kanker gerelateerde vermoeidheid wat te doen?

KANKER GERELATEERDE VERMOEIDHEID
WAT TE DOEN?
CARLA AGASI-IDENBURG, MSC,PT
U BENT NIET ALLEEN….
Toehoorders
50
40
30
20
10
0
KANKER GERELATEERDE VERMOEIDHEID
…(OVER)LEVEN……
EEN DING MOET IK MIJN
VERMOEIDHEID NAGEVEN:
UITHOUDINGSVERMOGEN HEEFT
HIJ WEL !
GEMETEN CIJFERS
• 80% gedurende Chemotherapie of Radiotherapie
behandeling
• 29% maanden tot jaren na de behandeling
• 40-100 % gemetastaseerde ziekte
• 86% in de laatste 2 weken voor overlijden
Wang 2014, Hofman 2007, Oncoline 2010
DEFINITIE
Aanhoudend, subjectief gevoel van
uitputting
gerelateerd aan kanker
of aan de behandeling ervan
dat niet in verhouding staat met recente
activiteiten én
interfereert met het dagelijks functioneren
NCCN
WARE CIJFERS?
Patiënten willen niet lastig zijn
Patiënten denken geen behandeling mogelijk
Patiënten bang dat behandeling dan verandert
Ouderen denken dat het bij de leeftijd hoort
Professionals weten niet hoe ze het moeten
behandelen
NCCN 2017
SOORTEN VERMOEIDHEID
• Lichamelijke vermoeidheid
• Mentale vermoeidheid
• Emotionele vermoeidheid
• Verminderde interesse en motivatie
• Moeite hebben in de omgang met mensen
(thuis, omgeving, werk)
MOGELIJKE OORZAKEN VERMOEIDHEID BIJ KANKER
1. Pathofysiologisch
2. Hormonaal
3. Gedragsmatig
4. Psychologisch
AD 1. PATHOFYSIOLOGISCH (1)
• Ontsteking:
CRP
Leucocyten
Cytokines (Interleukine 6, TNF-α)
pijn, en gedragsveranderingen
vermoeidheid
“sickness behavior”
C-reactive protein
AD 1. PATHOFYSIOLOGISCH (2)
• Serotonine
, Prostaglandine , Cytokines
Reflexinhibitie
aandponline.com
AD 2. HORMONAAL (1)
• Oestrogeen
Progesteron Testosteron
AD 2.HORMONAAL (2)
CIRCARDIAANS RITME
Mormont 1998
AD 3. GEDRAGSMATIG (1)
AD 3. GEDRAGSMATIG (2)
AD 4. PSYCHOLOGISCH
• Self efficacy
• Catastroferende gedachten
• Slaapstoornissen
• Pijn
OVERGANG SYMPTOOM
SYMPTOOMCLUSTER
2003 Jacobsen
SYMPTOOMCLUSTER
•Twee of meer symptomen
•Die samen voorkomen
•En elkaar beïnvloeden
•Met een hoge mate van voorspelbaarheid
STUDIE SYMPTOOMCLUSTERS RONDOM
VERMOEIDHEID OUDERE/JONGERE SURVIVORS
• Profiles (Netherlands cancer registration)
• n=1698 stadium 1 en 2 darmkanker patiënten
n=491 : ≤65 of jonger
n=1207: >65 jaar
•
•
•
•
•
•
Vermoeidheid
Pijn
Kortademigheid
Slapeloosheid
Angst
Depressie
Supportive care in cancer 2017 Agasi-Idenburg
RESULTATEN
Drie componenten
1. Emotionele symptoom cluster
Vermoeidheid, Angst en Depressie
2. Pijn symptoom cluster
Pijn en Slapeloosheid
3. Dyspnoe
WAT DOEN WE MET DEZE GEGEVENS
Vermoeid?
MOE
Angst
DEPRESSIE
MIJN PATIËNT IS VERMOEID WAT DOE IK ALS EERSTE?
1.Onderzoek de vermoeidheid
1.De ernst (NRS 0-10) ≥4=verder onderzoeken (MVI)
2.Verandering in tijd
2.Onderzoek andere factoren: voedingstoestand, ontregelde
Co-morbiditeiten, medicijngebruik, slaapstoornissen, pijn,
angst, depressie, self efficacy, catastroferende gedachten,
alcohol verslaving, onderzoek beweeggedrag
EN WAT DAARNA?
AFHANKELIJK VAN JE BEVINDINGEN BEHANDEL…..
•Educatie en counseling
•Management
•Farmacologisch
•Non-farmacologisch
1= Gebaseerd op hoogstaande evidentie
EDUCATIE1 EN COUNSELING
Informatie over bekende patronen
Niet persé een indicatie voor progressie van de ziekte
Monitoren (na de behandeling)
Past in de laatste fase en varieert per moment (laatste fase)
Bennett 2016
MANAGEMENT
Zelf monitoren vermoeidheid
Beperk slaapjes overdag tot 20-30 minuten of minder1
Vaste structuur dagindeling
Aandacht voor één taak per keer
Afleiding zoeken
Energie sparen/prioriteiten stellen
Bewaar activiteiten voor momenten met meer energie
(laatste fase)
Besteed geen energie aan onbelangrijke zaken (laatste fase)
FARMACOLOGISCH
Psychofarmaca
Anemie bestrijden
Hypothyreoidie bestrijden
Slaapmedicatie
NON-FARMACOLOGISCH
Psychosociale interventies (CGT1/mindfulness1/expressie th.)
Yoga1
Voedingsadvies
Ontspanningstechnieken/remming overprikkeling
Massage in laatste fase1
Wit licht?
Toename activiteit/optimaal niveau van activiteit 1
INTERMEZZO: TOENAME ACTIVITEIT/OPTIMAAL
NIVEAU VAN ACTIVITEIT
TOENAME VAN ACTIVITEIT
(CRAMP/BYRON DANIEL, 2012)
Review: Exercise versus no exercise
Gehele groep: 38 studies, 2646 deelnemers
Gedurende behandeling: 28 studies, 1456 deelnemers
Na de behandeling:10 studies, 539 deelnemers
Borstkanker:18 studies, 1183 deelnemers
Prostaatkanker:6 studies, 415 deelnemers
Haematologische kankers: 4 studies, 220 deelnemers
KRACHTTRAINING
CONDITIETRAINING
1
HOE GAAN WE DAN TRAINEN?
• Matig intensief 55-75% max. HF
• Aerobe training
• 10-90 minuten
• 3-7 dagen in de week
Mustian 2009
PAS OP!
•
•
•
•
•
•
•
Bot metastasen
Cachexie
Thrombocytopenie
Neutropenie
Anemia
Vallen
Koorts, Infectie
EXERCISE VERSUS NO EXERCISE OP QOL
• 34 randomised controlled trials
• Effect van exercise t.o.v. standaard zorg/geen exercise/wachtlijst groep
• n = 4519
• Gemiddelde leeftijd =54.6 (SD 11.3) jaar
• 78% vrouw
• 70% borstkanker
• 2% metastase
• 51% exercised following cancer treatment
• 65% gesuperviseerde exercise
Buffart 2017
EXERCISE ON QOL
Buffart 2017
BEGELEID OF NIET
Buffart 2017