Heemst Heemst is een hoge roze bloeiende oeverplant met een

Heemst
Heemst is een hoge roze bloeiende oeverplant met een
fluweelachtig blad. De plant is meerjarig en is familie van
de bekende stokroos. Heemst is een van de oudst bekende
geneeskruiden, de naam Althaea is afgeleid van het Griekse
althaino, dat helen of genezen betekent. Vroeger kauwde
men op de wortels om tandpijn te verzachten.
Heemst is een plant van rietruigten langs voornamelijk
brede wateren. In ons land komt heemst vrijwel uitsluitend
in de kustgebieden en brakwatervenen voor. Het is een
kenmerkende soort van brakke zoomvormige ruigten in
licht brak en voedselrijk water. Het chloridegehalte kan
variëren van 200-1000 mg chloride per liter. Het
grondwater in de rietkraag bevindt zich bij voorkeur
(0)- 5–15 cm onder het maaiveld.
Heemst behoort tot de oerplanten van het NoordHollandse landschap. De soort kwam 4000 jaar geleden al
voor in de drooggevallen delen van het wadgebied in de
kop van Noord-Holland, Waterland en West-Friesland.
Foto: Henk van Bruggen
Verspreiding
Landelijk gezien is Heemst tamelijk zeldzaam. De hoofdverspreiding ligt in het in het Deltagebied,
verder komt de soort voor in Noord-Holland, het IJsselmeergebied en bij Nieuwkoop.
In Noord-Holland is het voorkomen vrijwel beperkt tot de
(voormalige) brakke veenweidegebieden van de Zaanstreek, het
Alkmaardermeergebied en de binnendijks gelegen rietlanden langs
het IJsselmeer.
Samen met soorten als Echt lepelblad, Zilt torkruid, Selderij,
Moerasmelkdistel en Ruwe bies maakt de plant deel uit van de
brakke zoomvormige ruigtebegroeiingen. De best ontwikkelde
bloemrijke rietruigten komen voor langs oevers van brede wateren
en meren. Door golfslagwerking kunnen dit soort begroeiingen
meer dan een halve eeuw vrijwel ongewijzigd standhouden.
Aantallen en trends
Heemst vertoont landelijk gezien een neergaande tendens door
verzoeting van het voormalige kerngebieden zoals het voormalige
Zuiderzeegebied en delen van het Deltagebied. Bij een goed
beheer kan Heemst zich ook in verzoetende omstandigheden
echter nog lang handhaven. Heemst is vatbaar voor verruiging door
brandnetels, Haagwinde, wilgen en bramen.
Bedreiging
 Verzoeting van het oppervlaktewater
 Staken van beheer, gevolgd door boom- en braamopslag in
rietruigten
 Omzetting van rietkragen in grasland of sterke beweiding van de rietkraag
 Regelmatig maaien of uitkrabben van de rietkraag
 Het laten liggen van maaisel, tuinafval of het storten van bagger
Soortenbescherming Landschap Noord-Holland, voor meer informatie: [email protected]
1
Beheer
Rietzomen met heemst kunnen het best zoveel mogelijk worden ontzien in het beheer. Toch is enig
beheer noodzakelijk (verwijderen van houtopslag) om dominantie van bramen, bomen en struiken te
voorkomen. Het eens in de 5-10 jaar verwijderen van opslag behoort daarom tot het meest gunstige
beheer. Regelmatig maaien is ongunstig, maar af en toe maaien (1x in de 5 tot 8 jaar) is soms
noodzakelijk om dominantie van ruigtekruiden als Grote brandnetel en Kleefkruid te doorbreken.
Maaien in de buurt van boomopslag van elzen en wilgen werkt vaak averechts: in de open gemaaide
vegetatie kunnen dan versneld bomen opslaan.
Mogelijke maatregelen
Er wordt een financiële bijdrage verstrekt voor op Heemst afgestemd oeverbeheer.
Hoewel Heemst over het algemeen goed gedijd bij weinig of geen beheer, is enig beheer soms
noodzakelijk om verruiging of verbossing te voorkomen. Hierbij valt te denken aan de volgende
maatregelen:
 Plaggen van verruigde rietkragen met Heemst. In verruigde kragen komt veel Grote
brandnetel, Kleefkruid, Hondsdraf, grassen en/of Fluitenkruid voor. Bij het plaggen worden
de heemstpollen ontzien omdat de soort anders door de maatregel verdwijnt.
 Verwijderen van dikke pakken rietmaaisel/tuinafval in heemstrietland.
 Plaatsen van een hek om rietlanden en rietkragen waarin Heemst voorkomt om begrazing
door vee te voorkomen ..
Richtlijnen voor ecologische monitoring
De vegetatie kan jaarlijks omstreeks augustus gemonitord worden, als Heemst uitbundig bloeit. Per
100m rietkraag worden de heemstpollen geteld en genoteerd. Ook het beheer wordt genoteerd
(wanneer, wat voor beheer), evenals de hoogte van de rietkraag in cm. Van de ruigtesoorten als
Grote brandnetel, Kleefkruid, Braam, Haagwinde en houtopslag (Wilg, Els), wordt geschat hoeveel
oppervlak ze bedekken in de rietkraag (% bedekking van de bladmassa per soort). In de monitoring is
het van belang om ook van andere brakke soorten de aantallen te tellen: Echt lepelblad, Zilt torkruid,
Selderij, Moerasmelkdistel en Ruwe bies. Omdat het effect van de maatregelen vaak pas na verloop
van jaren zichtbaar is, is het belangrijk de monitoring na enige jaren te herhalen.
Status Heemst
Nationaal
Rode Lijst (kwetsbaar)
Landelijke doelsoort
In Natura 2000 gebieden kenmerkende soort van het Habitattype
‘Voedselrijke zoomvormende ruigten’
Soortenbescherming Landschap Noord-Holland, voor meer informatie: [email protected]
2