Gezond denken, gezond doen Interventiemix voor psycho-educatie door MOA-medewerkers GGD Nederland Juni 2008 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Probleemverhelderingsgesprekken 4 Handleiding verpleegkundige interventie ‘stop het getob’ 5 COCA-oefeningen, lichaamsgerichte oefeningen 6 Thee-themamiddag slaapproblemen 7 Omgaan met spanningen 8 Coping en veerkracht 9 Gezond denken, gezond doen 10 Folders Pharos (2005) 11 Uit lijfsbehoud, lichaamsgericht werken met vluchtelingen in de GGZ 12 Mindspring 13 Project Vrije Vogel 14 Project ‘Gezond zijn en blijven in het AZC’ 15 © GGD Nederland, juni 2008 Gezond denken, gezond doen, Interventiemix voor psycho-educatie door MOA-medewerkers is opgesteld door Wilma Pronk en Alice Valk in een project van MOA Noord-Holland/Flevoland. In juni 2006 is het document voor landelijk gebruik vastgesteld door de Bestuurscommissie MOA. Dit document bevat de eindresultaten. Het volledige document met achtergrondinformatie is digitaal beschikbaar op GGD Kennisnet via www.ggdkennisnet.nl/48901 2 Inleiding Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat veel asielzoekers psychische problemen ervaren en weinig mogelijkheden zien om deze problematiek te verminderen. Er bestaat behoefte aan interventies. In opdracht van de Bestuurscommissie MOA heeft MOA Noord-Holland/Flevoland in 2005/2006 het project ‘Gezond denken, gezond doen’ uitgevoerd. Hierbinnen is een overzicht gemaakt van bestaande interventies op het gebied van psycho-educatie bij asielzoekers. Het resultaat is de interventiemix voor invulling van psycho-educatieve preventieprogrammering. Een mix van interventies, omdat de kracht van een interventie vaak zit in het benaderen van een zelfde onderwerp op verschillende niveaus (bijvoorbeeld een activiteit in combinatie met verbale informatie). MOA-medewerkers kunnen deze preventieprogramma’s gebruiken om bij specifieke problematiek specifieke interventies in te zetten. Dit werkdocument bevat de concrete eindresultaten van het project zoals die in 2006 zijn opgeleverd. De aangeboden interventies zijn ingedeeld van weinig naar veel tijdsinvestering en van alleen uit te voeren door MOA naar in samenwerking met andere organisaties. De volledige rapportage van MOA Noord-Holland/Flevoland is als achtergrondinformatie beschikbaar via www.ggdkennisnet.nl/48901. Daarin wordt een uitgebreide onderbouwing gegeven van de landelijke interventiemix volgens Preffi. De resultaten van het project ‘Gezond denken, gezond doen’ zijn in juni 2006 door de Bestuurscommissie MOA vastgesteld voor landelijk gebruik door de MOA. 3 Probleemverhelderingsgesprekken Naam product/project/ interventiemethode Probleemverhelderingsgesprekken Doelstelling Meer inzicht krijgen in spelende psychosomatische problematiek Doelgroep(en) Asielzoekers met spanningsgerelateerde gezondheidsklachten Vorm Beschrijving project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Individueel gesprek, conform P16 en P26 Bijzonderheden en ervaringen Tijdsduur en randvoorwaarden Max. 4 gesprekken Kosten Instelling MOA Contactpersoon Telefoonnummer E-mail contactpersoon Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk anders Adressen van organisaties die ermee gewerkt hebben: MOA-stichtingen 4 Handleiding verpleegkundige interventie ‘stop het getob’ Naam product/project/ interventiemethode Handleiding verpleegkundige interventie ‘stop het getob’ Doelstelling Asielzoeker concrete handvatten bieden als hulpmiddel tegen piekeren, voordat piekeren een gewoonte wordt en leidt tot ernstigere spanningklachten. Doelgroep(en) Asielzoekers vanaf 18 jaar Vorm project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Tijdens 4 gesprekken de asielzoeker theoretisch inzicht geven in piekeren, uitgaande van de 4 copingvaardigheden: Aanpakken van het probleem, vermijden van het probleem, steun zoeken, afleiding zoeken. Praktische oefeningen en tips gericht op de behoefte van de asielzoeker meegeven om hiermee aan de slag te gaan. Bijzonderheden en ervaringen Het aansluiten bij de behoefte/kennis van de asielzoeker. Oefeningen goed uitleggen, soms begrijpen asielzoekers de bedoeling niet helemaal. Tijdsduur en randvoorwaarden 4 gesprekken. Kosten Kopieën, schriftjes, pennen Instelling MOA Contactpersoon M. Lock Telefoonnummer 0572-347064 E-mail contactpersoon [email protected] Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk anders Adres van organisatie die informatie heeft: MOA Oost Nederland, Eusebius Buitensingel 43, 6802 EJ Arnhem, Telefoon 026-3775511 5 COCA-oefeningen, lichaamsgerichte oefeningen Naam product/project interventiemethode COCA-oefeningen, lichaamsgerichte oefeningen Doelstelling Het intact houden van de psychische balans, dan wel niet verder afglijden in problematisch gedrag. Doelgroep(en) Asielzoekers met stressgerelateerde klachten. Vorm project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Het zijn oefeningen die betere controle, ontspanning, concentratie en afleiding beogen. Individueel en groepsactiviteit waarin oefeningen gericht op controle, ontspanning, concentratie en afleiding centraal staan kan een goede aanvulling zijn bij de vorige genoemde interventie: handleiding verpleegkundige interventie ‘stop het getob’ en groepsvoorlichtingen over spanningsklachten. Bijzonderheden en ervaringen COCA oefeningen zijn te downloaden. Methodiek is verder uitontwikkeld door Pharos en gericht op lichaamsgericht werken. Uitgevoerd door een psychomotorisch therapeut. (Uit lijfsbehoud, zie pagina 14 van deze interventiemix) Tijdsduur en randvoorwaarden Oefeningen uitleggen en evt. voordoen individueel in groepsverband samen uitvoeren Kosten Geen Instelling MOA Contactpersoon A. Valk/W. Pronk Telefoonnummer 0321-387500 E-mail contactpersoon [email protected] [email protected] Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk anders Adressen organisaties die informatie hebben: MOA GGD’en Noord/Holland Flevoland, Postbus 1120, 8200 BC Lelystad, Telefoon 0320-276345 6 Thee-themamiddag slaapproblemen Naam product/project/ interventiemethode Thee-themamiddag slaapproblemen Doelstelling Doelgroep(en) Vorm Beschrijving De vrouwen kunnen aangeven welke verschillende soorten slaapproblemen er zijn. De vrouwen kunnen aangeven wat mogelijke oorzaken zijn van slaapproblemen. De vrouwen kunnen vertellen welke zelfzorgmiddelen tegen slaapproblemen gebruikelijk zijn in het land van herkomst en in hoeverre deze toepasbaar en bruikbaar zijn in Nederland. De vrouwen nemen kennis van de in Nederland gebruikelijke zelfzorgmiddelen bij slaapproblemen. Vrouwen vanaf 18 jaar project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Bijeenkomst op vraag van doelgroep omtrent slaapproblemen waarbij gekeken werd naar toepasbaarheid culturele zelfzorgmiddelen bv. kruidengebruik in Nederland. Bijzonderheden en ervaringen Tijdsduur en randvoorwaarden Eenmalig Kosten Foldermateriaal, koffie, thee Instelling MOA voorbereiding door GVO Contactpersoon Telefoonnummer E-mail contactpersoon Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk anders 7 Omgaan met spanningen Naam product/project/ Interventiemethode Omgaan met spanningen Doelstelling Doelgroep(en) Vorm asielzoeker inzicht geven in hun psychische balans. asielzoeker inzicht geven in de relatie tussen lichamelijke klachten en psychische klachten. asielzoeker zelf actief laten nadenken wat bij hem/haar het meest past om te leren omgaan met spanningen. Het versterken van adequaat probleemoplossend vermogen. handvatten aanreiken om te leren omgaan met spanningen. het versterken van gezonde persoonlijkheidskenmerken. het doorbreken van apathie en versterken van autonomie. Asielzoekers van 18 jaar en ouder die verblijven in de verschillende opvangmodaliteiten project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Draaiboek voor 3 bijeenkomsten rond thema omgaan met spanning. Onderwerpen zijn: draaglast-draagkracht, spanning-ontspanning, ontspanningsoefeningen Bijzonderheden en ervaringen Doelen niet te hoog stellen. Het bespreken en inventariseren van problemen of obstakels kan voor veel mensen verhelderend zijn. Ze krijgen niet zo vaak de gelegenheid om in hun eigen taal dit eens goed op een rijtje te zetten. Mensen verwachten vaak oplossingen. Bewoners willen zelf graag initiatieven nemen. Hierbij proberen aan te sluiten middels aanbieden breder pakket. Tijdsduur en randvoorwaarden 3 bijeenkomsten Kosten Foldermateriaal Instelling MOA GGD’en Noord/Holland Flevoland Contactpersoon M. Karels Telefoonnummer 072-5662759 E-mail contactpersoon [email protected] Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk anders Adres van organisatie die informatie heeft: MOA GGD’en Noord/Holland Flevoland, Postbus 1120, 0320-276345 8 Coping en veerkracht Naam product/project/ interventiemethode Coping en veerkracht Doelstelling Behouden of vergroten van persoonlijke veerkracht van asielzoekers en bevorderen van sociale contacten Subdoelstellingen: Asielzoekers die met spanningsgerelateerde klachten op spreekuur van praktijkverpleegkundigen komen en niet in aanmerking komen voor GGZ behandeling een alternatief aanbieden. Verminderen van gevoelens van machteloosheid bij Praktijkverpleegkundigen. Toepassen van theorieën over coping en veerkracht in psychosociale gesprekken en in preventieve interventies (deskundigheidsbevordering). Doelgroep(en) Asielzoekers die met spanningsgerelateerde klachten op het inloopspreekuur komen en niet in aanmerking komen voor behandeling van het RIAGG/ GGZ. Praktijkverpleegkundigen, (evt. huisartsen, fysiotherapeut, Maatschappelijk werk). Vorm project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Training van de toegeleidingsgesprekken en intervisie voor de praktijkverpleegkundigen. Daarnaast voor de bewoners 8-10 groepsbijeenkomsten voor 8-10 personen, geselecteerd via spreekuren, dus mensen die hier niet komen zijn niet in beeld. Bijzonderheden en ervaringen Het kost tijd om vertrouwen binnen de groep te creëren, noodzakelijk aandacht te geven aan pijn. Dan pas ruimte om aan kracht te werken. Bij ontspanningsoefeningen alert zijn op ernstige belevingen. Kleine doelen stellen en vrouwen kunnen van elkaar leren. Wisselende opkomst. Stimuleren activiteiten te ondernemen via COA Vluchtelingenwerk. Tijdsduur en randvoorwaarden 8 à 10 bijeenkomsten van 1,5 uur. Ruimte en toestemming tijdsinvestering praktijkverpleegkundigen. Kosten Materiaal wat je wilt gebruiken, koffie en thee. Instelling Symfora en MOA GGD’en Noord-Holland Flevoland Contactpersoon S.Gerlach/ W. Pronk Telefoonnummer 035-6557555/0321-387500 E-mail contactpersoon [email protected] Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijk werk tolk anders Adres van organisatie die informatie heeft: MOA GGD’en Noord/Holland Flevoland, Postbus1120, 0320-276345 9 Gezond denken, gezond doen Naam product/project interventiemethode Gezond denken, gezond doen Doelstelling Groepsactiviteit gericht op spanningsreductie. Deelnemers krijgen inzicht in de relatie tussen de omstandigheden waarin zij leven, de wijze waarop ze met die omstandigheden omgaan en hun spanningsklachten. Doelgroep(en) Asielzoekers met spanningsklachten. Vorm Methodiek voor psychosociale groepsvoorlichting aan asielzoekers project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Methodiek van minimaal 6 groepsbijeenkomsten voor asielzoekers met spanningsklachten. Belangrijk is dat rekening wordt gehouden met de specifieke situatie en Klachtenbeleving binnen de groep. Publicatie: Gezond denken en gezond doen. Uitgegeven bij Pharos (2005) Bijzonderheden en ervaringen De methodiek is alleen nog toegepast op vrouwengroepen >18 jaar. De vrouwen zijn zich meer bewust geworden van hun lichamelijke en psychische klachten en hebben inzicht gekregen in wat ze ermee kunnen doen. Ontdekken dat je op andere wijze naar problemen kunt kijken en dit samen met anderen mag delen. Toch zijn de spanningen in hun leven zo groot dat het buiten de groep om moeilijk zelfstandig is toe te passen. Tijdsduur en randvoorwaarden Minimaal 6 bijeenkomsten van 2 uur, met terugkommiddag na twee maanden. Het is wenselijk dat het COA, AMW. Huisarts en GGZ worden ingelicht. Daardoor kan er onderlinge doorverwijzing plaatsvinden als dat nodig is. De deelnemers moeten in een groep kunnen functioneren. Probeer het groepsaanbod in te bedden in een groter geheel van activiteiten. Kosten € 100,00 excl. personele kosten Instelling MOA GGD’en Noord/Holland Flevoland Contactpersoon A. Valk/ W. Pronk Telefoonnummer 0321-387500 of centraal 0320-276345 E-mail contactpersoon [email protected]: [email protected] Mogelijke Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk huisarts Adres van organisatie die informatie heeft: MOA GGD’en Noord-Holland/Flevoland, Postbus 1120, 8200 BC, Lelystad, 0320-276345, www.ggdkennisnet.nl, www.pharos.nl 10 Folders Pharos (2005) Naam product/project/ interventiemethode Folders Pharos (2005) 1. Als u last heeft van concentratieproblemen, nachtmerries, somberheid, angst. 2. Waar kunt u hulp vinden voor uw klachten. 3. Stressklachten en wat u eraan kunt doen. Doelstelling Informeren, stimuleren tot zelfzorg, kennisvermeerdering. Doelgroep(en) Informatie voor vluchtelingen in verschillende talen. Vorm project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Folders GGZ Pharos Bijzonderheden en ervaringen Geschikt voor wachtkamer, gesprek, groepsvoorlichting. Tijdsduur en randvoorwaarden Kosten € 0,50 per stuk Instelling Pharos Contactpersoon Telefoonnummer E-mail contactpersoon Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk anders Adres van organisatie die informatie heeft: Pharos, Herenstraat 35, 3507 LH Utrecht, 030-2349800, www.pharos.nl 11 Uit lijfsbehoud, lichaamsgericht werken met vluchtelingen in de GGZ Naam product/project/ interventiemethode Uit lijfsbehoud Lichaamsgericht werken met vluchtelingen in de ggz (publicatie Pharos 2005) Doelstelling Door betere copingmechanismen te ontwikkelen en met een pijnlijk lichaam leren omgaan kunnen cliënten een belangrijke stap zetten naar herstel. Doelgroep(en) Vluchtelingen en asielzoekers met o.a onbegrepen lichamelijke klachten. Vorm project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Vluchtelingen en asielzoekers met stress- en traumagerelateerde klachten worden zowel individueel als groepsgewijs behandeld. Groepen kunnen opgezet worden op taal maar ook rond een thema: traumatisering, coping, geweld. Bijzonderheden en ervaringen Therapeut biedt cliënt de oefeningen aan om gevoelens, sensaties en veranderingen die zich voordoen in het lichaam tijdens het oefenen te ervaren. Daarna kan ruimte gegeven worden aan de inhoud van de gevoelens. Veiligheid in de groep is hierbij een vereiste. Tijdsduur en randvoorwaarden Groepen worden in principe geleid door twee behandelaars. Het aanbieden van lichaamsgerichte oefeningen is vaak een onderdeel van het zorgaanbod van een ggz-instelling. Oefeningen duren gemiddeld 15-20 minuten. Bepalen welke oefeningen, hoe de oefeningen worden aangeboden en of er samengewerkt kan worden met een psychomotorisch therapeut. Kosten Simpele materialen als ballen, touwen, ballonnen etc Instelling Pharos Contactpersoon E.Vloeberghs/E Bloemen Telefoonnummer 030-2349800 E-mail contactpersoon www.pharos.nl Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk anders Adres van organisatie die informatie heeft: Pharos, Herenstraat 35, 3507 LH Utrecht, 030-2349800, www.pharos.nl 12 Mindspring Naam product/project/ interventiemethode Mindspring Doelstelling Psycho-educatie voor en door opgeleide (ex)asielzoekers. Het ondersteunen van asielzoekers in hun leefsituatie. Vaardigheden en kennis aanleren zodat men beter in staat is om problemen te herkennen en weten wat er aan te doen is. Onderlinge steun door lotgenoten Doelgroep(en) Asielzoekers en vluchtelingen Vorm project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Een aantal asielzoekers wordt opgeleid tot “gesprekgroepsleider”psychoeducatie”. In samenwerking met een ervaren GGZ medewerker worden de 8 bijeenkomsten uitgevoerd. Daarnaast kunnen er ook individuele gesprekken plaatsvinden. Steun door lotgenoten. Bijzonderheden en ervaringen Deelnemers oordelen over het algemeen positief over de psycho-educatie in eigen taal en cultuur die zij van een getrainde asielzoeker of vluchteling hebben gekregen. Het actieve karakter en de cognitieve benadering sluit goed aan bij de behoefte. Mind-spring is een soort community. Tijdsduur en randvoorwaarden 8 wekelijkse bijeenkomsten van 2 uur, beschikbaarheid opgeleide trainer van juiste etnische komaf. Mogelijkheid om een taalgroep van 8-14 personen samen te stellen Kosten GGZ kan projectgelden aanvragen. Project is landelijk door MOA geaccepteerd Instelling GGZ Dijk en Duin Contactpersoon Telefoonnummer 075-6814450 E-mail contactpersoon www.mindspring.org Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk anders Adres van organisatie die informatie heeft: Project is landelijk door MOA geaccepteerd. Implementatie i.s.m. regionale GGZ-instelling, www.mindspring.org 13 Project Vrije Vogel Naam product/project/ interventiemethode Project Vrije Vogel Doelstelling Ernstige psychische problemen als gevolg van sequentiële traumatisering voorkomen. Doelgroep(en) Asielzoekers> 5 jaar en woonachtig op AZC Vorm project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Voor- en doormethode. Interventies gericht op het versterken van sociale netwerk en –steun. Het kunnen doen van zinvolle en ontspannende activiteiten (vermindering van een belastende omstandigheid). Het vergroten van vaardigheden om in de Nederlandse situatie initiatieven te ontplooien die bijdragen aan welzijn en gezondheid. Het adequaat omgaan met de omstandigheden (coping). Tevens een activiteitenbudget voor bewoners om tot maximaal € 22,00 per maand te ondersteunen bij activiteiten. Bijzonderheden en ervaringen Eén van de grootste succesfactoren was de financiële ondersteuning en informatieverstrekking. Daarnaast heeft de projectgroep van bewoners veel bekendheid gegeven aan het project middels initiëren van activiteiten. Publicatie: Vrije Vogel, de voor en door methode toegepast in een preventieproject voor asielzoekers. Uitgegeven bij Pharos (2005). Tijdsduur en randvoorwaarden Doorlopend, fondsverstrekking noodzakelijk, samenwerking verschillende organisaties. Kosten € 20.000 per jaar excl. personele kosten Instelling MOA GGD’en Noord/Holland Flevoland Contactpersoon W. Pronk Telefoonnummer 0321-387500 E-mail contactpersoon [email protected] Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijk werk tolk anders Adres van organisatie die informatie heeft: MOA GGD’en Noord-Holland/Flevoland, Postbus 1120, 8200 BC, Lelystad, 0320-276345 14 Project ‘Gezond zijn en blijven in het AZC’ Naam product/project/ interventiemethode Project ‘Gezond zijn en blijven in het AZC’ Doelstelling Psychische klachten bij de bewoners van AZC’s voorkomen en de geestelijke gezondheid bevorderen. Doelgroep(en) Asielzoekers en hun sociale en fysieke omgeving COA, MOA en GGZ medewerkers Vorm project training themapakket gesprek(ken) individueel groepsvoorlichting themabijeenkomst folders spelvorm boek, publicatie anders Beschrijving Het project is opgezet in samenwerking met de MOA. De uitvoering werd verzorgd door asielzoekers, GGZ Groningen, MOA en COA. Een belangrijke aangrijpingspunt voor preventieve interventies ligt in de wisselwerking tussen individu en zijn omgeving. Empowerment, veiligheid, continuïteit en ondersteuning. Uitgaande van die voorwaarden zijn tal van deelprojecten ontwikkeld en tot uitvoer gebracht. De uitvoer vond plaats vanuit netwerken per COA-cluster, bestaande uit bovengenoemde partijen. Bijzonderheden en ervaringen Ontwikkelde deelprojecten: een informatiepunt, inventarisatie van onveilige plekken, preventie van geweld, kenniscentrum PTSS, opvoedingsondersteuning. Tal van projecten vanuit de GGZ alsook vanuit de COA werden naar “Gezond zijn en blijven“ toegeschoven. Tijdsduur en randvoorwaarden Project heeft 3,5 jaar geduurd en midden 2004 waren de meeste deelprojecten klaar voor implementatie. Financiering en constructieve samenwerking tussen genoemde partners is een voorwaarde. Kosten Deelprojecten hebben eigen financiering. Instelling GGZ Groningen Contactpersoon J. de Feber Telefoonnummer 050-5223298 E-mail contactpersoon [email protected] Actoren vakgroep GVO vakgroep AGZ vakgroep praktijk vakgroep jeugd functiegroep administratie COA medewerkers GGD GGZ bewoners AZC welzijnswerk scholen maatschappelijkwerk tolk anders Adres van organisatie die informatie heeft: Centrum preventieve GGZ, GGZ Groningen, Postbus 86, 9700 AB Groningen Bezoekadres, Hereweg 76, 050-5223298, www.ggzgroningen.nl/preventie 15