7 01 StTEEKKAART WILLY NICKY TELEGRAMMEN

Steekkaart bron: Willy-Nicky Telegrammen
(Michiel Van Hoof)
1. Titel
Willy-Nicky Telegrammen
2. Korte inhoud/beschrijving
Een selectie van telegrammen tussen de Duitse keizer Wilhelm II en de Russische tsaar Nicolaas II in
aanloop naar de Eerste Wereldoorlog na de moord op aartshertog Franz Ferdinand en zijn vrouw (28 juni
1914). Wilhelm II en Nicolaas II waren achterneven en hadden dus een familiale relatie. Uit de
vriendschappelijke correspondentie blijkt dat beide mannen diplomatiek tot een oplossing wilden komen
voor een conflict dat zich stilaan uitbreidde, maar daar uiteindelijk niet in slaagden.
3. Bron: originele versie
Na de Eerste Wereldoorlog ging Isaac Don Levine, een Amerikaanse journalist, naar Sovjet Moskou, waar hij
in de archieven de correspondentie vond van de Duitse keizer met de Russische tsaar. Deze correspondentie
was in het Engels - de taal die beide leiders onderling gebruikten in zowel verbale als schriftelijke contacten en beslaat een twintigjarige periode van 1894 tot 1914. Hier zijn enkele telegrammen weergegeven uit de
zomer van 1914 na de moord op aartshertog Franz Ferdinand.
Tsar to kaiser, July 29, 1:00 A.M.
Peter's Court Palais, 29 July 1914
Sa Majesté l'Empereur
Neues Palais
Am glad you are back. In this serious moment, I appeal to you to help me. An ignoble war has
been declared to a weak country. The indignation in Russia shared fully by me is enormous. I
foresee that very soon I shall be overwhelmed by the pressure forced upon me and be forced to
take extreme measures which will lead to war. To try and avoid such a calamity as a European
war I beg you in the name of our old friendship to do what you can to stop your allies from going
too far.
Nicky
Tsaar naar keizer, 29 juli, 1u ‘s nachts
Sa Majesté l’Empereur
Neues Palais
Blij dat u terug bent. Op dit serieuze ogenblik, vraag ik u mij te helpen. Een verachtelijke oorlog is
verklaard aan een zwak land. De verontwaardiging in Rusland, die ik volledig deel, is enorm. Ik voorzie
dat ik zeer snel overweldigd zal zijn door de druk op mij en zal geforceerd zijn extreme maatregelen te
nemen die tot oorlog zullen leiden. Om een ramp zoals een Europese oorlog te proberen vermijden,
smeek ik u in naam van onze oude vriendschap om te doen wat u kan om uw bondgenoten te stoppen
te ver te gaan.
Nicky
Kaiser to tsar, July 29, 6:30 P.M.
Berlin, 29. July 1914
I received your telegram and share your wish that peace should be maintained. But as I told you
in my first telegram, I cannot consider Austria's action against Servia an "ignoble" war. Austria
knows by experience that Servian promises on paper are wholly unreliable. […] I therefore
suggest that it would be quite possible for Russia to remain a spectator of the austro-servian
conflict without involving Europe in the most horrible war she ever witnessed. I think a direct
understanding between your Government and Vienna possible and desirable, and as I already
telegraphed to you, my Government is continuing its exercises to promote it. Of course military
measures on the part of Russia would be looked upon by Austria as a calamity we both wish to
avoid and jeopardize my position as mediator which I readily accepted on your appeal to my
friendship and my help.
Willy
Keizer naar tsaar, 29 juli, 18:30
Berlijn, 29 juli 1914
Ik ontving uw telegram en deel uw wens om vrede te behouden. Zoals echter reeds gezegd in mijn
eerste telegram, kan ik de actie van Oostenrijk tegen Servië niet beschouwen als een “verachtelijke”
oorlog. Oostenrijk weet uit ervaring dat Servische beloftes op papier volledig onbetrouwbaar zijn. […] Ik
stel daarom voor dat het mogelijk is dat Rusland een toeschouwer blijft in het Oostenrijks-Servisch
conflict zonder Europa te betrekken in de meest vreselijke oorlog die ze ooit hebben meegemaakt. Ik
acht een directe overeenkomst tussen uw overheid en Wenen mogelijk en wenselijk, en zoals reeds
getelegrafeerd naar u, zet mijn overheid zijn werk voort om dat te promoten. Militaire maatregelen aan
Russische kant zouden natuurlijk door Oostenrijk als een calamiteit worden beschouwd die we beide
proberen te vermijden en die mijn positie als mediator - die ik bereidwillig aanvaardde bij uw verzoek
naar mijn vriendschap en mijn hulp - in gevaar zou brengen.
Willy
Kaiser to tsar, July 30, 1:20 A.M.
Berlin, 30. July 1914
Best thanks for telegram. […] If, as it is now the case, according to the communication by you &
your Government, Russia mobilises against Austria, my rôle as mediator you kindly intrusted
me with, & which I accepted at you[r] express prayer, will be endangered if not ruined. The
whole weight of the decision lies solely on you[r] shoulders now, who have to bear the
responsibility for Peace or War.
Willy
Keizer naar tsaar, 30 juli, 1:20
Berlijn, 30 juli 1914
Bedankt voor uw telegram. […] Als Rusland zich mobiliseert tegen Oostenrijk, zoals nu het geval is
volgens communicatie door u en uw overheid, is mijn rol als mediator die u mij vriendelijk
toevertrouwde en die ik op uw uitdrukkelijke verzoek aanvaardde, in gevaar of zelfs geruïneerd. Het
volledige gewicht van de beslissing ligt nu volledig op uw schouders, die de verantwoordelijkheid voor
vrede of oorlog zal moeten dragen.
Willy
Kaiser to tsar, July 31
Berlin, 31. July 1914
[…] I have nevertheless continued my action. I now receive authentic news of serious
preparations for war on my Eastern frontier. Responsibility for the safety of my empire forces
preventive measures of defence upon me. In my endeavours to maintain the peace of the world I
have gone to the utmost limit possible. The responsibility for the disaster which is now
threatening the whole civilized world will not be laid at my door. In this moment it still lies in
your power to avert it. Nobody is threatening the honour or power of Russia who can well afford
to await the result of my mediation. My friendship for you and your empire, transmitted to me by
my grandfather on his deathbed has always been sacred to me and I have honestly often backed
up Russia when she was in serious trouble especially in her last war.
The peace of Europe may still be maintained by you, if Russia will agree to stop the milit.
measures which must threaten Germany and Austro-Hungary.
Willy
Keizer naar tsaar, 31 juli
Berlijn, 31 juli 1914
[…] Desondanks heb ik mijn werk voortgezet. Ik krijg nu geloofwaardig nieuws van serieuze
oorlogsvoorbereidingen aan mijn oostelijke grens. De verantwoordelijkheid voor de veiligheid van mijn
rijk dwingt me preventieve maatregelen te moeten nemen. In mijn streven naar het behoud van de
wereldvrede ben ik tot de uiterste grens gegaan. De verantwoordelijkheid voor de ramp die de hele
beschaafde wereld nu bedreigt, ligt niet aan mijn voeten. Op dit moment ligt het nog steeds in uw macht
om dat te vermijden. Niemand bedreigt de eer of macht van Rusland, die de uitkomst van mijn
bemiddeling wel kan afwachten. Mijn vriendschap voor u en uw rijk, door mijn grootvader op zijn
sterfbed aan mij doorgegeven, is altijd heilig geweest voor mij en ik heb Rusland vaak gesteund
wanneer het zich in serieuze problemen bevond, vooral in haar laatste oorlog.
De Europese vrede kan nog steeds behouden worden door u, als Rusland wil instemmen met de
stopzetting van militaire maatregelen die Duitsland en Oostenrijk-Hongarije stoppen.
Willy
Tsar to kaiser, July 31
Petersburg, Palace, 31 July 1914
Sa Majesté l'Empereur, Neues Palais
I thank you heartily for your mediation which begins to give one hope that all may yet end
peacefully. It is technically impossible to stop our military preparations which were obligatory
owing to Austria's mobilisation. We are far from wishing war. As long as the negociations with
Austria on Servia's account are taking place my troops shall not make any provocative action. I
give you my solemn word for this. I put all my trust in Gods mercy and hope in your successful
mediation in Vienna for the welfare of our countries and for the peace of Europe.
Your affectionate
Nicky
Tsaar naar keizer, 31 juli
Sa Majesté l’Empereur, Neues Palais
Ik dank u hartelijk voor uw bemiddeling die hoop begint te geven dat alles nog vredevol kan eindigen.
Het is technisch echter onmogelijk om te stoppen met onze militaire voorbereidingen die verplicht
waren ten opzichte van de Oostenrijkse mobilisatie. Wij wensen zeker geen oorlog. Zolang de
onderhandelingen met Oostenrijk wat betreft Servië aan de gang zijn, zullen mijn troepen geen enkele
provocatieve actie ondernemen. Ik geef u plechtig mijn woord hiervoor. Ik heb volle vertrouwen in Gods
genade en hoop op uw succesvolle bemiddeling in Wenen voor het welzijn van onze landen en voor de
vrede in Europa.
Uw toegenegen
Nicky
4. Vindplaats
DON LEVINE, The Kaiser's letters to the Tsar, copied from the government archives in
Petrograd, and brought from Russia by Isaac Don Levine, Londen, 1920.
(http://www.gwpda.org/1914m/lettersfromkaise01will.pdf)
De volledige correspondentie van 1894-1914 is opgenomen in het boek van Don Levine,
waarvan u hierboven een digitale link kan vinden. De uitgave bevat ook een uiterst interessante inleiding
over de verschillende visies op de telegrammen en de persoon van keizer Willem van Hohenzollern zelf.
5. Soort bron
Tekstuele bron: correspondentie, brieven/telegrammen
+ uitgegeven archivalische bron in werk van Don Levine
6. Domein socialiteit
Politiek-diplomatiek
7. Tijdsperiode
Nieuwste Tijd
8. Doelen/onderzoeksvragen voor brongebruik
Deze bron kan op zich reeds als confronterende bron gebruikt worden in de geschiedenislessen over de
aanloop naar de Eerste Wereldoorlog. Bij de behandeling van de verschillende oorzaken, wordt nog vaak
de nadruk gelegd op de onvermijdelijkheid van de oorlog na de moord op Franz Ferdinand. Ondanks dat dit
vaak aan bod komt in combinatie met het kruitvat van toenemend etnisch nationalisme in de Balkan, de
interesses van Rusland aldaar en het alliantiesysteem tussen de grootmachten, staat de voorstelling van de
onvermijdelijkheid toch in schril contrast met de bevordering van historisch denken. Deze bron zou nuance
kunnen brengen waarbij de lln. wordt bijgebracht dat de Eerste Wereldoorlog start bij de moord op Franz
Ferdinand. Mogelijke onderzoeksvragen om deze bron(nen) te benaderen, kunnen dan zijn: Hoe reageerde
de diplomatieke wereld op de moord op Franz Ferdinand? Was de start van militaire vijandelijkheden
onvermijdelijk na de moord op Franz Ferdinand? Volgde na de moord op Franz Ferdinand een onverwachte
oorlogsverklaring dat het alliantiesysteem in gang zette? Hoe was de relatie tussen de leiders van twee
grootmachten uit verschillende alliantiesystemen, nl. Duitsland en Rusland?
Daarnaast kan deze bron ook gehanteerd worden in een comparatieve les tussen de aanloop naar de Eerste
Wereldoorlog met de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Zo kan aangehaald worden dat in beide
oorlogen Duitsland en Rusland (of de Sovjet-Unie in de Tweede Wereldoorlog) aan verschillende kanten
vochten, maar aan het begin van elke oorlog toch nog contacten onderhielden: bij WO I in de vorm van
deze telegrammen, bij WO II in de vorm van het Molotov-Von Ribbentrop Pact.
9. Herkomst: auteur, datum, plaats
De telegrammen zijn van de hand van Duitse keizer Willem II en de Russisch tsaar Nicolaas II Romanov. De
correspondentie beslaat de periode 1894-1914, maar hier zijn de telegrammen van de zomer van 1914 van
belang. De telegrammen werden geschreven aan de respectievelijke hoven.
10. Ontstaanscontext
Wilhelm II en Nicolaas II waren achterneven van elkaar. Beide hadden ze tsaar Paul als overgrootvader.
Bovendien was Wilhelm II een neef van tsarina Alexandra, aangezien ze beide kleinkinderen van Britse
koningin Victoria waren. Sinds 1894 onderhielden beide leiders briefwisseling in het Engels in de vorm van
telegrammen, waarbij ze elkaar heel amicaal toespraken met ‘Willy’ en ‘Nicky’. Na de moord op aartshertog
Franz Ferdinand en diens vrouw op 28 juni 1914 inSarajevo, Servië, zijn de zenuwen gespannen in Europa
en voornamelijk in de Balkan. Oostenrijk-Hongarije stelde ongeveer een maand later op 23 juli 1914 een
ultimatum aan Servië dat het een onderzoek zou mogen voeren naar de moordaanslag en dat alle
terroristische groepen zouden worden geëlimineerd. Hoewel Oostenrijk-Hongarije gesteund werd door
Duitsland, en Rusland de bondgenoot van Servië was, vroeg de Russische tsaar via deze diplomatieke weg
toch aan de Duitse keizer om een mediërende rol te spelen. Wanneer Oostenrijk-Hongarije begint met
mobiliseren tegen Servië, kan Rusland niet zomaar toekijken en mobiliseert het ook zijn leger, zowel aan de
grens met Oostenrijk-Hongarije als aan de grens met Duitsland. Wilhelm II waarschuwt Nicolaas II dat de
beslissing voor oorlog op dat moment in zijn kamp ligt.
Deze telegrammen lijken persoonlijke correspondentie, maar waren eerder diplomatieke berichten om een
Europese of wereldoorlog te vermijden. Ze zagen deze diplomatieke weg als een eventuele laatste
reddingsmiddel om het conflict te bedaren. Het is pas na het beëindigen van de oorlog aan het oostfront
(vrede Brest-Litovsk) dat de correspondentie gepubliceerd werd in Rusland. In het westen werden de
telegrammen gepubliceerd vanaf 1920 toen Isaac Don Levine de kopieën had gepubliceerd in zijn
bovenvermeld boek.
11. Confronterende bron
Op 2 augustus 1914 - een dag na de officiële oorlogsverklaring van Duitsland aan Rusland - verspreidt de
Russische tsaar een manifest, waarin de beslissing tot oorlog met Duitsland wordt verklaard en wordt
opgeroepen zich achter het vaderland te scharen.
Nederlandse vertaling:
Bij de Gratie Gods,
Wij, Nicolaas de Tweede,
Keizer en Autocraat van Geheel Rusland,
Koning van Polen, Groot-Hertog van Finland,
etcetera, etcetera, etcetera,
Verkondigen aan alle getrouwen:
Houdend aan haar historisch testament en verenigd door middel van geloof en bloed met de Slavische
naties, staarde Rusland zijn lot nooit wezenloos aan. Met vol geweten en bijzondere kracht laaiden de
laatste dagen de broederlijke gevoelens op van het Russische volk tegenover de Slaven, toen
Oostenrijk-Hongarije bewust voorwaarden oplegde aan Servië die onaanvaardbaar zijn voor een
soevereine staat.
De voldoende en vreedzame antwoorden van de Servische overheid verachtend en de welwillende
bemiddeling van Rusland ontkennend, begon Oostenrijk snel met een gewapende aanval door het
bombardement te openen op het weerloze Belgrado.
Gedwongen door deze omstandigheden om noodzakelijke voorzorgsmaatregelen te nemen, hebben
we beslist het leger en de marine op voet van oorlog te brengen, maar hebben we ook elke inspanning
gedaan om een vreedzame uitkomst van de gestarte onderhandelingen te verkrijgen, het bloed en de
eigendom van onze getrouwen liefhebbend.
Ondanks onze hoop op eeuwenoude goed nabuurschap en onze geruststelling dat de genomen
maatregelen in geen geval vijandelijke bedoelingen hadden, wou Duitsland - in bondgenootschap met
Oostenrijk - te midden van vriendschappelijke betrekkingen een onmiddellijke stopzetting van deze
maatregelen. Na een weigering van deze eis, verklaarde het plotseling de oorlog aan Rusland.
Nu is het niet alleen tijd om op te komen voor het ten onrechte beledigde en verwante land, maar ook
om de Russische eer, waardigheid, eenheid en positie tussen de Grote Mogendheden te verdedigen.
Wij geloven onwankelbaar dat onze getrouwen samen en onbaatzuchtig zullen opkomen voor de
verdediging van het Russische Rijk.
Moge elke onderlinge tweedracht vergeten worden in het verschrikkelijke uur van beproeving. Laat de
unie van de Tsaar met zijn volk des te sterker worden en laat Rusland, opstaand als één man, de
onverschrokken vijand verstoten. Met een diep geloof in de rechtvaardigheid van onze daad en met
een nederige hoop op de Almachtige Voorzienigheid, vragen we biddend voor Gods zegen over de
Heilige Rus en onze moedige troepen. Opgesteld in Sint-Petersburg, op de twintigste dag van juli, Anno
Domini duizend negenhonderd veertien, het twintigste jaar van onze heerschappij.
Origineel getekend door Zijne Majesteit: NICHOLAS
12. Doel/onderzoeksvragen confrontatie van bronnen
- Lees de telegrammen tussen keizer Wilhelm II en tsaar Nicolaas II. Vat elk telegram samen in een van
onderstaande
tweets.
Houd
je
daarbij
aan
de
limiet
van
148
tekens.
Deze eerste opdracht is een bronverkennende opdracht voor de lln. Ze moeten de telegrammen eerst
aandachtig lezen en dan de hoofdelementen samenvatten in een tweet van maximum 148 tekens. Deze
opdracht kan voor lln. helpen als een soort schrijfkader, zeker voor lln. die problemen ondervinden bij het
interpreteren van grote stukken tekst.
@O-H verklaarde oorlog aan @Serbia. Verontwaardiging
groot! Moet maatregelen nemen, maar wil Eur. oorlog
vermijden! Help @WilhelmZwei #friendship
Hou je koest @NicholasDva! Anders start Eur. oorlog…
Geen leger aan grens met @O-H! Ik doe wel een goed
woordje bij @O-H #mediator
Melding van Russisch leger aan grens @O-H
Verantwoordelijkheid oorlog nu bij jou @NicholasDva #angry
#spanningen Ik zal zelf Duits leger moeten inzetten! Eur.
oorlog nabij… Vrede nog altijd mogelijk @NicholasDva
#worldpeace
@Russia wil geen oorlog! Leger zal niet aanvallen, maar
terugtrekken onmogelijk. @WilhelZwei Bemiddeling nog
steeds nodig! #pleasehelp #worldpeace
- Bespreek op basis van de tweets de volgende stelling en gebruik voldoende elementen uit de bronnen
in je argumentatie: ‘De moord op Franz Ferdinand was de aanleiding voor WO I’.
Deze opdracht laat lln. eerst en vooral reflecteren over historische structuurbegrippen zoals oorzaak,
aanleiding en gevolg. De moord op Franz Ferdinand wordt terecht als aanleiding voor WO I gezien, maar
lln. beschouwen dit te vaak als de laatste stap voor de oorlog. Met deze telegrammen wordt dit
genuanceerd.
Een goede conclusie voor deze opdracht zou dan zijn: ‘De moord op Franz Ferdinand was de aanleiding
voor WO I, maar een Europese oorlog kon nog vermeden worden’. Deze conclusie kan dan onderbouwd
worden met elementen uit de telegrammen, namelijk dat de mogelijkheid tot het behoud van de vrede
m.b.v. bemiddeling toch nog mogelijk was volgens beide staatsmannen.
- Waarom werden deze telegrammen geschreven denk je? Hoe schat je de relatie tussen Wilhelm II en
Nicolaas II in? Gebruik elementen uit de telegrammen om je antwoord te staven. Deze opdracht is ook
verkennend, maar meer diepgaand. Lln. moeten met hun antwoorden aantonen dat ze niet alleen de
kernelementen uit de tekst kunnen halen, maar ook begrijpen wat er in de telegrammen inhoudelijk aan
bod komt. Bovendien wordt gepeild naar specifiek woordgebruik om de relatie tussen beide
staatsmannen te beschrijven.
Beide staatsmannen waren er van overtuigd dat een Europese oorlog nog kon vermeden worden, dus
Nicolaas II vroeg Wilhelm II om hulp. Dat Rusland niet in een alliantie zat met Duitsland, maar Nicolaas II
toch om hulp vraagt, betekent dat de relatie tussen beide mannen goed was. Ze sluiten hun
telegrammen ook af met Willy en Nicky. Beide mannen waren verre familie van elkaar.
- Lees de tweede, Russische bron. Wat voor soort tekst is deze confronterende bron? Met welk doel
werd deze tekst opgesteld en wie was het doelpubliek?
Deze verkennende opdracht is van toepassing op de tweede, Russische bron. De laatste vraag peilt al
naar een belangrijk element van historisch denken, namelijk het belang van de intentie en het
doelpubliek bij het opstellen van een tekstuele bron.
Deze bron is een oorlogsmanifest dat de burgers oproept om te vechten voor het vaderland. Het
manifest was duidelijk gericht aan de bevolking met het doel eenheid te verkrijgen en iedereen op te
roepen het vaderland te steunen. Bovendien legt het ook uit waarom Rusland ten oorlog trekt.
- Hoe zou je de relatie tussen Duitsland en Rusland beschrijven op basis van dit manifest? Is het een
betrouwbare bron om de relatie tussen Duitsland en Rusland bij het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog te onderzoeken. Waarom wel/niet? Geef ten slotte ook argumenten waarom de
telegrammen meer of minder betrouwbaar bronmateriaal zijn om die vraag te beantwoorden.
Deze opdracht bouwt geleidelijk aan op. Eerst moeten de lln. de relatie tussen Duitsland en Rusland
bespreken op basis van wat ze vinden in de tekst. De opdracht gaat een stapje verder wanneer wordt
gepeild naar de betrouwbaarheid van de bron. Eventueel kan nog toegevoegd worden door de leerkracht
dat ze zich kunnen laten inspireren door de vorige opdracht (intentie en doelpubliek) om de vraag te
beantwoorden. Ten slotte moeten de lln. een oordeel kunnen vellen waarom ander bronmateriaal (de
telegrammen) meer of minder betrouwbaar is. Om het historisch denken te stimuleren dat elke bron
betrouwbaar en bruikbaar kan zijn bij een juiste vraagstelling, kan de leerkracht na deze opdracht nog
extra vragen stellen.
De beide landen lijken staatsvijanden, want Nicolaas II verwijt Duitsland plotseling de oorlog te hebben
verklaard nadat Rusland volledig in het recht was preventieve maatregelen te nemen. Deze bron is
echter niet zo bruikbaar om die vraag te beantwoorden want het wil vooral eenheid verkrijgen tussen
alle Russen. Toegeven dat Duitsland nog bemiddelde bij Oostenrijk-Hongarije om een Europese oorlog
te vermijden nadat Duitsland hen de oorlog had verklaard zou contra-intuïtief zijn geweest. De WillyNicky telegrammen zijn misschien meer betrouwbaar omdat het diplomatieke correspondentie was
voor een beperkt publiek, maar anderzijds werd bepaalde informatie misschien verzwegen in de
telegrammen. Bovendien is er een discrepantie tussen wat in de telegrammen wordt gezegd en wat ze
effectief deden. Nicolaas II vroeg Wilhelm II te bemiddelen en wou geen Europese oorlog, maar toch
mobiliseerde hij zijn leger aan zowel de Oostenrijkse als Duitse grens. Wilhelm II nam ook snel de
beslissing zijn leger te mobiliseren tegen Rusland. Ondanks wat er kan gelezen worden in de
telegrammen, kan er dus getwijfeld worden aan de oprechtheid van Nicolaas II of Wilhelm II in hun
relatie met elkaar.
13. Verder lezen
CLARK, C., Slaapwandelaars: hoe Europa in 1914 ten oorlog trok, Antwerpen, 2013.
CLAY, C., King, Kaiser, Tsar: Three Royal Cousins Who Led the World to War, New York, 2006.
DON LEVINE, I., The Kaiser's letters to the Tsar, copied from the government archives in Petrograd, and
brought from Russia by Isaac Don Levine, Londen, 1920.
(http://www.gwpda.org/1914m/lettersfromkaise01will.pdf)