Toneelgroep Ceremonia > Smoor SMOOR Leerlinge vat een meer

***
Toneelgroep Ceremonia > Smoor
SMOOR
Leerlinge vat een meer dan gewone sympathie op voor lerares, en niet zonder gevolg. Het lijkt voer voor een
banale “highschool movie”, maar Eric De Volder maakt er op theater een existentiële tragedie van. Alles ligt
al besloten in de dubbele titel “Smoor”.
DOOR WOUTER HILLAERT
De lerares, mevrouw Meeuws (Ineke Nijssen), staat rechts vooraan op het toneel. Als een gebeiteld
monument op een sokkel. Met haar coiffure parmantig in de lucht. Wezenloos staart ze het publiek in, alleen
haar gepijnigde mimiek lijkt nog in leven. Ze zwijgt. Ze laat alles maar gebeuren, dat is precies haar hele
tragedie. En als ze al zal spreken, in korte beelden zonder samenhang, wordt ze nog meer sfinx. Wie is deze
mevrouw Meeuws, deze engel Angèle? Waar bevindt ze zich? En wanneer precies: voor of na de feiten?
Haar man, schoolhoofd Meeuws, is de eerste die op haar de loftrompet komt schallen. ‘Aaah, wat een
prachtstuk is mijn vrouw!” Hij is de man van te véél woorden, van de omzwachtelde spraak. In het werk van De
Volder is een hele resem kleine patriarchen hem voorgegaan. Ze houden hun dasje strak geknoopt, geloven dat
alles wel te regelen valt. Ouwe CVP’ers, fervent diplomatiek. Ook Meeuws (Johan Knuts) bedoelt het goed,
maar het jeukt tussen zijn benen. Hij krijgt van zijn prachtstuk niet meer waarin een vrouw haar man hoort te
dienen. Na de schooluren. In bed.
Heeft het wat met die nieuwe leerlinge te maken, Diane Mettepenningen? De mond van Leen Roels is
een schreeuwerige rode veeg. Het hart op de tong heeft ze. En puberpassie voor twee. “Eigenlijk vind ik alles
even mooi aan u, mevrouw!” Diane likt het bijna in Nijssens oor. Aan haar eigen lijf zit alles los, op de kramp in
haar schouders na. Haar moeder is dood, haar vader één scheldpartij. In mevrouw Meeuws heeft ze haar
toeverlaat gevonden, haar idool. Dat de lerares van school zou kunnen verdwijnen, maakt van haar zang
meteen een lamentatie. “Mevrouw, kom toch terug!” Langgerekt klinkt haar roep door de zaal, als van een
gewond dier.
Droomspel over schuld
Eric De Volder mag voor “Smoor” dan wel opnieuw vertrokken zijn van een documentaire vondst (een
resem brieven van een scholiere aan haar lerares), het resultaat op scène gaat een stuk verder. Net als in
voorganger “Les in hysterie” is uit de dagelijkse anekdote een tragedie van de passie gepuurd. Want niet alleen
in haar idolatrie is Diane extreem, ook in haar alternatief. “Ik weet het nie meer, alleen da ik mij gaan
verdrinken in de vaart.” Ze had in het half-Gentse taaltje van De Volder ook kunnen zeggen: ‘mij versmoren’.
Diane doet het: ze springt. De godin van de jacht wordt een Ofelia.
Haar wanhoopsdaad valt vroeg in de voorstelling. Veel te vroeg voor een klassieke tragedie. “Smoor”
is dan ook veeleer een droomspel over schuld, een innerlijke rouwverwerking. Alles wat je ziet en hoort, van de
schoolse gesprekken tot de onvervulde erotiek, lijken flitsen in de onbewogen buste van mevrouw Meeuws. Ze
staat niet op het schoolplein, ze is al opgenomen bij dokter De Man. In shock. Na de feiten. Wat haar rest, is
alles mentaal vermalen, verweer bieden tegen de beschuldigingen van vooral Nadine, de klasvriendin van
Diane (Hendrik Van Doorn). “Smoor” toont alleen slachtoffers, tot de directeur toe.
Wat doe je met zelfmoord op school? Het bijzondere aan deze voorstelling is dat ze geen verklaring
zoekt, maar haar theatrale codes inzet om het mysterie uit te diepen. Om voorbij de feiten de hele psychologie
rond het drama te vertalen. Nooit eerder zijn de tijden in De Volders werk zo dooreengerammeld. Vertellingen
in het nu wisselen vlot met dialogen van toen, spraak stokt voor stilte. En de deuntjes van Ad Cominotto in het
begin en op het eind verzachten de pijn. “Smoor” zoekt de troostwerking van ooit “Diep in het bos”.
Om dat succes over te doen, moet de gevoelschemie tussen alle elementen van “Smoor” nog vleugels
krijgen doorheen de speelreeks. Maar je merkt dat het Ceremonia deugd doet om na vele coproducties en het
woordenloze “Les in hysterie” terug een productie als vanouds te maken: met de vaste kleine crew, met De
Volders antieke taal als saus tussen alle beeldende plasticiteit.
Zelden zie je zulke heldere voorstellingen die toch zo complex ineensteken en zoveel vragen
openlaten. Het is de kracht van theater tegenover alle uitgesmeerde moorddrama’s in de dagelijkse
berichtgeving. In plaats van te culpabiliseren, vraagt “Smoor” om begrip voor wat zich niet begrijpen laat.
18-20 dec in Vooruit, Gent (09/267.28.28). Van 21 jan tot 28 feb in Kortrijk, Ninove, Brugge, Strombeek en
Ieper. Zie www.toneelgroepceremonia.be