Paul-Bronzwaer - Buurtplatform Sint Maartenspoort

Paul Bronzwaer: ‘Zwarte Vrijdag voorbeeld van de waanzin van oorlog’
19 AUGUSTUS 2014 12:45 - LAURENS BOUVRIE, REDACTEUR - REAGEER
Paul Bronzwaer
Vlak voor aanvang van de herdenking van Zwarte Vrijdag pakken donkere wolken samen
boven het Schildersplein. Het gure weer van maandag 18 augustus 2014 staat in schril contrast
met prachtig mooie zomerdag van de dag met dezelfde datum 70 jaar geleden. Een zondag met
een strak blauwe hemel en temperaturen waar we in augustus van dit jaar alleen maar durven
op hopen. Toch eindigt die dag, luttele weken voor de bevrijding van Maastricht (14 september
1944), gitzwart. Een poging van de Geallieerden om de spoorbrug van de Limburgse hoofdstad
te vernietigen mislukt volledig. De gevolgen zijn voor de volkswijken Quartier Amelie
(Boschstraatkwartier) en Sint Maartenspoort (Roed Dörrep) desastreus. Stadshistoricus Paul
Bronzwaer nam de bij de herdenking aanwezigen terug naar de dag die fatale zondagmiddag.
Oud-militair Cor Langeweg in gesprek met burgemeester Onno Hoes
Met dank aan Paul Bronzwaer plaatst Maastricht Gezien de volledige tekst van zijn
indrukwekkend historisch verslag. Een krachtig relaas van feiten en tegelijkertijd een
emotioneel beeld van de vernietigende kracht en het grenzenloze verdriet dat oorlog – in dit
geval de Tweede Wereldoorlog – brengt. Voor Bronzwaer sprak maakte burgemeester Onno
Hoes terecht het bruggetje naar onze tijd. Ook in 2014 is vrede nog steeds niet iets
vanzelfsprekends. Hij memoreerde het neerhalen van het burgervliegtuig MH17 boven
Oekraïne. Gewone mensen, op weg naar vakantie of congres. Net zoals zij werden ze
slachtoffer door een fatale inschattingsfout tijdens een oorlog waar ze part noch deel aan
hadden.
‘Vandaag – 18 augustus – zeventig jaar geleden verloor een aantal Maastrichtse burgers het
leven. Van vele anderen werd de hoop dat zij binnenkort de bevrijding zouden beleven ruw de
bodem ingeslagen. Waarom verwachtten zij een spoedige verlossing van het Duitse juk?
Laten we kort de oorlogssituatie van die tijd naar voren halen. Twee maanden eerder waren
op 6 juni geallieerde troepen geland op vijf stranden in Normandië. Die dag staat bekend
onder de naam D-Day, Decision Day, de dag van de beslissing. De gelande troepen slaagden
erin een bruggenhoofd te vormen en vaste voet aan de grond te krijgen. Zo creëerden zij een
uitvalbasis voor de bevrijding van West- en Noord-Europa. Maar zo eenvoudig ging dat in het
begin niet. Pas eind juli konden zij uit Normandië uitbreken. Zij moesten daarvoor eerst de
samengetrokken Duitse legers verslaan. Het lukte en begin augustus sloegen de resten van wat
eens de Duitse Wehrmacht was in grote wanorde op de vlucht door Frankrijk en België. Via
dit laatste land probeerden zij Duits grondgebied te bereiken. Rond 15 augustus besloot de
geallieerde legerleiding om een grote bombardementsactie te laten uitvoeren. Deze operatie
had tot doel alle spoorbruggen over de Maas vanaf het Zuid-Belgische Dinant tot en met
Maastricht te bombarderen. Op die manier zouden de vluchtwegen per spoor voor de
vluchtende restanten van de Duitse legers worden afgesloten.
Moderator van de herdenkingsplechtigheid
Ferry Bak luistert naar het relaas van Paul Bronzwaer
Vrijdag 18 augustus was een zonovergoten zomerdag met temperaturen van boven de
vijfentwintig graden. Kinderen speelden op De Griend. Huismoeders deden hun
boodschappen. Niets deed vermoeden dat dit een ongeluksdag zou worden. Van hun
thuisbasis in het Engelse graafschap Suffolk stegen tussen drie en vier uur in de middag rond
250 bommenwerpers op in eskaders van dertien. Het waren de zwaarste bommenwerpers
waar de Amerikaanse luchtmacht toen over beschikte. Toestellen van het type B-17 met de
bijnaam ‘Vliegende Forten’ vanwege hun sterke boordbewapening. Drie groepen, eskaders
hadden als opdracht de spoorbrug in Maastricht te vernietigen. Één groep van de drie raakte
echter uit de koers en kwam boven Tongeren uit. De groepsleider zag de ijzeren brug die daar
over het spoorwegemplacement loopt, aan voor de spoorbrug van Maastricht en dropte zijn
bommen met alle trieste gevolgen van dien.
De overige twee eskaders vlogen wel door naar Maastricht. Rond zes uur naderden ze onze
stad vanuit het zuiden volgens ooggetuigen. De Luchtbeschermingsdienst gaf echter geen
luchtalarm. Er gingen geen sirenes loeien. Waarom niet is tot op de dag van vandaag niet
bekend. Slechts één bom schampte de meest westelijke pijler van de brug zonder verder
schade aan te richten. De brug bleef dus intact. Maar wel werden de beide oevers zwaar
getroffen. Hoe dat kwam is ook niet exact bekend. Diverse bronnen doen daarover
tegenstrijdige uitspraken. Maar waar men van uit kan gaan is het volgende. De
bombardementsprecisie van die tijd was niet nauwkeuriger dan het gebied van een cirkel met
een straal van 300 meter. Daar gooiden de toestellen hun bommen neer en dan ging men
ervan uit dat het beoogde doel wel was geraakt. Helaas blijkt uit de feiten van dit
bombardement dat de precisie ontoereikend was.
Hoe dan ook, de ravage was enorm. Er vielen onmiddellijk 91 dodelijke slachtoffers. De
meesten van hen woonden in het ‘Roed Dörrep’ of waren werkzaam in een van de getroffen
fabrieken. Dit waren de vloertegelfabriek Rema, de Zinkwitfabriek en de Kristalunie. Op de
andere oever werd het ‘Krejje Dörrep’ zwaar getroffen. Op die oever vielen echter minder
doden. De vrijwilligers van de Luchtbeschermingsdienst waren twee dagen bezig met het
bergen van de slachtoffers. Over het aantal dodelijke slachtoffers doen verschillende
aantallen de ronde. Het zij mij vergund dat ik daar op inga. Nauwkeurig onderzoek van de
gegevens van de burgerlijke stand van Maastricht heeft aangetoond dat er in totaal 111
dodelijke slachtoffers waren te betreuren, waarvan 91 op slag dood waren. Er vielen meer
dan 100 gewonden. Ruim 300 woningen raakten beschadigd waarvan ruim vijftig totaal
vernield of onherstelbaar waren beschadigd. Meer dan 1500 burgers raakten dakloos.
De doden werden in de Dominicanenkerk opgebaard. Het was moeilijk om het benodigde
hout voor de doodskisten bijeen te krijgen.
Op dinsdag 22 augustus werden de lichamen ter aarde besteld. Het was een heel
indrukwekkende plechtigheid. In de Sint Servaaskerk droeg de toenmalige bisschop van
Roermond, monseigneur J. Lemmens, een plechtige mis op. Tezelfdertijd vond er in de Sint
Janskerk een rouwdienst voor de protestantse slachtoffers plaats. Tijdens deze diensten
stonden de lijkkisten op karren gestapeld op het Vrijthof. Vervolgens vond de
teraardebestelling op de begraafplaats aan de Tongerseweg plaats. Veel Maastrichtenaren
die in de straten waar de stoet doorheen trok, stonden opgesteld, konden hun tranen niet
bedwingen, vooral niet bij het zien van de kleine kistjes. Negen stoffelijke overschotten waren
geïdentificeerd. Ze werden individueel ter aarde besteld. De overige werden in een
massagraaf bijgezet. Het is navrant dat er een Duitse afvaardiging op het kerkhof aanwezig
was, ondanks het feit dat men de Duitse Ortskommandant, stadscommandant, had verzocht
geen vertegenwoordiging te sturen. Een postume belediging van de slachtoffers. Even
onterend was het dat er ook NSB’ers bij aanwezig waren.
Dit bombardement is een van de vele voorbeelden van de waanzin van oorlog. De
Nederlandse schrijver Aad den Doolaard heeft ooit gezegd dat in een oorlog de allereerste
verliezer het gezonde verstand is. Helaas ziet het er vandaag de dag nog op veel plaatsen in
de wereld naar uit dat het gezonde verstand nog steeds niet zegeviert. Maar we mogen de
hoop nooit opgeven.‘
TAGS: B17'S, HERDENKING, MAASTRICHT, ONNO HOES, QUARTIER AMELIE, ROED
DÖRREP, SCHILDERSPLEIN, SPOORBRUG, TWEEDE WERELDOORLOG, ZWARTE VRIJDAG