2011-2012

Leerhuis Noordwijk
Gironummer:
Contactadres:
2590722 t.n.v. J.A.M. Heijboer, Noordwijk
Ko Heijboer
Zonnekant 115
2203 NC Noordwijk
tel. 071 3617567
e-mail: [email protected]
Programma 2011/2012
Donderdag
Onderwerp
20 oktober 2011
Ethiek onderweg
27 oktober 2011
Klimaatverandering, ethiek en spiritualiteit
10 november 2011 Thora, evangelie en koran; drie boeken, twee
steden, een verhaal
24 november 2011 Vrijzinnigen hebben de toekomst
8 december 2011 Het Joodse doen tegenover het Christelijk
geloven
12 januari 2012
Wij in tijden van oorlog
26 januari 2012
De geest bemint de buitenkant; Jodendom in
fragmenten
9 februari 2012
‘De mens is een familiewezen.’ Open deur of
aangelegen punt?
23 februari 2012
Kernwapendebat, toen en nu
8 maart 2012
Niet te geloven; Apostolische Geloofsbelijdenis
en Bijbel
Inleider
Gerrit de Kruijf
Hans Schravesande
Anton Wessels
Meerten ter Borg
Marianne van Praag
Mient Jan Faber
René Süss
Petruschka Schaafsma
Laurens Hogebrink
Rochus Zuurmond
Personalia
Dr. G.G. de Kruijf is hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit, vestiging
Leiden.
Dr. J.H. Schravesande is theoloog en promoveerde in 2009 op het denken van de joodse filosoof
Martin Buber. Hij werkte als staflid voor ontwikkelingssamenwerking, werelddiaconaat, zending en
oecumene. Hij is actief op het terrein van natuur en milieu in relatie tot geloof en kerk.
Dr. A. Wessels is hoogleraar Islamologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.
Dr. M.B. ter Borg is hoogleraar ‘Niet-institutionele religie in de hedendaagse samenleving’ aan de
Universiteit Leiden.
Mw. M. van Praag is rabbijn van de Liberaal-Joodse Gemeente in Gelderland en Flevoland.
Dr. M.J. Faber was als secretaris van het IKV jarenlang het gezicht van de Nederlandse
vredesbeweging. Hij is emeritus hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en
visiting professor aan de universiteit van Houston (VS).
Dr. R.S. Süss is theoloog en promoveerde in Brussel op Luthers smaadschrift Von den Juden und
ihren Lügen.
Dr. E.P. Schaafsma is docent Ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit, Leiden
Drs L.J. Hogebrink is theoloog en vredesactivist. Hij was lange tijd werkzaam bij de Nederlandse
Hervormde Kerk en de Protestantse Kerk in Nederland. Thans is hij adviseur bij IKV Pax Christi en
bij de Conferentie van Europese Kerken.
Dr R. Zuurmond is emeritus hoogleraar Bijbelse theologie aan de Universiteit van Amsterdam.
Korte beschrijvingen en verwijzingen
Ethiek onderweg –
Gerrit de Kruijf
Ethiek is even concreet als het
leven zelf. Denken over goed en
kwaad doe je immers altijd ergens
midden in het leven, onderweg,
bepaald door veel dat al
voorafgegaan is. Ethiek hoort bij
de levensreis.
De Kruijf heeft acht tips voor de
tocht. Het zijn adviezen rond de
thema’s procreatie, protectie en
consumptie, ofwel: seksualiteit,
politiek en economie.
levert. Er moeten keuzes gemaakt
worden. Daarbij gaat het onder
meer om de vraag hoe veel risico’s
we mogen nemen en wat de rol is
van de overheid en van de
individuele burger. De ethiek helpt
ons om over die dilemma’s na te
denken.
Vooraanstaande
politici
en
wetenschappers
noemen
het
klimaatprobleem ook een moreel
en spiritueel vraagstuk, waarbij
onze
levensovertuigingen
en
levensstijlen in het geding komen.
Thora, evangelie en koran; drie
boeken, twee steden, een verhaal
- Anton Wessels
Als de Koran verboden zou
moeten worden waarom dan ook
de Bijbel niet? Deze ‘heilige’
boeken, de Tenach of het Oude
Testament, het Nieuwe Testament
en de Koran, worden immers vaak
gebruikt om geweld te verdedigen,
kruistochten of heilige oorlogen te
legitimeren? Christenen hebben
het eerste deel van de Bijbel wel
als oud in de zin van verouderd
gezien of zelfs antisemitisch
uitgelegd en joden en christenen
zien de Koran soms als plagiaat,
zoals er moslims zijn die de Bijbel
als vervalst en achterhaald
beschouwen en in ieder geval als
definitief vervangen door de
Koran.
Volgens Anton Wessels is nu het
moment gekomen om een andere
leeswijzer te kiezen.
Vrijzinnigen hebben de toekomst
- Meerten ter Borg
De vrijzinnige stroming binnen het
Nederlandse christendom zit in
zwaar weer. Volgens velen komt
dat doordat de ontkerkelijking als
het ware in de vrijzinnigheid zit
ingebakken: vrijzinnigen hebben,
met hun vrijblijvendheid, de kerk
al vaarwel gezegd.
Meerten ter Borg is een ander
standpunt toegedaan. Hij ziet
vrijzinnigheid als een mentaliteit
die bepalend is geweest voor de
Nederlandse cultuur en dat ook in
de toekomst zal zijn.
De 21e eeuw stelt ons voor niet
geringe technische en mentale
uitdagingen. Over die laatste hoor
je maar weinig. Ter Borg verdedigt
de stelling dat de vrijzinnige
mentaliteit de meest geëigende is
om de 21e eeuw op een
fatsoenlijke manier door te komen.
Klimaatverandering, ethiek en
spiritualiteit –
Hans Schravesande
In het thema klimaatverandering
komen een aantal kernproblemen
van onze tijd samen: vooral de
eerlijke verdeling tussen mensen
en tussen mens en natuur.
Daardoor zullen de spanningen in
de wereld oplopen.
Volgens veel deskundigen loopt de
mensheid wereldwijd risico’s wat
betreft
een
menswaardig
voortbestaan, als er de komende
twintig jaar niet een ingrijpende
omslag komt in onze omgang met
de aarde en met wat de aarde
Wij in tijden van oorlog –
Mient Jan Faber
Van de hand van Mient Jan Faber
verscheen onlangs het boek onder
de titel "Te Wapen" over
ervaringen in oorlogsgebieden,
gewapende
interventies,
het
Nederlandse
onvermogen
en
soldaten zonder volk.
In Te wapen betoogt Mient Jan
Faber waarom hij na decennia van
pleiten voor een ontwapening in de
Koude Oorlog, nu van mening is
dat gewapend ingrijpen soms
nodig is. Hij put hiervoor uit zijn
eigen verleden als voorman van
het IKV, interviews met vele
betrokkenen en zijn vele (recente)
reizen naar conflictgebieden als
Palestina, de Balkan en de
Kaukasus. Faber spaart daar
Nederland en haar overheid niet.
De geest bemint de buitenkant,
Jodendom in fragmenten –
René Süss
René Süss beschouwt in De geest
bemint de buitenkant de relatie van
het jodendom tot het lichaam en
lichamelijkheid. Süss zet in zijn
boek de aardse werkelijkheid
centraal, in relatie tot wat hij
tekstuele spiritualiteit noemt. In
dat kader noemt hij o.a. de brit
mila, de besnijdenis van Joodse
jongetjes op de 8e dag na geboorte,
waarbij door het aanbrengen van
een merkteken vanuit een tekst uit
de Tora (Bereesjiet 17:1-14), het
kind lid wordt van de spirituele
gemeenschap. “Het lichaam is niet
slechts een omhulsel van de ziel
die naar de hemel gaat als het
moment daar is.”
‘De mens is een familiewezen.’
Open deur of aangelegen punt? Petruschka Schaafsma
Ieder mens wordt geboren in een
voorgegeven
netwerk
van
familierelaties. Wat zegt dat over
de mens? Deze vraag stellen
betekent erkennen dat de betekenis
van familie tegenwoordig niet
meer volledig vanzelf spreekt.
Families zien er anders uit dan
vroeger, en familieleden gaan
anders met elkaar om. Velen
maken zich daar zorgen om, terwijl
anderzijds maar weinigen terug
zouden willen naar het traditionele
familieleven.
Als
we
deze
dubbelzinnige omgang met het
fenomeen familie proberen te
duiden, stuiten we op de moeizame
verhouding die wij in het Westen
hebben tot het idee van afhankelijk
zijn. Ondanks alle kritiek die er op
is gekomen, hangen we nog steeds
sterk aan het Verlichtingsideaal
van de autonome mens. Daardoor
weten we ons niet goed raad met
allerlei fenomenen
– lijden,
familie etc. – die ons herinneren
aan onze inherent menselijke
afhankelijkheid. Het zou wel eens
juist de taak van theologen kunnen
zijn
om
deze
moeizame
verhouding aan de orde te stellen.
Afhankelijkheid is namelijk een
essentieel kenmerk van religie.
Bijbelse perspectieven op familie
kunnen hierbij nieuwe inhoud
aanreiken. Niet omdat de bijbel
ons regels geeft die precies
vertellen hoe je moet leven, maar
omdat in de bijbel heel ons leven
wordt
belicht
vanuit
onze
afhankelijkheid van God. En dat
biedt verrassende perspectieven.
Kernwapendebat, toen en nu Laurens Hogebrink
Eind jaren ’70 en begin jaren ’80
werden in Nederland en elders in
Europa zowel het politieke als het
kerkelijke debat gedomineerd door
een brede beweging tegen de
kernwapens.
IKV
bestuurslid
Laurens Hogebrink was een van de
initiators. Na het einde van de
Koude Oorlog werd het stil. Maar
sinds vier jaar bestaat een nieuwe
beweging voor een kernwapenvrije
wereld, met een geheel andere
dynamiek. Het initiatief komt nu
niet van ‘onderen’ maar van
‘boven’: van oud-politici zoals
Henry
Kissinger
en
van
wereldleiders, met name president
Obama. En nu is het probleem het
gebrek aan interesse in de
samenleving, zeker in Europa. Ook
in de oecumene is de ‘top’ actief
(de Wereldraad van Kerken, het
Vaticaan), maar de kerken blijven
in gebreke. Wat te doen? Er zijn
nog 23.000 kernwapens, inclusief
‘slagveldwapens’ in Europa.
Niet te geloven; Apostolische
Geloofsbelijdenis en Bijbel Rochus Zuurmond
De Apostolische geloofsbelijdenis
(‘het Credo’) is na de bijbel
misschien wel de meest centrale
tekst van de kerk, zowel in leer als
in liturgie. Rochus Zuurmond,
kenner van de teksten van het
vroege christendom, legt de
Apostolische geloofsbelijdenis uit
tegen de achtergrond van haar
ontstaanstijd. Dan blijkt deze
belijdenis een leidraad te zijn bij
het lezen van de weerbarstige
teksten van de bijbel.
Zuurmond herijkt klassieke termen
uit de geloofsbelijdenis, zoals
‘geloven’, ‘God’, ‘Kerk’ en
‘zonde’, opnieuw aan hun Bijbelse
oorsprong.