Water en internationale conflicten/veiligheid

Water en internationale
conflicten/veiligheid
Henk Donkers
Sectie geografie, planologie en milieu
Radboud Universiteit Nijmegen
Uitspraken over „wateroorlogen‟
• „Water is de enige zaak waarover Egypte nog eens een
oorlog zou kunnen beginnen‟
„De volgende oorlog in de regio gaat over het water van de
Nijl‟
„De enige reden die ik kan bedenken voor een oorlog met
Israël is water‟
„De oorlogen in de volgende eeuw gaan over water‟
(president Sadat van Egypte)
•
(Boutros Ghali, ex-onderminister van Buitenlandse zaken en ex-secretaris-generaal van de VN)
•
(koning Hoessein van Jordanië)
•
• „Too often, where we need water we find guns instead.
(Ismail Serageldin,
vice-voorzitter Wereldbank en voorzitter van de World Commission on Water for the 21th Century en van het Global Water Partnership)
Population growth will make the problem worse. So will
climate change. As the global economy grows, so will its
thirst. Many more conflicts lie just over the horizon‟
(UN-secretary-
general Ban Ki-moon 2008)
Waterconflicten op verschillende
schaalniveaus
• Lokaal niveau: tussen bevolkingsgroepen om
•
•
•
toegang tot water; tussen de staat en
bevolkingsgroepen, bijv. bij aanleg dam
Regionaal niveau: over de verdeling van water,
bijv. tussen boeren aan de kop en de staart van
een irrigatiesysteem
Nationaal niveau: allocatie van water aan
sectoren als industrie, natuur, landbouw of
regio‟s
Internationaal niveau: tussen landen; upstream
versus downstream
Rol van water in conflicten
•
•
•
•
•
Het water an sich is bron van conflict
Water als militair instrument/wapen
Water als politiek instrument
Water als doel of middel voor terrorisme
Water als militair doel
• http://www.worldwater.org/conflict/map/
• http://www.transboundarywaters.orst.edu/datab
ase/
• Definitie van wateroorlog: wateroorlogen
zijn gewapende conflicten tussen staten
waarbij het water zelf de belangrijkste
inzet van het conflict is.
• Deze definitie sluit veel conflicten uit
waarbij water een rol speelt.
Waterconflicten in het Oude
Testament
• Genesis 13
• Genesis 21
• Genesis 26
Herkomst van de woorden „rivaal‟ en
„rivaliteit‟
De wateroorlogen-hypothese (a)
• Water is een vitale natuurlijke hulpbron waarvoor – in
•
•
•
•
tegenstelling tot energiebronnen als olie - geen
alternatieven bestaan.
Deze hulpbron wordt steeds schaarser door de
toenemende vraag en het gelijkblijvende of
afnemende aanbod van schoon, bruikbaar water.
Daardoor neemt de ‘water stress’ in veel landen toe.
Omdat steeds meer landen zijn aangewezen op
internationale rivieren, meren en aquifers nemen de
kansen op politieke spanningen en conflicten toe.
Die kunnen uitlopen op gewapende conflicten en
wateroorlogen.
De wateroorlogen-hypothese (b)
• De kans daarop is sinds het einde van de Koude
•
Oorlog toegenomen omdat in een regionaal
conflict niet langer de twee voormalige
supermachten meteen betrokken zijn.
Er bestaan onvoldoende instrumenten om
waterconflicten vreedzaam op te lossen. Het
internationaal waterrecht en het Internationale
Hof van Justitie in Den Haag voldoen niet.
Voorwaarden voor
internationale waterconflicten
• Er moet sprake zijn van
gemeenschappelijke waterbronnen
– Oppervlaktewater: internationale rivieren of
stroomgebieden
– Grondwater: internationale aquifers
Internationale rivieren
• Er zijn 261 internationale stroomgebieden
• Ze beslaan ca. 50% van het aardoppervlak
• Er wonen 2,4 miljard mensen = 40% van
de wereldbevolking
Internationale aquifers
• Tot 2009 was aantal internationale
aquifers onbekend door gebrek aan hydrogeologisch onderzoek
• Weinig bekend over grondwaterstromen
en de gevolgen van oppompen in land A
voor land B
• Probleem wordt urgenter naarmate landen
meer grondwater gaan oppompen
Conflictbevorderende factoren
• Toenemende waterschaarste
• Toenemende onzekerheid over
•
•
•
•
watervoorziening a.g.v. klimaatverandering
Afhankelijkheid van buitenlandse
waterbronnen
Mogelijkheden (technologisch en economisch)
van stroomopwaarts gelegen landen om de
kwantiteit en kwaliteit van het water
stroomafwaarts negatief te beïnvloeden
De onderlinge politieke en economische
relaties
Aan/afwezigheid van waterverdragen
Waterschaarste
=
sterk groeiende vraag
versus
gelijkblijvend of dalend
aanbod
Waterschaarste: aanbodkant
• Water dat binnen hydrologische kringloop
•
•
•
•
circuleert blijft tamelijk constant of neemt zelfs
iets toe door opwarming aarde
Wel toenemende onzekerheid door
klimaatsveranderingen  veranderingen in
regionale waterbalansen, klimaatvluchtelingen
Overexploitatie van rivieren en meren
Overexploitatie aquifers
Verontreiniging van oppervlakte- en grondwater
Mondiale neerslagtrends 1900-2000
Overexploitatie waterbronnen
als symptomen van toenemende
schaarste
• Oppervlaktewater:
– veel rivieren bereiken de zee nauwelijks meer
– Colorado, Rio Grande, Nijl, Jordaan, Indus,
Gele Rivier, Ganges
• Grondwater („looming water crisis‟):
– dalende grondwaterspiegels
– verzilting
– fossiel water
Gele Rivier watertekorten
Waterschaarste: vraagkant
• Bevolkingsgroei (meer mensen gaan p.p. meer water
•
•
•
gebruiken)
– 1990: 28 landen met 335 miljoen inwoners minder dan
500 m3 p.p.p.j.
– 2025: 46 landen met 2.782 miljoen inwoners minder dan
500 m3 p.p.p.j
Uitbreiding geïrrigeerde landbouw
– 1960: 90 miljoen ha.; 1990: 234 miljoen; 2005: 275
miljoen
– 1000 liter water nodig voor 1 kilo graan
– grote verschillen per gewas
– opkomst biobrandstoffen (relatie met klimaatverandering)
Groeiend huishoudelijk gebruik
Groeiend industrieel gebruik
Let op: gebruik (withdrawel) is geen verbruik (consumption)
Bevolkingsgroei en
waterschaarste in Egypte
Jaar
1950
Aantal inwoners m3 water
per hoofd
21 miljoen
2.661
1995
62 miljoen
936
2025
95 miljoen
607
Toenemend watergebruik in de
landbouw
Toenemend watergebruik in
industrie
Toenemend watergebruik in
huishoudens
Water footprint van enkele landen
Land
Wereldgemiddelde
Nederland
VS
China
Spanje
Israël
Marokko
Ethiopië
UK
M3/p.p.p.j. (liter p.p.p.d.)
1243 (3405)
1223 (3351)
2483 (6802)
702 1923)
2325 (6369)
1391 (3811)
1531 (4195)
675 1849)
1245 (3410)
Gebieden met internationale
waterconflicten
• Noord-Amerika: Columbia, Colorado, Rio
•
•
•
Grande, grensaquifer Mexico/VS
Afrika: Nijl, Senegal, Tsjaad-bekken, Zambesi,
Okavango, Limpopo. Oranjerivier. Nubische
aquifer
Midden-Oosten: Eufraat-Tigris, Orontes,
Jordaan; bergaquifer, Disi-aquifer
Rest Azië: Indus, Ganges, Salween, Mekong,
Rode rivier, Amoer, Aral-bekken, Brahmaputra
Waterconflicten in Israël –
Palestina
Arabisch
tegenplan
Aanpak waterschaarste en
waterconflicten
• Herverdeling van water
• Beperking van de vraag
• Vergroting van het aanbod
Herverdeling van water
• Internationaal waterrecht
• Structuren en instituties die conflicten kunnen
voorkomen of oplossen
– Internationale riviercommissies (zoals Rijncommissie)
– Betrokkenheid sterke partijen van buiten (zoals
Indus)
– NGO‟s kunnen klimaat verbeteren (zoals Nile Basin
Initiative)
– Waterverdragen
• Mogelijkheden creëren om zaken tegen elkaar
uit te ruilen (package deals; win-win-situaties)
Beperking van de vraag
• Vergroting use efficiency = meer doen met minder
water
– Efficiëntere irrigatietechnieken („more crop per drop‟)
– Genetisch gemanipuleerde gewassen (?)
– Waterbesparing bij huishoudens en industrieën
• Vergroting allocation efficiency = re-allocatie
•
•
•
•
– Binnen sectoren
– Tussen sectoren
Financiële prikkels, o.a.‟ water pricing‟
Hergebruik afvalwater
Importeren van „virtueel‟ water
Andere consumptiepatronen (geen biobrandstof,
minder vlees)
Vergroten van het aanbod
• Verdere ontwikkeling van bestaande bronnen
– Opslag boven- en ondergronds
– Water harvesting
• Herstel of aanleg wetlands
• Ontzilting van brak of zout water
• Aanvoer van elders, waaronder internationale
watertransporten
– Interbasin water transfers als „pipeline for peace‟
– Water bags
• Ontginning van fossiele watervoorraden (=
•
water mining)
Cloud seeding – artificial rain
Pipeline for Peace
Zuid-Noord Water Transfer Project
SNWTP in aanbouw
Stroomgebied
Mekong
•Waterschaarste 
Waterconflicten 
Wateroorlogen?
Waarschijnlijkheid
wateroorlogen
• Sinds WO I honderden internationale
crisissen; in slechts zeven daarvan speelde
water een rol.
• In alle zeven de gevallen speelden er ook
andere (belangrijkere) zaken en was water
een onderdeel van een hydropolitiek
veiligheidscomplex
Water niet is, kan nog komen
• Slechts weinig staten zouden wateroorlog
•
•
•
•
kunnen beginnen. Voorwaarden: stroomafwaarts
gelegen en militair sterk
Wat aanvallen? Stuwdam? Vervuilende
industrie?
Wat na een aanval?
Is oorlog goedkoopste manier om conflict op te
lossen
Levert samenwerking niet meer op dan
confrontatie?
“Als de politieke wil voor vrede er is, zal
water geen struikelblok zijn. Als je echter
redenen zoekt om te vechten, biedt water
daarvoor volop mogelijkheden”
(Uri Shamir, Israëlisch waterdeskundige)
• Water wars are mostly a newspaper editor‟s
delight: short, pithy, eye-catching headlines. But
the risks of conflict over water are growing.
Most of these conflicts wille be diplomatic
disputes, personal or community
disagreemensts, or legal battles. But some will
be violent. Pollution, massive population growth,
serious overallocation, inefficient use, weak
institutions and exceedinggly complex political
relationships are a volatile mix.
Peter Gleick