Figuurtekenen. (Mg-16-17jr) versie 2 Beeldende lesdoelen: Kan een

Figuurtekenen. (Mg-16-17jr) versie 2
Beeldende lesdoelen:
Kan een menselijk silhouet weergeven met diverse materialen
Kan een menselijk figuur opbouwen vanuit de restvorm
kan een silhouet opbouwen vanuit licht/donkervlakken
Kan contouren van een menselijk figuur weergeven met diverse materialen
Doet onderzoek naar verschillende soorten arceringen
Zoekt naar eigen schriftuur met arceringen
Kan schaduw van een menselijk figuur opbouwen vanuit arceringen
(ev Onderzoekt hoe lichtpositie de schaduw en sfeer verandert bij een figuur)
Algemene lesdoelen:
Kan met respect een mening geven over het werk van anderen
Kan een kritische keuze maken bij eigen werken
Kan op een zinvolle manier samenwerken (oa gezamenlijke presentatie werk)
Didactisch materiaal:
PP
William Kentridge, Carravagio, Vermeer, Hopper, Spilliaert, Borremans, Matisse, Rodin, eigen tekeningen…
Beeldend materiaal:
contékrijt (zwart, wit, gekleurd), houtskool, scharen
inkt, penselen, mengbekers, vodden,
donker conté-papier, wit tekenpapier A3, gekleurd papier, krantenpapier, grijs papier
wit laken
felle spot
karton
fel-oranje tape
timer
nagels, hamer
donker potlood
Leerinhoud: (zie schriftje)
Positief/ negatief: positieve vorm is de eigenlijke vorm die ontstaan is bij het vormgeven, de omsluitende vorm is de
negatieve vorm.
Vorm/ restvorm: restvorm is de negatieve vorm die de eigenlijke vorm omsluit, vorm kan omschreven worden als men
let op structuur en contour.
Silhouet: door fel tegenlicht verdwijnt plasticiteit ( = vorm van ruimtelijkheid belangrijk vr realistische weergave),
we zien enkel nog schaduwbeeld met duidelijke contour.
Clair-obscur: sterk licht donker contrast
Lichtrichting: vanwaar het licht komt, vanuit de beschouwer gezien
Lichtbron kan fel zijn, of getemperd, onderbroken door bvb wolken of gordijn
Natuurlijk licht: via de zon
Indirect licht: valt in via spiegeling
Tegenlicht: als je tegen het licht inkijkt=> vormen worden silhouetten
Meelicht: je kijkt in de richting van het licht (komt van achter jezelf), je ziet nauwelijks schaduwen
Zijlicht: komt van opzij, schaduw op de figuur als schaduw ernaast (slagschaduw) zijn duidelijk te zien
Stijklicht: zijlicht dat langs een oppervlak ‘strijkt’ ahw. Textuur (oneffenheden) worden goed zichtbaar
Lavis: gewassen tekening
grote vlakken in verschillende tonen met penseel en verdunde inkt
snel werken, gedeeltes invullen
met volle penseel in donkere toon werken (van licht nr donker werken)
(hoe rechter penseel, hoe dunner de lijn)
elke laag even laten indrogen
Bister: kleurpigment uit roet en teer van verbrand hout of schellak of bast walnoten, arabische gom. (niet lichtvast!)
Opdrachtomschrijving:
Bij deze les figuurtekenen vertrekken we vanuit het silhouet. Om de globale vorm te verkennen, zonder zich in detail te
vergalopperen, wordt het model achter een fel belicht doek geplaatst.
Eerst wordt ‘geknipt’ naar de figuur. Deze uitgeknipte vormen worden in een compositie bijeen gebracht op
krantenpapier.
Bij een volgende stap houdt het model in karton uitgeknipte objecten boven of naast het lichaam, zodat het menselijk
silhouet wordt vervormd (Kentridge). We bouwen een model op vanuit de restvorm, met inkt.
Bij een volgende oefening maken we de omgekeerde beweging en vertrekken we vanuit de figuur zelf, dit ook met inkt.
(Hier kan onderzoek gebeuren naar diverse manieren om met inkt en penseel te werken: lavis, vanuit vlek,
droog…houtskool in inkt,…)
Als tweede stap: model vanuit vlek tov lijn / accentuering: het laken verdwijnt. Dit met inkt ( + oliepastel, krijt,
houtskool, pen, potlood,…): verschillende manieren om met inkt om te gaan komen aan bod.
Daarna wordt het silhouet opgebouwd vanuit de vlek met accentuering op afgetaped vlak.
Als derde en laatste: licht/donker vlakken: na de beschouwing tekenen we op mikka de licht en donkerpartijen van
meesterwerken over. Hierna zoeken we dmv een sjabloon naar verschillende manieren om te arceren. We bouwen in de
volgende oefeningen de figuur op vanuit de schaduwvlakken en/of lichtpartijen. Dit zowel op donker als op licht papier.
Iedereen maakt een eigen sjabloon. Dmv rotatie-systeem maken we zoveel mogelijk verschillende arceringen, als kleine
opstap naar een eigen schriftuur.
Nu bouwen onze modeltekening op vanuit
a) schaduw (hierbij kan ev lichtsoort/sfeer-onderzoek worden gedaan), waarbij de schaduw wordt weergegeven met
arceringen.
b) vanuit de lichtvlakken (dit op donker contépapier)
Als laatste leren we hoe we licht kunnen bekomen door het wegnemen of wegwrijven van houtskool en/of inkt.
Indien er nog tijd rest:
beiden op grijs conté-papier worden samengebracht (zwart en wit krijt).
het licht met gomtechniek ook vanuit een volledig in houtskool zwart gemaakt papier opgelicht worden.)
Na deze oefeningen kiest de student 2 van zijn beste tekeningen, waarna de lln in samenspraak (met de blokken in de
gang) een museumwand samenstellen.
Deze werken worden klassikaal besproken, alsook de opstelling ervan.
De verscheidenheid aan oefeningen lijkt veel, maar het zou telkens om poses van ongeveer 3 minuten gaan.
Dit om voldoende variatie in het weergeven van de figuur te brengen.
Lesverloop:
Fase1: Beschouwing 10 min
Matisse: figuurknippen, schilderde ahw met schaar en lijm (+ achtergrond waarom hij dit deed)
vragen aan de lln wat ze zien, is dit geschilderd?
Pos-Neg vorm (vorm-restvorm)
Silhouet = door fel tegenlicht verdwijnt plasticiteit, enkel schaduwbeeld met duidelijke contour nog te zien.
W. Kentridge: silhouetten met objecten: is de figuur nog herkenbaar? Waar doet het je aan denken?
Fase2: De opdracht:
Figuurtekenen vertrekkende vanuit het silhouet. Figuur opbouwen vanuit vlakken en later vanuit licht/donker.
Om beurt komt een ll model staan, hij/zij neemt op aanwijzen van de docent een pose aan.
De eerste pose gebeurt achter een wit doek met felle spot belicht, zo wordt de focus enkel op het silhouet gelegd,
en niet op de details.
Elke pose duurt 2 tot 3 minuten.
Stap 1: Het silhouet. (model achter laken + spot)
pose1-2-3: Het model houdt in karton uitgeknipte vormen tegen het lichaam,de lln scheuren de figuur uit zwart papier
schik de uitgeknipte of uitgescheurde vormen in een volgens jou interessante compositie
is het beeld nog herkenbaar als mens? Doet de vorm jou aan iets anders denken? 15 min
(Pose5-6: model met object: A4/A3/A2 de lln tekenen het silhouet vanuit de restvorm (inkt) 5 min)
pose8-9-10: Model met object: A3/A2 zwarte inkt en penseel. 15min
Stap 2: Silhouet vanuit vlek met inkt en suggestieve contourlijn (model zonder laken)
Rodin / Dumas: Beschouwing: model vanuit een vlek tov lijn. 5min
Welk materiaal wordt hier gebruikt?
Bij welke werken wordt licht weergegeven, waar niet? Hoe doet de kunstenaar dat?
Demo: (inkt of aquaerel) 5min
lavis: inkt (bister) sterk verdund met water op droog blad (vanuit de vlek werken) (ev met conté of houtskool accenten)
donkere delen accentueren met donkerder tint, werken van licht naar donker
licht uitsparen, licht met pastel (wit) aanbrengen, licht wegwrijven (inkt wegwrijven)
poses van elk 3 min: A3/A2 30 min
a) lavis-techniek, volledig silhouet, accentueren donkere delen met donkerder inkt
b )lavis, licht met olie-pastel of soft-pastel wit
c) lavis, volledig silhouet waarbij licht-accenten worden uitgespaard (licht = wit van blad)
bij welk van de twee laatste oefeningen vind je het licht interessantst weergegeven?
d) Lavis, volledig silhouet, licht uitsparen of wegwrijven, accent met conté of houtskool, potlood, pen,..
e) probeer nu de omgeving rond het model mee te laten spelen
f) vorm aftapen (arm, been, romp,…): lavis, afgetapete vorm in ander materiaal dan inkt accentueren (bvb houtskool)
Pauze
Stap 3: Schaduw/licht:
William Kentridge/ Leon Spilliaert/ Michaël Borremans/ Hopper/ Eric Fishl…: beschouwing: PP
Eigen werk: tekeningen middelbaar donker/licht
Wat zie je? Licht/donker. Welke materialen?
Hoe heeft de kunstenaar hier licht weergegeven? Zie je verschillende manieren?(arceringen, wegwrijven, uitgespaard,…)
Welke sfeer voel je bij deze beelden? Zegt dit iets over de kunstenaar of over het beeld?
Vanwaar denk je dat het licht komt? … 15 min
Iedereen krijgt een reproductie van een werk (caravaggio, vermeer, hopper, kentridge, borremans, spilliaert,…)
waarbij op mikka: lichtpartijen worden getekend met alcoholstift, donkerpartijen op mikka 2 10 min
Arceringen:
Zoeken naar verschillende manieren van arceren om donker-partijen weer te geven:
Iedereen maakt een sjabloon in papier, via rotatie-systeem zoeken we naar zoveel mogelijk verschillende manieren van
arceren. De arceringen mogen elkaar overlappen. Doorgeven tot iedereen eigen blad terug heeft.
Soorten bespreken: hard, zacht, sumier, speels,.. 10 min
Model belichten:
Waar lichtste delen? Waar donkerste (lln licht laten bepalen, bij vlot lesverloop: verschillende soorten licht en sfeer
bespreken). 10 min
2 poses van elk 4 min: A4, blad volledig vullen met platte kant van houtskool, licht wegnemen (vod of kneedgom) 10 min
4 poses van elk 3 min: wit A4/A3/A2: model van binnenuit tekenen: volumes opbouwen vanuit schaduwvlakken met
arceringen, licht = wit van blad (restvorm) geen contouren 15 min (zie eigen werk middelbr)
2 poses van elk 5 min: grijs A4: donkere partijen met houtskool of négro arceringen, licht met wit krijt of oliepastel:
in 1 tekening 15 min
(2 poses van elk 5 min: grijs A4 of oker: blad donker maken met houtskool, lichtvlakken wegwrijven, licht en donker extra
accenten aanbrengen door donkerder of lichter te maken. 15min )
***begeleiding gebeurd individueel tussen tekenen in. Interessante oplossingen worden aan de rest van de klas getoond.
Ik toon tussendoor nog ’s extra de beelden van andere kunstenaars indien dit nodig blijkt.
Fase 3: Opbouw presentatie 20 min
De lln kiezen 2 van hun beste werken (zelfkritisch leren zijn), en presenteren die in samenspraak met elkaar aan de
blokken op de bovenverdieping (of in de klas indien deze niet vrij zijn).
Fase 4: Eindbespreking: 10 min
Klassikaal bespreken we de werken.
Vragen over de keuzes bij het presenteren en over het werk zelf.
Voorbeeldvragen:
Welke opdracht was het moeilijkst
bij welke tekening is de pose het meest herkenbaar
Waarin verschillen de resultaten?
Zou de tekening even krachtig of net minder sterk zijn met een ander materiaal?
Zie je bij de licht/schaduw-tekeningen vanwaar het licht komt?
Welke manier van licht weergeven werkt het best?
Waar vind je dat je het meest volume voelt? Wie vind van niet?
Vertelt de manier van arceren iets over jouw persoonlijkheid, of over het model?...
***korte beschrijving kunstenaars: zie volgende pagina
Matisse (Fr) 1869-1954
Fauvisme (de wilden, felle nauwelijks gemengde kleuren: Braque, Dufy, K.V Dongen…)
figuurknippen: blindedarm-operatie => kan nauwelijks nog rechtstaan, aan bed gekluisterd => kan niet meer schilderen
=> figuurknippen, ahw ‘schilderen’ met schaar en lijm
William Kentridge (Z-Afrika, Johannesburg) 1955
gekend voor animatiefilms (houtskool stop-motion)
expressionist/ narratief
Spilliaert Leon (Oostende) 1881-1946
Schilder, graficus
individualist, sombere zelfportretten, beklemmende ruimte,
begaf zich graag tss beau-monde, nachtelijke wandelingen,…
Edward Hopper (NY) 1882-1967
Amerikaans realisme, schilder
herkenbaarheid, mysterie, afstandelijkheid, onwerkelijkheid, ijskoud realisme.
gaf verveling, eenzaamheid weer
Rodin Auguste (Fr) 1840-1917
beelhouwer, impressionisme
grove textuur, waardoor beweeglijkheid, maakproces zichtbaar, lijkt soms onaf
Dumas Marlene (Kaapstad) 1953
expressionisme, conceptuele kunst
leefde tss cultuurverschillen (blank-zwart)
Caravaggio (Michelangelo Merisi da Caravaggio) (IT) 1571-1610
schilder, barok
Caravaggisme: enorme invloed binnen Europa, volgelingen oa Rembrandt van Rijn (clair-obscur)
Vermeer Johannes (Ned, Delft) 1632-1675
genrestukken, allegorieën, historiestukken, stadsgezichten
subtiel kleurgebruikt, ideale compositie
korenbloemblauw, loodtingeel
Borremans Michael (Geraardsbergen, België) 1963
schildertechnisch grijpen zijn werken terug naar schilderk 18de eeuw. Bleef lang ongekend, gaf les aan St-Lucas (grafiek),
Jan Van Imschoot kocht veel werk van Borremans, via hem kwam hij onrechtstreeks in contact met Smak,…2007.
Schildert donkere mise-en-scènes. Regisseur.
Gestolde fragmenten uit onbestemde en ongrijpbare tijd. Brengen toeschouwer in somber universum, wars van felle
kleuren, waarin personages met een zekere gelatenheid vreemde dingen doen of bizarre rituelen uitvoeren.
Hij heeft een natuurlijk wantrouwen en ook een i.d. verwondering tov alles.
Eric Fishl: (NY) 1948
schilder, beeldhouwer, graficus
hedendaagse kunst