s. Om
de getto’s heen worden vaak hekken gezet. De
bewoners krijgen geen kans het getto te verlaten.
In de getto’s sterven mensen aan de lopende
band als gevolg van honger, ziekte en kou.
Op 20 januari 1942 komen vijftien hooggeplaatste
nazi’s bijeen aan de Wannsee, een meer bij Berlijn, om een definitieve oplossing van het joodse
probleem te vinden: de ‘Endlösung’. Hierna beginnen de Duitsers met het deporteren van joden
naar zes vernietigingskampen in Polen: Chelmo,
Treblinka, Sobibór, Belzec, Auschwitz-Birkenau en
Majdanek-Lublin. De kampen liggen in een landelijke omgeving dicht bij een spoorlijn. De meeste
joden worden meteen na aankomst in de kampen
vergast. Vanaf 1942 halen de nazi’s de getto’s
leeg. Er komen treinen met joden uit Nederland,
België, Noord-Afrika, Frankrijk, Italië en Griekenland. Overal krijgen de Duitsers voldoende hulp
om de joden op te sporen en af te voeren.
In totaal zijn er zes miljoen joden omgebracht.
Anne Frank is ook gedeporteerd naar een kamp.
Zij leeft met zeven andere joodse onderduikers,
waaronder haar familie, in het achterhuis van het
bedrijf Opekta aan de Prinsengracht te Amsterdam. Anne houdt een dagboek bij. Na meer dan
twee jaar ondergedoken te hebben gezeten,
wordt hun schuiladres ontdekt. De acht worden
gearresteerd, en via kamp Westerbork naar het
vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau afgevoerd.
Een maand later worden Anne en haar zus Margot
overgebracht naar het kamp Bergen-Belsen in
Duitsland.
Otto Frank, de vader van Anne, is na de oorlog de
enige overlevende van de acht. Hij ontvangt van
Miep Gies, een van de medewerkers van Opekta,
het dagboek van Anne. Hij besluit het onder zijn
redactie uit te geven. ‘Het Achterhuis’ wordt nog
steeds over de hele wereld gelezen. Anne is na
haar zus gestorven aan oververmoeidheid en de
ziekte vlektyfus.
11
Nederlanders
Tijdens de Tweede Wereldoorlog komen niet
alleen joden en zigeuners in concentratiekampen terecht. De Japanse bondgenoten van de
Duitsers stoppen in Nederlands-Indië, het huidige Indonesië, naast joodse Nederlanders ook
andere Nederlanders in concentratiekampen.
Anne-Ruth Wertheim vertelt over haar ervaringen in het jappenkamp voor vrouwen: ‘Twee
keer per dag moesten we aantreden op het grote appèlveld midden in het kamp. We moesten
ons opstellen in blokken van vijf rijen van tien.
We hadden ieder ons eigen nummertje opgespeld en zo moest je gaan staan. Vaak duurde
het eindeloos voor de Japanse kampcommandant kwam om te inspecteren of er niemand
zoek was; gevlucht dus. Hij kwam samen met
het Hollandse kamphoofd, dat alleen maar zo
heette. In werkelijkheid had zij niets te vertellen en de Japanners alles.
Als ze langs je kwamen moest je op een bepaalde manier buigen. Ze begonnen dan op een
militaire toon te schreeuwen: ‘Kiotské, kéré,
naoré, jasmé, baccaré. Het buigen was een eerbetoon aan de Japanners. Moet je nagaan een
eerbetoon aan degenen die je gevangen hielden
en honger lieten lijden. En toch deed je het, iedere dag weer. Zo werd je langzamerhand, als
je niet uitkeek, het nummertje dat je droeg.’
Later moet ze samen met haar moeder en
broertje en zusje naar het kamp voor de joden.
‘De oosterse joden waren een geval apart. Ze
woonden allemaal bij elkaar en wij speelden
nooit met ze. We roddelen over ze: dat ze rare
gewoonten hadden en gapten. Als iemand ook
maar even iets kwijt was, kregen zij al de
schuld. En we scholden op ze en zij op ons. Als
ik eerlijk ben, moet ik toegeven dat wij discrimineerden. Gek is dat, wij werden zelf gediscrimineerd en toch deden we het weer bij anderen. Of is dat juist logisch?
In elk geval maakten de Japanners het nog erger dan het al was. Als er eten werd uitgedeeld
begonnen ze daarmee bij de niet-joodse afdeling, daarna waren wij aan de beurt en dan de
oosterse joden. Zo maakten ze ons jaloers op
de niet-joden, want soms was er te weinig voor
iedereen. En als ze straf uitdeelden ging het
precies andersom: dan begonnen ze bij de oosterse joden, dan wij en dan de niet-joden.’
12
Pauze voor de geïnterneerden
Buigen voor de Japanse bezetter
Corvee in het kamp
Mannenslaapzaal in het kamp
SLACHTOFFERS
In onze tijd is discriminatie verboden. Dit wil niet zeggen dat er niet wordt gediscrimineerd. Discriminatie komt nog steeds voor. Gehandicapten, joden, zigeuners, zwarten,
ze worden nog steeds wel eens geconfronteerd met discriminatie. Ook mensen met
een andere godsdienst, zoals moslims, en mensen met een andere politieke voorkeur
kunnen worden gediscrimineerd. Vrouwen en homoseksuelen worden ook nog steeds
wel eens slachtoffer van discriminatie.
Gehandicapten
Mensen met een handicap zijn mensen met een
functiebeperking (= iets niet kunnen).
Mensen met een handicap worden ook wel minder valide, of invalide genoemd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen lichamelijke (te maken
hebbende met het lichaam) en verstandelijke (te
maken hebbende met de geest) handicaps.
In beide gevallen brengt men het er niet zo goed
van af in de tijden van de Grieken en Romeinen.
In deze tijd worden kinderen geboren met een
afwijking gewoonweg vermoord. Ze worden als
onvolwaardig gezien. Later komt het in gebruik
de kinderen te vondeling te leggen. Ze belanden
in de bedelarij en slavernij. Dan ontwikkelt zich
de meer christelijke visie; er wordt geprobeerd
de gehandicapte kinderen in leven te houden.
Er is een verschil tussen een aangeboren en een
verworven handicap. Bij de geboorte van het
kind met een handicap, begint de acceptatie bij
de ouders en later pas dringt het door tot het
kind. Bij het oplopen van een handicap gedurende het leven, zal deze eerst geaccepteerd moeten worden door de gehandicapte zelf, en daarna
pas door zijn of haar omgeving.
Tegenwoordig verblijven veel gehandicapten
midden in de maatschappij, in plaats van in een
tehuis buiten op het land. Je ziet parkeerplaatsen voor gehandicapten, speciale toiletten, lage
drempels bij voetgangersoversteekplaatsen, en
speciaal vervoer bij de spoorwegen.
Een gehandicapte kan allerlei problemen tegen
komen met het leven in de maatschappij. Hopelijk maakt de maatschappij het hem niet al te
moeilijk anders is er sprake van discriminatie.
Gelukkig is de hulpverlening in ons land op een
goed peil. De gezondheidszorg in Nederland
staat hoog aangeschreven.
13
Joden
Discriminatie van joden wordt antisemitisme genoemd. 2000 Jaar geleden verdrijven de Romeinen
de joden uit het gebied dat nu Israël heet. Zij verspreiden zich over een groot deel van de wereld. De
bevolking in Europa verwelkomt de joden niet met
open armen. De belangrijkste reden is dat de joden
Jezus niet als zoon van God erkennen. Bovendien
geven veel christenen de joden de schuld van de
dood van Christus.
In de meeste landen stelt de overheid beperkingen
in op de mogelijkheden voor joden om geld te verdienen. Zo mogen joden geen land bezitten en mogen ze geen lid worden van beroepsverenigingen,
de gilden. De kerk verbiedt de gelovigen geld uit te
lenen tegen rente. Het lenen van geld is al snel het
domein van de joden. Dit maakt ze niet populair bij
de christelijke bevolking. Regelmatig krijgen joden
de schuld van rampen die de bevolking treffen. In
de vijftiende eeuw moeten de joden in Spanje en
Portugal zich tot het christendom bekeren of wegtrekken. Velen trekken weg. Een grote groep komt
in Nederland terecht.
In de negentiende eeuw worden joden in Rusland
en Polen vaak afgeranseld en vermoord. Hun bezittingen worden hun vaak afgenomen. Er is niemand,
ook geen politie, die ze beschermt. In dezelfde tijd
krijgen de joden in West-Europa meer rechten. Na
de Franse Revolutie raken meer mensen gewend
aan het idee dat alle mensen gelijk zijn. Tegelijkertijd ontstaan rassentheorieën. Europese staten kunnen door hun technologische voorsprong de hele
wereld beheersen en doen dit dus ook. Maar zij
kunnen dit alleen rechtvaardigen door te beweren
dat andere rassen minder waard zijn. Vooral in Engeland zijn velen ervan overtuigd dat het Engelse
ras voorbestemd is de zware taak op zich te nemen
de rest van de wereld te leiden.
Ook meent nu een aantal mensen dat er ook een
joods ras bestaat: de Semieten. Echter er is geen
joods ras. De taal van de joden is Hebreeuws, een
Semitische taal net als het Arabisch. Er bestaat wel
een joods geloof. Daar behoren niet alleen mensen
bij die voorouders hebben die joods zijn, maar ook
mensen die zich tot het joodse geloof hebben bekeerd. Er bestaat ook geen Engels ras. Voor zover
je van rassen kunt spreken, behoren beide groepen
tot het blanke ras. Praten over een joods ras is net
zoiets als praten over een katholiek ras. Het gevolg
van de rassentheorie is dat joden niet alleen als een
ras worden gezien, maar ook als een minderwaardig ras.
14
Lege joodse wijk in Sevilla Spanje
Straatnaambordje joodse wijk
Lissabon Portugal
Pogrom
Orthodoxe jood
Karl Lueger is een bekende Oostenrijkse politicus rond 1900. Hij geeft in bijna iedere toespraak de joden de schuld van van alles en nog
wat. De jonge Adolf Hitler ziet hem als een
voorbeeld. In 1933 komt in Duitsland Adolf Hitler met zijn Nationaal-Socialistische Duitse Arbeiders Partij –de nazi’s– aan de macht. Deze
partij heeft als centrale gedachte dat het Germaanse ras beter is dan andere rassen. De gevolgen hiervan zijn bekend (pag. 7).
Karl Lueger
Theodor Herzl
Jonge jood biddend bij de westmuur
Al in de 19e eeuw ontstaat er een streven naar
het stichten van een nationale joodse staat. De
Russische journalist Theodor Herzl richt deze
zionistische beweging op. Dit maakt hij bekend
op het eerste zionistische wereldcongres in
1897. Het gebied waar deze staat zal moeten
liggen, toen nog Palestina geheten, is dan nog
in Turkse handen. Na de Eerste Wereldoorlog
valt Palestina onder Brits bestuur. Bijna alle
grond is nog Arabisch eigendom. De zionistische beweging begint zoveel mogelijk grond
aan te kopen. Daartegen rijst verzet bij de Arabieren, en het komt door de jaren heen regelmatig tot stakingen en bloedige opstanden. De
Britten beperken in reactie daarop de immigratie van joden.
Als de nazi’s aan de macht komen in Duitsland,
vluchten vele joden. Ze mogen niet allemaal
Palestina binnen, velen worden geweerd. Na de
Tweede Wereldoorlog is de toestroom naar Palestina groot onder de joden die de Holocaust
overleefd hebben. In Palestina rijst verzet tegen
de Britten.
De Verenigde Naties delen Palestina op 29 november 1947 in drie delen. Een Israëlisch, een
Arabisch en een internationaal bestuurd gebied.
De Palestijnse leiding accepteert de indeling
niet en een burgeroorlog breekt uit tussen Joden en Arabieren. De joden verdedigen het hun
toebedeelde gebied met man en macht.
Op 15 mei 1948 loopt het Britse mandaat voor
Palestina af. De joden roepen een dag eerder
op 14 mei de staat Israël uit. De Amerikanen
erkennen Israël al binnen een half uur. Ook de
Sovjet-Unie en andere landen erkennen Israël
direct. Direct na beëindiging van het Britse
mandaat vallen vele soldaten uit vijf Arabische
landen (Egypte, Jordanië, Irak, Syrië en Libanon) de nieuwe staat aan. De ArabischIsraëlische Oorlog of Israëlische Onafhankelijkheidsoorlog is een feit.
15
Israël zet een even grote troepenmacht in, maar heeft een tekort aan zware wapens.
De oorlog bestaat uit verschillende periodes van strijd, onderbroken door periodes van
staakt-het-vuren bevolen door de VN. Israël wint de oorlog. In 1949 worden wapenstilstanden afgesloten tussen enerzijds Israël en anderzijds de Arabische landen
(uitgezonderd Irak, dat formeel nog in oorlog is met Israël).
Vrede sluiten wordt door de Arabieren als verraad gezien. Staatshoofden die dit later
deden of probeerden –koning Abdullah van Jordanië en Anwar Sadat van Egypte– werden daarom vermoord.
Gezicht op de westmuur en de tempelberg
Israël heeft aan het eind van de oorlog een gebied dat groter is dan wat er oorspronkelijk aan de Joodse staat is toegekend. De Arabieren zijn dan ook al grotendeels verdreven en weggetrokken of gevlucht. Zij hebben zich gevestigd op de Westelijke Jordaanoever, in de Gazastrook en in Libanon. Uit veel landen in het Midden-Oosten komen joden naar Israël om zich daar te vestigen, onder druk uitgeoefend in die landen
en ook Israël zelf dringt er op aan dat joden zich weer vestigen in eigen de joodse
staat.
De Verenigde Naties verlenen aan Israël op 11 mei 1949 het lidmaatschap van de VN.
Tussen 1948 en 1950 wordt Israël door een groot aantal niet-moslimlanden erkend.
Turkije erkent Israël in maart 1949.
Israël heeft tot op heden nog veel strijd moeten leveren voor het behoud van wat zij
als hun grondgebied beschouwen.
16
Zigeuners
De term zigeuners wordt als discriminerend
beschouwd door Roma, de eigenlijke naam
van zigeuners. Rom betekent ‘mens’. Roma is
het meervoud van Rom. Verwar Roma niet
met woonwagenbewoners, want dit is onterecht. Woonwagenbewoners zijn van Nederlandse oorsprong. Roma komen oorspronkelijk uit Noord-India. Hun zwervende bestaan
komt voort uit het feit dat moslims vaak
Noord-India aanvielen en mensen ontvoerden
om tot slaaf te maken. Als ze rond 1200 vrijkomen, is er voor hen geen plaats meer. De
groepen trekken naar het westen en verdienen hun geld met handel, diverse ambachten
en vermaak met muziek en dans.
Romakind
Romakinderen op school
Romakinderen op straat
In de Europese Unie wonen 7 tot 9 miljoen
Roma; in Nederland zijn dat er zo’n 6000. In
heel Europa, maar met name in Oost-Europa
komt er van oudsher veel discriminatie van
Roma voor. De landen in Oost-Europa die lid
willen worden van de Europese Unie, moesten beloven dat ze discriminatie van Roma
zullen tegengaan. Dat hebben ze beloofd.
Maar in praktijk komt discriminatie nog veel
voor, bijvoorbeeld in het onderwijs.
Veel Romakinderen gaan om allerlei redenen
niet naar school of maar af en toe. In Kroatië
gaat het zelfs om eenderde van de kinderen.
Als ze wel naar school gaan, verwachten de
onderwijzers niet veel van hen. De Romakinderen zitten in eigen klassen, een enkele
school heeft zelfs een eigen ingang. Het lesprogramma voor hen heeft een lager niveau
dan dat van de andere kinderen.
Vaak ook worden ze beoordeeld als
‘achtergebleven’ en verwezen naar het speciaal onderwijs, soms met het argument dat
dat goed voor hen is. De onderwijzers, de
andere leerlingen en hun ouders maken racistische en discriminerende opmerkingen over
hen. Het komt voor dat ouders komen protesteren als een school Romakinderen gewoon in de klas opneemt. In sommige leerboeken staan negatieve opmerkingen over
Roma. In hun school leren ze niets over hun
eigen achtergrond, maar ze leren bijvoorbeeld wel over volkshelden die in de Tweede
Wereldoorlog verantwoordelijk waren voor de
moord op tienduizenden Roma.
17
De woonomstandigheden in de Romagezinnen zijn vaak slecht. Een deel van hen
woont in eigen ‘nederzettingen’, zonder sanitaire voorzieningen, zonder stromend water, en soms zelfs zonder elektriciteit. Ook
wordt er geen vuilnis opgehaald. Soms
moeten kinderen thuisblijven om voor hun
jongere broertjes en zusjes te zorgen. Zodra ze niet meer leerplichtig zijn, haken de
meeste kinderen alsnog af, meisjes gaan
vaak al eerder van school. Geld voor de extra dingen van school is er vaak niet.
Roma met woonwagen op weg
De werkloosheid onder Roma is hoog. Een
onderzoek van de Europese Commissaris
voor de Mensenrechten geeft daar een aantal redenen voor: Roma zijn niet voldoende
opgeleid, worden gediscrimineerd, en worden niet gezien als een groep voor wie extra zorg nodig is.
Vanuit de overheid worden er wel maatregelen genomen om het naar school gaan te
stimuleren en de achterstelling van de Romakinderen op school tegen te gaan. Ouders worden verplicht hun kinderen naar
school te sturen en wie dat niet doet, wordt
gekort op z’n uitkering. Maar dat pakt het
wezenlijke probleem niet aan: de kinderen
krijgen dan nog steeds slechter onderwijs,
en worden gediscrimineerd. Er zijn te weinig hulpverleners om de Romagezinnen te
begeleiden.
Een aantal landen heeft zich verbonden in
the
Decade
of
Roma
Inclusion
(Decennium=periode van 10 jaar voor de
integratie van Roma). Deze landen nemen
maatregelen om de schoolsituatie van de
kinderen te verbeteren en te werken aan
vertrouwen tussen Roma en niet-Roma,
door vooroordelen te bestrijden. Speciale
lesprogramma’s moeten voorkomen dat
achterstanden blijven bestaan.
De Europese Unie probeert op allerlei manieren de discriminatie van Roma aan te
pakken. Op 16 september 2008 werd de
allereerste Europese Roma-top gehouden,
met vertegenwoordigers van de Europese
Unie, de regeringen van de betrokken landen en vertegenwoordigers van de Roma
zelf.
18
Romakinderen op school
Inval in internetcafé China
Dissidenten en mensenrechtenverdedigers
Mensen of groepen die zich verzetten tegen de
heersende politieke of religieuze opvattingen zijn
dissidenten. Zij zijn het niet eens met het vaak
totalitaire of dictatoriale bewind van hun land
waarin alles ondergeschikt wordt gemaakt aan
de alles controlerende staat. Tegenwoordig worden dissidenten ook wel als mensenrechtenverdedigers beschouwd. Zij zetten zich op vreedzame wijze in voor het bevorderen van de rechten
van de mens. Zij stellen rapportages op over
rechten van de mens en documenteren schendingen van die rechten; zij geven hier ook publiciteit aan. Zij spreken regeringen aan op hun
verantwoordelijkheid. Zij assisteren slachtoffers
in rechtszaken. Zij steunen overlevenden om de
gevolgen van schendingen van de mensenrechten te overwinnen. Zij voeren campagnes om
structurele verbetering te krijgen in het optreden
van de overheid, de wetgeving en het beleid.
Dissidenten krijgen vaak te maken met langdurige straffen, verbanning of opname in een psychiatrische inrichting. Mensenrechtenverdedigers
kunnen ook de rechten van de dissident verdedigen. Ook in democratische landen komen mensenrechtenverdedigers voor. Zij richten zich in
eigen land op de rechten van bijvoorbeeld gevangenen, asielzoekers en illegalen.
Mensenrechtentulp
Twee homoseksuelen
De Verenigde Naties aanvaarden in 1998 de Verklaring aangaande mensenrechtenverdedigers,
opgesteld door de Mensenrechtenraad van de
Verenigde Naties. Dit omdat geconstateerd werd
dat mensenrechtenverdedigers te maken kunnen
krijgen met ernstige of grootschalige onderdrukking. Ook kennen de Verenigde Naties een speciale rapporteur voor mensenrechtenverdedigers.
Er zijn prijzen voor mensenrechtenverdedigers,
de Sacharovprijs van de EU, en de Mensenrechtentulp, een prijs van de Nederlandse regering
om personen te eren die onder grote risico’s de
mensenrechten verdedigen.
Homoseksuelen
Mensen van hetzelfde geslacht die van elkaar
houden, zo kan je het woord homoseksuelen wel
omschrijven. Een vrouw die van vrouwen houdt
wordt ook wel lesbisch genoemd. Van iemand
van het andere geslacht houden wordt heteroseksualiteit genoemd. Homoseksualiteit is nog
lang niet overal en door iedereen geaccepteerd.
19
Vaak wordt homoseksualiteit als zondig afgedaan
door verschillende religieuze stromingen. Zo
wordt het door verschillende landen en culturen
als misdaad beschouwd. Dit tot grote ontsteltenis van veel westerse landen die menen dat er
mensenrechten geschonden worden. Op homoseksualiteit staat de doodstraf in Iran, Jemen,
Mauritanië, Saoedi-Arabië, Soedan en de Verenigde Arabische Emiraten. Levenslang geldt in
Bangladesh, Bhutan, Guyana, India, de Maldiven, Nepal, Singapore en Oeganda.
Het christendom staat vanouds vijandig tegenover homoseksualiteit. Dit vindt zijn oorsprong in
de Bijbel. Immers, God heeft de mens als man
en vrouw geschapen en alleen man en vrouw
mogen binnen het huwelijk seks hebben. In het
joodse wetboek Leviticus vind je in hoofdstuk 18
tot 22, verboden op het gebied van homoseksualiteit. De ondergang van Sodom en Gomorra zoals staat beschreven in het boek Genesis, hoofdstuk 18 en 19, zou te wijten zijn geweest aan de
homoseksuele activiteiten van de inwoners. In
de geschiedenis staat vaak de doodstraf op homoseksuele handelingen. Tijdens Hitler’s NaziDuitsland worden homoseksuelen ook vervolgd
en opgesloten in concentratiekampen. Zij dienen
een roze driehoek te dragen, wat de reden van
hun gevangenschap verklaart. De vervolging is
niet zo systematisch als voor joden en zigeuners,
en voor vrouwen (lesbiennes) geldt die helemaal
niet, want Hitler ziet vrouwen als seksueel passief.
Tegenwoordig wordt er in kerken verschillend
gedacht over homoseksualiteit. Men is het er
over eens dat mensen met een homoseksuele
geaardheid met respect dienen te worden behandeld, maar is het in kerken oneens over de vraag
of homoseksuelen mogen praktiseren.
In de islam wordt homoseksualiteit als een keuze
beschouwd. Het schijnt dat Mohammed mannen
die zich vrouwelijk gedragen vervloekt zou hebben, en vrouwen die zich mannelijk gedragen
ook. Vaak wordt er een onderscheid gemaakt
tussen de verschillende rollen in het homoseksuele verkeer. De ‘gevende, actieve’ rol, wordt gezien als hetero, als er maar gewoon een gezin
gesticht wordt; en de ‘ontvangende, passieve’
rol, wordt gezien als vrouw. Dit brengt dus een
vooroordeel met zich mee, en maakt het rollenspel in de islamitische homoseksuele wereld wat
moeizamer.
20
In de Koran staan verschillende stukken die
homoseksualiteit verwerpen, maar er zijn ook
stukken die homoseksualiteit aan de orde laten komen als praktijk die zich in het paradijs
afspeelt. Dit geeft echter volgens velen in de
islam nog geen vrijbrief om deze praktijk op
aarde uit te voeren.
Homoseksualiteit wordt meer en meer geaccepteerd. Sinds 1990 staat homoseksualiteit
niet meer geregistreerd als geestesziekte bij
de Wereldgezondheidsorganisatie. Veel westerse landen hebben homoseksualiteit gelegaliseerd. Sinds 1 april 2001 bestaat er in Nederland het homohuwelijk. Ook België, Spanje, Canada, Zuid-Afrika, Noorwegen en Zweden hebben een homohuwelijk Steeds meer
landen staan een geregistreerd partnerschap
toe, maar een echt huwelijk laat nog even op
zich wachten.
Vrouwen
In de Bijbel komt het al voor; vrouwendiscriminatie. Eva, de eerste vrouw wordt gemaakt
uit een rib, een stuk been, van Adam, de eerste man. Later in de tuin van Eden verleidt
Eva Adam tot het eten van de vrucht van de
boom van de kennis van goed en kwaad.
Adam eet van deze vrucht, en ze worden
daarom verbannen uit het paradijs. Dit komt
uit het boek Genesis, hoofdstuk 2 en 3. Eva
wordt uit iets ondergeschikts van de man, die
er eerder is, gemaakt; en vervolgens krijgt ze
er ook nog de schuld van dat ze niet meer in
het paradijs mogen zijn.
Adam en Eva
Heksenverbranding
Heksenvervolging is een voorbeeld van discriminatie van de vrouw. Heksenvervolging bestaat lange tijd, tussen 1300 en 1720. Een
periode van Middeleeuwen en Renaissance.
De heksen, niet allemaal vrouw maar wel zo’n
80%, worden ervan verdacht een pact met de
duivel te hebben gesloten. Hekserij wordt gezien als het op bovennatuurlijke wijze kwaad
doen aan anderen. De verdachten van hekserij, worden in eerste instantie bedreigd met
marteling om ze een bekentenis af te dwingen. Meestal volgt marteling om een volledige
bekentenis van alle beschuldigingen te verkrijgen. Velen sterven al tijdens de marteling.
Als ze de marteling overleven en zich na de
bekentenis nog bekeren, worden ze eerst gewurgd alvorens te worden verbrand.
21
Er is ook nog de waterproef. De waterproef bestaat er uit dat de beschuldigde, gebonden, in
water wordt gelaten. Blijft ze drijven, is ze schuldig. Zinkt ze naar de bodem, dan wordt ze uit het
water gehesen en mag ze weer naar huis. Schuldigen worden meteen gemarteld en verbrand.
Het verbranden is nodig om de ziel van de duivel
te bevrijden, zodat ze toch nog naar de hemel
kunnen gaan. Later ontwikkelt zich een ander
wereldbeeld. Kerk en staat worden gescheiden.
Er is geen plaats meer voor heksenvervolging,
marteling en verbranding.
Tot aan het eind van de 19e eeuw mogen vrouwen geen universitaire opleiding volgen, en tot
aan het begin van de 20e eeuw bestaat er geen
kiesrecht voor vrouwen. Wilhelmina Drucker is in
die tijd een feministe van het eerste uur.
Later, in de jaren zestig van de 20e eeuw tijdens
de Tweede Feministische Golf wordt er gestreden
voor gelijkwaardige opleidingsmogelijkheden en
salaris, en voor het recht op abortus. Dolle Mina,
een naam die verwijst naar Wilhelmina Drucker,
is een actiegroep uit die tijd.
In de jaren negentig van de vorige eeuw is er een
Derde Feministische Golf. Er wordt gestreden
voor gelijke beloning voor gelijk werk. Powerfeminisme en girlpower, verzet tegen de vermeende slachtofferhouding van vrouwen laten van zich
horen. Feministische bewegingen onder migrantenvrouwen komen op en strijden tegen hun achterstelling vanuit culturele/religieuze achtergrond. Stemmen gaan op mannen meer te betrekken bij het ouderschap. De keuzemogelijkheden voor vrouwen moeten worden vergroot, en
niet alleen hun inzet op de arbeidsmarkt.
Veel resultaten zijn al behaald, zoals het kiesrecht, het recht op toegang tot het hoger onderwijs, het recht op gelijke beloning voor gelijk
werk, meer deelname aan maatschappelijke organisaties als politieke partijen en kerken, het
recht op abortus en ouderschapsverlof, maar ook
dingen als: het verbod op verkrachting binnen
het huwelijk, afschaffing van vrouwelijke uitgangsvormen van namen van beroepen; directeur in plaats van directrice, geen kunstenares
maar kunstenaar. Desondanks bestaan er nog
achterstanden. De reclame voor schoonmaakmiddelen en cosmetica richt zich uitsluitend nog op
vrouwen. De studiekeuze van vrouwen is vaak
nog te traditioneel, vrouwen zouden meer voor
exacte studies mogen kiezen.
22
Waterproef
Wilhelmina Drucker geportretteerd
door Truus Claes
Zwarten
De term ‘zwarten’ wordt door de bedoelde
groep als beledigend ervaren. Het heeft een
negatieve en racistische bijklank. ‘Kleurling’ is
ook een term voor mensen die niet blank
zijn. In Zuid-Afrika bedoelen ze hier andere
mensen mee dan zwarten, maar in het Amerikaans omvat het woord ‘coloured’ zowel
zwarten als kleurlingen.
In Nederland hanteren we de begrippen allochtoon en autochtoon. Allochtoon betekent
dat iemand ergens anders vandaan komt. Autochtoon betekent dat iemand komt van de
plaats waar hij verblijft, een oorspronkelijke
bewoner. Deze woorden brengen dus een
tweedeling aan onder de inwoners van Nederland.
Onder de allochtonen bestaan verschillende
groepen. Ze zijn van een bepaalde etniciteit.
Ze worden ook wel aangegeven met het bijvoegelijk naamwoord etnisch, samen met het
woord groeperingen. Etnische groeperingen
zijn (kleinere) groepen mensen afkomstig
van een bepaalde bevolking. Het Griekse
woord etnos betekent namelijk ‘volk’.
Met dit taalgebruik sluipt het gevaar erin dat
we de populatie in gaan delen in rassen, en
dan komt racisme al snel weer om de hoek
kijken. Het menselijk ras kent verschillende
soorten, maar het is niet aan ons om te oordelen of er bepaalde soorten beter zijn of hoger staan aangeschreven dan andere.
Onder allochtonen vinden we aanhangers van
niet-christelijke religies. Discriminatie wegens
geloofsovertuiging is verboden. Toch is de
regering overgegaan op een verbod op het
dragen van gezichtbedekkende kleding, iets
dat wel een gebruik kan zijn bij sommige
moslimvrouwen. Het is nu bij wet verboden
gezichtsbedekkende kleding te dragen op
scholen en in het openbaar vervoer, vanwege
de veiligheid. Het is bij wet niet mogelijk dit
verbod te laten gelden in de gehele openbare
ruimte. Dit zou in strijd zijn met de vrijheid
van godsdienst. Als een moslima een hoofddoek draagt, wordt haar niets in de weg gelegd.
23
WAT KAN JE ZELF DOEN?
Een tijd lang kon een school zich nadrukkelijk uitspreken tegen racisme. ‘School Zonder Racisme’ staat er dan op een bordje bij de ingang van de school. Om dit bordje te
krijgen moet 70% van alle leerlingen en werknemers hun handtekening zetten.
Nu is er een initiatief van Art.1, het bureau voor de voorkoming en de bestrijding van
discriminatie. Het is een scholenproject en heet: [ÉÉN] , en het heeft als onderschrift:
‘Gelijke behandeling voor iedereen’. De School Zonder Racisme is hier in opgegaan.
Scholen die wensen een school te zijn waar iedereen zich welkom en veilig voelt, ongeacht de aanwezige verschillen tussen mensen, daar richt [ÉÉN] zich op. Scholen nemen met dit project openlijk stelling vóór gelijke behandeling en tégen discriminatie
en intolerantie. [ÉÉN] is een verwijzing naar het eerste artikel van de Nederlandse
Grondwet, waarin het recht op gelijke behandeling en het verbod op discriminatie zijn
vastgelegd (pag. 1). Daarnaast wil het wijzen op het samen één zijn in de strijd tegen
pesten en discriminatie.
Foto van een bordje van [ÉÉN] is nog niet beschikbaar; dit is een bordje in Uithoorn
Wil jij met je school meedoen? Dan moet je de school zo ver krijgen dat ze een verklaring ondertekenen. De verklaring houdt in dat de school zich inzet voor het maken
van een veilige, prettige sfeer, waarin verschillen gerespecteerd worden; en dat de
school optreedt tegen ongewenst gedrag, zoals pesten of uitsluiting. Naast de verklaring komt er ook een bordje te hangen bij de ingang van de school, en wordt er jaarlijks een schoolbrede activiteit georganiseerd. De kosten zijn €40,- en daarvoor krijg
je het bordje, de informatieklapper, en de toezending van alle klapperupdates.
24
AANTEKENINGEN
25
26
MEER OP INTERNET
Op de website van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs vind je nog meer
informatie die je kan helpen bij je werkstuk of spreekbeurt.
Je vindt daar tips over hoe je het beste een werkstuk kunt opzetten of hoe je
het beste je spreekbeurt kunt inkleden.
Ga naar www.cmo.nl of www.maak-een-werkstuk.nl.
27
SCRIPTIESERVICE
De Scriptieservice Mondiaal Onderwijs richt zich op leerlingen vanaf 10 jaar. In de
reeks zijn meer dan 85 onderwerpen opgenomen over Derde Wereld, Vrede, Milieu
en Mensenrechten.
Elk pakket bestaat uit 24 pagina's tekst, foto's, tekeningen, strips en/of cartoons.
Op de website van het CMO staat een handleiding voor het maken van een scriptie/
werkstuk.
De versie op papier is te bestellen bij:
Centrum voor Mondiaal Onderwijs
Postbus 9108
6500 HK Nijmegen
tel. 024-3613074
e-mail: [email protected]
http://www.cmo.nl