Doc. Op een open respectvolle wijze

Notitie
‘Op een respectvolle wijze’
Werkgroep Seksualiteit en Preventie Seksueel Misbruik
April 2016
Inleiding
Op een open respectvolle wijze
Over omgaan met lichaamsbeleving, intimiteit, seksualiteit, levensvragen en relaties van mensen met
een beperking.
Deze notitie is één van de drie notities die betrekking hebben op onder andere het thema seksualiteit.
1.
2.
3.
In deze notitie: “Op een respectvolle wijze” wordt stilgestaan bij de visie en missie van
De Lichtenvoorde ten aanzien van seksualiteit. Deze notitie biedt handvatten voor de
begeleiding en informatie voor ouders en verwanten over hoe De Lichtenvoorde omgaat
met het thema seksualiteit.
In de notitie: “Gedragscode” is omschreven wat De Lichtenvoorde in algemene zin van
de medewerkers verwacht. Wat De Lichtenvoorde verstaat onder ongewenst gedrag en wat
grensoverschrijdend is en hoe te handelen als je als medewerker hiermee geconfronteerd
wordt.
In de notitie “seksueel grensoverschrijdend gedrag” staat omschreven hoe om te gaan
met seksueel grensoverschrijdend en hoe je moet handelen.
Doel
Het doel van deze notitie is om binnen de dienstverlening van De Lichtenvoorde het onderwerp
seksualiteit bespreekbaar te maken en aandacht te geven aan de positieve aspecten van seksualiteit. In
deze notitie geven we eveneens de uitgangspunten en begrenzingen van seksualiteit weer.
Tevens willen we bereiken dat seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt voorkomen en willen we
aandacht hebben voor de negatieve kanten die seksualiteit met zich mee kan brengen.
Deze notitie is in eerste instantie geschreven voor medewerkers van De Lichtenvoorde. De notitie
moet duidelijk maken hoe De Lichtenvoorde omgaat met seksualiteit van cliënten. In tweede instantie
biedt deze notitie informatie aan cliënten, ouders en verwanten om onze visie (volwaardig
burgerschap) en omgang ten aanzien van lichaamsbeleving, intimiteit, seksualiteit en relaties te
verduidelijken. Wij baseren deze visie op waarden en normen die in de samenleving gelden.
Inhoud
Wat is seksualiteit?
Seksualiteit is een wezenlijk onderdeel van het leven van ieder mens en daarmee een fundamenteel
recht van iedereen. Seksualiteit kan bestaan uit: elkaar op een bepaalde manier aankijken, praten,
strelen, elkaar vasthouden, samen baden, kussen, zelfbevrediging, geslachtgemeenschap, etc. Met
andere woorden: vrijen is een duidelijke vorm van seksualiteit voor de meeste mensen, maar ook het
elkaar aankijken en het met elkaar praten kan een seksuele lading bevatten. Seksualiteit is dus alles
wat als seksueel wordt geïnterpreteerd door één of meer mensen.
Wat is intimiteit?
Intimiteit is een vorm van verbondenheid tussen twee of meer personen. Deze verbondenheid kan
lichamelijk of spiritueel zijn.
1
Lichamelijke intimiteit
Bij lichamelijke intimiteit wordt in de eerste plaats gedacht aan seksuele omgang, maar ook andere
vormen komen voor: men slaat de arm om elkaar heen, men zit zeer dicht tegen elkaar aan, men loopt
gearmd. Het is van de cultuur afhankelijk welke vormen van intimiteit worden geaccepteerd. De
cultuur bepaalt ook of deze vormen tussen vrouwen, tussen mannen of tussen beide geslachten
aanvaardbaar zijn.
Emotionele intimiteit
Emotionele intimiteit houdt in dat men gevoelens met elkaar deelt, of dat men de ander deelgenoot
maakt van de eigen gevoelens. Ook hier kan de cultuur weer bepalen wat geoorloofd is. Zo zal er in
culturen waarin ieder gemengd geslachtelijk contact vóór het huwelijk wordt afgekeurd, soms wel een
zekere emotionele intimiteit tussen geslachtsgenoten zijn toegestaan. Vrouwen worden
hartsvriendinnen, mannen delen geheimen met elkaar.
Vooroordelen
In de dagelijkse praktijk komen we vele vooroordelen tegen ten aanzien van seksualiteit in relatie tot
mensen met een beperking. Maar juist het in stand houden van deze vooroordelen zorgen voor veel
leed.
Het vooroordeel wordt vaak mede in stand gehouden door handelingsverlegenheid (voorlichting en
begeleiding) van ouders of hulpverleners.
Een aantal van de veel voorkomende vooroordelen zijn:




Mensen met een beperking hebben geen seksuele gevoelens.
Je moet geen slapende honden wakker maken.
Seksuele voorlichting zal onaangepast gedrag van de betrokkene stimuleren of doen
toenemen.
Het kan schadelijk zijn dat je “te vroeg, te veel” weet over seks.
De Lichtenvoorde hanteert als uitgangspunt
Als uitgangspunten voor ons beleid ten aanzien van seksualiteit, hanteren wij:
 Gewenste, prettige en veilige seksualiteit voor iedereen.
 Seksuele voorlichting als vast onderdeel in de ondersteuning, afgestemd op de cliënt.
 Er zijn verschillende gelijkwaardige mogelijkheden voor seksuele ontwikkeling en beleving
(LHTB Lesbiennes Homoseksuelen Transgenders Biseksuelen)
 Seksualiteit is niet gebonden aan huwelijk en voortplanting.
Dit geldt dus ook voor mensen met een verstandelijke beperking. Toch is dat makkelijker gezegd dan
gedaan, want wat is gewenste, prettige, en veilige seksualiteit? Zijn er dan geen grenzen, en zo ja, wat
zijn die grenzen dan? Om te kunnen bepalen wat de uitgangspunten en begrenzingen zijn van
seksualiteit voor mensen met een verstandelijke beperking is deze notitie geschreven.
Visie en seksualiteit
Binnen De Lichtenvoorde hebben we de zienswijze op seksualiteit samengevat in een visie. Deze
visie willen we in de dagelijkse omgang met mensen met een beperking uitdragen.
2
Visie
 Mensen hebben recht op intimiteit, lichaamsbeleving en seksualiteit.
Seksuele voorlichting is een vast onderdeel in de opvoeding/ondersteuning van kinderen en
jongeren, en cliënten die hierover hun kennis willen uitbreiden.
 Intimiteit, lichaamsbeleving en seksualiteit is bespreekbaar.
 Intimiteit, lichaamsbeleving en seksualiteit is geen vrijblijvend thema voor medewerkers
van De Lichtenvoorde.
 Intimiteit, lichaamsbeleving en seksualiteit in je eigen leven, op je eigen plek.
 Eigen seksuele ontwikkeling op individueel niveau.
 Seksualiteit op basis van gelijkwaardigheid.
De Lichtenvoorde gaat uit van volwaardig burgerschap van mensen met een verstandelijke beperking.
Dit betekent dat het uiteindelijke doel ten aanzien van seksualiteit is dat iedere cliënt zo volwaardig
mogelijk zijn seksualiteit kan beleven. Dit betekent echter niet dat elke cliënt alles moet weten en
ervaren ten aanzien van seksualiteit. Iedere cliënt heeft er recht op dat er zorgvuldig wordt gekeken
naar zijn wensen, mogelijkheden en beperkingen.
Missie en seksualiteit
Binnen De Lichtenvoorde hebben we onze opdracht ten aanzien van seksualiteit samengevat in
een missie op seksualiteit. Deze missie willen we in de dagelijkse omgang met mensen met een
beperking omzetten naar werkbare doelen.
Missie
 We maken intimiteit, lichaamsbeleving en seksualiteit bespreekbaar in de dagelijkse
praktijk.
 We dragen bij aan het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
 Medewerkers van De Lichtenvoorde geven het onderwerp seksualiteit een hoge
prioriteit.
 Seksualiteit maakt deel uit van ons kwaliteitssysteem.
 Binnen De Lichtenvoorde is het onderwerp intimiteit, lichaamsbeleving en seksualiteit
transparant en toetsbaar en onderdeel van het zorgplan.
We ondersteunen cliënten indien zij te maken hebben gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag
of misbruik.
Zorgplan en seksualiteit
Binnen het zorg en behandelplan van iedere cliënt is er aandacht voor: prettige, veilige en gewenste
seksualiteit. Afhankelijk van het belevingsniveau van de cliënt bekijkt de persoonlijk begeleider
samen met de cliënt, teammanager en eventueel de gedragsdeskundige en eventueel de ouders en / of
verwanten wat diens verwachtingen, wensen en mogelijkheden op dit gebied zijn en wordt geprobeerd
hieraan tegemoet te komen binnen de grenzen van de wet.
De cliënt wordt begeleid bij alle vragen die hij of zij heeft. Tevens wordt er in het persoonlijk zorg- en
begeleidingsplan aandacht geschonken aan het onderwerp ongewenste seksualiteit en weerbaarheid
van de cliënt.
3
Medewerkers, stagiaires en vrijwilligers
Van medewerkers wordt hierin verwacht dat zij medeverantwoordelijkheid dragen. Deze
medeverantwoordelijkheid richt zich op:
Het op een open, respectvolle wijze bespreken en omgaan met de wensen, mogelijkheden en
beperkingen van de cliënt op het gebied van seksualiteit.
De medewerkers van De Lichtenvoorde ondersteunen het beleid in houding en gedrag. De visie en
missie geeft richting aan het handelen van medewerkers en is een richtlijn voor het gesprek met
cliënten over het onderwerp seksualiteit. Hierbij staat het individu altijd voorop. Zijn wensen en
mogelijkheden worden getoetst aan de visie. Om dit mogelijk te maken zullen wij de medewerkers de
gelegenheid bieden de noodzakelijke beroepshouding ontwikkelen.
Voorbeeldfunctie van de begeleider, stagiaires en vrijwilligers
Het is wel belangrijk dat medewerkers, stagiaires en vrijwilligers zich realiseren dat zij een
voorbeeldfunctie hebben, ook wat betreft hun onderlinge omgang. Dit betekent dat zij in hun doen en
laten (bijvoorbeeld kleding) en in hun spreken rekening houden met voorkeuren of afkeuren ten
aanzien van seksualiteit. Ook wordt van hen verwacht dat zij terughoudend zijn met het toelaten van
cliënten als vrienden in het privéleven of op social media. Het bijvoorbeeld in het belachelijke trekken
van bepaalde seksuele gevoelens of het gebruik van allerlei seksuele uitdrukkingen of toespelingen
wordt niet geaccepteerd.
Vrijwilligers
In de praktijk kunnen vrijwilligers een waardevolle bijdrage leveren aan cliënten en helpen en
ondersteunen bij allerlei activiteiten in het dagelijkse leven van de cliënt. We verwachten van onze
medewerkers dat voordat vrijwilligers ingezet worden zij:



Vrijwilligers op de hoogte brengen van het beleid rondom seksualiteit.
Vrijwilligers een V.O.G. (verklaring omtrent gedrag) vragen.
Vrijwilligers blijven informeren over ontwikkelingen t.a.v. het thema seksualiteit.
Beroepshouding
Wat is nou precies een professionele beroepshouding die prettige, veilige en gewenste seksualiteit
toelaat maar niet grensoverschrijdend is? Bij het werken met cliënten betekent dit dat we ten aanzien
van seksualiteit vaak uitgaan van relaties en seksualiteit als een vorm beschouwen om uiting te geven
aan seksuele gevoelens. Maar er zijn ook andere vormen waarin seksualiteit tot uiting kan komen.
Mensen met een verstandelijke beperking hebben vaak geen relatie en zijn wat seksualiteit betreft
vaak aangewezen op zichzelf.
We willen dat seksualiteit op een open en positieve wijze binnen De Lichtenvoorde bespreekbaar is.
Het is uiteraard onmogelijk om in deze notitie alle voorkomende situaties te bespreken, maar wel wat
de uitgangspunten zijn. In het omgaan met mensen met een beperking betekent dit dat men:
 Cliënten respectvol bejegent.
 Uitgaat van de zorgvragen van de cliënt.
 Seksualiteit bespreekbaar maakt en cliënten waar mogelijk voorlicht over alle aspecten van
seksualiteit, intimiteit, lichaamsbeleving.
 Ruimte en mogelijkheden bieden voor gelijkwaardige relaties, intimiteit, lichaamsbeleving en
seksualiteit.
 De eigenheid / privacy van de cliënt respecteert.
4




Rekening houdt met de belangen van huisgenoten en anderen in de omgeving.
Rekening houdt met maatschappelijke aanvaarde normen en waarden.
Een actieve rol aanneemt bij het tegengaan van grensoverschrijdend gedrag.
Zich ten opzichte van cliënten nooit op een seksuele manier uit of gedraagt.
Mensen met een verstandelijke beperking kunnen extra kwetsbaar zijn voor seksuele intimidatie,
omdat zij niet zo’n duidelijk beeld hebben van seksualiteit of niet weerbaar genoeg zijn. Het op open
wijze bespreekbaar maken van seksualiteit met als doel: weerbaarheid vergroten, verkleinen van
machtsongelijkheid en het creëren van een duidelijk beeld van seksualiteit is dan ook de beste remedie
tegen seksuele intimidatie. Actieve maar ook passieve seksuele handelingen van de hulpverlener ten
opzichte van de cliënt is per definitie seksuele intimidatie. Met betrekking tot seksuele intimidatie
verwijzen we naar de notitie ’Gedragscode’ en de notitie ‘Seksueel grensoverschrijdend gedrag’.
Van medewerkers verwachten we dat zij geschoold zijn en in staat zijn om het onderwerp seksualiteit
onderling, met cliënten en verwanten bespreekbaar te maken.
De medewerkers zijn alert op signalen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en weten in dit soort
situatie volgens protocol te handelen.
Het thema seksualiteit, kinderwensen en anti conceptie staat regelmatig op de agenda. Medewerkers
handelen volgens visie en missie en kennen de protocollen rondom seksualiteit en gedrag.
Teammanager en begeleiders weten met de ‘hermeneutische cirkel’ het niveau van functioneren van
de cliënt in beeld te brengen en dragen er zorg voor dat de juiste voorlichtingsmaterialen gebruikt
worden die passen bij het niveau van de cliënt.
We verwachten van nieuwe medewerkers en vrijwilligers een verklaring omtrent gedrag.
Eigen waarden en normen
Medewerkers handelen volgens de wetgeving en verlenen nooit zelf seksuele diensten, maar
ondersteunen bij het zoeken naar mogelijkheden en oplossingen. Belangrijk hierin is dat
medewerkers zich bewust zijn van een beroepshouding en niet volgens persoonlijke normen en
waarden handelen. Begeleiding van seksualiteit kan nooit alleen bij een medewerker bekend zijn. Er
is altijd sprake van overleg met de leidinggevende en/of deskundige en afspraken worden vastgelegd
in het zorg- en begeleidingsplan.
Bespreekbaar maken van seksualiteit
Het bespreekbaar maken van seksualiteit is geen incidenteel terugkerend iets, maar kan het beste
gebeuren in de dagelijkse omgang met elkaar. In een open en veilig klimaat kunnen cliënten alles met
medewerkers bespreken, hun twijfels, vragen en ervaringen. Cliënten worden gestimuleerd deel te
nemen aan bijeenkomsten over dit onderwerp (woonoverleg, themacafé, cliëntencongressen). Het
thema seksualiteit is een regelmatig terugkerend thema.
Uiteraard respecteer je in het praten over seksualiteit elkaars grenzen. Cliënten mogen respect
verwachten van medewerkers, maar andersom mogen medewerkers ook een respectvolle houding van
cliënten verwachten waarin ruimte is voor begrenzing. Een hulpverlenende houding is het
uitgangspunt en we streven naar een begeleidingsmodel en niet naar een beheersmodel.
Ook in geval iets niet wenselijk is, streven we naar een begeleidingsmodel en proberen we
beheersmodellen te voorkomen.
5
Voorlichting
Cliënten hebben recht op een openhartige voorlichting over intimiteit, lichaamsbeleving en
seksualiteit, SOA (Seksueel Overdraagbare Aandoeningen) en anticonceptie, morningafter pil en
abortus. Deze wordt gegeven door de begeleider, en indien nodig door de gedragsdeskundige. Deze
voorlichting wordt enerzijds bepaald door de wensen van de cliënt en het niveau van functioneren
(verstandelijk, sociaal emotioneel en relationeel) en anderzijds door de noodzaak om hen te
beschermen doormiddel van seksuele opvoeding tegen grensoverschrijdend gedrag.
Ook houden we rekening met de emotionele draagkracht, de lichamelijke omstandigheden, de
levensgeschiedenis en eventuele psychische en/of psychiatrische problematiek. Voorlichting betekent
meer dan techniek alleen, het gaat ook over opvoeding, weerbaarheid, emoties en relaties. Waar nodig
herhalen we de voorlichting en geven we opnieuw informatie. Cliënten wordt geleerd en gestimuleerd
rekening te houden met wensen en weerstanden van zichzelf en die van anderen.
Cliënten
De cliënten krijgen met enige regelmaat de kans kennis te nemen van informatie over het thema
seksualiteit.
Het voorlichtingsmateriaal is toegankelijk en afgestemd op het niveau van de cliënt.
Alle cliënten hebben een zorgplan waarin het thema seksualiteit is opgenomen en waarin afspraken
rondom het thema seksualiteit zijn vastgelegd. Voor alle cliënten is een hermeneutische cirkel
gemaakt en besproken.
Cliënten worden waar nodig geholpen en begeleid in hun ontwikkeling rondom seksualiteit.
Ook informeren we cliënten over hoe de instelling handelt in geval van misstanden en worden zij
begeleid volgens de geldende protocollen in deze van De Lichtenvoorde.
Kinderwens en ouderschap
Sommige onderwerpen zijn zo complex dat een eenvoudig antwoord niet mogelijk is. Ouderschap
voor veel mensen met een verstandelijke beperking blijkt in de praktijk vaak geen verstandige keuze.
De Lichtenvoorde wil de discussie hierover met zijn cliënten aangaan. De Lichtenvoorde wil cliënten
met een beperking helpen hen in te laten zien wat er nodig is voor goed ouderschap en het
verantwoord opvoeden van kinderen. Hierbij hoort het goed luisteren naar en het onderzoeken van de
geuite kinderwens van de individuele cliënt. We moeten cliënten helpen bij de bewustwording van
alle aspecten van het ouderschap en wat het opvoeden van kinderen van hen vraagt. Centraal staat
steeds het bieden van ondersteuning die gericht is op het vinden van een evenwichtig en gelukkig
leven zonder kind(eren).
Daarom is de visie van De Lichtenvoorde ten aanzien van kinderwensen van cliënten gebaseerd op
een aantal uitgangspunten:
 Mensen met een verstandelijke beperking zijn zeer verschillend van elkaar. Slechts een
individuele benadering heeft zin en doet recht aan het individu.
 Gezien onderzoekscijfers en de ervaringen van mensen met een verstandelijke beperking en
hun begeleiders, is ouderschap voor veel mensen met een verstandelijke beperking niet een
verstandige keuze.
 De Lichtenvoorde gaat uit van een volwaardig burgerschap, maar kiest op voorhand voor een
ontmoedigingsbeleid ten aanzien van kinderwens en ouderschap. Van een medewerker
6
verwachten we een houding waarin aandacht is voor de risico’s en de beperkingen van het
krijgen van kinderen. Een methode die gericht is op het vinden van een tevreden en gelukkig
leven bij voorkeur zonder kinderen. Wanneer de kinderwens van een cliënt blijvend is zoeken
we samen naar mogelijkheden. Wanneer er sprake is van ouderschap zoekt De Lichtenvoorde
(indien mogelijk) samen met de verstandelijke beperkte ouder(s) naar een juiste ondersteuning
en samenwerking met andere (medeverantwoordelijke) partijen. Te denken valt bijvoorbeeld
aan MEE en Raad voor de kinderbescherming.
 Het contact met de begeleider is cruciaal bij een goede coaching van mensen met een
verstandelijke beperking over keuzes rondom kinderwens. Daarom investeert De
Lichtenvoorde in de ondersteuning van de begeleiders door middel van scholing op het gebied
van opvoeding, seksualiteit en levensvragen.
Ouders en wettelijke vertegenwoordigers
Ook hier is de grondhouding dat je respect toont voor elkaars waarden en normen en het omgaan met
seksualiteit en intimiteit bespreekbaar maakt. Wij willen graag een open dialoog met ouders en
wettelijk vertegenwoordigers tot stand brengen ten aanzien van de lichaams- en seksualiteitsbeleving
van de betreffende cliënt. Ouders en wettelijk vertegenwoordigers zijn op de hoogte van deze visie en
het beleid en worden daar waar mogelijk ook betrokken bij seksuele voorlichting en ontwikkeling, het
versterken van weerbaarheid etc. Wij gaan uit van een gezamenlijke rol met ouders in de begeleiding
van de cliënt. Soms kan er echter een spanningsveld ontstaan tussen enerzijds de openheid naar
ouders en vertegenwoordigers, en anderzijds het respect voor de privacy van de cliënt. In dat geval
worden beide belangen gewogen, maar blijft de hulpvraag van de cliënt het voornaamste
uitgangspunt.
Lichaamsbeeld en verzorging
Als een (groot) deel van lichaamsverzorging overgenomen moet worden, wordt respect getoond en
terughoudendheid betracht voor de intimiteit en lichaamsbeleving van de cliënt. Afspraken hierover
worden vastgelegd in het zorgplan. Hoe iemand zijn lichaam beleeft, wordt sterk beïnvloed door hoe
anderen ermee omgaan.
Een taak van begeleiders is steeds om een actieve rol aan te nemen door bijvoorbeeld te wijzen op de
zeggenschap die de cliënt heeft over het eigen lichaam en alleen over te nemen wat de cliënt niet zelf
kan, of bij te sturen (of te begrenzen) als de cliënten zich grensoverschrijdend gedragen.
Relaties en seksualiteit
Cliënten krijgen de ruimte voor het aangaan van seksuele relaties, maar hebben door hun
verstandelijke beperking soms ondersteuning nodig in het vormgeven aan seksualiteit,
lichaamsbeleving en intimiteit. Voorwaarden scheppen en passende oplossingen bieden om vorm te
geven aan verliefdheid, relaties en seksualiteit hoort tot de zorgtaken van de medewerkers.
Er wordt samen met de cliënt gekeken naar de mogelijkheden om seksuele ontwikkeling
lichaamsbeleving en intimiteit zoveel mogelijk ruimte te geven. Dit betekent in de praktijk
bijvoorbeeld:
 Het aanbieden van een passpiegel zodat de cliënt zijn lichaam leert verkennen.
 Bespreekbaar maken van lichaamsbeleving, intimiteit en seksualiteit en geven van informatie
en voorlichting.
 Ondersteuning bij het vinden van voorlichtingsmateriaal.
 Het adviseren over en aanreiken van hulpmiddelen.
 Indien nodig bespreken van anticonceptie en maatregelen ter voorkoming van zwangerschap,
7
SOA’s (Seksueel Overdraagbare Aandoeningen) en aids.
 Ondersteunen bij het aangaan van contacten met derden.
 Begeleiden van een relatie en bespreken van de vragen die de cliënt hierover heeft.
Masturbatie en pornografie en social media
Deze t drie thema’s worden in deze notitie apart benoemd. Om verschillende redenen zijn het
onderwerpen die vragen oproepen, zowel bij medewerkers als ouders. De ideeën die hierover in de
maatschappij leven, zijn ook niet altijd even duidelijk. Wij kiezen er daarom voor onze visie hierover
hier expliciet te benoemen, om zo min mogelijk misverstanden te laten ontstaan.
Masturbatie
Masturbatie (soloseks) is een geaccepteerde vorm van seksualiteitsbeleving. Voor veel cliënten geldt
dat zij geen seksueel contact met anderen kennen en vrijen met zichzelf de enige vorm is. Voor
cliënten kan het belangrijk zijn dat masturbatie als volwaardige vorm van seksualiteitsbeleving wordt
gezien en acceptabel is. Masturbatie is niet iets om af te keuren en vragen hierover zijn bespreekbaar.
Belangrijk is om naar cliënten uit te stralen dat masturbatie volkomen normaal is en niet iets is waar je
je voor moet schamen. Wel kan men van cliënten vragen om rekening te houden met privacy voor
zichzelf en anderen door duidelijk te maken dat je dit op je kamer doet als je alleen bent.
Een cliënt die excessief masturbeert, waardoor de kans op zelfbeschadiging bestaat heeft extra
onderzoek en begeleiding nodig van de gedragsdeskundige. Ook kan ondersteuning van een
hulpverlener van een bureau voor seksuele dienstverlening voor mensen met een beperking worden
ingeschakeld.
Pornografie
Het bezitten en bekijken van pornografie (bijvoorbeeld via film, tv, computer en tijdschriften) is
toegestaan mits een cliënt anderen hier niet mee confronteert. Wij accepteren dat iemand pornografie
in zijn bezit heeft, zolang de cliënt hiermee op zijn eigen kamer blijft en er geen anderen bij betrekt.
Mensen met een verstandelijke beperking kunnen, net als anderen, extreme pornografie opvatten als
normaal en hun gedrag daarop afstemmen. Het is de taak van de medewerkers om cliënten te
adviseren kennis te nemen van seksualiteit via daarvoor geschikt voorlichtingsmateriaal en hen te
wijzen op het feit dat pornografie en (seksueel) geweld een vertekend beeld van de werkelijkheid
geeft.
Als blijkt dat de cliënt dit onderscheid niet kan maken, zullen passende alternatieven bespreekbaar
gemaakt worden. Dit wordt ook gemeld bij de teammanager.
Conform de wetgeving in onze samenleving is het bezitten en bekijken van kinderporno niet
toegestaan.
8
Social Media
Internet en social media zijn niet meer weg te denken uit het dagelijkse leven. Bijna alle cliënten bij
de Lichtenvoorde hebben toegang tot internet. Communicatie gebeurt voor een groot deel via social
media. De communicatie gaat snel en rustig reflecteren op beelden en boodschappen is er vaak niet.
In de ideale wereld is iedereen voldoende media wijs.
Met de komst van internet en social media is seks alom aanwezig in de media. Internet maakt erotiek
en porno toegankelijk en datingsites zijn makkelijk te bezoeken en kontakten te leggen.
Internet wordt gebruikt om informatie te zoeken over seksualiteit maar er vindt ook veel
experimenteer gedrag plaats via foto’s en filmpjes
Seksueel grensoverschrijdend gedrag via internet neemt toe. En cliënten worden vaker lastig gevallen
via deze media.
Binnen de Lichtenvoorde hebben we aandacht voor het ontwikkelen van mediawijsheid bij onze
cliënten en zal dat een vast onderdeel van de voorlichting zijn.. Dit betekent dat we een open klimaat
en een vertrouwens band creëren waarin cliënten en begeleiders samen social media verkennen en
leren gebruiken. Samen kijken op mobiel en internet wordt hierin soms afgesproken.
Internet en social media leveren ook een positieve bijdrage in de seksuele ontwikkeling. Cliënten
kunnen kennis en informatie meer zelfstandig verkrijgen op het door hen gewenste moment en geeft
meer privacy. Belangrijk is om cliënten te wijzen op veilige en verantwoorde sites en apps
Seksueel grensoverschrijdend gedrag
Seksuele handelingen tussen medewerkers en cliënten zijn (wetgeving) nooit aanvaardbaar; en ook
grensoverschrijdend gedrag tussen cliënten onderling is ontoelaatbaar.
Om te bepalen of er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag worden de criteria en
uitgangspunten uit het ‘vlaggensysteem’ gehanteerd.
Criteria die gelden om te bepalen of er wel/niet sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag
zijn:






Er moet sprake zijn van wederzijdse toestemming
Er moet sprake zijn van vrijwilligheid
Er moet sprake zijn van gelijkwaardigheid
Gedrag is leeftijd/ontwikkeling adequaat
Gedrag is context adequaat, passend bij de situatie
Er is sprake van zelfrespect
Binnen De Lichtenvoorde is in de notitie ‘gedragscode’ omschreven wat De Lichtenvoorde van een
medewerker verwacht. Tevens staat hierin omschreven wat ongewenst gedrag is en op welke wijze je
moet handelen als je geconfronteerd wordt met ongewenst gedrag.
Als er sprake is van grensoverschrijdend gedrag in de vorm van seksuele intimidatie en / of seksueel
misbruik tussen cliënten onderling, medewerker cliënt of medewerker met een andere medewerker
dan verwijzen we u naar het protocol seksueel grensoverschrijdend gedrag.
9
Werknemers, ouders en wettelijk vertegenwoordigers en cliënten (naar vermogen) dienen zich op de
hoogte te stellen of worden op de hoogte gebracht van de in deze notities geformuleerde
uitgangspunten.
De vertrouwenspersoon voor medewerkers
De Lichtenvoorde heeft voor personeelsleden een vertrouwenspersoon met wie je een afspraak kunt
maken voor een vertrouwelijk gesprek een advies of ondersteuning.
Positie vertrouwenspersoon
De Lichtenvoorde heeft er voor gekozen het werk van de vertrouwenspersoon door een externe partij
te laten invullen. Medewerkers moeten zo onbeschroomd mogelijk over bepaalde zaken kunnen
praten. Het uitgangspunt is dat de vertrouwenspersoon verplicht is alle informatie vertrouwelijk te
behandelen en pas na toestemming van (of samen met) de melder derden zal inschakelen. Onder
derden worden o.a. de politie, de bestuurder van De Lichtenvoorde, of andere vertegenwoordigers van
De Lichtenvoorde bedoelt.
De vertrouwenspersoon voor cliënten
Voor cliënten uit de WLZ.
De Lichtenvoorde heeft een vertrouwenspersoon voor cliënten. Mensen met een verstandelijke
beperking zijn vaak mondiger dan men denkt. Toch is het voor cliënten soms lastig zijn om eventuele
problemen of klachten over de zorg en diensten aan te geven. Dit komt vooral door hun afhankelijke
positie tegenover de zorgaanbieder. Daarom is het belangrijk dat er een onafhankelijke
vertrouwenspersoon is aan wie de cliënt zijn verhaal kwijt kan. Iemand die ingaat op de beleving van
de cliënt en hem helpt. De cliëntvertrouwenspersoon informeert en adviseert verder de cliënt over
diens individuele rechtspositie ten aanzien van de zorgverlening.
De contactgegevens van de vertrouwenspersoon zijn te vinden op de website van De Lichtenvoorde.
Voor cliënten Jeugd/WMO
In de Jeugdwet is opgenomen dat iedereen die te maken heeft met de jeugdzorg, recht heeft op
een vertrouwenspersoon. Uit de werkpraktijk blijkt dat kinderen en jongeren eerder een
vertrouwenspersoon zullen aanspreken als ze deze al kennen.
Met de invoering van de nieuwe Jeugdwet, heeft de VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten)
besloten dat in heel Nederland kinderen en jongeren in leefgroepen, begeleid wonen projecten en
gezinshuizen met regelmaat bezocht moeten worden door vertrouwenspersonen. Concreet betekent dit
dat ook bij De Lichtenvoorde een vaste, onafhankelijke vertrouwenspersoon van Zorgbelang
Gelderland de groepen waar kinderen en jongeren verblijven regelmatig zal gaan bezoeken en
daarmee een bekend gezicht voor de kinderen en jongeren wordt. De vertrouwenspersoon luistert,
denkt mee en kan de kinderen en jongeren advies geven en ondersteunen bij het oplossen van
problemen wanneer zij niet tevreden zijn over de zorg- of hulpverlening.
10
Contact
De contactgegevens zijn te vinden via de website van De Lichtenvoorde.
De klachtencommissie voor cliënten en medewerkers
De Lichtenvoorde kent een klachtencommissie die tot doel heeft:
 Het recht doen aan de individuele cliënt of medewerker door een procedure voor opvang,
bemiddeling en behandeling van klachten van cliënten en medewerkers te bieden.
 Het zo mogelijk en indien door de klager gewenst bevorderen van een herstel van de
vertrouwensrelatie tussen klager en beklaagde.
 Een bijdrage leveren aan het kwaliteitsbeleid van de zorgaanbieder door het systematisch
registreren van klachten.
De volledige klachtenregeling voor cliënten en medewerkers is te vinden op de website van De
Lichtenvoorde.
Tot slot
Ik hoop dat u door het lezen van deze notitie geïnspireerd bent geraakt over het onderwerp intimiteit,
lichaamsbeleving en seksualiteit van mensen met een beperking.
En dat u doormiddel van deze notitie handvatten heeft gekregen en het een bijdrage is om de
dienstverlening aan mensen met een beperking respectvol uit te voeren.
Ik nodig u uit het onderwerp intimiteit, lichaamsbeleving, seksualiteit en het voorkomen van
seksualiteit grensoverschrijdend gedrag van mensen met een beperking regelmatig op de agenda te
zetten en bespreekbaar te houden.
Bijlage(n)
Klik hier voor Gedragscode
Klik hier voor Protocol Vermoeden seksueel grensoverschrijdend gedrag
11
Stroomschema
Ongewenst gedrag
Ongewenste intimiteit
Referenties
Websiteadressen
De onderstaande websiteadressen zijn een belangrijke informatiebron en hebben soms bijgedragen
aan de totstandkoming van deze notitie:
www.begrensdeliefde.nl
www.movisie.nl
www.seksuelevorming.nl
www.bosch-suykerbuyk.nl
www.nvsh.org maar ook www.nvsh.nl
www.misbruikdoorhulpverleners.nl
www.zoenenenzo.nl
www.handicapinfo.nl
www.leefwijzer.nl
www.kennispleingehandicaptensector.nl
www.sense.info
www.rutgerswpf.nl
www.edusex.nl
www.meerdanliefde.nl
www.coc.nl
www.vriendenvoorhetleven.nl
www.seksualiteit.nl
www.kijkopkinderwens.nl
12