de educatieve map — doc | 1,69Mb

KAN JE KUNST BEKIJKEN MET GESLOTEN OGEN?
KAN JOUW SCHOOL EEN MUSEUM ZIJN?
MOET KUNST MOOI ZIJN?
MOET KUNST ÜBERHAUPT IETS?
IS YOUTUBE KUNST?
MAG JE EEN AFKEER HEBBEN VAN KUNST?
IS MUZIEK KUNST?
IS JE FAVORIETE FILM KUNST? OF JE FAVORIETE MUZIEK?
MAG JE KUNST AANRAKEN?
WIL JE KUNST AANRAKEN?
MAG KUNST JE RAKEN?
IS ER KUNST OP STRAAT?
IS ER KUNST IN JOUW HUIS?
IS EEN VIDEOGAME KUNST?
WAT IS BEWEGEND BEELD?
ALS HET BEELD BEWEEGT, STA JIJ DAN STIL?
IS KUNST EEN ONTDEKKINGSTOCHT?
KAN JE VERDWALEN IN KUNST?
KAN JE JE WEG VINDEN IN KUNST?
IS EEN GEBOUW KUNST?
IS LUISTEREN EEN KUNST?
WAT ZEGT KUNST OVER JOU?
WAT WIL JIJ OVER KUNST ZEGGEN?
KAN KUNST GEVAARLIJK ZIJN?
KAN KUNST INTERESSANT ZIJN?
HOEFT KUNST INTERESSANT TE ZIJN?
KAN KUNST EEN VERHAAL VERTELLEN?
KAN KUNST PIJN DOEN?
IS KUNST STILTE?
MAAKT KUNST LAWAAI?
MAAKT KUNST DEEL UIT VAN DE MAATSCHAPPIJ?
MAAKT KUNST DEEL UIT VAN JOUW WERELD?
ZIT ER KUNST IN JE HOOFD?
ZIT ER MUZIEK IN JE HOOFD?
WAT IS VOOR JOU KUNST?
IS KUNST WAARDEVOL?
HEEFT IEDEREEN RECHT OP KUNST?
MOET IEDEREEN VAN KUNST HOUDEN?
KEN JIJ EEN KUNSTENAAR?
BEN JIJ EEN KUNSTENAAR?
IS KUNST EEN KOMPAS?
IS KUNST MOEILIJK?
IS KUNST OVERAL?
HEB JE ZELF AL EEN KUNSTWERK GEMAAKT?
CONTOUR 2011
5DE BIËNNALE VOOR BEWEGEND BEELD
EDUCATIEVE MAP VOOR LEERKRACHTEN
INHOUD
0. Contour 2011: vraagtekens als kompas
1
1. Introductie op de educatieve map voor Contour 2011
2. Contour
3. Contour 2011, 5de Biënnale voor Bewegend Beeld
4. Het thema: ‘Sound and Vision: Beyond Reason’
5. De pers over Contour 2011
6. Kunstenaars en kunstwerken per locatie
7. Bewegend beeld?
8. Muziek en bewegend beeld
9. Bewegend beeld in een maatschappij in beweging
10. Publieke kunst in de publieke ruimte
11. Voorbereiding op een bezoek aan Contour 2011
12. Tijdens een bezoek aan Contour 2011
13. Verwerking na een bezoek aan Contour 2011
14. Vakoverschrijdende eindtermen- en ontwikkelingsdoelen
15. Praktisch
16. Contact
4
6
7
10
12
14
27
29
30
31
33
35
36
37
43
45
BIJLAGE 1: persknipsels
BIJLAGE 2: achtergrond – artikel over Publieke kunst in de publieke ruimte
BIJLAGE 3: Fotomateriaal voor klasgesprek: is dit kunst?
3
1. Introductie op de educatieve map voor Contour 2011
Contour vertrekt altijd vanuit een open houding tegenover kunst. Kunst, en meer
specifiek bewegend beeld, hoeft niet hermetisch te zijn. Het hoeft niet omschreven te
worden met moeilijke woorden, het hoeft niet in een duf museum gepresenteerd te
worden. Kunst kan overal zijn: in een stad, in een school, op een televisiescherm.
Tijdens Contour 2011 ligt de nadruk vooral op het ervaren van kunst: deze
biënnale doet een beroep op je zintuigen. We hopen dan ook dat deze biënnale
zowel voor jou als voor jouw leerlingen een boeiende en een bijzondere ervaring
wordt.
Er zijn twee verschillende mogelijkheden om Contour 2011 te bezoeken:
- Enerzijds bieden we scholen een gegidste wandeling aan langsheen de
hoogtepunten van Contour. De wandeling vertrekt vanuit het startpunt, locatie
nummer 1 op het plannetje op de achterzijde van jullie bezoekersgids, het
stationsgebouw van Mechelen-Nekkerspoel. Als je met de trein afstapt in
Nekkerspoel, kan je dus meteen daar starten. Een gegidste wandeling duurt 1,5 à 2
uur. Er kunnen maximum twintig tot vijfentwintig leerlingen mee per gids.
- Anderzijds kan je met je klas op eigen houtje het parcours afleggen, met behulp
van deze educatieve map. Bekijk zeker ook eventjes de rest van de website en
ontdek de filmpjes waarin Anthony Kiendl, de curator van de biënnale, bij elke
kunstwerk een korte introductie geeft. Op elke locatie van Contour 2011 vind je
bovendien een i-padscherm, waarop info over de kunstwerken, kunstenaars en de
bewuste locatie te vinden is plus de introfilmpjes die op de website staan.
Voor wie en met welk doel is de educatieve map gemaakt? Belangrijk om weten is
dat dit in de eerste plaats géén werkinstrument is voor leerlingen, maar een
werkinstrument voor leerkrachten, bedoeld om een schoolbezoek aan Contour
2011 voor te bereiden. De map is gemaakt voor leerkrachten die lesgeven aan
leerlingen vanaf de tweede graad secundair onderwijs, maar uiteraard kunnen ook
andere doelgroepen de biënnale bezoeken.
Deze map bevat een ruim aanbod aan achtergrondinfo over de kunstenaars,
kunstwerken en locaties, over het thema van de biënnale, algemene info over
bewegend beeld (video, film en installaties), over kunst in de publieke ruimte aangezien de presentatie van kunst in de vorm van een wandelparcours van
essentieel belang is voor Contour -, over bewegend beeld in onze maatschappij, ....
Uiteraard bevat deze map ook heel wat vragen en opdrachten ter voorbereiding op
een bezoek aan Contour 2011, voor tijdens het bezoek aan de biënnale en een
aantal mogelijke verwerkingsopdrachten voor achteraf.
Tot slot bevat deze map een korte opsomming van vakoverschrijdende eindtermenen ontwikkelingsdoelen die je kan behalen door een bezoekje aan de biënnale te
brengen.
4
Deze map is opgevat als een open werkinstrument, als een uitnodiging tot het stellen
van vragen en het nadenken over kunst en vooral tot het ERVAREN van kunst met
een open geest en heel veel plezier. Ik droom van leerlingen die nog natintelend van
een unieke, zintuiglijke ervaring met een hoofd vol vragen terug naar huis gaan na
een bezoek aan Contour 2011. Daarom hoop ik dat je de vragen aan het begin van
deze map, als een kompas meegeeft aan jouw leerlingen. Hopelijk leiden deze
vragen jullie samen doorheen het parcours.
Natalie Gielen
Coördinator educatieve werking Contour
5
2. Contour
Contour is een kunstorganisatie in Mechelen. Sinds 2003 organiseert Contour de
Biënnale voor Bewegend Beeld. De term ‘biënnale’ verwijst naar de regelmaat
waarmee de tentoonstelling georganiseerd wordt; om de twee jaar. ‘Bewegend beeld’
verwijst naar film, video en installaties.
De biënnale is een kunstparcours doorheen de stad Mechelen, waarbij de link
tussen oude of oudere gebouwen en hedendaage kunst wordt gelegd: heden,
verleden, kunst en architectuur komen op die manier samen. Al wandelend kan je
bijzondere gebouwen én een vorm van hedendaagse, beeldende kunst – bewegend
beeld - ontdekken.
In de jaren tussen de biennales presenteert Contour ook kunst in de publieke
ruimte, zowel in de stad Mechelen zelf, als daarbuiten.
Contour heeft geen eigen tentoonstellingsruimte, maar werkt bewust steeds op
locatie, buiten de muren van een museum.
6
3. Contour 2011, 5de Biënnale voor Bewegend Beeld
Contour 2011 is de 5de editie van de Biënnale voor Bewegend Beeld. Voor elke editie
wordt een nieuw artistiek team aangesteld. Het artistieke team bestaat onder
andere uit een curator, een tentoonstellingsarchitect en een grafisch vormgever. De
vormgever ontwerpt onder andere de affiches en zorgt voor het visuele aspect, de
‘look & feel’ van de tentoonstelling. De architect ontwerpt de
tentoonstellingsarchitectuur, want net zoals voor een huis, moeten er voor
tentoonstellingen muren en andere constructies worden gebouwd. De curator speelt
een centrale rol binnen een tentoonstelling: hij of zij bepaalt het thema van de
tentoonstelling en selecteert de kunstenaars en de kunstwerken die getoond worden.
Tijdens de vorige editie van Contour, de 4de Biënnale voor Bewegend Beeld, was de
curator Katerina Gregos, een Griekse die al jaren in Brussel woont. Dit keer was het
voor de 5de Biënnale voor Bewegend Beeld de beurt aan een Canadese curator,
Anthony Kiendl. Anthony is directeur van een kunstencentrum in Winnipeg, een
nogal geïsoleerde, grote stad in Canada. Het is een stad met een bloeiend artistiek
leven. Volgens sommigen is Winnipeg één van de koudste steden ter wereld.
Misschien dat er daarom zoveel kunstenaars wonen? Tijdens de lange, koude
winters wordt er in Winnipeg in heel wat ateliers hard gewerkt aan nieuwe
kunstwerken.
Anthony Kiendl bij -28 graden Celcius in Winnipeg, Canada.
Voor Contour 2011 selecteerde Anthony Kiendl een zestiental kunstenaars uit
binnen- en buitenland:
-
de Amerikaanse kunstenaar Cory Arcangel
de Franse kunstenaar Pierre Bismuth (Pierre woont al jaren in Brussel)
7
-
het kunstenaarscollectief Chicks on Speed (AUS/DEU/USA)
de Belgische kunstenares Edith Dekyndt (Edith woont in Doornik)
de Ijslandse kunstenares Gabriela Fridriksdottir, in samenwerking met het
Ijslandse collectief Lazyblood
de Canadese kunstenaars Noam Gonick en Luis Jacob
de Amerikaanse kunstenaar Dan Graham
de overleden Britse kunstenaar Brion Gysin, die samenwerkte met de
overleden Britse wetenschapper Ian Sommerville
de Deense kunstenaar Joachim Koester
de Amerikaanse kunstenaar Adam Pendleton
het Amerikaanse kunstenaarscollectief Postcommodity
de Amerikaanse muzikant Lee Ranaldo en zijn vrouw, de Canadese
kunstenares Leah Singer
de Belgische kunstenaar Dennis Tyfus (Dennis woont in Antwerpen)
de Belgische kunstenares Anne-Mie Van Kerckhoven, ook wel AMVK
genoemd (zij woont ook in Antwerpen)
de Amerikaanse kunstenares Jennifer West
Het thema van de tentoonstelling is ‘Sound and Vision: Beyond Reason’ (‘Geluid
en Beeld: Voorbij de Rede’). Anthony Kiendl koos ervoor om te werken rond geluid
en bewegend beeld. Daarbij speelt muziek een belangrijke rol. Bovendien legt hij
verbanden tussen muziek en de maatschappij. De werken bevatten dus ook vaak
een verwijzing naar politieke en maatschappelijke thema’s of ontwikkelingen.
Het parcours van Contour 2011 start aan het voormalige stationsgebouw van
Mechelen-Nekkerspoel. Je kan dus de trein nemen naar Nekkerspoel, en meteen in
de biënnale duiken. Op die manier hoopt Contour ook een steentje bij te dragen aan
het milieu. In het station is er zelfs al een kunstwerk (van Dennis Tyfus) te zien (en te
horen). In het stationsgebouw kan je ticketjes kopen voor Contour en twee
kunstwerken bewonderen. Van het stationsgebouw loopt het parcours verder naar de
binnenstad van Mechelen, waar het eindigt in het Cultuurcentrum Mechelen, vlakbij
de Grote Markt en de Sint-Romboutstoren. (Contourbezoekers krijgen trouwens
korting bij een bezoek aan de toren). Een greep uit de locaties: een barokke kerk,
een oude stadsfeestzaal, een voormalige garage, …
Als je alle locaties bezoekt, ben je ongeveer drie uur onderweg. Heb je minder
tijd? Op anderhalf uur kan je al een goed overzicht krijgen van de biënnale.
Contour 2011 kort samengevat:
Hedendaagse kunst van internationaal niveau, bewegend beeld in verschillende
vormen, een intense zintuiglijke ervaring en een ongewone stadswandeling. Dat is de
essentie van Contour 2011.
Contour is een even spannende als ontspannende manier om hedendaagse
beeldende kunst van internationaal niveau te ontdekken. Deze tweejaarlijkse expo
presenteert kunstenaars die werken met film, video en installaties op aparte locaties
in de historische binnenstad van Mechelen.
De vijfde editie van Contour draagt de stempel van de Canadese curator Anthony
8
Kiendl. Onder de titel ‘Sound and Vision: Beyond Reason’ legt de tentoonstelling
verbanden tussen muziek, bewegend beeld en de maatschappij.
Een meeslepend concert of een goed nummer kan ons in vervoering brengen.
Muziek helpt ons om de grenzen van ons voorstellingsvermogen, onze taal en onze
zelfbeheersing te overschrijden. Kiendl: “Rockmuziek is bijvoorbeeld altijd al heel
lichamelijk geweest: ‘rock-‘n’-rollen’ was een eufemisme voor ‘seks hebben’. De
lokroep van de rockmuziek is die van vrijheid en verzet.”
‘Sound and Vision: Beyond Reason’ onderzoekt de raakvlakken tussen geluid en
hedendaagse beeldende kunst. De tentoonstelling presenteert werken die vooral een
beroep doen op de zintuigen. De lichamelijke ervaring primeert op de rede.
Contour 2011 is beleven en bewegen, een artistieke stadstocht uniek in Europa.
9
4. Het thema: ‘Sound and Vision: Beyond Reason’
De curator, Anthony Kiendl, werd geïnspireerd door rockmuziek. Rockmuziek was
– vooral vroeger, in de jaren ’60 en ’70 – een muziekvorm die heel wat teweeg bracht
in de maatschappij. Rockmuzikanten werden door hun fans als goden vereerd, en
hadden daardoor ook een belangrijke muzikale impact.
Life is music. Of: muziek is machtig.
Ook vandaag nog is muziek iets heel krachtig. Ongetwijfeld is muziek voor heel wat
leerlingen belangrijk. Rockmuziek is misschien minder populair onder leerlingen van
vandaag, maar er zijn heel wat muziekgenres die ze wel fijn vinden en die misschien
zelfs een deel van hun leven bepalen: hoe ze zich kleden, naar welke feestjes ze
gaan, welke vrienden ze maken, wat ze cool vinden, hoe ze tegenover de
maatschappij staan (als outsider, of net geëngageerd), … Muziek is dus meer dan
zomaar een leuk liedje op de radio.
Rock en geschiedenis
Rockmuziek werd vroeger geassocieerd met rebellie, (seksuele) vrijheid, een soort
anti-beweging, … Rock was een levensstijl- en houding, een filosofie bijna.
Rockmuzikanten hadden dan ook macht. Ze konden hun fans van hun boodschap
overtuigen, zelfs als dat een politieke boodschap was. Politiek - of anti-politiek - en
muziek staan dus helemaal niet zo ver van elkaar af. Heel wat van de werken die
getoond worden tijdens Contour 2011 bevatten historische verwijzigingen: naar
emancipatiebewegingen van Amerikanen van Afrikaanse afkomst, naar de
hippiebeweging, naar de tegenculturen van de jaren ’60 en ’70, …
Muzikanten vertellen een verhaal: voorbij de rede
Jongeren imiteren vaak de kledij en het woordgebruik van hun muzikale helden. Ze
bekijken aandachtig hoe hun idool zich kleedt, beweegt, zingt, praat, … Eigenlijk
kunnen pop- of rocksterren op die manier een verhaal vertellen zonder iets te
zeggen. Enkel door de manier waarop ze op een podium staan, enkel hun
aanwezigheid, is al betekenisvol voor hun publiek. Denk maar aan de statements die
Lady Gaga maakt met haar kledij, de hetze om de huidskleur van Michael Jackson,
de je m’en fou-houding van bepaalde sterren, de transformaties van Madonna (van
vamp tot zakenvrouw tot …?).
Muzieksterren communiceren op die manier op een visuele en muzikale manier,
zonder taal, voorbij de rede. ‘Voorbij de Rede’ verwijst naar een andere manier om
een boodschap te brengen, naar een alternatief voor de rationele, talige manier
waarop we normaal gezien communiceren.
De meeste kunstwerken die tijdens Contour 2011 te zien zijn, bevatten weing
gesproken taal. Het zijn kunstwerken die je moet ervaren, die je moet ondergaan. Ze
communiceren op een erg directe, zintuiglijke manier. Zo is er een werk dat je
(heel sterk) kan ruiken, een werk waarop gefietst kan worden, een werk dat je met
10
gesloten ogen moet bekijken, twee werken waarin je jezelf weerspiegeld ziet, en
vooral heel veel geluid, muziek en soms stilte.
Het ervaringsgerichte aspect van deze tentoonstelling uit zich ook in de vele
verwijzingen in kunstwerken naar de hallucinaties, alternatieve bewegingen,
tegenculturen en het drugsgebruik die tijdens de jaren ’60 en ’70 volop geassocieerd
werden met de rockcultuur.
De curator over ‘Sound and Vision: Beyond Reason’
“ Ik interesseer me in de manier waarop informatie kan doorgegeven worden via het
lichaam. Rockmuziek lijkt me een middel om dit te doen.”
“Ik ben geïnteresseerd in de manier waarop een bezoeker naar kunst kijkt. Via
(pop)muziek delen we sommige van onze meest belangrijke ervaringen.”
“Kunst en muziek kunnen een revolutionaire rol spelen in een maatschappij.”
11
5. De pers over Contour 2011
WWW.COBRA.BE
http://www.cobra.be/cm/cobra/expo/110826-sa-contour-chicks
HET JOURNAAL, 25 augustus 2011
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/journaal/2.17169/2.
17170/1.1094970
DE TIJD, Marc Holthof, 30 augustus 2011, ‘Psychedelica in een katholieke
stad’.
Het tweejaarlijkse festival Contour bestaat sinds 2003. De curator dit jaar is
Anthony Kiendl, een Canadees uit Winnipeg. Hij leidt er het Plug Institute voor
hedendaagse kunst en doceert architectuur aan de Universiteit van Manitoba.
Kiendl kiest onomwonden voor een utopisch uitgangspunt. Voor hem kan
kunst wel degelijk de wereld redden of toch een beetje iemands ogen openen.
Ook de betere pop- en rockmuziek ziet hij als een bevrijdende sociale factor.
Dus koos hij voor het thema 'Sound and vision: beyond reason' en voor
werken waarin muziek en hedendaagse kunst elkaar ontmoeten. Niet toevallig
wordt vaak de sfeer van de jaren 60 en zelfs de hippieperiode opgeroepen.
DE MORGEN, Jozefien Van Beek, 26 augustus 2011, ‘Hallucineren met
het gezin’.
Vijfde editie van Biënnale voor Bewegend Beeld in Mechelen focust op muziek
Mechelen l Death Metal, The Rolling Stones en Guitar Hero, het zijn niet
meteen namen die je verwacht in een tentoonstelling met hedendaagse
videokunst. Voor de vijfde editie van Contour, die vanavond opent, nodigde
curator Anthony Kiendl kunstenaars uit om iets te doen rond beeldende kunst
en muziek. Kiendl: 'Rockmuziek was een eufemisme voor seks. De lokroep
van rock is die van vrijheid en verzet.'
…
Een rode draad in de tentoonstelling lijkt wel de hallucinatie. Veel kunstenaars
laten zich inspireren door de sixties. Canadezen Luis Jacob en Noam Gonick
brengen met hun installatie 'Wildflowers of Manitoba' via psychedelische
beelden een ode aan de vrije liefde en de natuur.
Met 'Sound and Vision: Beyond Reason' onderzoekt Anthony Kiendl de
raakvlakken tussen geluid en hedendaagse beeldende kunst en daarbij
12
primeert steeds de lichamelijke ervaring op de rede.
DE STANDAARD, Jan Van Hove, 26 augustus 2011, ‘In beelden zit
muziek’.
De meeste werken leggen de link tussen beeld en rockmuziek. Kiendl maakt er geen
geheim van dat hij via de muziek een nieuw publiek hoopt te bereiken voor actuele
kunst, waar het anders aan zou voorbijgaan.
…
Luidruchtig, afwisselend en boordevol sixtiesnostalgie: zo is Contour 2011.
KNACK, Jan Braet, 7 september 2011, ‘Een verdraaid utopia’.
… kunstenaars die opnieuw (of nog altijd, zoals AMVK in de kelders van
station Mechelen Nekkerspoel) aansluiten bij een tegencultuur - trots van de
jaren zestig en zeventig, en aan een bescheiden heropleving bezig.
Zachtzinnig, zoals Edith Dekyndt, die de muziek van bloemen opspoort. Of
gewelddadig, bij Postcommodity, het collectief dat industrieel geproduceerde
cultuuridylles van het Westen te lijf gaat met auditieve terreurtechnieken.
METROPOLIS M, Xander Karskens, nummer 4 (augustus/september
2011), ‘Openbare belijdenissen’.
Door de strategieën te hanteren die de ratio pootje lichten… poogt de kunst
zich op verschillende manieren uit deze wurggreep lost te wurmen, om zich te
herbezinnen op haar unieke potentieel een waarachtige ervaring te creëren. Is
de beeldende kunst daarom wellicht jaloers op haar artistieke broer, de
(pop)muziek, vanwege haar intrinsieke capacitieti om op een directe manier te
communiceren, ‘voorbij de rede’?
<H>ART, Pieter Van Bogaert, 8 september 2011, ‘Kunst gaat pop’.
‘Sound and Vision: Beyond Reason’ is de titel van deze tentoonstelling. Kiendl
gaat terug naar de basis: naar het beeld en het geluid, die samen zorgen voor
de illusie van beweging.
…
Zo gaat het in deze tentoonstelling. Krassen, graffiti en tegencultuur uit een
niet te ver verleden verwijzen naar zoete dromen en doen spontaan verlangen
naar een niet te verre toekomst.
(zie bijlage1 : pers over Contour 2011 in het Nederlands, Frans en Engels)
13
6. Kunstenaars en kunstwerken per locatie
Op www.contour2011.be kan je bij elke kunstenaar een filmpje vinden waarin de
curator een introductie geeft op de kunstwerken. Deze filmpjes zijn ook op de
locaties zelf te zien op een i-padscherm.
Bekijk ook zeker de Facebook-pagina van Contour 2011. Hierop kan je filmpjes,
weetjes en foto’s terugvinden. Als jij of je leerlingen foto’s nemen tijdens jullie
bezoek, mogen jullie die ook op de Facebookpagina posten!
0. STATION MECHELEN-NEKKERSPOEL
ONTVOERINGSPLEIN
In de loop van de 20ste eeuw werden de spoorlijnen hier over de hele lengte
verhoogd. Dat maakte een veilige doorsteek mogelijk naar de groeiende buitenwijk
Nekkerspoel. Er is een voetgangers-tunnel die zowel naar de perrons als naar
Nekkerspoel leidt.
‘GARGLES FROM IPANEMA’ (2011)
Dennis Tyfus maakt een 60 minuten durende versie van ‘The Girl from Ipanema’, een
bossanovahit uit de jaren ’60.
http://www.youtube.com/watch?v=UJkxFhFRFDA
Door de constante herhaling van het nummer door de luidsprekers van het station
ontstaat een soort ‘muzak’; achtergrondmuziek zoals in winkelcentra en openbare
ruimtes. Op verschillende schermen in het station zie je beelden van exotische
dansers en psychedelische tekeningen. Het werk treedt in dialoog met het repetitieve
patroon van de tegels in de stationsgang, dat gelijkenissen vertoont met de
psychedelische kunst van de jaren ’80.
Weetje: eigenlijk hangen er in het station Mechelen-Nekkerspoel normaal gezien
geen digitale infoschermen. Contour zorgde voor deze schermen, maar veel mensen
denken dat NMBS voor de schermen zorgde of dat ze er al hingen.
DENNIS TYFUS (BEL) °1979
Tyfus gebruikt verschillende media door elkaar: van collages over performances tot
platen en tijdschriften. In ‘Gargles from Ipanema’ toont hij beelden die eruit zien alsof
ze door de computer zijn gegenereerd. In feite gaat het om handgemaakte
tekeningen. Ook de geluiden in de video’s komen van zijn eigen stem.
Weetje: de dame die danst in ‘Gargles from Ipanema’ is een goede kennis van de
kunstenaar.
1. STATIONSGEBOUW MECHELEN-NEKKERSPOEL
14
ONTVOERINGSPLEIN 12
Dit tweede station van Mechelen werd gebouwd in 1912 om de treinreizigers van
toen – de gegoede burgerij – dichter bij het centrum te brengen. De Vlaamse
neorenaissancestijl verwijst naar de 16de eeuw, een periode van welvaart voor de
stad. Het communicatie- bureau Lu’s Paragraph bevindt zich momenteel in het
gebouw. Binnenkort zal het pand waarschijnlijk terug als stationsgebouw gebruikt
worden.
Weetje: het stationsgebouw bevindt zich op het Ontvoeringsplein. Dat plein heet zo
omdat er tijdens de Eerste Wereldoorlog vanuit dit station, oorspronkelijk een
goederenstation, arbeiders weren afgevoerd (vandaar de naam) om in Duitsland te
gaan werken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden van hieruit duizenden joden
gedeporteerd naar concentratiekampen. Het Ontvoeringsplein is dus een beladen
plek met een trieste geschiedenis.
Gelijkvloers:
‘DRUMMED ROCK FILM’ (2011)
Op de openingsavond van Contour 2011 registreerde Jennifer West een liveoptreden van de Belgische kunstenares en drumster Lara Dhondt en haar band De
Bossen (in samenwerking met kc nOna). Tijdens een solo drumde Dhondt op stroken
filmrol (vastgekleefd op het drumstel), die West met allerlei producten had bewerkt.
De beschadigde film werd die nacht zelf nog door de kunstenares aan elkaar
vastgezet op een filmspoel, en de dag erna reeds vertoond. Dat resulteert in
hypnotiserende, abstracte beelden. Samen met de film wordt de videoregisratie van
de performance getoond. Het geluid van de drums vermengt zich met het geratel van
de projector. Geluid en beeld vormen op die manier één geheel.
JENNIFER WEST (USA) °1966
Jennifer West experimenteert graag rechtstreeks op film. Dat is de voortzetting van
een praktijk die – zeker in de USA – al sinds de jaren ’30 aan de gang is. Ze drenkt
filmnegatief in bijtende producten en stelt de emulsie bloot aan allerlei lichtbronnen.
Vaak bewerkt ze de filmrolletjes nog tijdens live performances.
Ander werk van Jennifer West, waarin ze filmrollen laat stuk skaten:
http://www.youtube.com/watch?v=q9aXOVzOeIA
Een voorbeeld van hoe zo’n stukgemaakte film eruit ziet:
http://www.youtube.com/watch?v=qr4rR292yBQ
Kelder:
‘BODIES’ (2011)
In de beklemmende kelderruimtes van het stationsgebouw werd onlangs een
performance van Club Moral gefilmd. De Antwerpse band van Anne-Mie Van
15
Kerckhoven bracht het nummer ‘Bodies’. De videobeelden van het optreden worden
vertoond op de plek waar ze zijn opgenomen. Wie afdaalt in de duistere kelders,
wordt omvergeblazen door het geluid van de muziek. Club Moral toont zich de
reputatie van noiseband meer dan waardig. ‘Bodies’ is een intense ervaring. Geluid,
architectuur en publiek worden één.
Bekijk beelden van de performance in de kelder en beluister het nummer ‘Bodies’:
http://www.youtube.com/watch?v=YdYj1JYrlSg
Weetje: omdat de ruimte erg klein was en de muziek erg luid, was de performance
nogal claustrofobisch voor het aanwezige publiek. Je kan hen observeren, maar ook
jezelf zien in een grote spiegel in de kelderruimte waar het werk wordt getoond. Wat
zie jij en wie ziet jou? Veel werken die tijdens Contour 2011 getoond worden spelen
een spel met de perceptie van de bezoeker/kijker/luisteraar. Dat komt omdat deze
biënnale een beroep wil doen op al je zintuigen: hoe ervaar jij kunst, hoe kijk jij naar
kunst, hoe verhoudt je je tegenover kunst, hoe hoor jij kunst, hoe voel jij kunst?
ANNE-MIE VAN KERCKHOVEN (BEL) °1951
Van Kerckhoven werkt met tekeningen, computergraphics, video’s en performances.
Muziek speelt een belangrijke rol. In 1981 richtte ze Club Moral op met haar partner
Danny Devos. ‘Bodies’ werd gebracht door Van Kerckhoven (elektronica), Devos
(zang), dEUS-lid Mauro Pawlowski (drums) en Aldo Struyf (bas).
Recent werk van Anne-Mie Van Kerckhoven in het MAS in Antwerpen:
http://www.youtube.com/watch?v=ofUvUcYGon4
2. SPEELGOEDMUSEUM
NEKKERSPOELSTRAAT 21
Toen Mechelen nog bekend stond als ‘meubelstad’ was de meubelzaak Nova een
begrip. Ze had een imposante toren en een kunstgalerie op de benevenverdieping.
Klanten van deze bloeiende zaak konden dus meubelen kopen in de winkel en kunst
- voor in hun pas gekochte salon – in de galerie.
Toen het bergaf ging met de Mechelse meubelindustrie, werd de toren gedeeltelijk
afgebroken. In de resterende verdiepingen bevindt zich ondertussen al jaren het
Speelgoedmuseum.
‘PROMOTING A MORE JUST, VERDANT AND HARMONIOUS
RESOLUTION’ (2011)
(‘Voor een meer rechtvaardige, groene en harmonieuze resolutie’)
Dit interactieve werk is een creatie voor Contour 2011. Postcommodity, een
kunstenaarscollectief uit het zuidwesten van de VS, demonstreert de gewelddadige
kracht van muziek. Wie door de ruimte wandelt, stapt op sensoren in de vloer. De
interactie tussen de bezoeker en de ruimte veroorzaakt een klankexplosie. De
geluidsflarden bestaan uit fragmenten van pop, heavy metal, punk en rock. Kan
16
muziek functioneren als een wapen? De toeschouwer wordt als het ware
ondergedompeld in een oorlogssituatie. (Opgelet: je zal schrikken van de harde
knal.)
POSTCOMMODITY (USA)
Postcommodity is een interdisciplinair (dat betekent dat ze met verschillende
kunstvormen- of disciplines werken) collectief van Native Americans (Native
Americans zijn eigenlijk indianen. Deze term wordt gebruikt omdat ze oorspronkelijk
in (Noord-)Amerika woonden en omdat de term ‘indianen’ niet erg respectvol is):
Raven Chacon, Cristóbal Martínez, Kade L. Twist, Steven Yazzie en Nathan Young.
Ze komen op voor de rechten en waarden van oorspronkelijke bevolkingsgroepen.
Weetje: Poscommodity haalde voor dit werk inspiratie uit de nabijheid van de NATO
in Brussel.
http://www.nato.int/cps/en/SID-CA372456-B9E937C3/natolive/what_is_nato.htm
Dit bracht hen op het idee om een werk te maken rond muziek en oorlogsvoering en
geweld.
Lees hier het educatieve statement van de kunstenaars. In deze tekst, door
henzelf geschreven, leggen ze een link tussen geweld, oorlogsvoering en
kapitalisme. Ze klagen de volgens hen agressieve, neoliberale, westerse
maatschappij aan waarin oorspronkelijke bevolkingsgroepen het onderspit delven.
Muziek en oorlog zijn altijd cultureel met elkaar verbonden geweest, psychologisch
en strategisch. Maar sinds de jaren 1980 is deze verbinding steeds ingewikkelder en
intenser geworden. De verspreiding van digitale technologieën, goedkope
productiemiddelen en een verspreide distributie van mechanismen voor de populaire
en alternatieve muziek zijn sterk verbeterd dankzij het aanbod van “culturele
wapens”, die gebruikt worden in de strijd om een wereldbeeld dat zowel de culturele
markten als de oorlogsindustrie bepaalt. Het resultaat is een steeds groter wordend,
gedecentraliseerd slagveld. Afwezigheid is een tactiek die gebruikt wordt op dat
slagveld: terwijl men onzichtbaar is, zijn er wel hoorbare en voelbare fysische en
psychologische sporen van aanwezigheid. Muziek en muziekflarden worden in dit
digitale tijdperk bijvoorbeeld constant geremixed en “herbruikt”. Ze kunnen
beschouwd worden als een soort geïmproviseerde explosieven, wapens die een
gewelddadig wereldbeeld verdedigen. Ze kunnen doelbewust gebruikt worden voor
consumptie, of passief ontvangen worden.
De directe en indirecte impact van de steeds groter wordende markten brengt
oorspronkelijke culturen en gemeenschappen uit balans. Ze worden beroofd van hun
schaarse, natuurlijke rijkdommen. Het is frappant dat de gevolgen van deze feiten
vaak door de maatschappij worden weggewuifd als een gevolg van democratie en
politieke legitimiteit.
3. MALTERIE PLETSERS
BERTHOUDERSPLEIN 51
Malterie Pletsers is een voormalige mouterij. Graan werd er omgezet in alcohol voor
17
bijvoorbeeld jenever, bier of whisky. Het gebouw werd in de jaren dertig van de
vorige eeuw ontworpen door de Mechelse architect Jos Chabot. De ronde ramen
verwijzen naar de zogenaamde Pakketbootstijl uit het interbellum.
Benedenverdieping:
‘BLOODY CREPUSCULAR MONSTROUS RAYS’ (2011)
(‘Bloederinge schemerige monsterlijke stralen’)
In deze nieuwe video, gemaakt in opdracht van Contour 2011, dwaalt een koppel
(gespeeld door leden van de groep Lazyblood) over oude wegen en door een kaal
landschap. Ze zwerven rond als in een droom en ontmoeten onderweg
vreemdelingen. Plots neemt het verhaal een absurde wending. Fridriksdottir en
Lazyblood werken regelmatig samen aan diverse projecten met dans, performance
en muziek. Ze halen hun inspiratie uit death metalmuziek, rookmachines,
bloedfonteinen, spaghettiwesterns en wouden.
Je zal merken dat dit werk een beroep doet op je geurzin! De vele, gedroogde
stokvissen in deze installatie ruiken namelijk nogal sterk…
GABRIELA FRIDRIKSDOTTIR & LAZYBLOOD (ISL)
Gabriela Fridriksdottir tekent, schildert, doet performances en maakt installaties,
video’s en films. Ze werkt vaak samen met muzikanten onder wie Björk. De band
Lazyblood werd opgericht door muzikant Valdimar Johannsson en performer Erna
Omarsdottir, die zowel in Ijsland als in Brussel verblijven.
Filmpjes van een performance van Lazyblood tijdens het Kunstenfestivaldesarts in
Brussel afgelopen lente:
http://www.youtube.com/watch?v=qWa36_q-K0Y&feature=player_embedded
http://www.youtube.com/watch?v=qO2LCEuJEgk&feature=youtu.be
Eerste verdieping:
'COMPOSITION #7’ (2009)
Cory Arcangel bewerkt de populaire videogame Frets on Fire (Vurige Snaren), op
zijn beurt afgeleid van Guitar Hero. Op een plastic gitaarconsole kan je de noten op
een scherm naspelen. Arcangel vervangt de rockmelodie van de game door de
minimalistische ‘Composition 1960 #7’, in 1960 gecreëerd door de Amerikaan La
Monte Young. De speler kan maar twee noten aanslaan die minutenlang aanhouden.
Je kan een topscore halen zonder veel moeite. Iedereen met vingers en geduld kan
een gitaarheld worden dankzij ‘Composition #7’.
CORY ARCANGEL (USA) °1978
Arcangel is een kunstenaar, componist en performer. Hij maakt creaties aan de hand
van digitale en technologische media. Arcangel is een vaardige hacker. Hij is gekend
om zijn bewerkingen van YouTube-filmpjes, computerprogramma’s en videogames.
18
Wat inspireert Cory Arcangel tot het maken van kunst? De kunstenaar stuurde het
volgende filmpje door naar het Contourteam…
http://www.youtube.com/watch?v=O5V-FlgqHjI&feature=share
4. BLEEKSTRAAT 7
Bleekstraat 7 is een statig herenhuis uit 1648 met karakteristieke trapgevels en
getrapte dakkapellen. Het gebouw is momenteel eigendom van een arts en huisvest
de Vlaamse Reumaliga.
Benedenverdieping:
‘TARANTISM’ (2007)
Tarantisme is volgens Zuid-Italiaanse volkslegendes een ziekte die wordt
veroorzaakt door een beet van de wolfsspin of tarantula. De zieken ijlen, vertonen
stuiptrekkingen en voelen zich misselijk. Eeuwenlang geloofde men dat de
symptomen verholpen konden worden door uitzinnig te dansen. Daaruit is de
Tarantella voortgekomen, een wilde dans. Koester liet zich inspireren door deze
onbeheerste bewegingen. Hij filmde een groep professionele dansers terwijl ze de
grenzen van hun lichaam verkennen. De film is opgebouwd rond verschillende
choreografieën, elk met hun eigen spelregels.
Een documentaire over tarantisme:
http://www.youtube.com/watch?v=E6fB4oInT7A
Een Italiaanse huwelijkstarantella uit ‘The Godfather’:
http://www.youtube.com/watch?v=u2dQeAaoSaI
JOACHIM KOESTER (DNK) °1962
Koester toont de verhalende kracht van cultuur. Vaak lokt hij de kijker met mooie
beelden. Hij interesseert zich voor de manier waarop een cultureel fenomeen in de
loop van de tijd verandert, en zich aanpast aan nieuwe noden en betekenissen.
Eerste verdieping:
‘MYODESOPSIES, [BEFORE LIFE], SONGS BASED ON THE LYRICS
OF MYODESOPSIES’ (2001-2011)
Myodesopsie is een medische term die verwijst naar een optische illusie. Het gaat
om vlekjes die voor onze ogen lijken te zweven. In werkelijkheid zijn het schaduwen
op ons netvlies, veroorzaakt door een afwijking in het oog (de afwijking bestaat uit
een overblijfseltje van je embryonale fase in je oog. De kunstenares verwijst hiernaar
in de titel van het werk: ‘before life’).
19
Dekyndt bootst dit fenomeen na met behulp van een lichtscherm. Hoe langer je in het
witte licht kijkt, hoe meer dansende sliertjes en stipjes tevoorschijn komen. Al kijkend
creëer je zelf je bewegend beeld. De kunstenares is meer geïnteresseerd in de
klanken van de taal dan in de exacte betekenis van woorden. Ze beschrijft het
medische begrip ‘myodesopsie’ in een poëtische tekst die in verschillende
muziekgenres wordt uitgevoerd.
Op de muren van de ruimtes kleven teksten met uitleg over het fenomeen
‘Myodesposies’: enerzijds een wetenschappelijke tekst, anderzijds een poëtische
interpretatie van het fenomeen door de kunstenares.
UIt verschillende cd-spelers weerklinkt muziek: de kunstenares vroeg aan
verschillende muzikanten om de – poëtische – tekst op muziek te zetten. Je hoort de
tekst in allerlei verschillende uitvoeringen en muziekgenres.
EDITH DEKYNDT (BEL) °1960
Van deze kunstenares is (als enige in het rijtje kunstenaars van
Contour 2011) een tweede werk te zien op locatie 8.
Edith Dekyndt stelt de manier waarop we dingen waarnemen in vraag. Ze benadert
voorwerpen en ruimtes vanuit een bijzonder perspectief. Met behulp van
verschillende media creëert ze een unieke kijk- en luisterervaring.
Een constante in het werk van Dekyndt zijn de verwijzingen naar wetenschap,
technologie, optica en taal. Hoewel ze een grote interesse heeft voor deze
onderzoeksvelden, is ze vooral begaan met de limieten van het rationele,
wetenschappelijke denken. Haar – vaak poëtische – creaties getuigen van een rijke
fantasie.
5. BIMSEM
Deze school met internaat ontstond uit een fusie van het Berthoutinstituut en het
Klein Seminarie. Ze omvat delen van vroegere stadspaleizen van rijke adel, zoals het
Hof van Coloma. De kapel dateert uit 1830. Ze werd jarenlang gebruikt als
studiezaal. Haar gewelven zaten verborgen onder valse plafonds. Onlangs werd ze
‘herontdekt’.
‘ROTARY PSYCHO-OPTICON’ (2008)
Dit werk is gebaseerd op een podiumrekwisiet, gemaakt voor de Britse heavy
metalband Black Sabbath. Je kon de groep zien optreden tegen een dergelijke
achtergrond, toen ze in de jaren ’70 het nummer ‘Paranoid’ zongen in een
televisieprogramma van de RTBF: http://www.youtube.com/watch?v=kz_6jagv_D4
(Herken je Ozzy Osbourne in het filmpje?)
Graham creëerde een kinetische sculptuur. De installatie doet denken aan de
ronddraaiende optische schijven van Marcel Duchamp en aan psychedelische
beelden. Ze wordt in beweging gebracht door op een fiets te trappen die ermee
verbonden is.
RODNEY GRAHAM (CAN) °1949
20
Rodney Graham staat bekend om zijn compromisloze intellectuele kunst. Hij
bespeelt een breed gamma van media: fotografie, film, video, muziek, installaties,
sculpturen, schilderijen en boeken. In vele werken is er een historische verwijzing. Hij
brengt bijvoorbeeld rockmuziek uit de jaren ’70 in relatie met beeldende kunst.
‘BAND’ (2009)
Pendleton herwerkt zowel de vorm als de inhoud van Jean-Luc Godard’s
documentaire ‘Sympathy for the Devil’ uit 1968:
http://www.youtube.com/watch?v=D8K6SUFt9Vs
Godard toonde lange flarden van repetities en opnames van The Rolling Stones, de
supersterren van die tijd. Pendleton doet hetzelfde met de alternatieve postpunkband Deerhoof. Ook hij toont beelden van protestbewegingen zoals de Black
Panthers (een beweging die opkwam voor de rechten van Afro-Amerikanen) en van
de politieke chaos na de moorden op de Kennedy’s. Pendleton belicht de culturele
verschuivingen tussen de jaren ’60 van Godard en het heden. Hij gebruikt de taal van
de avant-gardefilm, maar werpt vragen op over de huidige experimentele kunst. HIj
toont hoe het verleden nog actueel kan zijn, maar interpreteert het op zijn geheel
eigen manier.
Beluister het nummer dat de Canadese band Deerhoof in het filmpje maakt:
http://soundcloud.com/polyvinyl-records/11-deerhoof-i-did-crimes-for-you
ADAM PENDLETON (USA) ° 1984
Adam Pendleton is een nog erg jonge kunstenaar. Hij haalt vaak zijn inspiratie uit
bestaande kunstwerken. Hij eigent zich brokstukken van de visuele cultuur toe en
herdenkt ze op zijn manier. De kunstenaar voelt zich duidelijk aangetrokken tot de
experimentele films van Jean-Luc Godard. Hij verwijst bijvoorbeeld in zijn fotowerken
naar diens ‘A Bout de Souffle’.
6. SINT-PIETER-EN-PAULKERK
KEIZERSTRAAT 1
Een barokkerk, door de jezuïeten gebouwd in de jaren 1670-77. Het interieur bevat
talrijke verwijzingen naar Sint-Franciscus Xaverius, één van de eerste jezuïeten die
als missionaris naar verre streken ging. De preekstoel (ca.1700) toont de
verspreiding van het christelijke geloof over vier werelddelen (toen dacht men dat er
maar vier werelddelen bestonden).
‘DREAMACHINE’ (1960)
De ‘Dreamachine’ is een uitvinding van Brion Gysin en Ian Sommerville uit 1960. Ze
lieten zich inspireren door onderzoek van het zenuwstelsel. Hun toestel bestaat uit
een cilinder met uitsnijdingen en daarin een lamp, gemonteerd op een platenspeler.
Terwijl de cilinder ronddraait, valt het licht van de lamp door de spleten met een
snelheid van 8 tot 13 flitsen per seconde. Deze flitsen stimuleren de alfagolven in het
brein, wat een hallucinante visuele ervaring kan veroorzaken. De ‘Dreamachine’
21
wordt bestempeld als het eerste kunstwerk dat je met gesloten ogen kan ‘bekijken’.
Op die manier ervaar je het effect van het flikkerende licht het best.
Tip: Neem je tijd om rustig voor een ‘Dreamachine’ te zitten. Wat zie je? (Opgelet:
niet geschikt voor mensen met epilepsie.)
Weetjes:
-
Brion Gysin zou op het idee voor het maken van de ‘Dreamachine’ zijn
gekomen toen hij met gesloten ogen op een trein zat en het licht van de zon
zag flikkeren achter zijn gesloten oogleden.
-
Gysin droomde ervan dat elk gezin zijn televisie zou vervangen door een
‘Dreamachine’ en ‘s avonds samen gezellig in een roes rond de machine zou
zitten. Daarom zorgde hij ervoor dat het kunstwerk rechtenvrij is en maakte hij
de instructies voor het maken van de ‘Dreamachine’ openbaar, zodat iedereen
er eentje kan maken.
VIA DEZE LINK KAN JE INSTRUCTIES VINDEN OM ZELF MET JE LEERLINGEN
EEN ‘DREAMACHINE’ TE MAKEN:
http://www.10111.org/0.php?wakka=DreamachinePlans
BRION GYSIN (GBR/CAN, °1916 – †1986) IAN SOMMERVILLE
(GBR, °1940 – †1976)
Gysin was schilder, schrijver en performancekunstenaar. Sommerville was
elektronicaspecialist. Ze ontmoetten elkaar in het Parijs van de jaren ’50. Beide
mannen waren betrokken bij de Beat Generation rond de Amerikaanse auteur
William S. Burroughs. Dat waren rebelse schrijvers en creatievelingen die de toon
zetten voor de hippiecultuur in de jaren ’60. Ze waren tevens berucht om hun wilde
levensstijl en drugsgebruik.
Meer info over de Beat Generation: http://nl.wikipedia.org/wiki/Beat_Generation
7. SINT-ROMBOUTSCOLLEGE
LANGE HEERGRACHT 20
Het Sint-Romboutscollege is sinds 1863 gevestigd tussen de Veemarkt en de Lange
Heergracht. Het kerndeel van de voorgevel is het 17de-eeuwse Hof van Prant. De
school werd stelselmatig uitgebreid in diverse bouwstijlen. De feestzaal werd
ingewijd in 1932 onder de naam ‘Kardinaal Mercierzaal’. Er werden ook vaak films
vertoond. Sommigen zeggen dat er vroeger “stichtelijke films” voor de leerlingen
werden getoond, als alternatief voor de films in de bioscopen.
‘FOLLOWING ELVIS PRESLEY'S HANDS IN JAILHOUSE ROCK’
(2011)
Pierre Bismuth werkt aan een serie ‘Following the…hand…’. Hij projecteert een film
op een wand van plexiglas. Ondertussen volgt hij met een zwarte pen nauwgezet de
22
bewegingen die een centrale figuur met één of twee handen maakt. De abstracte
tekeningen die daaruit voortkomen zet hij voor dit werk om in 16mm-film. Die
projecteert hij als een tekenfilm, in de letterlijke betekenis van het woord. Bismuth
volgt de beide handen van Elvis Presley terwijl de zanger in een film het nummer
‘Jailhouse Rock’ brengt (1957). Zo ontstaat een visueel spoor van het fysieke
optreden van Elvis. De kunstenaar toont hoe het lichaam van Elvis als
communicatiemiddel fungeert.
‘Jailhouse Rock’: http://www.youtube.com/watch?v=tpzV_0l5ILI
PIERRE BISMUTH (FRA) °1963
Bismuth formuleert zijn kunstenaarschap als volgt : “Ieder van ons creëert
onophoudelijk, door zijn manier van leven en beleven van de werkelijkheid. De enige
kwaliteit van de kunstenaar is dat hij zich ervan bewust is en het duidelijk maakt in de
context van kunst en met eerbied voor de artistieke conventies die hij onderschrijft”.
Weetje: Pierre Bismuth schreef mee aan het scenario van de film ‘Eternal Sunshine
of the Spotless Mind’ (met Kate Winslet en Jim Carrey) en won er en samen met de
andere scenarioschrijvers een Academy Award voor in 2005.
8. OUDE STADSFEESTZAAL
FREDERIK DE MERODESTRAAT 28
Deze zaal – oorspronkelijk van een middelbare meisjesschool – werd gebouwd aan
het eind van de 19de eeuw. De architect sprong vrij om met stijlkenmerken. Net zoals
in de Italiaanse renaissance liet hij Dorische zuilen op de benedenverdieping
plaatsen en Ionische op de galerij. In de gevel zitten dan weer verwijzingen naar het
classicisme.
‘THE PAINTER’S ENEMY’ (2011)
(‘De vijand van de schilder’)
Dit nieuwe werk legt verbanden tussen muziek en biologie. In een verhaal uit 1956
beschrijft de Engelse auteur J.G. Ballard (http://nl.wikipedia.org/wiki/J.G._Ballard)
een toekomst waarin mensen melodieën kunnen horen die planten uitzenden. In
1990 ontdekt de wetenschapper (en musicus) Joel Sternheimer hoe muziek het
leven van planten kan stimuleren. Bovendien kunnen planten zelf ‘muziek maken’ als
de patronen van plantenmoleculen worden omgezet in een frequentie die mensen
kunnen horen. Dekyndt heeft dergelijke geluidsgolven samen met een componist
vertaald in muziek voor de theremin, een vreemdsoortig elektronisch instrument dat
je vanop een afstand bespeelt.
Hoe bespeel je een theremin? http://www.youtube.com/watch?v=cd4jvtAr8JM
‘The Painter’s Enemy’ toont een boeket rozen in een prachtige, verduisterde
feestzaal. In de ruimte hoor je “de muziek van de rozen”, met andere woorden: de
genetische code van de rozen, omgezet naar muziek, gespeeld op een theremin. Het
“geluid van de rozen” wordt begeleid door kleuren, die bij de klanken horen. Hiervoor
liet de kunstenares zich inspireren door het fenomeen synesthesie. Synesthesie
23
komt voor bij sommige mensen. Het betekent dat wanneer een zintuig wordt
geprikkeld (bijvoorbeeld het gehoor), men ook gewaarwordingen van een ander
zintuig ervaart (men ziet bijvoorbeeld een kleur). Eigenlijk komt het erop neer dat
mensen bijvoorbeeld muziek horen, en daarbij kleuren zien; ze “horen dus kleuren”.
Meer info over synesthie op: http://www.synesthesie.nl/nlsynpag.htm#Wat%20is
Verder horen er audioguides bij het kunstwerk, die uitleg geven bij de tekeningen en
foto’s die in de ruimte te zien zijn en achtergrondinformatie verschaffen over ‘The
Painter’s Enemy’.
EDITH DEKYNDT (BEL) °1960
Van deze kunstenares is (als enige in het rijtje kunstenaars van
Contour 2011) een tweede werk te zien op locatie 4.
Edith Dekyndt stelt de manier waarop we dingen waarnemen in vraag. Ze benadert
voorwerpen en ruimtes vanuit een bijzonder perspectief. Met behulp van
verschillende media creëert ze een unieke kijk- en luisterervaring.
Een constante in het werk van Dekyndt zijn de verwijzingen naar wetenschap,
technologie, optica en taal. Hoewel ze een grote interesse heeft voor deze
onderzoeksvelden, is ze vooral begaan met de limieten van het rationele,
wetenschappelijke denken. Haar – vaak poëtische – creaties getuigen van een rijke
fantasie.
9. DE GARAGE
ONDER-DEN-TOREN 12
De Garage is de Ruimte voor Actuele Kunst die behoort tot het Cultuurcentrum
Mechelen. De oorspronkelijke U-vorm van de garage is er nog in te herkennen. In het
afgelopen jaar zijn er individuele tentoonstellingen geweest van onder meer schilder
Joris Ghekiere (BEL) en thematentoonstellingen zoals ‘Multiple Solitude’.
‘ENDLESS SONG’ (2011)
Een readymade is een kunstwerk dat bestaat uit bestaande of gevonden
voorwerpen. Dit kunstwerk bestaat uit zelfgemaakte objecten plus een aantal
bestaande of gevonden voorwerpen, het is dus deels readymade.
In ‘Endless Song’ probeert het collectief Chicks on Speed (COS) je op een andere
manier te laten kijken naar dagelijkse voorwerpen in het licht van kunst, muziek en
mode. COS creëert voor de opening van de biënnale een werkplaats in De Garage.
Ze maken ter plekke een installatie waarin ze een recente uitvinding verwerken: de
E-shoe, een damespump met gitaarsnaren: http://www.chicksonspeed.com/e-shoe/
De installatie fungeert als een soort getuige van de performance die Chicks on
Speed in De Garage bracht op de openingsavond van Contour 2011: filmpjes,
technisch materiaal, muziek, notities, … zijn getuigen van de aanwezigheid van de
dames in Mechelen in augustus.
24
Het werk van Chicks on Speed heeft een feministische inslag. De curator wou hen
daarom graag aan bod laten komen, als alternatief voor de overwegend mannelijke
rockwereld. De Chicks spelen met rolpatronen rond vrouwen en mannen in onze
maatschappij (ze hebben bijvoorbeeld de gitaar, een mannelijk “fetisjobject” en de
schoen, een vrouwelijk “fetisjobject” in één object verenigd; de e-shoe).
In een reportage van cobra.be geven de dames meer uitleg over hun installatie
(vanaf minuut 2’22”):
http://www.cobra.be/cm/cobra/expo/110826-sa-contour-chicks
CHICKS ON SPEED (AUS/DEU/ESP/USA)
COS werd in 1997 opgestart door onder meer Alex Murray-Leslie (AUS) en Melissa
Logan (USA). Het is een multidisciplinaire kunstgroep met de doe-het-zelf-attitude
van echte punkers. Ze ontwerpen hun eigen kleren en hun beeldend werk fungeert
vaak als rekwisiet tijdens hun muzikale performances. Ze proberen de grenzen
tussen kunst, mode, en muziek met technologie te doen wegvallen.
Weetje: De dames van Chicks on Speed traden al twee keer op Pukkelpop op.
‘We don’t play guitars’, een hit van Chicks on Speed:
http://www.youtube.com/watch?v=sK9XQLSpFBA&ob=av2e
10. CULTUURCENTRUM MECHELEN
MINDERBROEDERSGANG 5
Ooit stond hier een Minderbroedersklooster met binnenhof, gastenverblijven en
ziekenvertrekken. De kerk, het enige wat er nog van overblijft, dateert van begin 17 de
eeuw. In 1796 werd de orde verjaagd. Vandaag wordt de plek gedeeld door het
Cultuurcentrum, de Academie voor Beeldende Kunsten en het Conservatorium.
Buiten op het plein:
'PERFORMANCE PAVILION FOR A CATHOLIC CITY' (2011)
Dan Graham creëert een structuur die bedoeld is als ruimte voor performances en
ontmoetingen. Het paviljoen is opgevat als een soort podium. Je ziet jezelf
weerspiegeld in het glanzende oppervlak. De kunstenaar wil je doen nadenken over
de relatie tussen performer en publiek. Het spiegelglas en staal veroorzaken een
optisch effect: door de gaatjes in het staal ontstaat een gevlamd patroon. Het doet
denken aan lichtshows van rockconcerten en aan de psychedelische ervaringen die
we met de rockcultuur associëren. Het paviljoen wil zijn bezoekers verleiden tot
interactie, zowel op grote als op meer intieme schaal.
Weetje: net zoals heel wat andere kunstwerken die deel uitmaken van Contour 2011,
doet dit werk je nadenken over hoe je jezelf verhoudt tot kunst. Waar bevind jij je in
de ruimte? Waar bevindt het kunstwerk zich in de ruimte? Hoe verhoud je je tot het
kunstwerk? Wat zie je? Zie je jezelf? Kan je het kunstwerk aanraken? Kan je deel
uitmaken van het kunstwerk?
25
Denk maar aan de werken van Edith Dekyndt: zij speelt ook een spel met je
zintuigen en zet je vaak op het verkeerde been: Wat zie je of hoor je? Wat is er echt
en wat niet? Kan je nog verbanden leggen met andere kunstwerken?
MEER INFO OVER HET PAVILJOEN KAN JE VINDEN ONDER HET TITELTJE:
PUBLIEKE KUNST IN DE PUBLIEKE RUIMTE
DAN GRAHAM (USA) °1942
Dan Graham is een uiterst veelzijdig kunstenaar, kunst- en architectuurcriticus en
auteur. Hij treedt bewust buiten de grenzen van de traditionele exporuimte met de
paviljoenen die hij ontwikkelt vanaf de jaren ’70. Zowel architectuur als rockmuziek
inspireren hem. Zo maakte hij een sterke documentaire over de impact van de
muziek van zijn jeugd: ‘Rock My Religion’.
‘Rock My Religion’: http://www.youtube.com/watch?v=h0ERMLF9pkc
Graham werkt vaak rond de relatie tussen ruimte en toeschouwer. Hij onderzoekt wat
er gebeurt met het publiek wanneer hij experimenteert met de grenzen tussen private
en publieke ruimtes. Zijn werk bevindt zich op het snijpunt tussen beeldende kunst
en architectuur. De blik van de toeschouwer speelt daarbij een essentiële rol.
Exporuimte op de eerste verdieping van het Cultuurcentrum:
‘WILDFLOWERS OF MANITOBA’ (2007)
Een groepje jongens leeft zich uit te midden van de schoonheid van de Canadese
prairies. Het werk toont een utopische terugkeer naar de natuur: zalig en sensueel.
Deze prikkelende, niet-verhalende beelden zijn een echo van de alternatieve cultuur
van eind jaren ’60, met experimenten in collectief wonen, milieu-activisme en
seksuele bevrijding. Het was een tijd van feminisme en homoseksuele outing. De
idyllische muziek dateert van iets later en is van Harmonium uit Québec (CAN), een
band die een separatistische boodschap uitdroeg. De halve bolvorm van de
installatie verwijst naar de futuristische vormgeving van de jaren ’60 en ’70 en is
geïnspireerd op de ontwerpen van Buckminster Fuller (http://www.bfi.org/aboutbucky).
Harmonium, ‘Histoire sans Paroles’:
http://www.youtube.com/watch?v=aQFp67VoiDA&feature=related
LUIS JACOB & NOAM GONICK (CAN)
Luis Jacob (°1971) creëert video’s, installaties, schilderijen, tekeningen, collages,
foto’s en objecten. Hij is ook bekend als curator en kunsttheoreticus. Noam Gonick
(°1973) is filmmaker en scenarist.
Interview (in het Engels) met de kunstenaars over het werk:
http://video.google.com/videoplay?docid=-696751155882417666
26
7. Bewegend beeld?
De term ‘bewegend beeld’ verwijst naar films, video’s en installaties. Het zijn
letterlijk “beelden die bewegen”. Vroeger heette Contour de “biënnale voor
videokunst”, maar bewegend beeld dekt de lading beter. Er is namelijk zoveel meer
kunst waarbij beelden bewegen dan enkel video’s. Denk maar aan films, of aan een
installatie zoals de ‘Rotary Psycho-Opticon’, waarbij beelden in beweging worden
gebracht door een fiets.
‘Moving image’ en ‘images en mouvement’ zijn gevestigde termen in het Engels en in
het Frans. In het Nederlands spreken we over ‘bewegend beeld’.
Kunstenaars die met bewegend beeld werken, betrekken daarbij ook vaak andere
media en kunstvormen, zoals fotografie, teken- schilderkunst, performance (denk
maar aan Chicks on Speed, Anne-Mie Van Kerckhoven en Jennifer West), dans
(denk maar aan Joachim Koester), muziek en geluid in het algemeen (daarvan is
Contour 2011 een goed voorbeeld), digitale kunst (animaties, videogames,
internetkunst; denk maar aan Cory Arcangel).
Binnen het domein van de beeldende kunsten (beeldhouwkunst, schilderkunst, …)
wint bewegend beeld steeds meer aan terrein. Het is bijna niet meer weg te denken
uit musea en tentoonstellingen van hedendaagse beeldende kunst.
Videokunst ontstond in de jaren ’60, het was een nieuw – digitaal – medium en was
erg experimenteel binnen de kunstwereld in die tijd. Ondertussen is het een
geaccepteerde kunstvorm en maken kunstenaars vaak gebruik van video.
In de jaren ’70 probeerden videokunstenaars zich af te zetten tegen televisie.
Televisie was, net zoals video, met een videocamera gefilmd en ook op een klein
scherm te zien. Toch probeerden de kunstenaars duidelijk te maken dat video iets
heel anders is dan televisie. Ze deden dat door videokunst op een erg persoonlijke,
lichamelijke manier te gebruiken, waarbij ze vaak hun eigen lichaam (en hun eigen
performances) filmden. Ze toonden ook hoe televisie de waarheid verdraait door de
montagetechnieken (knippen, plakken) duidelijk te tonen en te “ontmaskeren” in hun
video’s. Anderzijds speelden ze ook met de technische mogelijkheden van
videocamera’s die de televisie net niet ten volle kon benutten: special effects,
versnelde en vertraagde beelden, vervaagde en onherkenbaar gemaakte beelden,…
Videokunstenaars zetten zich niet alleen af tegen de televisie, maar ook tegen film.
Video werd vaak als een minderwaardige, onvolmaakte versie van film bekeken. De
videokunstenaars probeerden te tonen dat video een ander medium is dan film, met
zijn eigen sterktes en zwaktes. Ze zetten zich af tegen film door vaak niet verhalend
te werken, in tegenstelling tot films (die een – meestal chronologisch - verhaal
vertellen). Videokunstenaars voerden dus eigenlijk een soort strijd voor de
(h)erkenning van videokunst als een kunstvorm op zich, autonoom van film of
televisie.
Eind jaren ’80, begin jaren ’90 veranderde er iets: geleidelijk aan ontstond er een
vervaging tussen de verschillende media. Schilders gebruikten nu bijvoorbeeld
ook video, videokunstenaars maakten animaties van tekeningen, filmmakers
27
maakten video’s, en videokunstenaars maakten films en documentaires, dansers
werkten met video, videokunstenaars begonnen een ruimte in te nemen door middel
van installaties met daarin (bewegende) beelden. Zelfs theatermakers begonnen met
film en video te werken.
Misschien is dit fenomeen, interdisciplinaire kunst (kunst die gebruikt maakt van
verschillende media en disciplines), een onderdeel van het postmoderne
verschijnsel van het verdwijnen van de Grote Verhalen: alle zekerheden
verdwenen, het bestaan van De Waarheid werd in vraag gesteld en in de kunst
vervaagde de grens tussen Hoge Cultuur (schilderkunst, beeldhouwkunst,…) en
Lage Cultuur (televisie, video,…).
Dankzij de technologische vooruitgang (lichtere en meer nauwkeurige camera’s,
geavanceerde montageprogramma’s op de computer, projectie op flatscreens en op
grotere schermen, gebruik in interactieve installaties) is videokunst sterk
geëvolueerd. Sommige videokunstenaars grijpen terug naar film, omdat ze in dit
digitale tijdperk opnieuw verlangen naar het vakmanschap van film en naar
zoemende projectoren. (In Contour 2011 wordt er door Joachim Koester en Jennifer
West gebruik gemaakt van een 16 mm filmprojector. Uitleg over16 mm film:
http://nl.wikipedia.org/wiki/16mm-film)
Omdat bewegend beeld zo aanwezig is in onze maatschappij (in supermarkten,
winkels, in de muziekwereld, …) werd het voor de kunstenaars enerzijds moeilijker
om zichzelf te onderscheiden en de aandacht van mensen te trekken. Bewegend
beeld is overal: op school, op straat, op Facebook, op YouTube, … Anderzijds werd
de kunstenaar actief op een breder gebied, omdat er meer mogelijkheden zijn.
Video-kunst is een voorbijgestreefde, te eng geworden term. Daarom spreekt men nu
liever over bewegend beeld.
Extra informatie over videokunst (bewegend beeld wordt hier nog videokunst
genoemd) op wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Videokunst.
28
8. Muziek en bewegend beeld
Muziek en bewegend beeld, een vreemde combinatie?
Denk dan maar eens aan:
- videoclips, MTV, TMF
- YouTubefilmpjes
- filmmuziek
- stomme films die begeleid werden door een live orkest
- documentaires over muzikanten
- muzikanten die ook kunstenaar zijn
- kunstenaars die muziek maken
Geluid en beeld gaan vaak hand in hand. Contour 2011 doet niet alleen een beroep
op het kijken, maar maakt je ook bewust van de andere zintuigen die je gebruikt bij
het ervaren van bewegend beeld in het bijzonder en kunst in het algemeen.
29
9. Bewegend beeld in een maatschappij in beweging
De tijd dat beelden enkel in de bioscoop en op jouw televisiescherm bewogen is al
lang voorbij. Tegenwoordig bekijk je series en films op de computer of via internet, op
YouTube, maak je zelf filmpjes met je gsm, plaats je zelf bewegend beeld op
Facebook op op YouTube, bekijk je reclamefilmpjes op panelen op straat en in de
supermarkt en bekijk je zelfs filmpjes op school (op internet of in de klas).
Bewegend beeld is… overal. Hoe ga je om met een maatschappij in beweging?
Besef je wel door hoeveel beelden je omgeven wordt? En waar komen die beelden
vandaan? Wie heeft ze gemaakt? En waarvoor zijn ze bedoeld? En wat gebeurt er
met de beelden die jij zelf verspreidt?
Verdrinken we in de huidige gemediatiseerde maatschappij, drijven we er willoos
op mee, zwemmen we tegen de mediastroom in, of vinden we er vlotjes onze weg
in? Media-educatie en een bewuste omgang met media kan een kompas vormen
voor leerlingen en hen doen nadenken over de beelden waarmee ze dagelijks
bewust – en vaak onbewust – geconfronteerd worden, of die ze zelf creëren.
Contour 2011 kan een alternatieve manier zijn om na te denken over de rol die
beelden kunnen spelen en over de evidentie (of net over het niet-evidente) van
bewegend beeld.
Heel wat info over mediawijsheid kan je vinden op:
http://www.platformrondmediawijsheid.be/
Zie ook: Voorbereiding op een bezoek aan Contour 2011. In dit onderdeel kan je
vragen vinden die ingaan op mediawijsheid en die een insteek voor Contour 2011
kunnen vormen.
30
10.
Publieke kunst in de publieke ruimte
Wat is de publieke ruimte?
De publieke ruimte kan zich zowel binnen als buiten bevinden: in gebouwen, in de
open lucht, op zichtbare plaatsen in een stad. De publieke ruimte kan een voormalig
stationsgebouw zijn, een kerk, een bioscoop, een park, een plein, een meer, …
Wat is publieke kunst?
Publieke kunst is kunst die doorgaans buiten de context van een museum of een
traditionele tentoonstellingsruimte (zoals een galerie) wordt getoond, ook al kan een
museum of galerie wel degelijk gebruikt worden om er publieke kunst te tonen.
Publieke kunst omvat zowel tijdelijke als permanente kunstwerken, interactieve
kunst, sociaal georiënteerde kunst, locatiegebonden kunst, procesmatige
kunstprojecten, …
Duidelijke voorbeelden van publieke kunst in de publieke ruimte zijn ‘Gargles from
Ipanema’ van Dennis Tyfus in het station Mechelen-Nekkerspoel en ‘Performance
Pavilion for a Catholic City’ van Dan Graham op het plein voor het Cultuurcentrum
Mechelen, maar ook de ‘Dreamachine’ van Gysin & Sommerville in de Sint-Pieter-enPaulkerk (een kerk is een publieke ruimte) is een publiek kunstwerk in een publieke
ruimte.
De paviljoenen van Dan Graham
Dan Graham, ‘Star of David Pavilion for Schloss Buchberg’ (1989-96)
Twee-zijdig spiegelglas, staal, waterbassin.
Collectie: Schloss Buchberg, Gars am Kamp, Oostenrijk.
De paviljoenen van Dan Graham zijn constructies, uit staal en glas gemaakt. Ze
bevinden zich op het snijpunt tussen kunst en architectuur. De paviljoenen creëren
een ruimte die de kijker desoriënteert. Graham zorgt er zo voor dat zijn publiek op
een andere manier met zijn ruimtelijke omgeving moet omgaan en een dialoog moet
aangaan met de ruimte waarin hij zich bevindt.
31
Binnen de context van de Biënnale voor Bewegend Beeld, waarin de dialoog tussen
bewegend beeld en architectuur centraal staat, past een paviljoen van Graham
uiteraard perfect. Muziek, architectuur en bewegend beeld komen samen in een
artistieke constructie van glas en staal, speciaal voor de biënnale door de kunstenaar
ontworpen.
Het paviljoen is door de stad Mechelen aangekocht en zal in de publieke ruimte
blijven staan. Het multifunctionele paviljoen kan gebruikt worden als soort podium
waarop muzikanten kunnen optreden. Maar je kan er net zo goed:
- je boterhammen in opeten in de herfstzon
- in nakijken of je kapsel wel goed zit
- in filosoferen
- muziek in beluisteren
- een boekje in lezen
- met vrienden in zitten of liggen praten
Om over na te denken:
- Is een gebouw kunst?
- Is een piramide vandaag publieke kunst in de publieke ruimte?
- Was een piramide in de tijd van het Oude Egypte publieke kunst in de
publieke ruimte?
- Is graffiti publieke kunst in de publieke ruimte?
- Waarom hangen de schilderijen van Rubens in musea?
Achtergrondinformatie in BIJLAGE 2:
Artikel: ‘Videokunst in de openbare ruimte’ door Joost Zonneveld (Archined.nl, 2
augustus 2010).
32
11.
Voorbereiding op een bezoek aan Contour 2011

De vragen aan het begin van deze map kunnen steeds als basis gebruikt
worden voor, tijdens en na het bezoek aan Contour 2011. Ze kunnen de
aanleiding vormen tot een voorbereidend groepsgesprek (de leerlingen
kunnen eventueel eerst individueel over één of meerdere vragen
nadenken). De vragen kunnen klassikaal of in groepjes besproken
worden.

Opdracht plus klas- of groepsgesprek (van tevoren de opdracht aan de
leerlingen geven):
Toon een filmpje dat je zelf hebt gemaakt met je gsm of een filmpje dat op
je Facebook staat of dat je op YouTube hebt gezocht: vertel waarom je het
leuk vindt en wie het filmpje heeft gemaakt.
Aan de hand hiervan kan je met leerlingen bespreken waar beelden
vandaan komen, wie ze gemaakt heeft en waar en binnen welke context je
ze kan kan bekijken.
(mediawijsheid, zie onderdeeltje BEWEGEND BEELD IN EEN
MAATSCHAPPIJ IN BEWEGING)

Klas- of groepsgesprek (kunst, bewegend beeld, zie ook BEWEGEND
BEELD?)
Vertel over je lievelingsfilm: is dat kunst? En wat is kunst eigenlijk? Heb je
die film in de cinema gezien of op tv op of de computer? Maakt dat een
verschil waar je filmpjes bekijkt? Bv op de computer versus in de cinema?
Hoe bekijk je ze het liefst?

Klas- of groepsgesprek (muziek, kunst, bewegend beeld, zie ook
MUZIEK EN BEWEGEND BEELD)
Vertel over je lievelingsmuziek: is dat kunst? En wat is kunst eigenlijk?
Beluister je muziek via de radio, of via muziekzenders, op of de computer?
Maakt dat een verschil, hoe je muziek beluistert? En waar?

Klas- of groepsgesprek (kunst, bewegend beeld, zie ook BEWEGEND
BEELD? en PUBLIEKE KUNST IN DE PUBLIEKE RUIMTE)
Ga je soms naar musea? Heb je ooit al filmpjes of video’s gezien in
musea? Vind je dat filmpjes of video’s thuishoren in een museum?
Waarom, of waarom niet?

Opdracht plus klas- of groepsgesprek (van tevoren de opdracht aan de
leerlingen geven).
(kunst, bewegend beeld, zie ook BEWEGEND BEELD? en PUBLIEKE
KUNST IN DE PUBLIEKE RUIMTE)
33
Neem een foto of een voorwerp mee dat volgens jou kunst is.
Discussie: wat is kunst? In welke vormen kan kunst bestaan? Hoe wordt
kunst getoond? Enkel in een museum?

Opdracht plus klas- of groepsgesprek (van tevoren de opdracht aan de
leerlingen geven).
(kunst, bewegend beeld, zie ook BEWEGEND BEELD? en PUBLIEKE
KUNST IN DE PUBLIEKE RUIMTE)
Neem een foto of een voorwerp mee dat volgens jou kunst is.
Hoe zou je het tonen (in een vitrinekast, op de grond, onder een spot,
mogen mensen het aanraken, toon je het buiten of binnen) aan mensen?
Als er tijd is, kunnen de leerlingen het voorwerp ook effectief tonen op
school zoals zij vinden dat het getoond moet worden.
Discussie: wat is kunst, verschillende manieren om kunst te tonen?

Klas- of groepsgesprek (kunst, bewegend beeld, zie ook PUBLIEKE
KUNST IN DE PUBLIEKE RUIMTE)
Heb je ooit al een museum bezocht dat je heel leuk vond? Of een
tentoonstelling (een tentoonstelling hoeft natuurlijk niet in een museum te
zijn) die je leuk vond? Waarom? Hoe zag de tentoonstelling of het museum
eruit? Hoe zou je het nog beter maken? Of omgekeerd: heb je nog nooit
een museum bezocht dat je leuk vond? Hoe zou je er dan als
museumdirecteur voor zorgen dat het wel fijn wordt?

Klas- of groepsgesprek (kunst, zie ook PUBLIEKE KUNST IN DE
PUBLIEKE RUIMTE)
Is grafitti kunst?
Ter info: http://nl.wikipedia.org/wiki/Graffiti

Klas- of groepsgesprek (kunst, zie ook PUBLIEKE KUNST IN DE
PUBLIEKE RUIMTE, BEWEGEND BEELD? en BEWEGEND BEELD IN
EEN BEWEGENDE MAATSCHAPPIJ)
Foto’s tonen (zie BIJLAGE 3): is dit kunst?

Klas- of groepsgesprek (kunst, zie ook PUBLIEKE KUNST IN DE
PUBLIEKE RUIMTE en BEWEGEND BEELD IN EEN BEWEGENDE
MAATSCHAPPIJ)
Toon de volgende filmpjes:
http://www.youtube.com/watch?v=CduA0TULnow&ob=av2e
34
http://www.youtube.com/watch?v=r0E-0ntoNWo
http://www.youtube.com/watch?v=O5V-FlgqHjI&feature=share
Ter info: dit (bovenstaande) filmpje inspireerde kunstenaar Cory Arcangel
tot het maken van kunstwerken.
http://www.youtube.com/watch?v=_2P9n5kLgRE
Ter info: dit bovenstaande filmpje is de trailer voor het kunstwerk ‘Band’
van Adam Pendleton (zie: KUNSTENAARS EN KUNSTWERKEN PER
LOCATIE, LOCATIE 5.)
http://www.youtube.com/watch?v=f34oYgz6bGs
Ter info: dit bovenstaande filmpje is de trailer van ‘Eternal Sunshine of the
Spotless Mind’. Deze film liep in de bioscoop en werd door een breed
publiek gesmaakt. Kunstenaar Pierre Bismuth (zie KUNSTENAARS EN
KUNSTWERKEN PER LOCATIE, LOCATIE 8.) werkte mee aan het
scenario van deze film.
Is dit kunst?

Klas- of groepsgesprek als voorbereiding op een knutselopdracht na het
bezoek aan Contour 2011.
(kunst, bewegend beeld, zie ook BEWEGEND BEELD? en PUBLIEKE
KUNST IN DE PUBLIEKE RUIMTE)
Kan je zelf kunst maken?
Achteraf kan je met je klas zelf een dreammachine maken (zie
KUNSTENAARS EN KUNSTWERKEN PER LOCATIE, LOCATIE 6.)
Instructies voor het maken van een dreammachine:
http://www.10111.org/0.php?wakka=DreamachinePlans
12.

Tijdens een bezoek aan Contour 2011
De vragen aan het begin van deze map kunnen steeds als basis gebruikt
worden voor, tijdens en na het bezoek aan Contour 2011. Ze kunnen
dienen als kompas tijdens de kunstwandeling. De leerlingen kunnen per
leerling of per groepje één of meerdere vragen kiezen en toepassen op
alle kunstwerken, op een kunstwerk naar keuze of op een aantal
kunstwerken. De vragen kunnen ook de aanleiding vormen tot een
klasgesprek of groepsgesprek aan het einde van de wandeling.
35

Individuele opdracht: Kies je favoriete kunstwerk. Waarom is dit jouw
favoriete kunstwerk? Hoe zou jij dit op school tonen? Waar? Hoe zou je
het presenteren? Waarom?

Individuele opdracht: Kies je favoriete kunstwerk. Waarom is dit jouw
favoriete kunstwerk? Hoe zou jij dit in jouw stad tonen? Waar? Hoe zou je
het presenteren? Waarom?

Kies je minst favoriete kunstwerk en kies je favoriete kunstwerk. Leg uit
waarom het ene kunstwerk je aanspreekt en waarom het andere je niet
aanspreekt? Is dit wel kunst? En waarom?

Kies een kunstwerk uit van hetwelke je vindt: dit is eigenlijk geen kunst.
Leg uit waarom.
13.
Verwerking na een bezoek aan Contour 2011

De vragen aan het begin van deze map kunnen steeds als basis gebruikt
worden voor, tijdens en na het bezoek aan Contour 2011. De vragen
kunnen ook de aanleiding vormen tot een klasgesprek na het bezoek. Het
kan boeiend zijn om de vragen die voor het bezoek aan Contour 2011
gesteld werden, opnieuw te bespreken. Denken de leerlingen er nu anders
over? Hebben ze nog meer vragen?

Opdracht: het maken van een ‘Dreamachine’:
http://www.10111.org/0.php?wakka=DreamachinePlans

Hebben je leerlingen nog vragen voor de kunstenaars, de curator of de
organisatie: mail ze (gebundeld) naar [email protected]. Het
Contourteam probeert je een antwoord op de vragen te bezorgen.

Word Facebookfan van Contour 2011 en ontdek achtergrondinfo, filmpjes
en foto’s over de biënnale. Leuke foto’s van de klas (of misschien zelfs
jullie zelfgemaakte ‘Dreamachine’) mogen altijd gepost worden op de
Facebookfanpage van Contour 2011.
36
14.
Vakoverschrijdende eindtermen- en
ontwikkelingsdoelen
Hieronder volgt een selectie van de verschillende VOET’en (vakoverschrijdende
eindtermen- en ontwikkelingsdoelen) waaraan gewerkt kan worden tijdens een
bezoek aan Contour 2011.
ALGEMEEN: SECUNDAIR ONDERWIJS
Vakoverschrijdende eindtermen- en ontwikkelingsdoelen
communicatief vermogen
creativiteit
doorzettingsvermogen
empathie
esthetische bekwaamheid
exploreren
flexibiliteit
initiatief
kritisch denken
mediawijsheid
open en constructieve houding
respect
samenwerken
verantwoordelijkheid
zelfbeeld
zelfredzaamheid
zorgvuldigheid
zorgzaamheid
* Met betrekking tot de sociorelationele ontwikkeling:
1. Leerlingen erkennen het bestaan van gezagsverhoudingen en het belang van
gelijkwaardigheid, afspraken en regels in relaties;
2. accepteren verschillen en hechten belang aan respect en zorgzaamheid
binnen een relatie;
3. kunnen ongelijk toegeven en zich verontschuldigen;
4. handelen discreet in situaties die dat vereisen;
5. doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste
beïnvloeding en machtsmisbruik;
6. bespreken opvattingen over medische, psychische
en sociale aspecten van samenlevingsvormen,
7. uiten onbevangen en constructief hun wensen en
gevoelens binnen relaties en stellen en aanvaarden
hierin grenzen;
8. beargumenteren, in dialoog met anderen,
9. gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip
op te brengen voor de leefwereld van anderen.
37
* Met betrekking tot de socioculturele samenleving:
1. beschrijven de dynamiek in leef- en omgangsgewoonten,
opinies, waarden en normen in eigen
en andere sociale en culturele groepen;
2. gaan constructief om met verschillen tussen
mensen en levensopvattingen;
3. trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden
van onverdraagzaamheid, racisme en
xenofobie;
4. gaan actief om met de cultuur en kunst die hen
omringen;
5. illustreren de wederzijdse beïnvloeding van
kunst, cultuur en techniek, politiek, economie,
wetenschappen en levensbeschouwing
TWEEDE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS
Vakoverschrijdende eindtermen- en ontwikkelingsdoelen
ASO / Humane Wetenschappen
* Met betrekking tot Identiteit
De leerlingen kunnen…
1. uitleggen hoe persoonlijke identiteit en groepsidentiteit tot stand komen en
veranderen;
2. aantonen dat de perceptie van persoonlijke identiteit en groepsidentiteit
afhankelijk is van een aantal factoren en het persoonlijk en groepsgedrag
beïnvloedt;
3. opvattingen over de mens en over de gelijkwaardigheid van mensen in
historisch en cultureel perspectief plaatsen en deze opvattingen met actuele
wereldbeelden verbinden;
4. met voorbeelden toelichten hoe culturele identiteit ontstaat en evolueert.
* Met betrekking tot Expressie
De leerlingen kunnen…
1. illustreren dat opvattingen over lichaam en lichamelijkheid de relatie tussen
mensen beïnvloeden en deze opvattingen in tijd en ruimte plaatsen;
2. de rol en de maatschappelijke betekenis van artistieke uitingen voor de
samenleving illustreren en analyseren;
3. artistieke uitingen vanuit kunstkritische, historische en culturele invalshoek
analyseren.
* Met betrekking tot Waarden en normen
38
De leerlingen kunnen…
1. waarden herkennen in eigen opvattingen en in die van anderen en
hiertegenover een genuanceerd standpunt innemen.
BSO / Algemene vakken
* Met betrekking tot Functionele Taalvaardigheid
De leerlingen…
1. kunnen informatief luisteren en lezen.
2. kunnen luisteren in interactie met anderen.
3. zijn mondeling assertief: ze kunnen informatie inwinnen, samenvatten en
meedelen.
4. hanteren gepaste taal en omgangsvormen.
* Met betrekking tot Functionele informatieverwerving- en verwerking
De leerlingen kunnen…
1. onder begeleiding relevante en voor hen toegankelijke informatie in
herkenbare concrete situaties vinden, selecteren en gebruiken.
2. Informatie uit uiteenlopend voor hen bestemd tekst- en/of beeldmateriaal
begrijpen en gebruiken.
3. onder begeleiding gebruik maken van informatie- en
communicatietechnologie.
* Met betrekking tot tijd- en ruimtebewustzijn
De leerlingen…
1. kunnen op grond van de actualiteit en de eigen ervaringen illustreren dat hun
leven ingebed ligt tussen verleden en toekomst.
2. Kunnen onder begeleiding aspecten van het dagelijks leven van mensen in
een andere tijd of op een andere plaats met hun eigen leven vergelijken.
3. Kunnen zich situeren, orienteren en verplaatsen door het gebruik van gepaste
informatie.
4. Respecteren het historisch-cultureel erfgoed.
ASO / KSO / TSO / BSO
* Met betrekking tot muzisch-creatieve vorming
De leerlingen…
1. exploreren muzisch-creatieve uitingen zoals muziek, toneel, literatuur, dans,
schilder- en bouwkunst, design, interieurs, mode en kleding,
gebruiksvoorwerpen enz. als elementen die het cultuurbeeld van een
39
maatschappij mee bepalen: als statussymbool, als uiting van een persoonlijke
esthetische smaak of als functioneel element.
2. ervaren dat muzisch-creatieve uitingen een mondiaal verschijnsel zijn en
voorkomen op veel verschillende plaatsen, zoals musea, galerijen, publieke
plaatsen (metro, stations ), openbare gebouwen, fabrieken, kantoren,
religieuze plaatsen, private huizen, tuinen en parken,…
3. erkennen de mogelijkheden van het gebruik van nieuwe technologieën (zoals
ict) en nieuwe media in en de impact van nieuwe materialen op verschillende
muzisch-creatieve uitingen.
* Met betrekking tot sociale vaardigheden
- interactief competenter worden
De leerlingen…
1. oefenen zich in relatievormen die ze minder goed beheersen, bijvoorbeeld:
kritiek uiten en zich verdedigen, neen zeggen;discreet en terughoudend
zijn;ongelijk of onmacht toegeven.
2. uiten hun zelfwaardegevoel en opvattingen.
3. worden zich bewust van en houden rekening met (on)gewenste effecten in
een interactie.
- communicatieve vlotheid verwerven
De leerlingen…
1. herkennen functie en belang van een aantal elementen van goede
communicatie en geven aan welke van deze elementen zij al beheersen.
2. oefenen zich in elementen van het communicatieve proces die ze minder goed
beheersen, bijvoorbeeld: actief luisteren; beslissen over een mogelijke eigen
reactie; zich helder uitdrukken in ik-termen.
3. zijn bereid om de inbreng van de gesprekspartner ernstig te nemen.
- in groep probleemoplossend samenwerken
De leerlingen…
1. passen belangrijke elementen van overleg en gezamenlijke
probleemoplossing toe bijvoorbeeld: zoeken en aanbrengen van argumenten
voor en tegen; voortbouwen op andermans inbreng; gezamenlijk zoeken naar
een probleemoplossingswijze en ze toepassen; meewerken aan het proces
van besluitvorming; de wijze van samenwerking evalueren.
2. zijn bereid om samen te denken, te argumenteren en te discussiëren om met
anderen een situatie te verbeteren of een probleem op te lossen.
40
DERDE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS
Hieronder volgt een selectie van de verschillende VOETen (vakoverschrijdende
eindtermen) en eindtermen waar aan gewerkt kan worden tijdens een bezoek aan
Contour 2011.
Vakoverschrijdende eindtermen- en ontwikkelingsdoelen
ASO
* Met betrekking tot techniek
Leerlingen kunnen…
1. effecten van techniek op mens en samenleving illustreren en in historisch
perspectief plaatsen (zoals comfort, design, milieu, consumentisme …).
2. ontwikkelen een constructief kritische houding ten aanzien van techniek.
ASO / BSO / KSO / TSO
* Met betrekking tot informatie verwerven en verwerken
Leerlingen kunnen…
1. De leerlingen kunnen diverse informatiebronnen en -kanalen kritisch kiezen en
raadplegen met het oog op te bereiken doelen.
2. informatie kritisch analyseren en samenvatten.
* Met betrekking tot het streven naar duidelijke communicatie
Leerlingen…
1. communiceren doelgericht, bijvoorbeeld; toetsen elkaars interpretatie en
stemmen die zo nodig op elkaar af; brengen de eigen gevoelens en
gedachten tot uiting;
2. hebben er oog voor dat ze wensen en situaties benaderen vanuit eigen en
andermans authenticiteit en expressie.
* Met betrekking tot muzisch-creatieve vorming
Leerlingen…
1. staan open voor diverse muzisch-creatieve uitingen, zoals dans, design,
muziek, architectuur,…
2. ervaren muzisch-creatieve uitingen als een verrijkende inspiratie om te
functioneren in de eigen leefwereld en om zich te kunnen inleven in die van
anderen.
3. kunnen bij eigen muzisch-creatieve uitingen waarden en gevoelens betrekken,
er vorm aan geven en dit als verrijkend ervaren.
41
4. zien in dat ten gevolge van nieuwe technieken en materialen de kunsten, de
techniek en de wetenschappen meer en meer integreren.
42
15.
Praktisch
OPEN
De biënnale is open tot en met 30 oktober 2011. Op donderdag, vrijdag en
zondag van 10:00 tot 18:00, op zaterdag van 10:00 tot 22:00.
TICKETS
€2 lerarenkaart | leerlingen- en studentenkaart
TICKETVERKOOP
Tickets voor groepen of individuen:
Stationsgebouw Mechelen-Nekkerspoel (startpunt)
Ontvoeringsplein 12, Mechelen
Tickets voor gegidste rondleidingen moeten van tevoren gereserveerd
worden, dit kan enkel bij:
UiT in Mechelen
Hallestraat 2 – 6
+32 (0)70 22 28 00
[email protected]
www.uitinmechelen.be
Tickets voor groepen of individuen kunnen hier ook worden gekocht.
BEREIKBAARHEID
Met de trein reis je milieubewust en voordelig naar Mechelen-Nekkerspoel.
Het parcours van Contour 2011 start in het stationsgebouw MechelenNekkerspoel.
Je kan dus van de trein stappen en meteen Contour induiken. Contour 2011 is
een B-dagtrip van NMBS (combiticket trein plus toegang biënnale).
De B-dagtrip is te koop in elk NMBS-station. Info op www.nmbs.be.
WANDELINGEN MET GIDS
Duur: twee uur langs de hoogtepunten van Contour 2011
Taal: NL/FR/EN
Aantal: 10 tot 20 mensen per gids
Prijs: €60 (toegangstickets niet inbegrepen)
KORTINGEN
Contour + boottocht op de Dijle: €1 korting op vertoon van je Contourticket
Contour + Speelgoedmuseum: €1 korting op vertoon van je Contourticket
Contour + bezoek Sint-Romboutstoren : €2 korting op vertoon van je
Contourticket
43
Reservaties boottocht en Sint-Romboutstoren mogelijk via:
UiT in Mechelen
www.uitinmechelen.be
44
16.
Contact
www.contour2011.be
Op de website van Contour 2011 staat heel wat informatie over de kunstenaars,
kunstwerken en locaties plus beeldmateriaal en filmpjes waarin de curator een
introductie geeft op de kunstwerken.
Facebook: Fanpage Contour 2011
Word fan van Contour 2011 op Facebook en blijf op de hoogte! Op de fanpage
ontdek je leuke filmpjes, achtergrondinfo, foto’s. En je kan je eigen foto’s van de
biënnale er uiteraard ook op delen!
Nieuwsbrief
Op de website van Contour 2011 kan je je inschrijven op de nieuwsbrief van
Contour en op de hoogte blijven van alle Contouractiviteiten.
Contact
Voor vragen over de educatie:
Natalie Gielen
Educatief medewerkster Contour
[email protected]
Voor algemene vragen:
[email protected]
Algemene info over de organisatie, Contour Mechelen vzw:
www.contourmechelen.be
45
BIJLAGE 1: persknipsels
DE TIJD, Marc Holthof, 30 augustus 2011, ‘Psychedelica in een katholieke
stad’.
Voor curator Anthony Kiendl kan kunst wel degelijk de wereld redden.
Het tweejaarlijkse festival Contour bestaat sinds 2003. De curator dit jaar is
Anthony Kiendl, een Canadees uit Winnipeg. Hij leidt er het Plug Institute voor
hedendaagse kunst en doceert architectuur aan de Universiteit van Manitoba.
Kiendl kiest onomwonden voor een utopisch uitgangspunt. Voor hem kan
kunst wel degelijk de wereld redden of toch een beetje iemands ogen openen.
Ook de betere pop- en rockmuziek ziet hij als een bevrijdende sociale factor.
Dus koos hij voor het thema 'Sound and vision: beyond reason' en voor
werken waarin muziek en hedendaagse kunst elkaar ontmoeten. Niet toevallig
wordt vaak de sfeer van de jaren 60 en zelfs de hippieperiode opgeroepen.
Het meest typerende en letterlijk geestverruimende werkje is de
'Dreammachine' uit 1960 van Brion Gysin: een cilinder die draait op een
platenspeler met erin een lamp. Door de uitsnijdingen in de cilinder ontstaat
een stroboscopisch effect dat de alfagolven van het brein moet stimuleren. Het
geheel is bedoeld om met de ogen dicht te bekijken! Dit stukje psychedelische
nostalgia krijgt, zoals het opgesteld staat in de barokke Sint-Pieter-enPaulkerk, opnieuw ten volle zijn utopische betekenis. Gysin, die in 1986
overleed, was betrokken bij de Amerikaanse Beat Generation en een bekende
van 'Naked Lunch'-schrijver William Burroughs.
Er is ook nieuwe psychedelica te bekijken, zoals de 'Rotary Psycho-Opticon'
uit 2008 van de Canadees Rodney Graham. Hij reconstrueerde een rekwisiet
van de heavymetalband Black Sabbath uit een televisieprogramma van de
RTBF in de jaren 70. Het is een soort bewegende kinetische sculptuur,
aangedreven door een achter het decor verborgen fiets. In dezelfde ruimte, de
mooie kapel uit 1830 van het vroegere Klein Seminarie (nu prozaïsch Bimsem
geheten), loopt een projectie op drie hogedefinitieschermen van de video
'Band' van de jonge Amerikaan Adam Pendleton. Hij inspireerde zich op de
film 'Sympathy for the Devil' (1968) waarin Jean-Luc Godard repetities filmde
van de Rolling Stones in de Abbey Road Studio. Pendleton doet hetzelfde,
heel stijlvol, met de postpunkband Deerhoof.
Voor het Cultuurcentrum Mechelen, vlakbij Sint-Rombouts, trok de bekende
Amerikaanse kunstenaar Dan Graham zijn 'Performance Pavilion for a
Catholic City' op, een speciaal voor Mechelen gemaakt paviljoen dat als een
soort vrij podium dienst kan doen. In het Cultuurcentrum tonen twee Canadese
kunstenaars, Luis Jacob en Noam Gonich, hun 'Wildflowers of Manitoba'. In
een koepelstructuur, geïnspireerd door de jaren 60-architectuur van de goeroe
Buckmister Fuller, creëren ze een utopische jongerenwereld, vol natuur, liefde
en utopie. Kortom de wereld van de jaren 60, maar dan in de versie van
1
kunstenaars die beiden begin jaren 70 geboren zijn.
Het Speelgoedmuseum is gehuisvest in de vroegere meubel- fabriek Nova.
Daarin was indertijd de gelijknamige kunstgalerie gevestigd. Een collectief van
Amerikaanse indianen creëerde er een interactieve installatie die de
gewelddadige kracht van muziek demonstreert. Wie door de ruimte stapt,
veroorzaakt bij elke stap een behoorlijk agressieve klankexplosie. In het
naburige Nekkerspoelstation is in de kelder 'Bodies' te bekijken, een
videoreconstructie van een 'noise'-concert door onder anderen Anne-Mie Van
Kerck- hoven, Danny Devos en Mauro Pawlowski.
Station
Een andere Belgische kunstenaar, Dennis Tyfus, tekende voor het
zichtbaarste werkje van deze editie van Contour. In het station heeft hij
videoschermen opgehangen. Daarop zijn niet de uren van de treinen te
bekijken, wel een videoclip waarvan de klank de perrons vult. Tyfus
vervaardigde zijn eigen elektronische versie van Antonio Carlos Jobims
beroemde 'The Girl from Ipanema'. Op de video zijn aangepaste paradijselijke
beelden te zien. Zij het met een weerhaakje, want de 'girl' in kwestie is niet
bepaald Braziliaans en niet bepaald jong te noemen. En de muziek van Jobim
verwordt tot een soort discodreun.
In elke andere context zou dat als een parodie overkomen. Maar het station
Nekkerspoel is zo'n desolate, godvergeten plek dat zelfs deze parodie op de
jaren zestig er een utopisch karakter krijgt. De pendelaars lijken blij dat er
tenminste iets te horen en te zien is, terwijl ze op de trein zitten te wachten.
DE MORGEN, Jozefien Van Beek, 26 augustus 2011, ‘Hallucineren met
het gezin’.
Vijfde editie van Biënnale voor Bewegend Beeld in Mechelen focust op muziek
Hallucineren met het gezin
Mechelen l Death Metal, The Rolling Stones en Guitar Hero, het zijn niet
meteen namen die je verwacht in een tentoonstelling met hedendaagse
videokunst. Voor de vijfde editie van Contour, die vanavond opent, nodigde
curator Anthony Kiendl kunstenaars uit om iets te doen rond beeldende kunst
en muziek. Kiendl: 'Rockmuziek was een eufemisme voor seks. De lokroep
van rock is die van vrijheid en verzet.'
DOOR JOZEFIEN VAN BEEK
Contour, de Biënnale voor Bewegend Beeld, viert zijn vijfde verjaardag met
een stevige portie rock-'n-roll onder de titel 'Sound and Vision: Beyond
2
Reason'. Elke editie van Contour is totaal verschillend twee jaar geleden
bracht curator Katerina Gregos het collectieve geheugen naar de oppervlakte
met pakkend videowerk maar de basisingrediënten blijven dezelfde.
"De focus ligt uiteraard altijd op bewegend beeld", zegt Etienne Van den
Bergh, voorzitter van Contour. "Maar we rekken wel de grenzen van het
begrip. Het kan gaan om film, maar even goed om installaties of interactieve
dingen. Bovendien worden de werken altijd geïntegreerd op een bijzondere
locatie."
Het startpunt van het parcours is dit jaar het voormalige stationsgebouw in
neorenaissancestijl van Mechelen Nekkerspoel. Maar eigenlijk begint de expo
al als je met de trein aankomt op het perron. Daar vang je muziek op die vaag
bekend in de oren klinkt. Het is een zestig minuten durende bewerking van de
bossanovahit uit de jaren zestig 'The Girl from Ipanema'.
Dennis Tyfus maakte er muzak van die in een loop in het hele station
weerklinkt. Tyfus integreerde zijn installatie 'Gargles from Ipanema' perfect in
het wat verloederde nmbs-gebouw. In de gang, die bekleed is met tegeltjes in
primaire kleuren, hing hij tv-schermen waarop te zien is hoe een oudere vrouw
verleidelijk en extatisch danst. Op het ene scherm staat ze op een tropisch
eiland met zonsondergang, op het andere danst ze tegen de achtergrond van
een psychedelisch lijnenspel.
Guitar Hero
Even grappig en ironisch is het werk 'Composition #7' van Cory Arcangel. De
Amerikaanse kunstenaar maakte een bewerking van de videogame 'Frets on
Fire', een spel dat gebaseerd is op 'Guitar Hero'. Op een plastic gitaarconsole
kun je de noten vanop een scherm naspelen. Maar Arcangel vervangt de
rockmelodie van de game door het minimalistische 'Composition 1960 #7' uit
1960 van de Amerikaan La Monte Young. Het stuk is zo minimaal dat de
speler maar twee noten kan aanslaan en die minutenlang moet aanhouden.
Een rode draad in de tentoonstelling lijkt wel de hallucinatie. Veel kunstenaars
laten zich inspireren door de sixties. Canadezen Luis Jacob en Noam Gonick
brengen met hun installatie 'Wildflowers of Manitoba' via psychedelische
beelden een ode aan de vrije liefde en de natuur. In de Sint-Pieter-en-Paulkerk
staat dan weer een replica van 'Dreamachine', een werk uit 1960. Brian Gysin
en Ian Sommerville, die zich ophielden in de kringen van de Beat Poets,
ontwierpen een kunstwerk dat je het best kunt ervaren met je ogen dicht.
Lichtflitsen stimuleren de alfagolven in het brein van de toeschouwer, wat voor
hallucinogene effecten zorgt. De kunstenaars maakten het werk met de
bedoeling de televisie te vervangen. Met de 'Dreamachine' kon je 's avonds
lekker hallucineren met het hele gezin in plaats van naar tv te kijken.
3
Deze editie van Contour toont zeer uiteenlopend werk, van de prachtige,
ingetogen wetenschappelijke installatie van Edith Dekyndt tot een grappige
video waarin Pierre Bismuth de handen van Elvis Presley volgt in 'Jailhouse
Rock'. Met 'Sound and Vision: Beyond Reason' onderzoekt Anthony Kiendl de
raakvlakken tussen geluid en hedendaagse beeldende kunst en daarbij
primeert steeds de lichamelijke ervaring op de rede.
Contour, nog tot 30 oktober op verschillende locaties in Mechelen. Meer info:
www.contour2011.be
DE STANDAARD, Jan Van Hove, 26 augustus 2011, ‘In beelden zit
muziek’.
Videobiennale Contour biedt avontuurlijke
wandeling door Mechelen
Contour wil via de muziek een nieuw publiek bereiken voor hedendaagse
kunst
Op Contour, de biënnale voor het bewegende beeld in Mechelen, valt dit jaar
een stevige portie rockmuziek te beluisteren. Beeld en klank gaan er
verrassende combinaties aan.
Van onze redacteur
Er hangt een geur van wiet in het cultuurcentrum van Mechelen. Dat komt
door de video-installatie Wildflowers of Manitoba van de Canadese
kunstenaars Luis Jacob en Noam Gonick. Onder een geodetische koepel ligt
een man op de grond van zijn roes te genieten. In de koepel worden sensuele
beelden geprojecteerd van jongeren die op kamp zijn in een bos. Een scheut
popmuziek maakt de 'vrijheid blijheid'-sfeer van de jaren 1960 compleet.
Het werk maakt deel uit van Contour, een stadstentoonstelling in Mechelen
die voor haar vijfde editie de Canadese curator Anthony Kiendl uitnodigde. Hij
bracht op tien locaties zestien werken bijeen onder het motto Sound and vision
- Beyond reason. De meeste werken leggen de link tussen beeld en
rockmuziek. Kiendl maakt er geen geheim van dat hij via de muziek een nieuw
publiek hoopt te bereiken voor actuele kunst, waar het anders aan zou
voorbijgaan. Hij bracht ook werk van verscheidene landgenoten mee.
Het aardige van Contour is dat je er behalve de kunstwerken ook altijd
interessante gebouwen kunt ontdekken. Mechelen heeft een schat aan
historische kerken, herenhuizen, colleges en openbare gebouwen, en vele
daarvan worden de jongste jaren mooi opgeknapt. De tentoonstelling is een
4
middel om de charmes van de stad te verkennen.
Ook de wisselwerking tussen de gebouwen en de kunst van vandaag is vaak
geslaagd. Zo vind je in de barokke Sint-Pieter-en-Paulkerk, een oude
jezuïetenkerk met een machtige gevel en virtuoos houtsnijwerk in de
preekstoel, de Dreammachine van Brion Gyson en Ian Sommerville. 'Het
eerste kunstwerk dat je met gesloten ogen moet bekijken', zegt curator
Anthony Kiendl.
Dreammachine is een uitvinding uit 1960. Het is een toestel in de vorm van
een ronddraaiende cilinder met verschillende uitsnijdingen. In de cilinder
brandt een lamp. De toeschouwer die met gesloten ogen voor het toestel gaat
zitten, krijgt door het licht dat door de uitsnijdingen van de cilinder flitst, een
hallucinerende visuele ervaring. De opstelling van dit toestel in de middenbeuk
van een barokke kerk is een botsing van twee werelden.
Fiets
Het werk van Gyson en Sommerville, dat op grote schaal verspreid werd,
illustreert dat deze editie van Contour niet uitsluitend een zaak van video's is.
Liefhebbers van verhalende of documentaire video's, die twee jaar geleden
aan hun trekken kwamen toen het thema 'geschiedenis' was, zullen merken
dat deze editie experimenteler is. Naast video's omvat ze ook verschillende
andere vormen van 'bewegend beeld'.
Een blikvanger op dit gebied is het werk van Rodney Graham, een kunstenaar
uit Vancouver die op alle internationale biënnales en kunstbeurzen te gast
was. Hij toont in Mechelen zijn Rotary Psycho-Opticon, een kinetische
sculptuur die gebaseerd is op een decorstuk dat als achtergrond diende bij
een optreden van de metalband Black Sabbath in de jaren 1970. In de
sculptuur zitten vier schijven met psychedelische motieven. Je kunt de
schijven laten ronddraaien door op de fiets te rijden die achter het beeld staat
opgesteld.
Verrassend is de grote variatie die het thema Sound and vision blijkt op te
leveren. Zo is er een Belgische kunstenares, Edith Dekyndt, die de energie
van planten omzet in de ijle klanken van een theremin. Haar Franse collega
Pierre Bismuth toont een animatiefilm waarin de bewegingen van Elvis Presley
bij het zingen van 'Jailhouse rock' vertaald worden in abstracte tekeningen.
Niet al deze pogingen om beeld en geluid bij elkaar te brengen zijn
overtuigend. Het uitgangspunt is vaak boeiender dan het visuele resultaat.
Maar het kan ook goed werken, zoals bij Dennis Tyfus, die in het station
Mechelen-Nekkerspoel een video-installatie opstelde die de draak steekt met
de geestdodende muzak die je in openbare gebouwen of koopparadijzen vaak
te horen krijgt.
5
De topper van deze Contour is echter de film Band van de Amerikaan Adam
Pendleton. Op drie schermen projecteert hij zijn interpretatie van een
documentaire van Jean-Luc Godard over de Rolling Stones. In plaats van de
Stones werkte Pendleton met een alternatieve postpunkband en hij mixte door
zijn film ook beelden van protestbewegingen uit de jaren 1960 en van de
moord op Kennedy. In verbluffende zwart-witbeelden vat Pendleton de magie
van de muziek. Luidruchtig, afwisselend en boordevol sixtiesnostalgie: zo is
Contour 2011.
Contour begint vanavond en loopt tot 30 oktober. Startpunt en tickets in het
stationsgebouw Mechelen-Nekkerspoel, Ontvoeringsplein 12.
KNACK, Jan Braet, 7 september 2011, ‘Een verdraaid utopia’
Nostalgie van de tegencultuur op de biënnale 'Contour 2011'.
Een barokkerk die voor onze tijd te groot en te hoog is - allicht te weinig
bezocht ook - om nog goed te worden onderhouden. Twee oude feestzalen,
een vroegere mouterij, een vunzige catacombe onder een treinstation, een
leegstaand zeventiende-eeuws herenhuis. Hoe komt het dat historische
locaties die aan hun lot zijn overgelaten vaak een schaduw van hun glans en
leven terugvinden wanneer hedendaagse kunstenaars er een werk
installeren? Dat ze na eeuwen van verwaarlozing een tijdje opnieuw ergens
toe dienen, gunt gebouwen nog een kans om niet bij de eerste de beste
gelegenheid tegen de grond te worden gegooid. De littekens van hun
geschiedenis blijven pijnlijk zichtbaar, al vormen ze ook hun rijkdom. Dat de
kunstbiënnale Contour in Mechelen zo veel gehavend erfgoed dankbaar in
gebruik neemt, is een verdienste.
Op de ochtend van de vooropening kreeg Contour - in ernst of bij wijze van
zieke grap - een vers opgedolven schedel uit het Sint-Romboutskerkhof
aangeboden. (De voormalige begraafplaats achter de kathedraal wordt diep
uitgegraven voor de bouw van een parkeergarage en levert talrijke menselijke
skeletten op. Waarheen ermee?) Het doodshoofd dat nu, honderd meter
verder in het Cultuurcentrum, deel uitmaakt van het kunstwerk Wildflowers of
Manitoba , verraadt noch zijn materiële samenstelling noch zijn herkomst.
Bovendien oogt het slechts als een onopvallend memento mori in een
ironisch-nostalgische video-installatie die vooral het vrije leven in hippiestijl op
de prairie fêteert. De videofilm wordt geprojecteerd op veelhoekige schermen
van een geodetische koepel, zo'n stukje visionaire jarenvijftigarchitectuur uit
de koker van de Amerikaan Richard Buckminster Fuller.
Op een rustbank onder de koepel van Wildflowers of Manitoba ligt een jonge
acteur languit een boek te lezen, naast een brandend wierookstokje dat ook
de toeschouwer in een lichte bedwelming brengt. Alles wijst erop dat het geen
speciale inspanning behoeft om, zoals toen, het bestaan van een hippie te
6
gaan leiden en de maatschappij de pot op te wensen. Zo treffen Luis Jacob en
Noam Gonick, makers van de installatie, precies de snaar die curator Anthony
Kiendl voor Contour wilde aanslaan. ' A queer utopia ', zo noemt hij hun werk.
Hij koos kunstenaars die opnieuw (of nog altijd, zoals AMVK in de kelders van
station Mechelen Nekkerspoel) aansluiten bij een tegencultuur - trots van de
jaren zestig en zeventig, en aan een bescheiden heropleving bezig.
Zachtzinnig, zoals Edith Dekyndt, die de muziek van bloemen opspoort. Of
gewelddadig, bij Postcommodity, het collectief dat industrieel geproduceerde
cultuuridylles van het Westen te lijf gaat met auditieve terreurtechnieken.
LE SOIR, Jean-Marie Wynants, 31 augustus 2011, ‘Contour Mechelen:
hallucinations visuelles et sonores’.
En descendant du train à la Mechelen Nekkerspoel, elle vous attend déjà. La
fille d'Ipanema est là, tournant en boucle et faisant oublier la grisaille
environnante. Dans les escaliers et le couloir menant aux voies, les écrans
d'information montrent des couchers de soleil enchanteurs, des couleurs en
mouvement, une plus toute jeune femme souriant d'un air malicieux ou se
déhanchant de façon exotique. Bienvenue à Contour Mechelen, cinquième
biennale de l'image mouvante.
Avec cette installation de Dennis Tyfus, mêlant vidéo et musique, on découvre
d'emblée la singularité de ce festival. Plutôt que de s'enfermer dans des lieux
destinés à quelques privilégiés, l'art s'exprime ici dans l'espace public et dans
une série d'endroits étranges que même les malinois redécouvrent à cette
occasion.
La deuxième halte se situe dans l'ancien bâtiment de la gare de MalinesNekkerspoel. On y découvre le côté rock'n'roll de cette cinquième biennale. Au
rez-de-chaussée, un projeteur 16mm diffuse un petit film où l'on voit la proue
d'un bateau en pleine mer. On est surtout frappé par les innombrables
griffures abîmant l'image. L'explication est donnée par la vidéo projetée dans
la salle adjacente. Le 26 août, Jennifer West a filmé la performance du groupe
De Bossen dont fait partie l'artiste Lara Dhont. Celle-ci a couvert sa batterie de
bandes de pellicules qu'elle a ensuite martelé consciencieusement au fil des
chansons de son groupe, rayant le celluloïd en tous sens.
les oreilles explosées
Au sous-sol, on découvre un autre groupe d'artiste. Anne-Mie Van Kerckhoven
a filmé le groupe Club Moral, dont elle fait partie, lors d'un concert donné à
l'endroit même où la vidéo est projetée. Au bout d'un long couloir, une cave
basse rappelle les concerts underground d'antan. Même seul dans l'espace,
on s'y croirait grâce à un jeu de miroir et de projecteurs restituant
instantanément l'ambiance de la soirée.
7
A quelques pas de là, on croit pouvoir se reposer au Musée du jouet. Au bout
d'un long couloir baignant dans une lumière verte, on aperçoit une salle où
des images romantiques et bucoliques sont projetées sur quatre écrans. Ici,
tout est calme et bonheur. Jusqu'au moment où l'on met un pied dans la salle.
Par un système de capteurs fixés sous les dalles du sol, on déclenche alors
un véritable déluge de sons composé de fragments de musique pop, heavy
metal et punk. Une création des Américains de Postcommodity dont on sort
chancelant et les oreilles explosées.
Des lieux mis en scène
On voyage ainsi d'un lieu à l'autre, découvrant la ville tout autant que les
univers fascinants des artistes invités. A l'église Saint-Pierre et Saint-Paul,
trois étranges cabanes sont placées parmi les sièges des fidèles. A l'intérieur,
la Dreamachine, une installation multimédia des années 60 de Brion Gysin et
Ian Sommerville dans laquelle un cylindre percé de fentes tourne sur une
platine autour d'une unique ampoule. L'ensemble produit une succession de
flashs étourdissants qui trouvent parfaitement leur place dans ce lieu, à
quelques mètres des cierges qui se consument lentement.
A chaque nouvelle halte, on est frappé par l'adéquation parfaite entre le lieu
(souvent des salles anciennes abandonnées, remarquablement mises en
scène par les artistes) et les ouvres : le film dessiné de Pierre Bismuth dans la
pénombre d'une grande salle de spectacle défraîchie, l'installation Band
d'Adam Pendleton et le Rotary Psycho-Opticon de Rodney Graham dans
l'ancienne salle d'étude de l'ancien Petit séminaire.
Mais le plus beau reste sans doute l'intervention d'Edith Dekyndt à l'ancienne
salle des fêtes municipale. Le lieu est entièrement plongé dans le noir. Sur la
scène, un unique bouquet de fleurs rouges et une musique répétitive,
traduction en ondes sonores, des modèles de molécules végétales. On fait
ensuite le tour de l'espace muni d'un audioguide en suivant des numéros sur
le sol. Nos pas déclenchent l'allumage de spots fixés en hauteur et permettant
de découvrir durant quelques secondes des dessins de l'artiste à même les
murs. Et tandis que la voix de l'audio guide nous parle de recherches
scientifiques, de Duke Ellington, des rapports entre Hildegarde Von Bingen et
Brian Wilson, de l'invention du téléphone ou même de certains types de
Pokemon, on découvre tout un univers où Edith Dekyndt parvient une nouvelle
fois à mêler de manière fascinante l'art et la science, faisant surgir la poésie là
où on l'attend le moins.
FLANDERS TODAY, Lisa Bradshaw, 6 september 2011, ‘Melody of the
body’
Music, movement and movies meet at the fifth anniversary of Contour
8
Two weeks ago, international visual artists arrived in Mechelen to set up their
installations for Contour, the city’s biennale of “art of the moving image”. Staged in
abandoned breweries, former schoolhouses and other intriguing historical locations,
Contour is a quirky, inspiring celebration of film and video.
But it’s also a little spooky. There is a reason we tend not to wander into dark, empty,
unmarked buildings in urban areas – or, frankly, anywhere else. Even if we’re
intrinsically drawn to what is just beyond our reach, we’re more convinced of the
benefits of remaining safe and secure – and in the light of day. So when the Contour
map leads you down an out-of-the-way street into the ground-floor room of a 17thcentury house, in which you cannot see your hand in front of your face, you might
feel the slightest bit hesitant. But just follow the light. Art of the moving image always
features light, whether dim or flickering or brightly white. Follow the light and keep
your eyes open.
No one would deny that Mechelen is one of Flanders’ most beautiful cities, with more
Unesco-protected architecture than anywhere else in the country. Its cathedral is
suitably majestic, its square a dreamy wonder of mixed architecture. But it was a hole
in the ground that drew the attention of visual artists from Canada and the US.
Also known for its archaeological findings, particularly in Sint- Rombout’s cathedral,
the researchers of Mechelen are now working on the square outside the city’s
cultural centre. Two skeletons had been half unearthed, their empty eye sockets
staring at you through the chain-link fence.
Considering the sometimes unnerving atmosphere of Contour on any a normal day,
this was that beloved Belgian surrealism we take in stride, but which proved over the
top for artists not used to seeing something like this in the middle of New York.
Which isn’t to say they weren’t delighted – they were, treating the archaeological dig
with the same combination of joy and reverence normally reserved for each other’s
installations.
The sight was particularly relevant for Canadians Luis Jacob and Noam Gonick,
whose installation “Wildflowers of Manitoba” (pictured on cover) was located not 100
metres away inside a small room on the top floor of the cultural centre. They utilise a
human skull in the 2007 installation, but it was always a fake. Not in Mechelen. The
Contour folk found them a real skull dug up in decades past, and it sits proudly under
the steel grid dome that encompasses the installation.
The skull connects “Wildflowers of Manitoba” to Flanders, but so does the live actor –
the only one at this Contour. He lies across a mattress, reading or daydreaming,
listening to a record on the turntable, burning incense, “mellowing out”, as they would
have said in the 1970s. It’s a decade evoked in both the objects and the dream-like
images onscreen above, which is footage of the artists and their friends frolicking
communelike in the Canadian wilds. It’s like a view into a room made of idealism and
peace. Soul train Contour is a parcours, and you’re confronted with it even before
you buy your ticket, in the Nekkerspoel train station. Nekkerspoel was originally built
9
to get the upper-class into the centre of town with as little walking as possible.
Although it’s twice as close to the city’s centre, most people get off at the much larger
Mechelen station, making Nekkerspoel a bit of a forgotten place. It’s a memorable
and unexpected location for Renaissance man Dennis Tyfus, an Antwerpenaar who
dabbles in video art, photography, music, publishing and radio. The multiple screens
of his “Gargles from Ipanema” look at you as you make your way down the stairs and
down the hallway to the outside. A woman dances in a tropical paradise to the song
of the title, while Tyfus’ psychedelic patterns make up her background. Its elevator
music suggests how we are subliminally affected by sound, and its exotic vision is
one far, far away from urban Flanders. Beyond reason Music is central this year to
Contour, which sports the title Sound and Vision: Beyond Reason. “I’m interested in
the way information can be communicated through the body. It seems to me that rock
music is a field in which one can readily see that happen,” says Contour curator
Anthony Kiendl.
The Canadian is the director of the Plug In Institute for Contemporary Art in Winnipeg
and teaches architecture at the University of Manitoba. He’s also very interested, he
says, “in the viewer’s experience. Through popular music, we have some of our most
important shared experiences.” He stresses that just because pop and rock music is
a thread throughout the works it doesn’t “make them flippant or unimportant. Art has
a potentially revolutionary role in society – opening up possibilities socially and
experientially. People can have a moment of experience where it changes how they
see the world.”
This experience, he describes as “intuitive”, as “beyond reason”.
Art and your body
Contour has been scaled back this year to 10 locations in a compact route. Two
years ago, it took all day to see everything at Contour; this year it’s three leisurely
hours. Brussels-based curator Katerina Gregos raised the bar in 2009 in terms of
quality, and Kiendl has risen to that challenge for this fifth edition of Contour, pulling
in some of the West’s most interesting video artists.
In a space down a long alley behind Mechelen’s famous Toy Museum, is a stage
holding “Promoting a More Just, Verdant and Harmonious Resolution” by American
artist collective Postcommodity. Watch where you step as you view the idyllic images
of happy families and fields of flowers because land mines blast loud rock music into
your ears, a reflection of the US military’s use of the music to make soldiers more
aggressive.
Over in the theatre of Sint-Rombout’s College, you’ll immediately recognise Elvis
Presley’s “Jailhouse Rock”. Sit down to watch a drawing happen before your eyes of
a pen following the precise movements of Elvis’ hands during a live performance of
the song. French artist Pierre Bismuth, whose invisible hand is drawing the pattern,
shows us an image created by the movement of the body.
Later, as you enter the 19th-century Festival Hall, originally part of a girls’ school,
you’re given a device to listen to (in Dutch, English or French). Step inside a dark
10
ballroom and take your place at various stations to learn how closely related humans
and plants really are and how plants are affected by – and in fact make – music.
Biology is again broached by Flemish artist Edith Dekyndt – who has the enviable
status of being staged in two locations – in “Myodesopsies”. Climb the stairs to the
first floor of the house from 1648 that is now home to the Flemish Rheumatism
Association to see…a completely blank screen. But if you keep staring, you’ll
eventually get those spots that float before your eyes – generally when your eyes are
closed. Those are myodesopsies, and the theory is that you develop them on your
retinas while still in the womb. “It’s your history,” Dekyndt says.
Dekyndt brings out one of Contour’s most fascinating ideas: Your own body creates
the images that you see.
For Kiendl, one of Contour’s most profound moments is in the Church of Saint Peter
and Saint Paul. Here is the only older work in the show: Brion Gysin and Ian
Sommerville’s “Dreamachine” from 1960s Britain. A cylinder with holes cut in it
rotates on a turntable, flashing light like a strobe. Enter a wooden cage and sit in
front of it with your eyes closed. “The invention of the Dreamachine happened when
Gysin was riding a tram, and it was going past a row of trees, and the light was
flashing really quickly, and he closed his eyes and still saw it,” explains Kiendl. Gysin
and Sommerville were friends with beat generation writer William Burroughs, and
together they explored the worlds of hallucinogenics and the possibilities of future
technologies. “It was very important to me that the piece was in the chapel because it
indicates this kind of transcendence or out-of-body experience, notes Kiendl.
Before Contour, Kiendl had never visited Belgium, but he began two years ago to
scout locations with the Contour staff. A prolific curator, he has seen art parcours in
varying locations but “loves the extent to which architecture is part of their vision in
Mechelen,” he says. “What’s unique here are the kinds of buildings that are available
and their proximity to each other. It’s very special.”
11
BIJLAGE 2: achtergrond – artikel over Publieke kunst in de publieke
ruimte
Archined.nl, Joost Zonneveld, 2 augustus 2010, ‘Videokunst in de
openbare ruimte’
De lippen van kunstenares Pipilotti Rist die zich levensgroot aan het
winkelend publiek opdringen, of een man die midden op Schiphol
gelaten onder de douche staat. Het zijn enkele aansprekende
voorbeelden die besproken worden in Pixels en Plaatsen, waarin
kunsthistorica Catrien Schreuder de opkomst van videokunst in de
openbare ruimte beschrijft.
Monika Pirch, Welcome! (2003, 1 min.) was onder meer te zien tijdens het
International Media Art Festival Transmediale in Berlijn editie 2004.
Een moment van reflectie, van verwondering of simpelweg een kijkje achter de
façade van een gebouw, videokunst in de openbare ruimte heeft de ambitie om de
sleur van het gehaaste en anonieme dagelijkse stadsleven te doorbreken. Toch
kwam de noodzaak om de straat op te gaan voort uit de onvrede van
videokunstenaars die zich niet langer wilden laten beperken door het keurslijf van
modernistische afgesloten kunstinstellingen. De videokunst toont zich daarmee een
kind van de avant-gardistische jaren zestig.
Maar de beweging naar buiten heeft wel zijn prijs. In de afgelopen tien jaar is
gezocht naar een beeldtaal die past bij de veel vluchtiger omgeving waarin het
videowerk ervaren wordt. Het bereiken van een breder publiek en onderdeel
uitmaken van het stedelijke leven blijkt niet vanzelfsprekend. 'Videokunstenaars en
curatoren kregen te maken met een ander soort concentratie van de kijker, het
geluid kan geen sleutelrol spelen, voor een verhalende inhoud is meestal geen
plaats en de beelden moeten bovendien concurreren met de beelden die al in het
1
straatbeeld te zien zijn.' Toch is Schreuder hoopvol: 'De contouren van een
beeldtaal voor videokunst in de openbare ruimte lijkt zich te gaan aftekenen. Een
mengvorm tussen beeldtalen van de massamedia, waaronder reclame en film, en
beeldende kunst blijkt succesvol.'
Waar dat succes op gebaseerd is en waar we dat aan moeten afmeten, is overigens
de vraag. Zo vormt een intrigerende passage in het boek de vraag in hoeverre
passanten de beelden op videoschermen in het publieke domein opmerken. In het
geval van het videoscherm aan de Zuidas, tussen het WTC en het station Zuid, dat
dagelijks 18 uur lang alleen kunst vertoont, bleek dat de ondervraagden het scherm
wel kenden maar 'niks voor henzelf vonden'. Pas na doorvragen, zo merkt
Schreuder fijntjes op, wist een flink deel van hen toch maar mooi minimaal een werk
tot in detail te kunnen beschrijven. In Rotterdam konden mensen dat niet, daar
vonden zij het veelal genoeg dat alleen al de aanwezigheid van tijdelijke
videowerken op het Schouwburgplein een positieve bijdrage aan de omgeving
leverden. De vraag dringt zich op wat precies het effect is van videowerken in de
openbare ruimte, en tegelijkertijd wat het succes ervan zou moeten zijn.
Schreuder onderscheidt drie soorten videowerken als het gaat om de relatie met de
stedelijke omgeving. De museale variant gebruikt de straat als podium maar maakt
tegelijkertijd gebruik van de gangbare museale setting, zoals een apart tijdelijk
paviljoen. In de tweede categorie is het videowerk een directe kritische noot in het
hol van de leeuw: 'een injectie van creativiteit in een omgeving die door commercie
of politieke machtsstructuren wordt gedomineerd'. En de derde is die waarbij het
videowerk gelijkwaardig onderdeel wordt van de architectuur en stedelijke
omgeving. Om welke soort het ook gaat, stelt Schreuder, ieder videokunstwerk lijkt
een uiting van de zorg over de stedelijke conditie te zijn die wordt beheerst door
angst, een verdergaande individualisering en terugtrekking in virtuele werelden en
de commercialisering van de openbare ruimte. Zo probeert de museale variant een
alternatief te bieden buiten politiek of commercie, terwijl activistische videowerken
iedere vorm van regulering doelgericht aanvallen. De designteam-optie zoekt juist
een verregaande samenwerking met alle partijen die invloed hebben op de
gebouwde omgeving, van multinationals tot architecten. Om tot de slotsom te
komen: "De kunst last ruimte in voor diversiteit, creëert collectieve momenten en
zoekt manieren om het individu te betrekken bij zijn alledaagse omgeving en de
mensen met wie hij de straat deelt."
Het zijn nobele intenties, maar het is de vraag of het creëren van collectieve
momenten ook daadwerkelijk tot iets gemeenschappelijks leidt. Want wanneer is
een artistieke video in de openbare ruimte nu aanleiding tot een gesprek tussen
wildvreemden? Is videokunst wel de beste manier om dat tot stand te brengen?
Doen de videowerken niet net zo hard mee aan het creëren van virtuele werelden?
Daar krijgen we geen antwoord op terwijl juist het bereiken van een breder publiek
en het nadrukkelijk deel uitmaken van de stedelijke omgeving een belangrijke reden
voor videokunst in de straat is geweest.
Duidelijk is wel dat een (video)kunstwerk invloed kan hebben op de ervaring van de
openbare ruimte, zoals de geënquêteerden in Rotterdam ook al hadden opgemerkt.
Zij voelden zich met videokunst prettiger op een plein waar ze zich anders altijd
onveilig voelden. Terwijl voor de kunstenaar van belang is dat hij invloed op kan
2
eisen in de stedelijke omgeving en een alternatief kan bieden, lijkt voor de
gemiddelde passant simpelweg de aanwezigheid van een kunstwerk te volstaan.
Het succes van videokunst in de openbare ruimte wordt ook beperkt doordat het
nooit de kunstenaars zijn die de speelruimte bepalen. Wellicht is dat ook een reden
dat bijvoorbeeld de integratie van videokunst en architectuur (wat meer is dan het
plaatsen van een scherm aan een gebouw) nog maar mondjesmaat van de grond
komt. En veelzeggend is dat tussen alle commerciële videoboodschappen op Times
Square in New York door, ieder uur slechts één minuut voor kunst is ingeruimd.
Dat videokunstenaars steeds vaker de openbare ruimte opzoeken, zoals Schreuder
stelt, is duidelijk. Ruim tachtig videokunstwerken worden in haar boek besproken.
Dat lijkt indrukwekkend veel, maar wie even stilstaat bij de realiteit, weet dat de
videokunst de stad nog niet veroverd heeft. Zo doet Nederland het in internationaal
opzicht best goed, maar is het aantal schermen of projecties op gebouwen waar op
vaste tijden kunst wordt getoond, op een hand te tellen. Videokunst is (nog) niet
definitief doorgebroken. Laten we het succes van de videokunst in de openbare
ruimte daarom niet al te snel vieren. Maar misschien moeten we het succes ervan
helemaal niet afmeten aan de frequentie en de vraag of iedere willekeurige passant
die kan navertellen.
Videowerken kunnen een vervreemdend effect hebben op de stedelijke maalstroom,
bijvoorbeeld door te verrassen met lichamelijke of kwetsbare beelden. Zoals in het
werk van Marijke van Warmerdam op Schiphol, waar een man op een levensgroot
videoscherm staat te douchen - je kan er niet omheen. In die lichte, maar
onontkoombare ontregeling ligt de kracht van videokunst in het publieke domein en
daar zou het gesprek over moeten gaan
http://www.archined.nl/recensies/2010/augustus/videokunst-in-de-openbare-ruimte/
3
BIJLAGE 3: Fotomateriaal voor klasgesprek: is dit kunst?
1.
Franse boot: de Gloire
Ter info:
http://artcollc.blogspot.com/2009/01/razzle-dazzle.html
1
2.
Ter info:
Dit is het ‘Nordscape Pavilion’ (1996) van de kunstenaar Dan Graham, gemaakt uit
tweezijdig spiegelglas en staal. Het maakt deel uit van de Vagan County collectie in
Noorwegen.
Meer info over de paviljoenen van Dan Graham: zie DAN GRAHAM en ‘PAVILION
FOR A CATHOLIC CITY’ (onderdeeltje KUNSTENAARS EN KUNSTWERKEN PER
LOCATIE, LOCATIE 10.) en PUBLIEKE KUNST IN DE PUBLIEKE RUIMTE
2
3.
Zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Zonnebloemen_(Van_Gogh)
Toon vervolgens dit:
3
4.
Zie: ‘COMPOSITION #7’ en CORY ARCANGEL (onderdeeltje KUNSTENAARS
EN KUNSTWERKEN PER LOCATIE, LOCATIE 3.). Zie ook: BEWEGEND BEELD?
en BEWEGEND BEELD IN EEN MAATSCHAPPIJ IN BEWEGING.
4
KAN JE KUNST BEKIJKEN MET GESLOTEN OGEN?
KAN JOUW SCHOOL EEN MUSEUM ZIJN?
MOET KUNST MOOI ZIJN?
MOET KUNST ÜBERHAUPT IETS?
IS YOUTUBE KUNST?
MAG JE EEN AFKEER HEBBEN VAN KUNST?
IS MUZIEK KUNST?
IS JE FAVORIETE FILM KUNST? OF JE FAVORIETE MUZIEK?
MAG JE KUNST AANRAKEN?
WIL JE KUNST AANRAKEN?
MAG KUNST JE RAKEN?
IS ER KUNST OP STRAAT?
IS ER KUNST IN JOUW HUIS?
IS EEN VIDEOGAME KUNST?
WAT IS BEWEGEND BEELD?
ALS HET BEELD BEWEEGT, STA JIJ DAN STIL?
IS KUNST EEN ONTDEKKINGSTOCHT?
KAN JE VERDWALEN IN KUNST?
KAN JE JE WEG VINDEN IN KUNST?
IS EEN GEBOUW KUNST?
IS LUISTEREN EEN KUNST?
WAT ZEGT KUNST OVER JOU?
WAT WIL JIJ OVER KUNST ZEGGEN?
KAN KUNST GEVAARLIJK ZIJN?
KAN KUNST INTERESSANT ZIJN?
HOEFT KUNST INTERESSANT TE ZIJN?
KAN KUNST EEN VERHAAL VERTELLEN?
KAN KUNST PIJN DOEN?
IS KUNST STILTE?
MAAKT KUNST LAWAAI?
MAAKT KUNST DEEL UIT VAN DE MAATSCHAPPIJ?
MAAKT KUNST DEEL UIT VAN JOUW WERELD?
ZIT ER KUNST IN JE HOOFD?
ZIT ER MUZIEK IN JE HOOFD?
WAT IS VOOR JOU KUNST?
IS KUNST WAARDEVOL?
HEEFT IEDEREEN RECHT OP KUNST?
MOET IEDEREEN VAN KUNST HOUDEN?
KEN JIJ EEN KUNSTENAAR?
BEN JIJ EEN KUNSTENAAR?
IS KUNST EEN KOMPAS?
IS KUNST MOEILIJK?
IS KUNST OVERAL?
HEB JE ZELF AL EEN KUNSTWERK GEMAAKT?