Borstkanker, hormonale therapie bij

Hormonale therapie bij
borstkanker
Borstcentrum Máxima is gevestigd op locatie Eindhoven
Operatie, bestraling en chemotherapie zijn de meest bekende
behandelmethoden bij kanker. Bij bepaalde soorten kanker
wordt soms hormonale therapie gegeven. Behandeling met
hormoonblokkerende medicijnen kan onder andere toegepast
worden bij borstkanker, prostaatkanker, baarmoederkanker en
carcinoïd, een bijzondere vorm van kanker in de buik of borst.
Deze tumoren groeien onder invloed van hormonen.
Wat zijn hormonen?
Verschillende klieren en weefsels (zoals: schildklier, zaadballen,
eierstokken, bijnieren en vetweefsel) maken hormonen aan.
Hormonen zijn chemische stoffen die verschillende belangrijke
processen in ons lichaam regelen. Via het bloed worden de
hormonen naar bepaalde organen en weefsels in het lichaam
vervoerd. De verschillende hormonen hebben ieder hun eigen
uitwerking op één of meer organen en weefsels. Sommige
hormonen zorgen ervoor dat bepaalde organen of weefsels
groeien. Anderen zijn nodig om bepaalde organen goed te laten
werken, terwijl weer andere hormonen onmisbaar zijn voor een
goede werking van bijvoorbeeld de stofwisseling of de
menstruatiecyclus. De geslachtshormonen zijn een belangrijke
groep hormonen die door het lichaam worden aangemaakt.
De werking van hormonen bij borstkanker
De cellen in de borsten hebben geslachtshormonen
(oestrogenen en progesteron) nodig voor de ontwikkeling en
het functioneren van de borsten. De geslachtshormonen
kunnen er voor zorgen dat kankercellen (die in de borsten
aanwezig zijn) kunnen groeien en zich verder ontwikkelen.
Zolang geslachtshormonen aanwezig zijn, kan een tumor in de
borst die gevoelig is voor hormonen blijven groeien. Zonder
deze hormonen kan de groei van de tumor stoppen, kan de
tumor kleiner worden of zelfs (tijdelijk) verdwijnen.
Je wilt de kans zo klein mogelijk maken dat nog eventueel
aanwezige tumorcellen in de toekomst gaan uitgroeien tot een
gezwel.
1
Hormonale therapie bij borstkanker richt zich op het afremmen
of blokkeren van geslachtshormonen waardoor de ziekte kan
worden bestreden.
Hormoongevoeligheid
De keuze voor een behandeling met hormonale therapie hangt
onder meer af van de aanwezigheid van zogeheten
‘hormoonreceptoren’.
De hormoonreceptoren bevinden zich in de kankercellen en
vangen hormonen op. Als de receptoren een binding aangaan
met vrouwelijke geslachtshormonen, worden in de cel
verschillende signalen afgegeven. Bijvoorbeeld een signaal tot
celdeling.
In het borstweefsel kunnen verschillende hormoonreceptoren
worden aangetoond, zoals de ‘oestrogeenreceptor (ER)’ en de
‘progesteronreceptor (PR)’. Als de borstkankercellen receptoren
hebben voor oestrogenen en/of progestagenen, spreekt men
van ‘receptor positieve borstkanker’. Bij afwezigheid van deze
receptoren spreekt men van ‘receptor negatieve borstkanker’.
De aanwezigheid van hormoonreceptoren in borstkankercellen
voorspelt de kans dat iemand gunstig op de hormonale therapie
reageert.
Wanneer hormonale therapie bij borstkanker?
Hormonale therapie wordt toegepast als een aanvullende
behandeling. Vaak worden verschillende behandelingen in
combinatie met elkaar gegeven in de hoop alle aanwezige
kankercellen te doden, zodat later geen uitzaaiingen ontstaan.
Bijvoorbeeld hormonale therapie aanvullend op een operatie,
bestraling en/of chemotherapie.
Daarnaast kan een behandeling met hormonen overwogen
worden bij patiënten met uitgezaaide borstkanker.
Hierbij wordt met hormonale therapie geprobeerd de tumor te
verkleinen of te laten verdwijnen om zo de levensduur te
vergroten en eventuele klachten te verminderen.
2
In een enkel geval wordt besloten tot behandeling met alleen
hormonale therapie zonder operatie, chemotherapie of
bestraling. Dit is afhankelijk van een aantal factoren, zoals de
leeftijd en de gezondheidstoestand van de patiënt.
Soorten hormonale therapie
Er zijn verschillende manieren waarop hormonale therapie bij
borstkanker kan worden toegepast.
1. Een anti-oestrogeen (bijv. Tamoxifen en Faslodex)
Is de tumor hormoongevoelig, dan heeft deze
oestrogeenreceptoren. Deze receptoren proberen een
verbinding aan te gaan met oestrogenen. Een antioestrogeen blokkeert deze binding. De kankercellen in het
borstweefsel of elders in het lichaam worden dan niet meer
gestimuleerd en groeien of vermeerderen zich niet.
2. Een aromataseremmer (bijv. Anastrozole, Letrozole en
Exemestane)
In het lichaam zorgt het enzym aromatase voor de aanmaak
van oestrogenen. Met een aromataseremmer wordt
geprobeerd de actieve werking van dit enzym te remmen of
stil te leggen. Daarmee voorkom je dat onder invloed van dit
enzym nog oestrogenen worden geproduceerd.
3. Een LHRH-analoog (bijv. Gosereline, Busereline, en
Leuproreline)
Het lichaamseigen luteotroop hormoon (LH) en het
follikelstimulerend hormoon (FSH) stimuleren de productie
van oestrogenen in de eierstokken. Die productie moet bij
een hormoongevoelige borstkanker worden tegengegaan.
Een LHRH-analoog onderdrukt de door de hypofyse
aangemaakte LH en FSH. Daardoor kan nauwelijks nog
oestrogeen geproduceerd worden door de eierstokken.
3
4. Een progestativum (bijv. Megestrol acetaat en
Medoxyprogesteron acetaat)
Progestativa zijn stoffen die op het zwangerschapshormoon
(progesteron) lijken. Bij toediening van hoge doses hiervan
kan remming van tumorgroei optreden. Dit effect komt voor
een deel tot stand via de receptor van progesteron, maar ook
andere werkingsmechanismen spelen een rol.
5. Een ovariëctomie
Een ovariëctomie is het operatief weghalen van beide
eierstokken. Hiermee stopt de oestrogeenproductie in de
eierstokken.
Niet iedere hormoonbehandeling is voor elke vrouw geschikt.
Geschiktheid hangt af van een aantal factoren:
• hormoongevoeligheid van de tumor (zie alinea
‘hormoongevoeligheid’)
• leeftijd en conditie van de patiënt
• voor of na de overgang (pre- of postmenopauzaal)
• agressiviteit van de tumor
• aanwezigheid van uitzaaiingen
Vruchtbaarheid en zwangerschap
Als de hormonale therapie niet leidt tot een blijvende uitval van
de eierstokfunctie, kan de vruchtbaarheid behouden blijven en
een zwangerschap mogelijk zijn.
De kans op onvruchtbaarheid als gevolg van hormonale
therapie is afhankelijk van meerdere factoren, zoals leeftijd,
soort behandeling en eventuele voorgaande behandelingen (u
kunt uw behandelend arts benaderen wanneer u hier vragen
over heeft).
Jonge vrouwen kunnen tijdens de hormonale therapie tijdelijk
onvruchtbaar zijn, maar wanneer deze therapie is afgerond, kan
de menstruatiecyclus zich weer volledig herstellen. Vrouwen die
wat leeftijd betreft dicht bij de “normale” overgangsleeftijd zitten,
45 tot 55 jaar, hebben meer kans dat door de hormonale
therapie de overgang eerder inzet, waardoor de eierstokfunctie
verloren gaat.
4
Bij de meeste hormonale therapieën wordt de functie van de
eierstokken niet in één keer stop gezet. Een zwangerschap
gedurende de hormonale therapie wordt afgeraden vanwege de
mogelijke effecten van de medicijnen op de vrucht. Een goede
anticonceptie (niet de pil) gedurende hormonale therapie wordt
daarom aangeraden. Samen met uw behandelend arts kunt u
nagaan welk anticonceptiemiddel u het best kunt gebruiken.
De overgang
Vóór de overgang (premenopauzaal) produceren de
eierstokken vrouwelijke geslachtshormonen. Na de overgang
(postmenopauzaal) produceren de eierstokken geen hormonen
meer.
Het wegnemen van de eierstokken of stilleggen van de
productie van de geslachtshormonen in de eierstokken in de
postmenopauzale fase heeft dan niet veel zin meer.
Toch worden er nog vrouwelijke hormonen elders in het lichaam
geproduceerd, namelijk in het vetweefsel en in de bijnieren. Om
de hormoonproductie in deze delen van het lichaam tegen te
gaan zijn medicijnen nodig die zich specifiek richten op die
delen van het lichaam. De voorgeschreven hormonale therapie
kan dus anders zijn voor premenopauzale en postmenopauzale
vrouwen.
Tot slot
U vindt in dit hoofdstuk algemene formatie over hormonale
therapie. Als u hormonale therapie krijgt, vullen we dat aan met
informatie over de werking van het medicijn waarmee u
behandeld gaat worden.
5
Máxima Medisch Centrum
www.mmc.nl
Locatie Eindhoven:
Ds. Th. Fliednerstraat 1
Postbus 90 052
5600 PD Eindhoven
Locatie Veldhoven:
de Run 4600
Postbus 7777
5500 MB Veldhoven
De informatie in deze folder is van algemene aard en is bedoeld om u een beeld te
geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnen
andere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze folder is dan ook slechts
een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist of
behandelaar.
© MMC. 200.207F2_04_11