Vermoeidheid bij COPD, J Vercoulen

Vermoeidheid bij COPD
Dr. Jan Vercoulen, Klinisch Psycholoog
Afd. Medische Psychologie
Afd. Longziekten, locatie Dekkerswald
Radboud Universitair Medisch Centrum, Nijmegen
Wie is wel eens moe?
• Iedereen is wel eens moe.
• Is vermoeidheid dan wel een probleem bij COPD?
Wat weten we over vermoeidheid bij
COPD?
• Onderzoek: Nauwelijks gedaan naar vermoeidheid bij COPD
• Wat zeggen patiënten zelf:
• 50% zegt elke dag of minstens paar dagen per week vermoeid te zijn
• Beschrijven vermoeidheid als:
• “Algemeen gevoel van moe zijn”
• “Alle energie is weg”
• “Leidt tot beperkingen in het dagelijks leven”
• “Maakt afhankelijk van anderen”
• Vermoeidheid hangt samen met frustratie, somberheid en
concentratieproblemen
Normale vermoeidheid versus
abnormale vermoeidheid
• Normale vermoeidheid:
• Mild
• Na rust weer weg
• Niet dagelijks
• Vooral na slecht slapen of drukke dag
• Abnormale vermoeidheid:
• Ernstig
• Rusten helpt niet
• Moe opstaan
• (bijna) dagelijks
• Leidt tot beperkingen dagelijks leven
Nijmegen Clinical Screening Instrument (NCSI)
Uw persoonlijke resultaten
Vermoeidheid is een van de vele
problemen die patiënten kunnen
ervaren
“Vermoeidheid na benauwdheid
belangrijkste klacht”
De ernst van vermoeidheid
kunnen we meten:
- Normale moeheid
- Milde moeheid
- Ernstige moeheid
Vermoeidheid bij COPD: hoe vaak komt het voor
Peters et al., 2011
Vermoeidheid
Aantal
patiënten
(%)
Normale vermoeidheid
88 (52%)
Milde vermoeidheid
39 (23%)
Ernstige vermoeidheid
41 (25%)
Wat wordt er in de standaard zorg met
vermoeidheid gedaan?
Standaard zorg: medication, stop-roken, gezonde voeding, advies om
te bewegen
Studie naar beloop vermoeidheid over periode 4 jaar (Peters et al., 2011)
77 patienten matig – ernstig COPD
Metingen
Ernstige
vermoeidheid
1e meting
25%
Na 4 jaar
42%
 Er moet dus meer gebeuren dan de standaard zorg
Behandelen vermoeidheid  eerst
oorzaken vermoeid kennen
• Nauwelijks onderzoek naar gedaan, wel duidelijk dat
ernst vermoeidheid nauwelijks gerelateerd aan ernst COPD
• Hoe kan dat? En waar komt vermoeidheid dan wel vandaan?
• Wat kunnen we leren van de klinische praktijk, van de patiënt zelf?
De patiënt zelf
Psychologisch
Vercoulen et al., 2007, 2010, 2012
Gedachten
Lichamelijk sensaties
“dit medicijn werkt niet”
“ik stik”
“ik wil beperking niet”
Obstructie/
Emoties
ademontregeling
-angst/paniek
-frustratie
Deconditionering/
uitputting
Lichamelijk
Functioneren
-Longen
-buiten longen
Gedrag
Gebruikt niet meer
vermijding/over grens
Klachten
Kwaliteit van leven
Functionele beperkingen
-benauwdheid
-moeheid
9
Interactie Lichaam & Geest
Lichamelijk
Medicatie, conditie,
spierkracht, etc.
Klachten (moeheid),
Beperkingen
Kwaliteit leven
Psychologisch
Cognities, Emoties,
Gedrag, Sociaal
Dit geldt voor elke patiënt!  normale menselijke psychologische processen,
geen psychiatrie
Oorzaken vermoeidheid
• COPD zelf (geen relatie met longfunctie)
• Benauwdheid
• Emoties
• Angst
• Somberheid
• Schaamte
• Frustratie (verwerkingsproces)
• Boosheid
Oorzaken vermoeidheid COPD
• Slecht slapen
• Inslapen
• Vaak wakker worden
• Vroeg wakker worden
• Gedrag
• Te weinig doen
• Teveel doen
• Is ingewikkeld want niet elke dag is COPD hetzelfde
Activiteit en vermoeidheid:
waar gaat het mis?
Grens
100%
40 jaar
COPD
De invloed van het verwerkingsproces
• Chronische ziekte  het leven verandert drastisch & definitief.
• In toenemende mate verlies van:
• Normale dagelijkse activiteiten
• Gezondheid
• Onafhankelijkheid
• Hobbies
• Werk
• Etc.
 rouwproces
14
Verwerkingsstadia bij COPD
Boer et al., 2013
• Vier stadia:
1. Ontkenning
2. Verzet
3. Verdriet
4. Acceptatie (eind-stadium verwerkings process)
• Onderdeel NCSI
15
Invloed verwerkingsproces op vermoeidheid
Gaat om de beperkingen, niet om de ziekte
Klinisch: gaat niet om “Acceptatie”, maar om de stadia daarvoor
Stadium
Cognitie
Emotie
Gedrag
Ontkenning
“ik heb geen
probleem”
neutraal
geen enkel
advies opvolgen
Verzet
“ik wil de
beperking niet”
boos,
gefrustreerd
krampachtig
oude activiteiten
forceren
Verdriet
“alles is
hopeloos”
verdriet,
wanhoop
passief
16
Invloed verwerkingsproces op vermoeidheid
Gaat om de beperkingen, niet om de ziekte
Klinisch: gaat niet om “Acceptatie”, maar om de stadia daarvoor
Stadium
Cognitie
Emotie
Gedrag
Ontkenning
“ik heb geen
probleem”
neutraal
geen enkel
advies opvolgen
Verzet
“ik wil de
beperking niet”
boos,
gefrustreerd
krampachtig
oude activiteiten
forceren
Verdriet
“alles is
hopeloos”
verdriet,
wanhoop
passief
17
Invloed verwerkingsproces op vermoeidheid
Gaat om de beperkingen, niet om de ziekte
Klinisch: gaat niet om “Acceptatie”, maar om de stadia daarvoor
Stadium
Cognitie
Emotie
Gedrag
Ontkenning
“ik heb geen
probleem”
neutraal
geen enkel
advies opvolgen
Verzet
“ik wil de
beperking niet”
boos,
gefrustreerd
krampachtig
oude activiteiten
forceren
Verdriet
“alles is
hopeloos”
verdriet,
wanhoop
passief
Verwerking  emoties  niet handig gedrag  vermoeidheid
18
Behandeling vermoeidheid
• Vele mogelijke oorzaken
• Lichamelijk
• Slaapproblemen
• Emoties
• Alle emoties
• Blijven hangen in verwerkingsproces
• Gedrag:
• Teveel doen
• Te weinig doen
 Eerst analyse welke oorzaken bij de individuele patiënt spelen
 Dan ALLE oorzaken aanpakken
Behandeling vermoeidheid
• Vele mogelijke oorzaken
• Lichamelijk
• Conditietraining
• Spierkracht
• Lichamelijke actief zijn
• Slaapproblemen
• Kan veel verschillende oorzaken hebben
• Overdag slapen
• Teveel koffie, alcohol, etc
• Piekeren
• Geen regelmatig slaap/waak ritme
• Etc.
Behandeling vermoeidheid
• Emoties
• Alle emoties
 emoties worden veroorzaakt door wat je DENKT over allerlei
situatie  anders leren denken
• Blijven hangen in verwerkingsproces
• Er over praten, maar dan die ander moet wel ruimte geven om
boos of verdrietig te zijn
• Ga op zoek naar wat WEL kan i.p.v. blijven hangen wat er niet
meer kan
• ANDERS doen  ga experimenteren
Activiteit en vermoeidheid:
hoe kan het handiger & minder moe
Grens
100%
40 jaar
COPD
Behandeling: omgaan met grenzen
Activiteit en vermoeidheid:
hoe kan het handiger & minder moe
• Langzamer tempo
• Luisteren naar lichaam: stoppen als klachten toenemen, NIET als klus klaar is
• Goede afwisseling rust – activiteit
• Over de dag
• Over de week
• Taakverdelingen thuis
• Leren hulp vragen
• Uitleg aan anderen (bijv. dat afspraken afgezegd kunnen worden)
Conclusie vermoeidheid
• Vermoeidheid kan veel oorzaken hebben
• Zowel lichamelijk als (vaak vooral) psychologisch (denken, voelen, doen,
sociaal)
• Per patient verschillend
• Er is dus niet één standaard behandeling
• Goede analyse
• Alle oorzaken aanpakken
• Dekkerswald Radboudumc is 1 van 5 Longcentra in Nederland.
• Dit longrevalidatieprogramma pakt alle oorzaken aan door een multidisciplinair team (8 disciplines)
• Zeer sterk effect op vermoeidheid, zelfs bij zeer ernstig COPD
Vermoeidheid bij COPD:
Nabije toekomst
• Longfonds heeft grote subsidie gegeven aan CIRO/Maastricht,
Radboudumc, AMC om een groot onderzoek te doen naar vermoeidheid bij
COPD
• Doel: meer inzicht in oorzaken vermoeidheid zodat ALLE hulpverleners
meer handvatten krijgen om vermoeide patiënten te helpen
• Patiënten die in Maastricht en op Radboudumc onder behandeling longarts
zijn zullen worden uitgenodigd om mee te doen