Interculturaliteit op de werkvloer (15-12-2011)

Interculturaliteit op de werkvloer
SERR Oostende – Westhoek ,
15 december 2011
Interculturele competenties : de rode draad
1. INTER ( & intra)
2. CULTURELE
3. DIALOOG
4.
Is altijd TRANSGENERATIONEEL (gedeelde geschiedenis,
gedeelde herinnering,
familiale context,…).
5.
heeft te maken met VERBONDENHEID (gelijkenissen, “sameness)
6.
En heeft vaak een ZINGEVENDE (interlevensbeschouwelijke), SYMBOLISCHE
dimensie
Vraag :
Wat past niet in het rijtje ?
Man, vrouw, jumbojet, potlood, trui
Pictogram : Wat moet je doen?
1. Buiten je eigen logica/evidenties leren
denken
•
•
•
•
= meervoudig perspectief hanteren
= creatief denken
= vragen stellen, luisteren, dialoog
= proberen om je wijze van handelen niet te
laten leiden door je vooroordelen.
• Belangrijk voor : leidinggevenden,
peters/meters, vertrouwenspersonen,
onthaalverantwoordelijken,……
Verhaal : adoptie
•
•
•
•
•
•
Een (alleenstaande) dame van middelbare leeftijd, leerde onlangs een gevluchte Iraakse
familie kennen. De Iraakse vrouw was zwanger en de man moest nog allerlei formaliteiten
doorlopen voor er van werk sprake kon zijn. De dame in kwestie nam zich deze familie ter
harte, regelde allerlei bezoeken van sociaal centrum tot ziekenhuis en naarmate de
zwangerschap vorderde verzamelde ze babykleertjes en bijbehoren. Als klap op de vuurpijl
kon ze van één van haar getrouwde kinderen een zo goed als nieuw wiegje krijgen. Ze kwam
nu haast dagelijks bij de familie, zat mee aan tafel en leerde ook andere Iraakse families
kennen. De bevalling verliep voorspoedig. De dame had het wiegje opgetuigd en al in de
slaapkamer klaargezet . Ze nam nog andere voorzieningen voor haar rekening. Zo ging ze bij
de aangifte van de geboorte mee naar de dienst bevolking. Tot haar verbazing moest ze
vaststellen dat de pas bevallen moeder, eenmaal thuisgekomen, de baby gewoon bij zich in
bed nam en het wiegje ongebruikt bleef. Dat veranderde niet meer. Haar bezoeken werden
nu iets minder frequent, maar ze hielp de familie verder. Toen ze op een dag een formaliteit
ging voor hen ging regelen op het sociaal centrum, vroeg de verantwoordelijke...
“Bent U de mevrouw die door een Iraakse familie is geadopteerd?”
Bij nader inzien bleek ze dat inderdaad te zijn
“Maar hoezo geadopteerd?
Onder de Iraakse gemeenschap in de stad deed de ronde dat de dame in kwestie bij de
bewuste Iraakse families was aanbeland met duidelijk tekenen van psychische nood!
“Maar hoezo, psychische nood”
(Bron : Christine Gruwez : Tijdgenoten Onderweg, 2006)
Cultuur als ijsberg
Zichtbare cultuurelementen :
Materiële cultuur, handelingen,
Gewoontes, taal, geschiedenis, kunst,enz
Onzichtbare cultuurelementen
Waarden, houdingen, logica, wereldbeeld,
Gedachtengangen, codes/normen,
percepties
Onzichtbare cultuurelementen
Idee over identiteit,
concept van properheid,
arbeidsmotivatie,
houding t.a.v. dieren,
idee over rechtvaardigheid,
idee over opvoeding,
Idee over werkritme,
idee over leiderschap,
idee over zuiverheid,
tijdsbeleving
beleving van ziekte en gezondheid,
opvattingen over vriendschap,
visie op verleden en toekomst,
probleemoplossend denken,
Gedragscodes
taboes
……..
Onzichtbare cultuurelementen
Zijn moeilijk te vatten in :
• Een inburgeringscursus
• Een diversiteitsbeleid
• Een diversiteitsplan
• Checklists…..
Leer je pas na langere tijd – met vallen en
opstaan- kennen en zelden volledig
Cultuurshock
Euforie
1ste cultuurshock
Afwachtende houding stress/tegenreactie
Evenwicht zoeken
Evenwicht
2de
cultuurshock
verhaal : een thuisbegeleidingsdienst
•
•
•
Een hulpverleenster komt twee maal per maand aan huis in een Pakistaans gezin.
Er zijn drie kinderen. Het jongste zoontje van vijf heeft ADHD en dat zorgt in het
gezin voor spanning. Wanneer het kind te wild wordt durft de vader hem wel eens
een serieuze tik te geven. Ook tijdens het huisbezoek. De begeleid(st)er schrikt
daarvan. Op een respectvolle wijze maakt ze de Pakistaanse vader duidelijk dat dit
niet is wat wij begrijpen onder ‘omgaan met moeilijk gedrag’.
Vervolgens wordt de man pas echt boos. Wie denkt de begeleidster wel dat ze is?
Ze hoeft hem niet te vertellen hoe hij zijn kinderen moet opvoeden, enz…
Wat heeft hier de communicatiefout veroorzaakt? Wat had de begeleidster wel
kunnen doen?
verhaal : het toiletmysterie
• Een bedrijf in Kortrijk heeft werknemers van diverse origine
(Vlaams, Frans, Waals, Marokkaans, Senegalees, Afghaans &
Bengali ,…. ) De toiletten zijn dikwijls erg vuil. Er is altijd water
op de vloer, er zijn voetafdrukken op de WC-brillen en een
vochtig stuk zeep slingert dikwijls rond op het toilet. Dit
veroorzaakt spanning en versterkt een aantal vooroordelen
over buitenlandse werknemers onder de Vlaamse collega’s
• Hoe kun een oplossing voorzien die het probleem enigszins
‘ontculturaliseert’
2. Het probleem ‘ontculturaliseren’
• Wanneer we communiceren met mensen van ‘buiten onze grenzen’
hebben we wel eens vaker de neiging om ‘cultuur’ te zien als een
belangrijke oorzaak voor dingen die mislopen..
Culturaliseren =
‘Negatief gedrag bij de “eigen groep” wordt gelinkt aan situationele factoren
‘Negatief/onbegrijpelijk gedrag bij ‘vreemdelingen’ wordt gelinkt aan ‘cultuur’
= een valkuil waar je zeer vlug in stapt
Risico’s van een (te) culturaliserende
benadering
• Reductie van een persoon tot zijn/haar nationale, etnische
of religieuze identiteit
• Generalisatie en stereotypering wat kan leiden tot
discriminatie
• Eenzijdig vastleggen van betekenissen (receptenlijsten halen
de spontaniteit uit je relaties/communicatie)
• Haalt je uit je kracht als collega (werknemer/werkgever)
(heel vaak beschikken we over zinvolle competenties die we
niet meer durven te gebruiken omdat het gaat over een
andere cultuur)
Opmerking :
• Mensen uit andere culturen culturaliseren ook
• Mensen uit andere culturen hebben ook
vooroordelen….. En die zijn vaak scherp…
• Tool : TOPOI model van Hofmann
• Hulpmiddel = niet culturaliserende visie op identiteit
Identité
circonstances
Préféren
ces
Expérience de vie
positif ou négatif
Mère et père
syndicaliste
Spiritualité
religion
Caractère
nationalité
membre
D’une famille
Origine
collegue
ethnique
Employé
Passion
Enfant
diplôme
études
Résident Association
village/ville
homme/femme
Wil dat nu zeggen dat je alles maar
moet aanvaarden?
3. Aanvaarden en grenzen stellen
•
•
Bijna elke vorm van communicatie zou je als ‘intercultureel ‘ kunnen
beschouwen.
Dit is niet onbeperkt, er zijn grenzen
Moeilijk veranderbaar
Moeilijk veranderbaar
Ni
Niet onderhandelbaar
Niet onderhandelbaar
Interculturele competenties : de (niet) veranderbare en
(niet) onderhandelbare ruimte
Accepteer dat (sommige) dingen moeilijk veranderbaar zijn
Bepaal wat niet onderhandelbaar is.
•
•
•
•
•
•
Streef naar minimale regels, maximale dialoog
Geef duidelijk uitleg/motivatie
Vraag aan de ander wat moeilijk veranderbaar is voor hem/haar en wat niet
onderhandelbaar is. D.w.z. :
Wat willen wij/ik dat jij respecteert?
Wat wil jij dat wij/ik respecteren?
Ga hierover telkens weer opnieuw in dialoog !
•
•
Je bent geen racist wanneer je respectvol en kordaat grenzen stelt.
KENNIS over de culturele context van de ander kan daarbij helpen.
•
Zie ook : www.vreemdevragen.be , www.diversiteit.be
Grenzen stellen :
Gaat beter in een klimaat van (voldoende) waardering. Waarin je niet enkel
probleemgestuurd werkt.
Grenzen worden beter geaccepteerd wanneer je ook je eigen samenleving,
wijze van werken, kritisch op de korrel durft te nemen.
4. Een taalgevoelige benadering
Een taalgevoelige benadering
•
•
•
•
•
Veel nuttige info op/in
www.huizenvanhetnederlands.be
www.klaretaalrendeert.be
www.nt2antwerpen.be/werkgevers
map : diversity remix
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Afspraken rond taalgebruik
Bepalen van een minimum verwacht niveau aan Nederlands per functie
Duidelijke uitleg geven
Dialect beperken
Specifiek jargon beperken
Klare taal, ook schriftelijk
Duidelijk motiveren
Vragen stellen
Samenvatten
Visualiseren
Ontmoeting tussen mensen van verschillende taalgroepen stimuleren
Vermijden om ‘kinderlijk’ te beginnen praten
Ook met een goed taalbeleid blijft een taalgevoelige benadering
nodig.
Waarom en Wat?
• Een taal leren heeft te maken met tijd, aanleg, leervermogen,
motivatie…..
• Erkenning voor thuistaal (in veiligheidsvoorschriften, tijdens
informele momenten…)
• Vaak horen mensen woorden die niet veel gebruikt worden in
de spreektaal (vb. vakjargon)
• Motiveer autochtone werknemers om minder dialect te
praten met anderstaligen
• Sommige woorden bestaan in de ene taal niet en in de andere
wel
• Sommige woorden krijgen een andere betekenis (vb. vader of
moeder) of kunnen anders ‘geladen’ zijn
Da
Da
Da
26
Example : twelve ways to say ‘NO’ in Bahasa Indonesia
•Belum : not yet, nothing promised, nothing done
•Tidak Usah : not necessary, not required, don’t worry
•Lebih Baik Tidak : I don’t think that is a good idea, I strongly advise you to…
•Tidak Boleh : not allowed, Not given permission
•Tidak Senang : I am not ver happy about…
•Tidak Terima : I don’t give approval, I cannot accept
•Jangan : don’t
•Bukan : not me
•Enggak : guttural innatractive sound suggesting you ar triyng to remove a
cockroach from your troath and just meaning tidak
•Tidak : no thank you
•Terima kasih : more polite way of saying tidak (often with a smile)
•Ma’af tidak : no I am sorry
Verhaal : Die brutale Afrikaan
• Innocent Kaboré komt uit Abijan( Ivoorkust).
Hij spreekt een mengelmoes van Frans en
Nederlands. Op het werk veroorzaakt hij bij
collega’s soms ergernis met vragen zoals :
“Donne moi un stylo, geef mij un café, ik wil
een maaltijd, Ik wil een tournevis…..
Een taalgevoelige benadering
• Complexiteit van de taal : moeilijke uitspraken (gezegdes, spreekwoorden)
hinderen een goed begrip.(vb. “Hij is met een verkeerd been uit bed
gestapt”, “Ze hebben ‘t zot in”).
• Humor met dubbele bodem is vaak onverstaanbaar,
• Naast anderstalig kun je ook andersalfabeet zijn. Hou daarmee rekening
als je ter verduidelijking zaken op papier zet. (vb. als peter/meter,
onthaalverantwoordelijke)
• Non-verbale taal kan een andere betekenissen hebben en/of anders
geïnterpreteerd worden….
• Een kleine ruggensteun in een andere taal kan helpend zijn
6. Oog voor gelijkenissen en verbondenheid
• Fixatie op verschillen kan/zal de kloof vergroten
• Stil staan bij ‘VERBONDENHEID’ schept een band en
gemeenschappelijke dingen om over in dialoog te gaan
Belang van informele contacten !!!!!!!
Belang van TIJD investeren in relaties !!!!!!!
= belangrijke uitdaging voor een organisatie/bedrijf
Oog voor gelijkenissen en verbondenheid:
• Gelijkenissen/verbondenheid vind je op vlak van :
•
•
•
•
•
•
•
Familie/gezin/kinderen/ouderschap
Overgangsmomenten in het leven
Existenstiële vragen
Basisbehoeften
Dagelijks leven
Interesses/sport
……
Gelijkenissen en verbondenheid
• Durre Ahmad (Pakistan)
• Intercultural communication is :
“Sharing your shit “
Verhaal : het gedeelde verdriet
7. Wederkerigheid
• Echte wederkerigheid vraagt een verandering in de ‘mindset’ van mensen.
• = De krachten/capaciteiten van de ander zien
• = Wat kunnen we leren van de ander ?
• = De ander toelaten te geven (Levinas, R Pannikar)
• Hulpmiddelen :
• Niet culturaliserende visie op identiteit
• Een degelijk competentiebeleid
= ruimer dan kennis en kunde kijken
= mensen selecteren die misschien niet als stukje in een puzzel passen,
maar wel talenten hebben,
= kijken naar groeipotentieel van mensen + daar ruimte en zuurstof aan
geven.
Reflectie- en evaluatievragen :
Wederkerigheid
• Wat betekent ‘wederkerigheid’ voor mij / ons?
• Zien we voldoende de sterktes van de ander? Waarom wel/niet?
• Zijn we ons bewust van eigen stereotypen die wederkerigheid
belemmeren?
• Welke beelden geven we aan collega’s mee over de
samenleving/cultuur van de ander?
• Zijn we er ons van bewust dat we soms gaan culturaliseren? In
welke situaties doen we dat? Kunnen we dat enigszins vermijden in
de toekomst?
• Hoe kijken we tegen het begrip identiteit aan?
• Zijn we bereid om te leren van de ander/elkaar?
8. Interculturele dialoog is interlevensbeschouwelijke
dialoog
• Uitdaging :
• naar verbondenheid en gemeenschappelijke
waarden zoeken op het symbolische en
zingevende niveau.
• Dit kan op een zeer concreet, dagelijks niveau en
kan belangrijk zijn voor leidinggevenden,
vertrouwenspersonen, onthaalverantwoordelijken, peters/meters in de organisatie,
en….collega’s in het algemeen,
Zijsprong : interlevensbeschouwelijke dialoog
en de rol van logos & mythos
• Religie, spiritualiteit, de Koran, de Bijbel, de Thora, de Veda’s,
…..
• 1. Logos
(Westers) rationeel
Wetenschappelijk
Denken.
Ratio
Cartesiaans
Dualistisch
Analytisch
•3. Logos + mythos
Contextueel
•2. Logos
Van een conservatief – orthodox
en/of fundamentalistisch referentiekader
Met oog voor de symboliek en het
Rationeel
onderliggende narratief.
Dualistisch/categoriserend
Koran wordt een ‘manual’of handboek
oog voor gemeen-schappelijke waarden (vb. Strikt vanuit de bestaande rechtscholen)
= basis voor interreligieuze ,
interspirituele, interculturele dialoog
Recitatief
Naamgeving
Bedankt voor uw aandacht
Luc Lippens
Plantenstraat 76
8400 Oostende
Tel: 059/ 80 65 46
GSM: 0497/62.83.27
Email: [email protected]
[email protected]
www.terracognita.be