Industriële revolutie à ijzer, gietijzer en staal.

De Industriële Revolutie
22-10-2012 09:30:00
INDUSTRIELE REVOLUTIE: IJZER, GIETIJZER, STAAL
Nu niet meer de kant van de architect bekijken, maar die van de ingenieur.
Industriële revolutie  ijzer, gietijzer en staal.
Het is een revolutie: de maatschappij gaat veranderen.
De IR gaat ook impact hebben op verschillende vlakken. In de industrie, op sociaal vlak
en op vlak van de bouwsector.
OORSPRONG EN BAKERMAT
Engeland, midden 18e E  hier ontstaat een nieuwe vorm van productie, die niet meer
ambachtelijk is, maar andere vormen van organisatie aanneemt. Ook zullen het
landschap en de leefomgeving van de mens transformeren hierdoor.
In het begin is de revolutie gebaseerd op stoom, later de 2e revolutie is gebaseerd op
elektriciteit.
De stoommachine
De uitvinding van staal en hoogovens gaat grote ontdekking zijn, die stoommachines zal
laten ontwikkelen enz.
Fabriek

trekt mensen aan, die anders geen leven en werken (I)

gaat het landschap transformeren (II) door
o
aanleggen van wegen (I)
o
stoomtorens (II)
o
…
Gevolg (II) evenwicht tussen mens en natuur wordt verstoord door de fabriek, een
nieuwe vorm vd architect.
Gevolg (I) Nieuwe mensen = nieuwe huizen bouwen. De mensen gaan hierdoor anders
leven en werken  gaat de samenleving veranderen. Kunstenaars proberen die
transformatie waar te nemen (zie schilderijen).
Ofwel nostalgie, oude wereld, een evenwicht dat onherroepelijk verdwijnt (-) ofwel
positief (+):


Op de tekening linksboven (-)
o
zie je een evenwicht dat onherroepelijk verdwijnt.
o
Schoorstenen en vuur staat centraal.
Rechts onder (+)
o
mijnindustrie, om onder aarde erts te gaan halen om staal en
stoomovens op gang te brengen.
o
foto rechtsboven: De romantiekkunstenaars zien dat de wereld aan het
veranderen is
o
het is o.w.v. de kwaliteit van staal dat men nieuwe machines kan
bouwen die toelaten om beter te graven, beter te produceren.
Het neoclassisisme bestaat nog, de neogotiek loopt er samen mee.
Het zuiden van Belgie is een van de bakermatten van de IR
Bedoeling: deze gebeurtenissen van de IR parallel zetten met het ontstaan van de
neogotiek en het bestaan van neoclassicisme. Alles loopt samen maar niet op dezelfde
snelheid.
IR in Engeland al midden 18e E maar in andere landen pas in de 19e E. In België ook vrij
vroeg begonnen  2e helft 18e E in streek Luik, Charleroi.
De echte bakermat van de IR bevindt zich in Engeland in de vallei van Coalbroakdale.
Abraham Darby I (dynastie) zet hier de 1e hoogoven op punt. Dankzij de hoogoven
wordt ijzer op een andere manier gemaakt dan op de traditionele manier  ijzer van
betere kwaliteit  men kan betere machines maken  betere toepassingen.. (productie)
Parallel met deze ontdekkingen ontstaat een ander manier van denken die zal leiden tot
de wereldvisie van de ingenieur die niet enkel gebaseerd is op een technische kennis
maar ook op het observeren van de natuur om die te kunnen transformeren.
Encyclopedie van 2 filosofen uit Frankrijk, zij proberen alle kennis van de wereld samen
te brengen in een encyclopedie. Op een heel rationele en systematische manier alles
aanpakken: aan de hand van beschrijvingen, maar ook aan de hand van
(wetenschappelijke) illustraties.
 Wetenschappelijke methoden toepassen op het moment dat de wereld aan het
veranderen is.
Ze onderzoeken wat de instrumenten zijn die ambachten gebruiken. Maar kijken ook
naar de industrie die de wereld aan het veranderen is.
Zie verschil in schilderijen en wetenschappelijk boek.
Schilderijen  oorsprong Romantisme.

foto linksboven: 2 dwarsdoorsneden van een hoogmolen, op schaal getekend,
ook de arbeiders zijn voorgesteld. Bij de foto staat ook een uitleg bij

foto linksonder: bij elk figuurtje staat een nummertje die de verschillende
fases van de productie uitlegt.
 met industriële revolutie daarentegen zal het werk en de taken verdeeld
zijn. Verschillende actoren inzetten om hogere productie te verkrijgen.
EERSTE IJZEREN BRUGGEN
Iron Bridge

Kortbij: in Coalbroakdale (bakermat Industriële revolutie).

Ontworpen in 1779 = 10j voor Franse revolutie

Gebouwd door kleinzoon Abraham, Darby III

Vandaag: Iron Bridge = ‘Ijzeren Brug’ = naam van de plek.

Bestaat uit 5 spanten en bogen, die de hele rivier in 1x overspannen zonder
middelpunten. Totale overspanning is 30,5m = gigantisch voor die tijd.
Gelijkend op een houten brug die bestaat uit kleine stukken hout die
geassembleerd zijn – zoals gedaan werd in die tijd - om een boog of gewelf te
maken.

Maar deze brug is gemaakt uit metaal, maar men blijft nog denken in termen
van houtconstructie. Dit is een transfer in de manier van denken en
ontwerpen, een ander materiaal toepassend, dat niet goedkoper is. Maar ijzer
is wel veel steviger en brandveiliger dan hout, ook de secties zijn veel dunner.
Later ontdekken de ontwerpers/ingenieurs wat de nieuwe materialen toelaten  ze gaan
de grenzen verkennen & verleggen  steeds grotere overspanningen bv.
Anderzijds gaan ze ontwerpen in de richting van een steeds betere toepassing i.f.v. een
specifieke toepassing van de eigenschappen van de materialen. Dus men gaat niet
langer houtontwerp vertalen naar een ijzerconstructie, maar men gaat puur denken in
termen van een ijzerconstructie; Dit zal niet enkel gevolgen hebben in de constructie
van bruggen maar ook gevolgen hebben in de wereld van de constructie van gebouwen.
Minder dan 20j later  Buildwas Brigde

(maar paar km verder dan iron bridge)

Nog geen grotere overspanning, maar had al een andere vorm.
SPOORWEGVERKEER
Daarnaast moeten we een ander fenomeen plaatsen dat de 19e E voor het grootste deel
bepalen/drastisch doen veranderen = de uitvinding van de stoomlocomotief, het
spoorwegverkeer. James Watt. Met ijzer van betere kwaliteit gemaakt. Het is de meest
spectaculaire toepassing van de stoommachine. De stoommachine zal de energiecentrale
worden van alle bedrijven van 19e E tot de uitvinding van elektriciteit. De meeste
fabrieken bevinden zich daarom naast rivieren. Ze bevinden zich ook dicht bij de bron
van het gebruikte materiaal/de grondstof (bv ijzerfabriek kort bij mijn).. De spoorwegen
gaan ontstaan als antwoord voor de nood van het transporteren van goederen: de
spoorwegen gaan transfer vormen tussen plaatsen van productie (fabriek) en plaatsen
van consumptie (klanten) en de bron van de grondstoffen.
De sporen worden op het einde van de 18de eeuw al voor mijnen gebruikt (wagonnetjes),
maar grote verandering is dat het spoorprofiel zich universeel gaat ontwikkelen in 1831.
Het netwerk had een soort standaard nodig. Voorheen maakten ontwerper verschillende
profielen. In 1831 officieel het universele spoorprofiel gedefinieerd.
De eerste stoomlocomotief: in 1803 geproduceerd in Coalbroakdale.
De ingenieurs gaan zeer snel de theorie ervan op punt zetten dat zal leiden tot zeer
grote en sterke stoomlocomotieven. In de jaren 60 wordt het in België volledig door
stroom/elektriciteit vervangen.
Foto linksonder: visie van een kunstenaar Turner: schildert een locomotief op een brug
met titel ‘regen, stoom, snelheid’. De mens zal door de stoomlocomotief zich sneller
verplaatsen. Turner neemt voor het eerst de trein waardoor hij de wereld in een
versnelde vorm ziet. Gevolg trein: de mensen zullen zich sneller gaan bewegen, ze
zullen een andere perceptie van de wereld krijgen.
De tweede keer dat hij de trein neemt is hij teleurgesteld door de onesthetische vorm
van de locomotief. Hij schrijft 2 gedichten over het onbegrip van de techniek dat gewoon
iets maakt dat moet functioneren, terwijl een dichter steeds de esthetisch dimensie in
dat object zoekt (waarom zou een locomotief bijvoorbeeld niet de vorm van een paard
kunnen hebben?)
Men ziet locomotieven op bruggen: men moet een rechte lijn hebben om snel te gaan 
tunnels en bruggen bouwen. Dit zorgt voor een absolute metamorfose in het landschap.
GEBRUIK VAN IJZER IN CONSTRUCTIE
Al in middeleeuwen: ijzer werd in gotische gebouwen gebruikt. Sommige structuren
konden maar bestaan omdat er ijzer in verwerkt was. Bv ijzeren verbindingen tussen
stenen, maar dat was het dan ook.
1e afbeelding: Soufflot, hoe verbindingen tussen architraven gemaakt worden,
Panthéon: duidt op gebruik van ijzer om de architraven tussen de zuilen te kunnen
maken. Afstand tussen zuilen is te groot om steen tussen te leggen. Werkt zoals een
boog, boegen zijn schuin zoals een boog. Horizontale ijzer hangt eigenlijk, aan een
structuur die onzichtbaar is, zowel boven architraaf als boven de boog. Dit is een
combinatie van ijzer en een traditionele structuur van bogen. De bedoeling was dat het
onzichtbaar bleef, want ijzer mocht men niet zien omdat ijzer niet als mooi beschouwd
werd, en omdat architectuur in die tijd eruit moest zien alsof ze helemaal uit steen
gebouwd is. Dit is soort van coulissen van de achterkant van een gebouw.
IJZEREN STRUCTUREN
Ijzer werd voor 1e keer toegepast voor de structuren van gebouwen in Industriële
gebouwen, of gebouwen waar een grote ruimte nodig was, zoals hallen;

Graanhal, Parijs  Rond gebouw (zoals bij Boulée en Ledoux). Bestaat nog
maar de structuur niet meer. Ook rationeel gebouw  (Bélanger, neoklassieke
architect uit de Empire).
Totaal andere manier van denken om de koepel te bouwen met halve bogen
en in het midden een kring. De structuur is als het ware niet zichtbaar omdat
het gebouw een klassieke gevel heeft en die kan enkel uit natuursteen
gemaakt zijn. Ijzer mag men niet zien wanneer men in de wereld van de
architectuur is.
IJZEREN BRUGGEN
Woongebouw: metselwerk aan buitenkant, binnenin grote open ruimte
overwelfd met oorspronkelijk houten structuur, afgebrand, en daarna structuur
uit ijzer gemaakt (zonder brandgevaar, besluit ingenieurs). De structuur van een
gebouw is in principe niet zichtbaar, want het heeft een klassieke gevel, en de
klassieke vormentaal bestaat nu eenmaal enkel uit steen. In de architectuur mag
ijzer dus niet zichtbaar zijn, maar in bruggen mag dat nu wel = een switch van
mentaliteit in de industriële revolutie; Dat nieuwe materiaal (ijzer) wordt niet
zomaar door iedereen aangenomen, zeker niet door architecten in de schone
kunsten (= klassieke opleiding van architectuur). De 2 verschillende academies
gaan anders met het materiaal om gaan. Ingenieur-architecten gaan proberen
ijzer te gebruiken en aan te passen aan het esthetische.
De overspanning van die bogen was nog beperkt, dus pijlers vormen een
gevaar voor bruggen. Ook in de traditie van houtbouw ontworpen.
KETTINGBRUG
Tegenstelling: er is nog een totaal andere vorm van brug in begin 19 e E, nl de eerste
hangbruggen. Kunnen overspanning van meer dan 100m hebben. 1e zijn
kettingbruggen, opgebouwd uit heel kleine elementen zoals haken, die gemakkelijk zijn
om de produceren, transporteren, assembleren. Maar wel maar een beperkte
overspanning toelaten. Evolutie gaat zeer snel gaan  Wales: men bouwt dit omdat op
het eiland koolmijnen zijn en dat moet overgebracht worden naar de fabrieken. sco:
men wil er ook een esthetische dimensie aan geven
 vorm gotisch met spitsboog en kantelen (doet denken aan kasteel met ophaalbrug uit
Middeleeuwen).
KOKERBRUG
Ingenieurs gaan als volgt innoveren, andere vormen van bruggen proberen te
ontwerpen. Men wil grotere rivier kunnen overspannen, de kosten drukken, efficiëntie
nastreven, grenzen verleggen. Deze ambities leiden tot ontdekkingen.
Foto rechts: kokerbrug. 1 locomotief kan erdoor passeren. Het is een ijzeren tunnel die
wordt gedragen door torens, bestaande uit steen (wordt nu niet meer gemaakt). Bijna
zonder decoratie, hoewel toppen van pijlers eruitzien als pilonen van Egyptische
tempels. Een stevige volle constructie; zeer monumentaal. Esthetische dimensie is
steeds aanwezig in functionele constructies.
HANGBRUG
Hangbrug met ketting-systeem. 2de helft 19de eeuw: overspanning van 487m. Bevindt
zicht 100 jaar na eerste brug.
Opengewerkte pijlers krijgen decoratie, combinatie van spitsbogen en kroonlijst,
klassieke elementen; zodat het als het ware een triomfboog is, een stadspoort.
GUSTAVE EIFFEL
Hij verwezenlijkt het ideaal van een ingenieur: hij ontwerpt, maar produceert én bouwt
ook. Hij ontwerpt hoofdzakelijk bruggen, door gans de wereld gebouwd. Hij bezit ook de
universele dimensie van de ingenieur: in functie van de vraag, stelt hij de beste
oplossing voor. Zelfde type brug in Porto als in Frankrijk gebouwd, beiden zijn bruggen
voor spoorwegverbinding. High-tech constructie door moeilijk reliëf, moeilijk bereikbare
plekken. Ingenieur moet ook de manier waarop ze gebouwd moeten worden bedenken.
In deze opzichten was Eiffel en zijn bedrijf een ideale ingenieur. Werk werd ook in
boeken gepubliceerd om kennis te tonen. ingenieurs trekken foto’s van hun werk en
laten het publiceren in boeken om de kennis aan anderen te laten zien en als ‘reclame’.

Temsebrug: afgebroken in WOII

Viaduc du garabit: Frankrijk: een boog die perfect berekend is. De boog is
smal en diep.
CANTILVERBRUG
Constructie waar zowel spanning als druk samenwerken en dit is enkel mogelijk door
een nieuw materiaal - staal - dat ook druk kan opnemen. Gietijzer, staal en ijzer worden
gebruikt om alle spanningen (trek) op te vangen.
In schotland heeft men ook een grote hangbrug gebouwd voor het gewone verkeer, de
cantileverbrug is voor de treinen.
IJZER-SKELET-CONSTRUCTIE
Wordt nu ook toegepast in de architectuur, structureel toepassen op een zichtbare
manier nu; oorspronkelijk meestal bij industriële gebouwen. Het zijn gebouwen zonder
architecten, ontworpen door ingenieurs voor bedrijven. Opslagplaatsen, waar een
maximale oppervlakte moet zijn, die men kan opstapelen, zonder grote zuilen en
draagstructuren daarvoor nodig te hebben. Ofwel pijlers uit steen of baksteen, en
traditioneel binnen hout, maar door de brandgevoeligheid van hout en warme moderne
machines vanbinnen, ontstonden er vaak branden. Nu gietijzeren zuiltjes - die heel dun
kunnen zijn omdat ze druk kunnen opnemen – dragende structuur bestaande uit ijzeren
balken, waartussen zich kleine bakstenen gewelfjes bevinden op kleinere balken boven
ijzeren balkjes. Nemen weinig plaats in van de ruimte. Dit is ook een veel stevigere
structuur tegen de trillingen veroorzaakt door de machines dan de traditionele
houtstructuur; Ijzeren spanten ergens; Gevolg: structuur is veel lichter dan houten
structuur. Het is een opstapeling van elementen met aan buitenkant nog volle bakstenen
muren.
de volgende stap is ijzeren muren en wanden.
Vierkantjes met diagonalen zullen ook in de ijzerskeletbouw overgenomen worden.
De volgende stap = ook ijzeren wanden  een volledige transpositie van houtbouw in
ijzerbouw.
Met Industriële gekleurde bakstenen geëxperimenteerd, in vakjes gekleurde
geometrische vormen geplaatst. In 19e E ontstaat een totaal nieuwe architectuur met
nieuwe kleuren en vormen; ijzeren structuur met daartussen panelen met verschillende
bakstenen. Bovendien werden bakstenen in 19e E met machines geproduceerd, bijgevolg
zijn ze veel regelmatiger van vorm maar ook veel regelmatiger gebakken met constante
temperatuur. Bakstenen kunnen andere kleuren hebben omdat de baktemperatuur
gecontroleerd kan worden. Nieuw gamma aan bakstenen aanwezig op de markt. Deze
zullen door de architecten gebruikt worden om moderne architectuur te bouwen en
ontwerpen. Gevolg: heel de bouwsector verandert. Daarnaast blijft traditionele
constructie bestaan op lokaal niveau, maar in Industriële steden gaat de bouwsector zich
ontwikkelen.
chocoladefabriek: het gebouw heeft een volledig ijzeren karkas gevuld met baksteen.
Ook de esthetische dimensie: met verschillende kleuren bakstenen spelen en rekening
houdend met het patroon van het gebouw  gekleurde geometrische vormen.
bv in kattendijkdok
LONDEN 1851 WERELDTENTOONSTELLING
1851  zeer belangrijke datum!  Wereldtentoonstelling
Om de industrie te stimuleren beslist de regering om voor de 1 e keer een grote
tentoonstelling te organiseren waarin alle productie van de industrie tentoongesteld zal
worden maar ook die van andere landen uitgenodigd werden om tentoongesteld te
worden; Niet enkel van de industrie maar ook van de ambachten en de kunsten. Het
idee om dit alles op één plek samen te brengen = eerste wereldtentoonstelling in de
wereld.
Queen Victoria organiseert uitnodigingen naar alle andere landen . Londen. Veel
positieve reacties.
Doel: markt en economie stimuleren en vergelijken. Is een vorm van concurrentie.
Vraag: waar gaan we dit organiseren?  Wedstrijd ontstaan om een plek te ontwerpen.
Joseph Paxton wint met een ontwerp dat volledig uit ijzer, staal en glas bestaat (zie
foto rechts onder). Iets tot dan toe nog nooit gezien. Ziet er modern uit en perfect
geschikt voor een wereldtentoonstelling; Gebouw wordt even imposant als de objecten
zelf die tentoongesteld zouden worden. Dit gebouw wordt Crystal Palace genoemd.
Lichte structuur, gigantische ruimte. Ongelofelijke lichtinval; Grote oppervlaktes
voor tentoonstelling; Hoofdbeuk en dwarsbeuk, kruisend op koepel. Boogoverspanning.
Tussen 4 hoofdbeuken staan verschillende verdiepingen. Moderniteit is niet enkel de
materialen, maar de moderniteit is ook het modulaire concept dat zich herhaalt. Dit
gebouw is MODERN. Op minder dan 1 jaar gebouwd. Het grootste gebouw van de wereld
op dat moment. Bouw is zo snel omdat onderdelen geprefabriceerd en allemaal gelijk
waren. Bv 1 zuil is een modelzuiltje, dat massaal in Engeland wordt gemaakt en
vervolgens met de trein overgebracht naar de werf, net op tijd om de volgende travee
op te bouwen; Een andere fabriek gaat moeren en bouten maken. Nog een andere
houten vloeren, of stalen balken, of glazen latten, .. Waarna het zeer snel
geassembleerd wordt door ongeschoolde werkmannen (geen moeilijke assemblage zoals
de taak van een metselaar). Repetitief, industrieel, zeer snel en op zeer rationele manier
gebouwd.
Parallel in 1851  was VLD gefascineerd door gotiek. Hij zag de prefab-cultuur ontstaan
van de nieuwe architectuur.
Dit is een toepassing van het denken in termen van prefabricatie. Glas wordt tijdens de
industriële revolutie ook op een industriële manier geproduceerd. Glasvellen kunnen
daardoor veel groter worden en men kan hele nieuwe vormen van openingen vormen
met glas;
Crystal Palace had de oude bomen van park geïntegreerd. Gebouw is afgebroken
geweest in 1936. Het was een experiment. 1e metalen gebouw op deze schaal; Er waren
problemen omdat het enorm warm was in het gebouw door de huid van glas. Men moest
voor afkoeling zorgen met water of stof te plaatsen. Maar gebouw ook zeer moeilijk
waterdicht.. Daardoor bij vries heel wat schade. Na een brand uiteindelijk beslist om het
gebouw te slopen. Maar het is wel een absolute mijlpaal in de 19 e eeuwse architectuurgeschiedenis; Doordat het zo anders was heeft het een grote invloed gehad op mensen
die daar kwamen om hun producten tentoon te stellen;
SERRES/GLASS HOUSES
Glasshouses, serres, = eerste volledig uit metaal opgebouwde constructies;
Paxton had voor hij aan Crystal Palace begon een aantal serres gebouwd (In laken!).
Voor bomen, planten, bloemen. Bedoeling: bomen planten die in andere klimaten
voorkomen om ze bij ons te kunnen laten leven. Bv palmbomen.
 Men ontdekt de wereld. Men wil ook de natuur beter begrijpen. Men wil zien of ze ook
op andere plaatsen kunnen groeien  het rationeel wetenschappelijk & positief denken.
Alle vorsten & grote steden hadden botanische tuinen in die tijd (zie ook botanische tuin
in Leuven of Brussel). Dit is een koninklijke serre in Londen. Typische constructie van de
19e E.
SPOORWEGSTATIONS
Het gebouw bij uitstek wordt: het spoorwegstation. Deze zijn revolutionair voor de
stedenbouw omdat het nieuwe ‘stadspoorten’ worden. De bevolking en steden gaan
groeien, middeleeuwse stadsomwallingen gaan afgebroken worden, er zijn dus geen
stadspoorten meer en die waren de interface tussen de stad en het platteland; Men kan
veel vrijer de stad betreden. Omdat spoorwegverkeer nieuwe vorm van mobiliteit is in
19e E, zijn deze stadspoorten belangrijk. Rond spoorwegstations zullen ook nieuwe
wijken ontstaan. 2 kanten van een station in de stad: de achterkant had veel ateliers, de
voorkant vooral restaurants en hotels voor bezoekers.
Gevolg station in stad: men trekt een nieuwe laan tussen station en centrum (zie
bondgenotenlaan). Rechte lijn doorheen de stad.
Station Parijs  Spoorwegstations zijn zo groot en hoog omdat het
stoomlocomotieven zijn en er dus ruimte moet zijn om de stoom te laten ontsnappen,
maar tegelijk ook de mensen te beschermen tegen regen. (Dit verandert met de komst
van elektrische treinen.) Een eenvoudige en modulaire structuur. Het is een
traditionele structuur: versiering met rijke monumentale zuilen (gietijzer?) die 3-hoekige
spanten dragen aan de buitenkant naar de stad gericht; zo is de IJZEREN STRUCTUUR
NIET ZICHTBAAR. Er is dus nog steeds een spanningsveld tussen wat structureel is
enerzijds en het kunstige aspect van architectuur anderzijds, wat deel uitmaakt van het
stadsbeeld, en in dit geval: een stadspoort moet eruit zien als een grote triomfboog.
Grote pilasters, en bogen, beeldhouwwerk op de voorgevel. High-tech-structuur wil men
niet zien in het stadsbeeld, vindt men niet mooi. Bij Calatrava bv wel zichtbaar, de
structuur neemt in zijn ontwerpen deel aan de ‘structuur’ en identiteit van het gebouw;
Typische Bozarstijl.
1868  St Pancreas station. Structuur van bogen; zuilen niet meer nodig. Anderzijds
is de stijl van het gebouw ook heel anders. In Londen een gotisch station gebouwd.
Andere stijl, maar in beide gevallen structuur niet zichtbaar vanbuiten, lijkt een grote
stadspoort, en naast het station of integreert men in het station een nieuwe typologie
van gebouwen namelijk een hotel om de mensen die met trein reizen en stad binnenkomen ook in de stad op een comfortabele manier te laten logeren. Hittorf is een
architect uit de school voor schone kunsten.
Londen: gelijktijdig met parijs maar heel anders; hier structuur van bogen (dus zuilen
niet meer nodig). Anderzijds is de stijl ook heel anders geen Franse Bozarstijl maar een
gotische stijl. In beide gevallen is de structuur niet zichtbaar van buitenaf. Men
integreert in het gebouw een hotel terminus (nieuwe typologie).
Station van Antwerpen. 1899-1905  lange 19e E nog steeds In Antwerpen ook in deze
tijdsgeest een station. Eerder eclectisch gebouw in Antwerpse lokettenstijl. Grote
enscenering met grote trap, bijna een toneel. Via enscenering perrons bereiken, wiens
stijl die verwijst naar het stadhuis (renaissancestijl). Station genereert een hele wijk en
verbinding met de stad.
IJZEREN OVERKAPPINGEN
er ontstaan nieuwe gebouwtypes: musea, scholen en gebouwen met grote hal, met
centrale ruimte die overspannen moet worden.
de ontwerpers proberen stijlkenmerken toe te passen
handelsbeurs: gebouwd in neogotische stijl, de centrale ruimte is gedekt met een ijzeren
structuur en er komt een ijzeren decoratie op in gotisch vormentaal.
Dit laat toe om architecten te laten ontwerpen waar er altijd een grote centrale ruimte is
die zeer monumentaal is en die men nu kan ontwerpen omdat die overspannen kan
worden met ijzer.
De buitenkant van de vier gebouwen is steeds uit steen ‘aanneembaar bouwmateriaal’.
jubelpark: confrontatie tussen de voorgevel en de ijzeren constructie erachter. De
voorgevel met portiek staat op de voorgrond en vormt het stadsbeeld.
scholen: binnen het rationele denken ontwikkelen zich schoolprogrammas en past ook
binnen ideeen. de scholen hebben altijd een grote binnenplaats en gangen die naar de
verschillende klaslokalen leiden.
Dezelfde manier van denken en ontwerpen zal een nieuwe dimensie krijgen door de
beschikbare/nieuwe bouwmaterialen.
Jubelpark: portieken, zuilen, grote spanten wereldtentoonstelling 1897
confrontatie tussen de voorgevel en de ijzeren constructie erachter. De voorgevel met
portiek staat op de voorgrond en vormt het stadsbeeld. … achteraan in een andere
realiteit. De confrontatie is nogal spannend en zeer modern.
Foto links onder: scholen is ook typologie dat zich in 19e E ontwikkelt; Binnen het
rationele denken van 19e E worden schoolprogramma’s bedacht, opleiden van de jeugd.
Ook theorieën over hygiëne en gezondheid waarvoor grote open ruimtes nodig zijn.
Altijd een binnenplaats = overdekte koer om te spelen wanneer het regent. Loopgangen
en grote trappartijen die leiden naar klassen.
IJZEREN KERKEN
Het kerkgebouw. Ingenieurs gaan ook denken om ijzeren kerken te bouwen, want veel
goedkoper en veel sneller.
St. George: een van de 1e ijzeren kerken in Engeland. Krijgt ook gotische vormen.
Protestantse kerk. Rijzige, lichte, mooie structuur met tribunes boven de zijbeuken,
spitsbogen, spanten vanboven. Gebouwd in een industriewijk = een wijk die snel
gebouwd moet worden; voor arbeiders gebouwd. Zie vereisten snelle bouw en beperkte
kosten. Zie dit ook in de theorie van Pugin. Oude typologieën gaan veranderen omdat er
nieuwe materialen op de markt zijn  Pugin vergeleek een stenen rib met een holle
ijzeren rib. Dit is geen kerk voor Pugin, maar eerder een hangaar; Dit maakt deel uit van
het architectuurdebat rond oude typologieën die plots gaan veranderen omdat er nieuwe
materialen op de markt zijn. Zie tekeningen VLD met gietijzeren zuilen om geen pijler
meer te hebben op kruising hal.
De ijzeren gebouwen hebben het voordeel dat ze geëxporteerd kunnen worden. België
heeft veel geprefabriceerde architectuur gemaakt die geëxporteerd werden naar andere
landen. Zo kon het overal ter wereld gebouwd worden  universele architect op
wereldschaal met export op een zeer groot niveau.
Tijd en ruimte gaan verandreen, maar ook de afstanden
Kerk links werd nooit gebouwd, kerk rechts wel: volledig uit ijzer, 3j na Crystal Palace
Er ontstaat een debat tussen Boileau en VLD. Ondanks z’n moderniteit heeft VLD nog
een probleem met dit gebouw;
België in 19e E: veel prefab architectuur in fabriek geproduceerd. Werden geëxporteerd
door de wereld. Via schepen en sporen. En bruggen. Universeel. Prefabricatie op
wereldschaal. 19e E schaft grenzen af, tijd en ruimte veranderen helemaal. Snelheid
maar ook afstanden worden helemaal anders;
Ander belangrijk type gebouw  Haarlemmermeer, . 19e E heeft van grote binnenmeren
polders gemaakt; Water eruit pompen en ervoor zorgen dat het niet meer zou kolen. Om
ze te dempen hebben ingenieurs grote stoommachines ontworpen. Ingenieur Cruquius.
Nog bewaard. Dit gebouw heeft ook de vorm van een middeleeuws kasteel.
Ketels 1 grote centrale cilinder met eraan 6 grote slagbomen. Die naar beneden gaan.
Dan heeft het water in een slag omhoog. Geeft er ook een architecturale vorm aan ,
verwijst naar de Middeleeuwen, spitsboogramen enz. Wisselwerking tussen oud en
nieuw, perspectief van een burcht van de industrie;