Voeding kan ziektes voorkomen en genezen

14
PULSE MEDIA GROUP
GASTVRIJHEID EN VOEDING
CLIËNTCENTRALE ZORG
PULSE
PULSE MEDIA
MEDIA GROUP
GROUP
|
CLIËNTCENTRALE
ZORG
MVO
GASTVRIJHEID EN VOEDING
Voeding kan ziektes voorkomen en genezen
V
oeding is cruciaal voor zowel de gezondheid
van patiënten en ouderen – thuiswonend
en in zorginstellingen – als voor hun
belevingswereld. Toch is er door een toenemende
focus op procedures en protocollen te weinig
aandacht voor voeding in de zorg. In zorginstellingen
is voeding vaak slachtoffer van bezuinigingen,
met verstrekkende gevolgen. Ondervoeding is een
groot probleem bij ouderen thuis en in instellingen,
bij mensen met een chronische aandoening en bij
patiënten voor, tijdens en na ziekenhuisopnames.
Meer aandacht voor voeding in de zorg
Hinke Kruizenga, diëtist-onderzoeker werkzaam
bij de Stuurgroep Ondervoeding en het VUmc, en
hoofdredacteur van het Nederlands Tijdschrift voor
Voeding & Diëtetiek, onderstreept het belang van
voeding in de zorg. “Gelukkig is er meer aandacht
voor het onderwerp. Zeker vergeleken met zo’n
tien jaar geleden, toen de problematiek nauwelijks
herkend werd en 25 procent van de bewoners
in verpleeghuizen kampte met ondervoeding.”
Inmiddels wordt in veel situaties gescreend op
ondervoeding. Onderzoeken tonen dat ondervoeding
minder vaak voorkomt, maar helaas is dit recentelijk
gestagneerd. Dat betekent dat er opnieuw aandacht
voor het onderwerp moet komen.
Volgens Kruizenga zijn verschillende zaken belangrijk
rond voeding in de zorg. Allereerst het op tijd
herkennen en behandelen van problemen met voeding.
Dit heeft constant aandacht nodig van alle betrokken
zorgaanbieders, want zodra die verslapt heeft dat
Voeding en beleving
Voeding staat in nauw contact met beleving.
Beleving beslaat verschillende aspecten en
verandert als je ouder wordt, legt Anja Evers
uit, diëtist en directeur bij de Nederlandse
Vereniging van Diëtisten. Veel ouderen hebben
vaste eetgewoontes. Sommigen zijn gewend om
alleen te eten en zitten in een instelling ineens
met veel anderen aan een grote tafel, waarbij
de maaltijd ook nog anders is bereid. Dat heeft
invloed op de eetlust. Ouderen in een zorginstelling
moeten zich aanpassen aan grote veranderingen
terwijl ze juist graag vasthouden aan wat ze
gewend zijn. Wie daarbij minder gezond is, kan
in een vicieuze cirkel terechtkomen: pijn en
vermoeidheid hebben ook invloed op de eetlust.
Er zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd naar
Medisch belang van voeding
“Voeding kan bij sommige ziektes een medicijn zijn
en andere ziektes kunnen met de juiste voeding zelfs
voorkomen worden”, vertelt Kruizenga. Te weinig of
niet het goede eten bij ziekte, maar ook voor, tijdens
en na ziekenhuisopnames heeft schadelijke gevolgen
voor herstel. Afvallen bij ziekte en ouderdom hoort
er niet zomaar bij; het is schadelijk. Helaas leeft deze
opvatting bij veel ouderen en zieken. Wanneer iemand
Hoe staat voeding binnen ‘transmurale
zorg’?
Visser: “Het staat binnen transmurale
zorg nog niet genoeg op de kaart. Goede
overdracht tussen diëtisten en diëtist
Wesley Visser
en (huis)arts is van groot belang. Wij
adviseren patiënten na ziekenhuisopname
een diëtist te bezoeken en sturen de
huisarts de overdracht. Vóór een operatie
geven artsen nog weinig voorlichting. Zij
roepen: ‘goed eten de aankomende tijd!’,
maar de praktische invulling wordt niet
behandeld. Artsen zeggen zelf ook: hun
kennis is beperkt en er is weinig tijd om
aan voeding te besteden. Daar ligt dus de
rol van de diëtist.”
Brookman:“Bij voedingsgerelateerde vragen of aandoeningen kan men mij direct
benaderen of vanuit huisarts of ziekenhuis
worden doorverwezen. Dat kan beter.
Huisartsen weten niet altijd hoe belangrijk
het is ons op tijd in te schakelen. Elke dag
telt bij ondervoeding. Diëtisten kunnen
Bij ouderen treedt ‘anabole resistentie’ op, dat betekent
zij minder gevoelig worden voor aminozuren die de
spieropbouw stimuleren. Dit is vergelijkbaar met ziekte:
eiwitten en spieren worden sterker afgebroken en
moeten weer opgebouwd worden. Kruizenga: “Het gaat
dan echt om mensen op zeer hoge leeftijd, het geldt
niet voor iedereen boven de 65 jaar.” Om spiermassa
weer op peil te krijgen zijn voldoende calorieën maar
vooral voldoende eiwitten nodig. Daarbij moet voeding
goed over de dag worden verdeeld en beweging
gestimuleerd. Dat het zo belangrijk is om specifiek op
eiwitten te richten, is nog niet bij iedereen bekend. Uit
onderzoek (uit het wetenschappelijk tijdschrift Clinical
Nutrition) is gebleken dat voldoende eiwit significante
invloed heeft op herstel na ziekenhuisopname.
‘Het belang van de maaltijd’
Hoe wordt ondervoeding vastgesteld?
Visser: “In het ziekenhuis screenen we
patiënten op het risico op ondervoeding,
maar misschien wel belangrijker is het
type ondervoeding. De oorzaak van
ondervoeding verschilt, en die bepaalt
de oplossing. De screening is overigens
geen heilige graal: gewicht zegt niets
over
lichaamssamenstelling.
We
beoordelen daarom ook functionaliteit
en spreken met arts, verpleging en
voedingsassistent.”
Brookman:
“Ik
meet
spierkracht,
spier-massa, vet- en vetvrije massa bij
vermoedens van ondervoeding. Daarnaast bekijk ik sociale en psychische
componenten: koken mensen, zijn ze
eenzaam, hebben ze moeite met kauwen?
Bij ouderen liggen botbreuken op de loer
wanneer spiermassa vermindert. Ik meet
via protocollen maar luister ook goed naar
wat mensen tussen de regels door zeggen.”
Wat zet je dan in?
Visser: “Veel eiwitrijke producten. Daarnaast drinkvoeding, om bij misselijkheid
of verminderde eetlust toch volwaardig
te voeden en zo nodig sondevoeding. We
kijken ook naar nieuwe mogelijkheden om
het verlies van spiermassa te beperken. Zo
de zorg. Daarnaast helpen we ook bij
voedselverspilling. Hiervoor hebben we een
app ontwikkeld die keukens bewustmaakt
van het verbruik van voedsel en manieren
biedt om verspillingen tegen te gaan.”
telt hoeveel keuze patiënten hebben en
hoe alles eruitziet: is er echt servies, hoe is
het restaurant ingericht?”
ook zelf hun zichtbaarheid verbeteren.
Mantelzorgers en thuiszorgorganisaties
schakelen alleen de huisarts in, terwijl
een diëtist veel meer tijd heeft en goede
praktische adviezen geeft.”
oor patiënten en (thuiswonende)
ouderen is voldoende en goede
voeding
essentieel.
Wesley
Visser
(diëtist in het Erasmus MC) en Jeannette
Brookman (diëtist in eigen praktijk en
in revalidatiecentrum) vertellen over
diëtetiek bij patiënten, ondervoeding en
aanvullende voeding.
gezond afvalt, gaat het lichaam in een spaarstand. Als
je ziek bent is dat anders. Dan is het lichaam in een
andere metabolische toestand en worden aminozuren
(bouwstoffen voor eiwitten) aangeboord. Daarom is bij
ziekte meer eiwit nodig.
INTERVIEW met Gerard van der Krogt en Frans Gerrits
‘Voeding onlosmakelijk verbonden met gezondheid’
Brookman: “Voeding is onlosmakelijk
verbonden met gezondheid en ziekte. Ook
na ziekenhuisopnames mag de aandacht
niet verslappen. Voeding wordt soms
over één kam geschoren: wat is goed voor
iedereen? Dat bestaat niet: verschillende
mensen en aandoeningen hebben andere
voeding nodig.”
Auteur: Ruby Sanders
‘ambiance’ in zorginstellingen. Zo is gekeken naar
de omstandigheden waarin gegeten wordt. “Hoe
is de sfeer? Kun je een glaasje wijn bestellen? Zijn
er kaarsen, een tafelkleed, echt bestek? Wordt er ’s
middags of juist ’s avond warm gegeten? Allemaal
van invloed op wat mensen tot zich nemen”, aldus
Evers. Daarbij speelt voldoende keuzevrijheid een
rol: kunnen mensen kiezen of is het altijd eten wat
de pot schaft? Het is ook een individuele kwestie.
Bij sommige ouderen gaat slikken en kauwen
bijvoorbeeld moeizaam, bij anderen spelen de sociale
factoren een grote rol. Zorginstellingen zijn zich hier
wel bewust van, maar de concrete uitvoering laat
vaak nog te wensen over. Budget en tijdgebrek spelen
daarbij een rol. Onterecht, vindt Evers, het gaat veelal
om eenmalige uitgaven. De eetzaal kan bijvoorbeeld
onder handen genomen worden. Bovendien wordt
veel voedsel verspild. Dat is voor de instelling zelf ook
een stok achter de deur om eten anders aan te bieden.
De kosten van bijvoorbeeld het herinrichten van
de eetzaal of het aanbieden van à-la-cartedineren
wegen op tegen de besparing die gemaakt wordt door
minder eten weg te gooien.
INTERVIEW met Wesley Visser en Jeannette Brookman
Hoe zijn voeding en medisch welzijn
verbonden?
Visser: “Je kunt voeding niet los zien
van medisch welzijn. Patiënten moeten
voor een ziekenhuisopname in zo goed
mogelijke voedingstoestand verkeren,
voor een positief herstel en een kleinere
kans op complicaties. Voor sommige
ziektes is voeding de medische oplossing
is, zoals allergieën of diabetes type 2,
ontstaan door overgewicht. Ook kunnen
ziektes voorkomen worden door goede
preventie rondom voeding.”
Van onze redactie
meteen gevolgen. Er wordt aldoor bezuinigd in de zorg;
voeding is daar doorgaans snel slachtoffer van. “Terwijl
kostenbesparing echt niet in het snijden in voeding
zit”, stelt Kruizenga. Een volgend belangrijk punt is
screenen op ondervoeding, dat bij ziekhuisopnames
standaard gebeurt. Deze screening bestaat uit een
paar vragen die een verpleegkundige gemakkelijk
kan uitvoeren. Als daaruit een zorgwekkende score
volgt, kan de patiënt worden doorverwezen naar een
diëtist. Tachtig procent van de ondervoede gevallen
wordt er zo uitgepikt. In ziekenhuizen is zo’n screening
verplicht, maar in verpleeghuizen en revalidatiecentra
nog niet. Van thuiszorgpatiënten is nog steeds zo’n 30
procent ondervoed. Ook daar is screening noodzakelijk,
aldus Kruizenga.
V
15
Jeannette Brookman
is er HMB: een stof die spiermassaverlies
lijkt te beperken. De ervaringen hiermee en
resultaten uit onderzoek zien er tot nu toe
goed uit.”
E
Brookman:
“Al
vroeg
aanvullende
eiwitrijke voeding. Liefst in combinatie
met fysiotherapie, want beweging is hierbij
heel belangrijk. Daarna flesjes verrijkte
voeding, of poeders met daarin HMB.
HMB zonder extra energie kan ook, voor
mensen met overgewicht die spiermassa
moeten vergroten. Mijn ervaring door
veel metingen is dat met weinig beweging
HMB de spiermassa toch redelijk op
peil kan houden. Abbott is de enige die
medische voedingen met HMB aanbiedt,
en die worden over het algemeen goed
gewaardeerd.”
Wat betekent voeding voor gastvrijheid
in zorginstellingen?
Van der Krogt: “Heel veel. Bewoners/
patiënten van zorginstellingen kijken echt
uit naar de maaltijd, dat is een ijkpunt op
de dag. Zij verwachten daar veel van, ook
het sociale aspect van de maaltijd. Het eten
zelf moet natuurlijk lekker zijn. Daarbij
Gerard van der Krogt
ten en drinken is van groot belang
voor de beleving van patiënten in
zorginstellingen. Tegelijkertijd hebben
keukens te lijden onder bezuinigingen. Toch
is er in elke instelling veel mogelijk, vertellen
managing director Gerard van der Krogt en
kok/culinair adviseur Frans Gerrits, beiden
van Unilever Food Solutions.
Zien jullie dit in de praktijk terug bij
zorginstellingen?
Van der Krogt: “Wij kennen veel
instellingen en zien dat het erg uiteenloopt.
Door de huidige bezuinigingen worden
keukens in kleinere zorginstellingen
gesloten of door vrijwilligers gerund. Wij
vragen ons af hoe lang dat goed gaat, zeker
als straks een nieuwe generatie ouderen de
zorginstellingen gaat bewonen, die andere
dingen gewend is dan de vorige. Elke
zorginstelling heeft natuurlijk zijn eigen
beleid en visie; er zijn instellingen waar
hospitality hoog op de agenda staat. Dat
heeft ook te maken met het inrichten van
de budgetten.”
Gerrits:
“Overal
doen
werknemers
van zorginstellingen hun best, maar
budgetten staan vaak onder druk. In
ziekenhuizen blijven patiënten steeds
korter, de menucycli worden daarom korter
gemaakt. Ook komen er maaltijdwagens
waar patiënten van kunnen kiezen in
plaats van weekmenu’s die ze dagen
van tevoren moeten invullen. Sommige
keukens werkten dagvers maar gaan over
op het inkopen van maaltijdcomponenten
vanwege bezuinigingen in personeel. De
reden daarvoor is de afname in aantal
cliënten in zorginstellingen. Daardoor
was er een trend om keukens te sluiten en
mensen te ontslaan, maar die is gelukkig
Frans Gerrits
weer aan het bijdraaien, doordat mensen
zich bewuster worden van het belang van
de maaltijd. Ik adviseer instellingen die
overwegen hun maaltijdproductie uit te
besteden, om tenminste één kok in dienst te
houden, zodat beter ingespeeld kan worden
op de behoeftes van patiënten en bewoners.”
Wat doen jullie om zorginstellingen en
ziekenhuizen hierbij te helpen?
Van der Krogt: “Er zijn instellingen die door
voeding onderscheidend willen zijn. Wij
proberen daarbij te helpen. We doen veel
marktonderzoek en ontwikkelen specifieke
producten voor zorginstellingen. Daarbij
geven we advies hoe je kunt koken in
de verschillende typen keukens binnen
Gerrits: “Wij helpen keukens met
recepturen passend bij de nieuwe
keukenmogelijkheden
met
minder
personeel, het toepassen van producten
en smaaksturing. Bij ouderen wordt
smaakbeleving minder, doordat de
smaakpapillen en het reukvermogen
minder goed werken. Smaaksturing gaat
over voeding meer smaak geven, zodat
mensen met verminderde smaakbeleving
toch genoeg en lekker eten. Dit is heel
belangrijk in de zorg, omdat ondervoeding
een veelvoorkomend probleem is. We
adviseren chefs altijd goed te luisteren
naar feedback van bewoners en patiënten.
We organiseren ook workshops bij ons in
de keuken of op locatie. Koks raken vaak
erg gemotiveerd als wij langs zijn geweest.
Het helpt om een nieuwe blik in de keuken
te bieden. We begeleiden koks om met
de middelen die er zijn creatief aan de
slag gaan. Waar het uiteindelijk om gaat:
patiënt en bewoner die tevreden zijn met
de maaltijd.”
Meer informatie
Wilt u ook advies van onze culinair
adviseurs? Neem dan contact op met ons
Service Center, telnr 010-4394308 of ga
naar ufs.com voor meer informatie.