Voeding en kanker - AZ Sint

Voeding en kanker
Katleen Wils, oncologische diëtiste
Ann Bellekens, hoofddiëtiste
AZ Sint Maarten
Inhoud
1.
2.
3.
4.
5.
Diëtisten in het AZ Sint Maarten
Preventieve voedingsadviezen
Voedingsadviezen tijdens kankerbehandeling
Voedingsadviezen na kankerbehandeling
Feiten en fabels omtrent voeding bij kanker
DIËTISTEN IN AZ SINT MAARTEN
Diëtistenteam centrale voedingsdienst Duffel
11 diëtisten in AZ Sint maarten, 3 diëtisten in PC Sint Norbertus, 1 hoofddiëtiste
en 2 administratieve medewerkers
Takenpakket
 Opvolging tijdens hospitalisatie (dagopname chemo- en radiotherapie en
verblijvende patiënten)
 Ambulante consultaties
 Link tussen arts, verpleging, PSST-team en keuken
 Verschillende specialisaties binnen het diëtistenteam waaronder 2
oncologische diëtisten
 Nauwe samenwerking met PSST-team en behandelende artsen;
Doel: voedingstoestand beoordelen na de diagnose en voedingsgerelateerde
problemen zo snel mogelijk aanpakken
DIËTISTEN IN AZ SINT MAARTEN
Specialisatie
Verschillende specialisaties binnen diëtistenteam waaronder
ook 2 oncologische diëtisten (stage in UZ Leuven)  sterke
onderlinge informatie-uitwisseling binnen het team
Plan van aanpak (oncologie)
1. Signalisatie voedingsproblemen door arts of verpleging
2. Bezoek van diëtist(e) aan patiënten tijdens hospitalisatie
en/of ambulant in daghospitaal
3. Opgenomen patiënten: voedingsaanpassing + opvolging
voedingsinname en gewicht tijdens verblijf
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
gebaseerd op
World Cancer Research Fund report
Voedingsadviezen uit ‘wereldkankerrapport’ 2007:
“Food, nutrition, physical activity and the prevention
of cancer: a global perspective”
Auteurs: ‘World Cancer Research Fund’ & ‘American
Institute for Cancer Research’
Bron: http://www.dietandcancerreport.org/
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
Het verkrijgen of behouden van een gezond
lichaamsgewicht
o ↑ vetmassa ; ↑ risico op kanker
o Abdominale obesitas (vetopstapeling t.h.v. buik) ; +70% risico op
colonkanker (dikke darm)
o ↑ vetmassa ; invloed op hormoonbalans  kan tumorgroei stimuleren
Aanbeveling: streven naar een BMI tot 25 met zo weinig mogelijk
lichaamsvet
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
Lichaamsbeweging
o Lichaamsbeweging ; ↓ risico op kanker
o Beweging ; ↓ risico op colonkanker
o Beweging ; ↓ risico op baarmoederkanker en borstkanker na de
menopauze
o Versterking van immuunsysteem
o Positieve invloed op hormoonhuishouding
o Versnelt de darmpassagetijd  kankerverwekkende stoffen
brengen minder schade toe aan het darmslijmvlies
Aanbeveling: elke dag minstens 30 minuten matige lichamelijke
activiteit zoals zwemmen, wandelen, fietsen, tuinieren..
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
Beperk het gebruik van calorierijk voedsel en drank
o ↓ suikerrijke en vetrijke voedingsmiddelen en dranken ; ↓ risico op
gewichtstoename, overgewicht en obesitas
o Beperk gebruik van kant-en-klaar maaltijden en afhaalmaaltijden
Aanbeveling:
Geef de voorkeur aan verse producten en beperk het gebruik van
vetrijke en suikerrijke voeding zoals kant-en-klaarmaaltijden,
snoepgoed en frisdrank
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
Kies voor plantaardige voedingsmiddelen
o Plantaardige voedingsmiddelen: veel water, vezels en weinig
calorieën ; ↓ risico op gewichtstoename, overgewicht en obesitas
o Plantaardige voedingsmiddelen ; ↓ risico op mond-, keel-,
slokdarm-, maag- en darmkanker
 variatie: grotere kans dat alle voedingstoffen aanwezig zijn
Aanbeveling:
2 à 3 stukken fruit;
300 gram groenten;
elke maaltijd volkoren graanproducten, aardappelen of peulvruchten
en beperken van geraffineerde zetmeelproducten zoals wit brood,
witte pasta en witte rijst
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
Beperk het gebruik van rood en bewerkt vlees
o Rood en bewerkt vlees (runds- ,varkens-, lams- en paardenvlees): ↑ risico op
darmtumoren
o Geroosterd, gebraden en gebakken vlees: invloed op ontstaan van darm-, prostaat-,
borst-, nier- en pancreaskanker
o Bewerkt vlees = gerookt, gezouten, bevat conserveringsmiddelen  °
kankerverwekkende stoffen (N-nitroso-verbindingen)
o Rood vlees bevat haemijzer (rode kleur)  beschadiging van cellen van de dikke
darmwand
Aanbeveling:
max. 500 gram rood vlees en bewerkte vleesproducten per week ;
Probeer ook eens een vegetarisch alternatief ;
Pas een correcte bereidingswijze toe: niet laten aanbranden, zorgvuldig roosteren
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
Beperk alcoholgebruik en rook niet
o Alcohol: ↑ risico op kanker in mond, keel, slokdarm, maag, colon, rectum,
borst en lever
o
o
o
o
Alcohol  rechtstreeks schade aan DNA van de cel
Roken + alcohol = extra schadelijk
Geen verschil tussen soorten drank*
Beperkte inname  beschermend effect tegen hart- en vaatziekten
Aanbeveling: max. één glas per dag voor vrouwen en maximaal twee glazen
per dag voor mannen
* 1 alcoholconsumptie = 10 gram alcohol
1 glas wijn
1 pilsbiertje
1 borrel sterke drank (bijvoorbeeld Whisky)
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
Beperk het zoutgebruik
o
Gebruik van zout en gezouten voeding: ↑ risico op maagkanker
o
↑ zoutverbruik  beschadiging van weefsel van de maagwand
o
Onderzoek in verleden: introductie van de koelkast (meer gebruik van verse groenten en
fruit, vermindering gerookt en gezouten voeding)  vermindering maagkankers
Aanbeveling: wees matig met zoutgebruik;
Beperk het gebruik van kant-en-klaar bereidingen en geef de voorkeur aan verse of
diepvriesgroenten
Gemiddelde zoutinname Belgische bevolking
Gemiddelde zoutbehoefte Belgische bevolking
8 à 9 gram/dag
5,0 gram/dag
Voornaamste bronnen: industrieel bereide voedingsmiddelen (70 à 75%) zoals brood, kaas, gezouten boter, vleeswaren en bereide
gerechten (groenten in blik, kant-en-klaar maaltijden) maar ook via toevoeging van zout en kruidenmengsels aan warme maaltijden
Bron: Voedingsaanbevelingen voor België (herziening 2009); Hoge Gezondheidsraad
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
Nut van voedingssupplementen?
o Voedingssupplementen: geen gunstig preventief effect
o Hoog gedoseerde voedingssupplementen: ↑ risico op
bepaalde kankers
Aanbeveling: Voedingssupplementen zijn niet noodzakelijk;
Kies voor een gezonde en gevarieerde voeding om alle
noodzakelijke voedingsstoffen op te nemen
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
 Streef naar een gezond gewicht
 Probeer dagelijks 30 minuten te bewegen (matige inspanning)
 Beperk het gebruik van voedingsmiddelen met veel toegevoegde suikers
en vetten
 Verbruik voldoende groenten, fruit, volkorenproducten en peulvruchten
 Verminder het gebruik van rood vlees, bewerkt vlees en vleeswaren
 Beperk uw alcoholgebruik en rook niet
 Hou uw zoutgebruik in de gaten en vermijd kant-en-klaar bereidingen
 Vertrouw niet alleen op voedingssupplementen
PREVENTIEVE VOEDINGSADVIEZEN
Een gezonde evenwichtige voeding met veel
groenten, fruit, andere plantaardige
voedingsmiddelen en volwaardige eiwitten,
levert alle voedingsstoffen die nodig zijn in
preventie tegen kanker
VOEDINGSADVIEZEN TIJDENS DE
KANKERBEHANDELING
Wat als het noodlot toch toeslaat?
Voeding = ondersteunde rol tijdens behandeling
van kanker
Doel:
Gewichtsbehoud
Inspelen op nevenwerkingen van de
behandeling
VOEDINGSADVIEZEN TIJDENS DE
KANKERBEHANDELING
Oorzaken van voedingsproblemen
o Kanker  negatieve invloed op de
voedingstoestand en lichaamssamenstelling
o Behandeling  ↓ mogelijkheid om voldoende
(en goed) te eten en/of drinken
o Andere beïnvloedende factoren op de ernst
van voedingsproblemen zoals leeftijd,
algemene conditie,…
VOEDINGSADVIEZEN TIJDENS DE
KANKERBEHANDELING
Wat kan de diëtist(e) voor u betekenen?
Individueel voedingsadvies bij specifieke problematiek:
o
o
o
o
o
o
o
o
Anorexie (verminderde eetlust) en gewichtsverlies
Stijgend lichaamsgewicht
Stoelgangproblemen: constipatie en diarree
Misselijkheid en braken
Smaakveranderingen en voedselaversies
Kauw- en slikproblemen
Vermoeidheid, snel verzadigingsgevoel, vol gevoel
…
VOEDINGSADVIEZEN TIJDENS DE
KANKERBEHANDELING
Wat kan de diëtist(e) voor u betekenen?
Interventies
Optimalisatie van de voedingstoestand via:
1.
Orale voeding




Kleine frequente maaltijden
Gezonde voeding of tijdelijk energie- en eiwitverrijkte voeding
Specifieke voedingstips afhankelijk van de problematiek
Eventueel opstart van klinische bijvoeding
2.
Sondevoeding
3.
Totale parenterale voeding (TPN) ~ voeding via infuus
VOEDINGSADVIEZEN TIJDENS DE
KANKERBEHANDELING
Wat kan de diëtist(e) voor u betekenen?
Optimalisatie van lichaamssamenstelling
Behoud van spiermassa, combinatie van:
o Eiwitrijke voeding
o Beweging, naar eigen mogelijkheden (extreem
zware inspanningen vermijden)
VOEDINGSADVIEZEN NA DE
KANKERBEHANDELING
Voedingsadviezen na de actieve kankerbehandeling?
Gezond
lichaamsgewicht
via gezonde voeding,
zie preventieve
voedingsadviezen
lichaamsbeweging
FEITEN EN FABELS OMTRENT VOEDING
BIJ KANKER
Stelling: Zijn alternatieve kankerdiëten (zoals
Moerman en Houtsmuller) aangewezen tijdens
mijn kankerbehandeling?
Neen,
deze ingewikkelde diëten leiden tot een
onvolwaardige, éénzijdige voeding met een hoog
risico op voedingstekorten en zijn daarom niet
aangewezen tijdens de behandeling
FEITEN EN FABELS OMTRENT VOEDING
BIJ KANKER
Stelling: Is rietsuiker (of een ander
suikeralternatief zoals ahornsiroop of honing)
gezonder dan gewone (witte) tafelsuiker?
Neen,
Rietsuiker bevat zeer kleine hoeveelheden
mineralen (in vergelijking met gewone suiker).
Gezien het aangewezen is om suiker te beperken,
gaat het om een te verwaarlozen hoeveelheid…
FEITEN EN FABELS OMTRENT VOEDING
BIJ KANKER
Stelling: Zijn zoetstoffen kankerverwekkend?
Neen,
Het is wel aangewezen om de inname van lightdranken te beperken tot maximaal ½ liter per
dag. Hierdoor worden de ADI’s zeker niet
overschreden
FEITEN EN FABELS OMTRENT VOEDING
BIJ KANKER
Stelling: Kan ik het risico op kanker verminderen via een
vegetarische voeding?
Het is moeilijk om hier een eenduidig antwoord op te geven,
Een strikt vegetarische/veganistische voeding dient in de
eerste plaats de nodige voedingsstoffen te leveren
(voornamelijk ijzer en vitaminen van de B-groep).
Af en toe een vegetarisch alternatief biedt de mogelijkheid
om rode vleessoorten te vervangen.
Geef de voorkeur aan onbereide vleesvervangers gezien
gepaneerde groentenburgers e.d. doorgaans meer vetstoffen
vereisen tijdens de bereiding en daardoor zeker geen
gezondheidswinst opleveren…
FEITEN EN FABELS OMTRENT VOEDING
BIJ KANKER
Stelling: Kan ik het risico op borstkanker verminderen
door sojaproducten te gebruiken?
Er is onvoldoende bewijs om hier een eenduidig
antwoord op te geven,
Verschillende onderzoeken toonden een verband aan
tussen het gebruik van sojaproducten en borstkanker.
Momenteel wordt aangeraden om regelmatig
vegetarische alternatieven op de menu te plaatsen, ook
sojaproducten maken hier deel van uit. Supplementen
lijken echter niet zinvol…
FEITEN EN FABELS OMTRENT VOEDING
BIJ KANKER
Stelling: Kan ik mijn kankerbehandeling
bevorderen door het gebruik van omega-3
supplementen?
Neen,
Het gebruik van omega-3 supplementen tijdens de
behandeling is controversieel. Er wordt aangeraden
om regelmatig voedingsmiddelen rijk aan omega-3
vetzuren (zoals vette vis) te gebruiken.
Supplementen worden wel afgeraden…