tekst Overspel versie 6 juni 2009

MINISTERIE VAN ONDERWIJS
EN VOLKSONTWIKKELING
UNIFORM EINDEXAMEN HAVO 2009
VAK:
NEDERLANDS (TEKSTANALYSE)
DATUM: VRIJDAG 26 JUNI 2009
TIJD:
7.45 - 9.45 UUR
……………………………………………………………………………………………….
Aantal bladzijden tekst: 4
Aantal vragen en opdrachten: 20
Totaal aantal bladzijden: 7
Controleer zorgvuldig of alle pagina’s in de goede volgorde aanwezig zijn.
Neem in geval van een afwijking onmiddellijk contact op met een surveillant.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Overspel, alarm!
Jaloezie vergroot je overlevingskansen
Je partner praat net iets te geïnteresseerd met een lange gespierde man of een aantrekkelijke vrouw. Een knagend gevoel borrelt omhoog: je bent jaloers. Wat is het nut van dat
vervelende gevoel? En waarom heeft de een er meer last van dan de ander?
I
5
10
15
20
´Mijn vriend mocht van mij niet
naar films gaan kijken bij vrienden
thuis. Want ik was bang dat ze dan
over meisjes zouden praten. Ik
5 dacht dat hij heimwee zou krijgen
naar zijn vrijgezellentijd en dat hij
me dan zou bedriegen. Ik belde
hem tijdens zo´n avond constant
op. Ik wilde weten wie er allemaal
10 bij waren, waarover ze praatten en
wanneer de film afgelopen was.´
Griet, 25, vertelt over haar extreme
jaloezie. `In het begin gaf hij dingen
voor me op. Hij zag zijn vriendin15nen en vrienden niet meer. Hij
mocht van mij ook geen lessen
meer volgen aan de universiteit.
Mijn vriend beëindigde de relatie,
want hij kon niet normaal met me
20 leven.´
II
25
30
Het gevoel je partner te verliezen,
kan iemand tot wanhoop drijven.
Een relatie, waarin een partner extreem jaloers is, loopt hierdoor
25 vaak op de klippen. Griet: `Het
voelt als een soort knagen aan mijn
hart.´ Hoe vervelend het ook is,
iedereen heeft weleens last van
jaloerse gevoelens. Want jaloezie
30 kan soms ook heel nuttig voor je
relatie zijn. Het is een emotie die
35
40
ons erop wijst dat een rivaal onze
relatie bedreigt. Geflirt met een ander, of oogcontact, is genoeg om
35 de jaloezie in een klap omhoog te
laten borrelen. Volgens evolutiepsychologen stuurt jaloezie het gedrag aan om ontrouw te voorkomen. Onze aandacht verscherpt,
40 we sloven ons uit, maken onszelf
extra mooi of spreken de partner
aan op zijn of haar gedrag.
45 III `Jaloezie vergroot de overlevingskansen. Het is een evolutionair
45 gegeven´, zegt Pieternel Dijkstra.
Zij is zelfstandig psycholoog en onderzoekster, gespecialiseerd in het
50
onderwerp jaloezie. `Deze emotie
droeg zeker in de oertijd bij aan het
50 welzijn van kinderen en mensen
zelf. Want een kind had een grotere overlevingskans als mensen het
55
met z´n tweeën opvoedden.´ Reden? Twee ouders zijn beter in
55 staat een kind te beschermen en
eten te geven dan een. Jaloezie is
voor onszelf ook nog steeds erg
60
nuttig. Dijkstra: ` Je wilt je partner
voor jezelf houden. Want mensen
60 met een partner leven langer en
gezonder.´
1
65 IV Ons jaloerse gedrag is een reactie
op vermoedelijk of daadwerkelijk
vreemdgaan. Het is een reactie op
65 de interesse die een partner toont
in iemand anders. `En dan natuur70
lijk vooral romantische interesse´,
vertelt Bram Buunk. Hij is hoogleraar evolutionaire psychologie
70 aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Mannen worden om heel andere
75
redenen dan vrouwen jaloers.
Voor een man is vooral het idee
dat hun partner sex heeft met een
75 ander verontrustend. Vrouwen vinden de sex niet het ergst van het
80
vreemdgaan. Ze vinden het veel
erger als hun partner verliefd wordt
op een ander. Buunk: `Als iemand
80 aan een partner vertelt dat een ander in het spel is, zal een man als
85
eerste vragen of ze sex met elkaar
hebben gehad. Een vrouw zal vragen of hij verliefd is op de rivale en
85 ze wil weten of hij nog wel van haar
houdt.´
90
V Evolutiepsychologen verklaren dit
verschil tussen man en vrouw vanuit ons evolutionair verleden. Jaloe90 zie bij een man moest voorkomen
95
dat zijn vrouw seksueel contact
had met een andere man. Want
evolutionair gezien was het voor
een man het grootste gevaar dat
95 zijn vrouw zwanger zou raken van
100
een ander. Een man weet in tegenstelling tot een vrouw nooit zeker of
het kind wel van hem is. Mannen
investeren veel in hun nageslacht.
100Ze beschermen hun kinderen en
105
leveren voedsel. Een man loopt
dus het risico dat hij investeert in
een kind van wie hij niet de vader
is. Buunk: `Een keer seksueel con105tact kan er al toe leiden dat een
110
man voor een kind, dat niet zijn
genen draagt, zorgt.´ Voor vrouwen
ligt het gevaar heel ergens anders.
Ze lopen de kans dat hun man zijn
110tijd en aandacht in een andere
115
vrouw steekt, ten koste van haar
en haar kinderen. Dat hun partner
verliefd wordt op een ander, is voor
hen erger dan dat hij een keer seks
115met een ander zou hebben.
120
VI
125
130
135
140
Niet iedereen heeft evenveel last
van jaloezie. Mensen hebben de
neiging om zichzelf te vergelijken
met hun rivaal. Is deze iemand die
120 geen kans maakt bij de partner,
dan zal er van jaloezie geen sprake zijn. De jaloezie is het sterkst
als de rivaal wordt gezien als
mooier, beter of slimmer. Uit on125 derzoek van Buunk en Dijkstra
blijkt dat vrouwen en mannen bij
hun rivaal op andere eigenschappen letten. Vrouwen zijn vooral jaloers als de rivale lichamelijk aan130 trekkelijk is. Mannen zijn eerder
jaloers als hun rivaal een betere
baan of financiële positie heeft of
als hij lichamelijk sterker is. Deze
gevoelens lijken gegrond te zijn.
135 Mannen blijken veel meer dan
vrouwen te vallen voor het uiterlijk
van een potentiële partner. En
vrouwen vallen meer op sociale
status en dominantie.
145
VII
150
155
160
Jaloezie is het sterkst als veel op
het spel staat. Als de kans bestaat dat de partner ervandoor
gaat. ` Jaloers reageren en proberen om je partner te behouden,
145 is vooral nodig als je relatie veel
risico loopt´, zegt Buunk. `Lange
mannen bijvoorbeeld zijn minder
jaloers dan kleine mannen. Lange
mannen zijn het meest aantrek150 kelijk voor vrouwen. Want lengte
geeft een man status. Ze hebben
hogere functies en worden eerder
door vrouwen gekozen. Zij lopen
dus ook minder kans om ingeruild
155 te worden.` Vrouwen zijn het
minst jaloers als ze iets kleiner
dan gemiddeld zijn. Er zijn aanwijzingen dat de vrouwen van die
2
165
lengte het meest gezond en
215
eigen mobiel met een afge160 vruchtbaar zijn. En mannen houschermd nummer. Aan de stem
den van vrouwen met die lengte.
hoorde ik dan of het een man of
Dat gaat onbewust. Voor die
210 een vrouw was. Ik heb mijn
vrouwen staat dus veel minder op
vriend gevraagd om een wacht170
het spel.´ De partners van heel
220
woord op zijn mobiel te zetten.
165 aantrekkelijke mensen hebben het
Dan heb ik niet constant de
waarschijnlijk ook heel erg zwaar.
drang om alles te controleren,
In dat geval zijn er heel veel
215 zodra hij vijf minuten weg is.´
kapers op de kust.
175
225 X
Jaloezie als reactie op de onVIII In de meeste gevallen is jaloezie
trouw van je partner is normaal.
170 een normale en goed verklaarbare
Maar jaloezie uit angst voor
reactie. ´Bijvoorbeeld als je partner
vreemdgaan en het jaloerse gemet een andere flirt op een feest220 drag dat daarbij hoort, kunnen
180
je´, vertelt Buunk. ´Maar het kan
230
soms ziekelijke vormen aanneook zijn dat iemand denkt dat zijn
men. Maar waar de grens tussen
175 partner iemand anders heeft, ternormale en ziekelijke jaloezie
wijl dat helemaal niet zo is. Dan
precies ligt, is lastig te zeggen.
kom je meer in de buurt van extre225 Dijkstra: ´Iedereen is weleens
185
me vormen van jaloezie.´ Mensen 235
jaloers, terwijl er eigenlijk niets
die veel last hebben van angstige
aan de hand is.´
180 jaloezie zijn bang dat hun partner
voor een ander kiest. Ze vragen
XI
Extreem jaloerse mensen hebzich voortdurend af of ze wel aanben over het algemeen, net als
190
trekkelijk genoeg zijn en of hun
240 230 Griet, best in de gaten dat ze ziepartner wel echt van hen houdt.
kelijk jaloers zijn. Ze zien zelf
185 Het kan een reactie op een reële
ook wel dat hun gedrag buiten
bedreiging zijn, maar vaak is er
proporties is en dat ze hulp nogeen enkele aanleiding voor deze
dig hebben. Ziekelijke jaloezie
195
gedachten. Deze vorm van jaloe- 245
235 komt vaker voor bij vrouwen
zie leidt nogal eens tot ´prevendan bij mannen. ´Vrouwen zijn
190 tieve jaloezie´. Daar valt alles onnu eenmaal neurotischer van
der wat je denkt en doet om te
aard´, zo verduidelijkt psychovoorkomen dat je partner vreemd
loge Dijkstra. ´Ze hebben meer
200
gaat.
250
240 last van emotionele ups en
downs en zijn onzekerder over
IX Griet: ´Ik ga in het weekend niet
zichzelf. Dat werkt jaloezie in de
195 alleen met vriendinnen op stap,
hand.’
omdat hij dan ook alleen met zijn
205
vrienden op stap kan gaan. Zijn
255 XII
Mensen die in extreme mate last
computer controleer ik van boven
245 hebben van jaloezie kunnen bij
tot onder. Vroeger trok ik zelf de
een psycholoog aankloppen.
200 stekker uit de televisie als hij naar
Daar leren ze hun irrationele jaeen tv-programma keek met
loerse gedachten om te buigen
210
mooie meiden erin. Zijn mobiele
260
naar een betere gedachte. Is de
telefoon checkte ik ook dagelijks.
250 gedachte wel ergens op gebaIk bekeek alle contacten, sms´jes
seerd? Bestaat er bewijs voor
205 en oproepen. De nummers die ik
of tegen? En wat zou een redeniet kende, belde ik op met mijn
lijke gedachte zijn? Dijkstra: ´Het
3
265
geeft mensen een handvat om op- 280
255 gefokte gedachten binnen de perken te houden. Dan is de jaloezie
beter te behappen.´ Dijkstra raadt
aan om als stel aan de bel te trek270
ken. ´Het jaloezieprobleem wordt
285
260 vaak op een individueel persoon
geschoven. Maar als je een relatie
met elkaar hebt, is het niet alleen
een probleem van de ander. Het is
275
sowieso een relatieprobleem.´
290
XIII Iemand met een ziekelijk jaloerse
partner moet goed zijn grenzen in
de gaten houden. Dijkstra: ´Een
295
extreem jaloerse partner probeert zoveel mogelijk beslag op
270 je te leggen. Iemand met zo´n
partner moet dus uitzoeken wat
hij of zij nog acceptabel vindt
binnen een relatie. Vind je het
bijvoorbeeld goed dat je partner
275 je telkens weer uithoort met een
jaloers kruisverhoor? Dergelijk
gedrag kan uiteindelijk betekenen dat je je relatie moet beëindigen. Jezelf wegcijferen om
280 met iemand te kunnen leven,
houdt ooit een keer op. Het
moet geen geestelijke mishandeling worden.´
Naar een artikel van Elly Posthumus
In Quest van juni 2008
4
5