lekenpraatje2

Vorm, beeld en maatschappij
oud aardewerk op een nieuwe manier bekeken
Winfred van de Put, 20 januari 2012
25 jaar één vorm: de lekyth
Lekythen = oliefles
• Geurige olie
• Gemaakt in Athene tussen 600 en
350 v.Chr.
• Overal in het middellandse en
zwarte zeegebied gevonden
• Vaak als grafgift
• Hoe ik ermee begonnen ben
Masterthesis: Witgrondige lekythen
Corpus Vasorum Antiquorum
CVA: waarde materiaal
• Goed beeld ontwikkeling
stijl en vormen
• Overzicht stand van
wetenschap
• Maar: nauwelijks context
ook: aanleiding belangstelling in
iconografie
Dan ga je je afvragen:
• Wat betekenen deze vazen, deze afbeeldingen?
• Wat willen we eigenlijk weten?
• Hoe kunnen we dat te weten komen?
Iconografie/iconologie
• Oud soort archeologie: de kunsthistorische
• Grote kennis van de klassieke tijd
(geschiedenis, literatuur)
• Brede kennis van de kunst
• Hiermee de voorstelling in de tijd/cultuur
proberen te plaatsen
• Vooral vanuit het gezichtspunt van de
maker
Confrontatie veldwerk
Context!
• Belangrijkste verschil: context
• Daarmee ook: gebruik in plaats van productie
Wat proberen we te begrijpen?
•
•
•
•
Eigenlijk, ‘de Griekse cultuur’, door middel van:
Oud: de schilder (in huid kruipen van..)
Nu: gebruiker (in graf: nabestaanden of dode)
Het laatste houdt in:
– Interpretatie kan per context verschillen
– Iconografie was keuze van gebruiker en zegt dus
iets over zijn wereldbeeld/waarden
– Mooi èn lelijk zijn van belang
Dissertatie: Welke vragen?
• Wat waren de meest algemene thema’s?
• Hoe werden vazen met deze afbeeldingen
gebruikt?
• Hoe en waarom veranderen de afbeeldingen?
• Wat zeggen thema’s en veranderingen over de
Atheense cultuur?
Aanpak dissertatie
• ‘bottom-up’: eerst materiaal, dan
conclusies
• Gegevens afgeleid van het Beazley
Archive Database (15.000, 10.000
bruikbare)
• Chronologisch/stilistisch ingedeeld
• Daarna op vindplaats => functie
• Vervolgens onderwerpen
• Dan iconologische interpretatie
• Voor het hele bestaan van de vorm,
ca. 600-350 v. Chr.
Wat nu met die lekythen?
Onderwerp
Normaal
Bij mij
Betekenis
Vooral bij maker
Bij maker èn gebruiker
Context
Nauwelijks van belang
Van groot belang
Materiaal
De betere schilders
Alles
Onderwerpen
Specifieke onderwerpen
Alles, juist de gewone
Detail
Gedetailleerd
Globaal
Doet vorm ertoe
Nee
Ja
Mens of systeem
Mens
Het systeem ìn de mens
Vindplaatsen en functies
• Veel lekythen geëxporteerd: voor Athene
(werkplaats, handelaars) functie export
• Veel in graven (in Athene en Attika): funerair
• Spaarzaam in database: dedicatie en huis
• Nader onderzoek: wel degelijk ook in huis en
bij tempels, niet in alle perioden hetzelfde
• Hier de nadruk op grafgeschenk
Attika/Athene
..en de stad
Verschil Athene/Attika 600-530
• Belangrijk verschil drie gespecialiseerde
werkplaatsen / niet-specialisten
• Specialisten in de Kerameikos, nietspecialisten in Attika
• Verschillen in kwaliteit en iconografie
Conclusies voor 570-530
• Attika individualistischer, verheffen dagelijks
leven tot herinneringsbeeld
• In Kerameikos grotere nadruk op ‘civic values’
(pratende mannen, omstanders, Panathenaea)
• Teken van een andere levenshouding
De zaak Herakles
• Gecompliceerde held: beetje dommekracht,
maar ook: beschaving brengend
• In 520-500: bescheiden op lekythen,
voornamelijk naar Sicilië geëxporteerd
• Nauwelijks in graven: 2 in Attika, 2 in de
Kerameikos
Peisistratos & zn
Herakles als propaganda van Peisistratos?
•
•
•
•
Tamelijk omstreden
Geen directe bewijzen
Maar wel: uitdrukking aristocratisch ethos
Sicilië: kolonies, Grieken als ‘beschaving
brengend’ (met enig geweld)
• Maar ook: tyrannieën
• Associatie met tyrannie te sterk om mee te
identificeren
Na 490 echter:
• Herakles wèl in
Kerameikos (en nog
meer in Attika)
• Tijdens en na de oorlog
met de Perzen: Herakles
als verdediger cultuur
• Identificatie met Athene
als ‘kampioen’ der
Grieken tegen de
Perzen
Toe-eigening (appropriation)
• Herakles voorbeeld toe-eigening door burgerij
van aristocratisch thema
• Schering en inslag
• Voorbeeld: bewapening/afscheid krijger
Dank U voor uw aandacht!