Het wonder van Griekenland, tekst lezing Bram Moerland

Teksten bij lezing Bram Moerland
Wonder van Griekenland
60.000 jaar vC.: eerste homo sapiens sapiens (ons soort mensen) in Midden-Oosten
12.000 vC: eerste landbouwnederzettingen rondom Zwarte Zee
600 vC: het wonder van Griekenland
paradigma-sprong:
van mythisch-magisch naar kennis kosmische orde
De ster Sirius is geen god maar een natuurverschijnsel onderworpen aan kosmsiche orde,
evenals oveerstroming Nijl
Oud: Mythisch-magisch:
"alles geschiedt omdat de goden het willen"
(bidden, offers, lofzangen zingen, goed gedrag, om werkelijkheid te beïnvloeden)
leider = ingewijde, priester, middelaar tussen God(en) en wereld
sociale controle, angst voor collectieve straf door goden
Nieuw:
Kosmische orde komt in plaats van wil goden.
Kennis van kosmische orde stelt mens instaat lot in eigen hand te nemen.
Leukippos
(ca. 500 v C)
‘Alles heeft een oorzaak’
(Barnes, Jonathan, Early Greek Philosophy, 1987)
Xenophanes
(ca.580-ca.485 vC)
‘Homerus en Hesiodotus hebben aan de goden alle dingen toegeschreven die schandelijk en
onterend zijn voor de stervelingen: diefstal, overspel en leugen.’
‘De stervelingen menen dat de goden verwekt zijn evenals zij, en kleren, een stem en gestalte
hebben als zij... ja, als de ossen en paarden en leeuwen handen bezaten en kunstwerken
konden scheppen, zoals de mensen, zouden de paarden de goden als paarden afbeelden, de
ossen daarentegen als ossen.’
‘De Ethiopiërs maken hun goden zwart met stompe neuzen; de Thraciërs zeggen dat de
hunne blauwe ogen en rood haar bezitten.’
‘In werkelijkheid hebben de mensen nooit iets zekers aangaande de goden geweten en zullen
dat ook nooit weten.’
‘De goden hebben heus niet vanaf het begin alles aan de stervelingen geopenbaard, maar
mettertijd vinden de mensen zoekend het betere.’
(Uit: Jonathan Barnes, Early Greek Philosophy, Penguin Books, 1987)
"Alles is..."
Thales (600 vC): alles is water
Anaximenes: alles is lucht
Xenophanes: alles is aarde en water
Heracleitos: alles is vuur
Empedocles: aarde, water, lucht, vuur (nog zo in antroposofie)
Model van denken, "Alles is...."
Zoiets noemen we een paradigma.
Descartes: alles is geest en materie
Einstein: alles is energie, model van Thales.
Grafrede van Pericles
(ca. 460 vC)
‘Onze wetten verschaffen gelijke rechten aan allen. (...) De vrijheid die we genieten strekt
zich ook uit tot het dagelijks leven; wij zijn niet wantrouwend jegens elkaar en beschuldigen
onze buurman niet als hij verkiest zijn eigen gang te gaan. (...) Maar deze vrijheid maakt ons
niet wetteloos. Ons wordt geleerd de wet te respecteren, en niet te vergeten om de
onderdrukte te beschermen. (...) Wij zijn vrij om te leven zoals wij willen. (...) Armoede is
geen schande (...) En ofschoon slechts weinigen een politieke strategie kunnen ontwikkelen,
zijn wij allen in staat om deze te beoordelen. (...) Wij beschouwen de discussie niet als een
struikelblok voor actie, maar als een noodzakelijke voorwaarde om wijs te handelen.(...) Wij
geloven dat geluk een vrucht is van vrijheid, en vrijheid die van moed.’
(Thucydides, De Peloponnesische Oorlog, II 34-46)
Vaak bijna letterlijk herhaald op 4 mei door minister-president
Epicuros (340-270 vC)
Inzicht bevrijd de mens van vrees
Wijst priesters terecht die mensen bang maken met straf van goden. Onzin, zegt hij. Dat is
waar het inzicht van bevrijdt.
Vrienden allerbelangrijkste (in plaats van lid kaste, clan):
Vriendschap is een goed in zichzelf, hoewel het meestal begint vanuit behoefte aan hulp"
Vriendschap en genot kunnen niet gescheiden worden, en daarom moet je er moeite voor
doen, want zonder vriendschap kunnen we niet veilig leven, en ook niet aangenaam leven."
Genot (hedone) is grootste goed.
Ethiek: leven in overeenstemming met natuur,
zo ja, dan geluk
zo nee, ongelukkig
Mens heeft geheugen en rede en kan dus toekomstig genot afwegen tegen genot nu.
Doel: maximalisatie van geluk
Bertrand Russell noemde dat kenmerk van beschaving: uitgesteld genot.
Moet begeerten vereenvoudigen tot:
natuurlijke, noodzakelijke en niet:
onnatuurlijke, niet noodzakelijke (ingebeeld) (roem, eer, rijkdom, macht)
Boven ingang huis:
"Vreemdeling, hier is het goed toeven,
hier is het geluk het hoogste goed."
Als je binnenkwam kreeg je water en brood.
Epicuros:
"Ik verafschuw luxueuze pleziertjes, niet om henzelf, maar om het ongemak dat
ze veroorzaken."
Doel van dit alles is: ongestoorde bespiegeling, de kalme rust van de geest (ataraxia).
Met opkomst van Christendom verdwenen (hedonisme=scheldwoord geworden, evenals
Epicurisme)
open / gesloten
gesloten
open
individu ondergeschikt aan groep
nadruk op uniciteit en zelfbestemming
één absolute waarheid
elk mens zijn eigen waarheid
oplossingen voor concrete situaties worden
afgeleid van universele normen,
uit ‘wat hoort’
maatschappelijke normen worden
getoetst aan persoonlijk geweten
instituut ter behoeding van de waarheid,
inquisitie, politbureau
vrijheid van meningsuiting, de discussie als
waarheidsvinding
streven naar eenheid,
de opvatting dat er pas vrede zijn zal als
pluriforme samenleving,
veelheid van meningen welkom als
we het allemaal met elkaar eens zijn,
zendelingendrang leidt tot heilige oorlogen
rijkdom van cultuur, hoe groter de
variatie des te stabieler de samenleving,
menselijke relaties onpersoonlijk,
op basis van sociale rol,
wat zich in de intimiteit afspeelt ‘moet
worden opgebiecht’
menselijke relaties op basis van eigenheid
en intimiteit, respect voor persoonlijke
geheimen
ingewijden hebben speciale band met
de waarheid (priesters, partijleden)
tegenover leken
alle mensen gelijkwaardig, maatschappelijke
verschillen zijn functioneel
wat zich binnen organisaties afspeelt
is (deels) geheim
openbaarheid
pyramidale structuur macht (paus,
sekte-leider, partijsecretaris),
lidmaatschap als teken van ‘er bij
horen’, eis van loyaliteit, uitstoting als
straf
netwerkrelaties op basis van vrijwilligheid
tijdelijkheid en functionaliteit
geïnstitutionaliseerde zelfontkenning,
kolonialisering van de binnenwereld
recht op zelfverwerkelijking
eigen wil voorgesteld
als ‘natuurwet’‘morele noodzaak’,
‘wil van God’, als een ‘behoren’
wil als persoonlijke keuze,
verantwoordelijkheid daarvoor nemend