Zetel der wijsheid - Tijdschrift Schrift

72
Schrift 254
Gerard van Broekhuizen
Naschrift
Zetel der wijsheid
e sedes sapientiae of
zetel der wijsheid is in
de geschiedenis van
de christelijke kunst
een begrip dat verwijst naar Maria
met het Christus-kind op haar
schoot. Oorspronkelijk echter was
de zetel der wijsheid de troon van
Salomo, naar wie niet voor niets
verscheidene boeken in de Bijbel
zijn vernoemd: Spreuken, Prediker, Hooglied en natuurlijk ook
het boek Wijsheid.
D
Salomo’s zetel of troon wordt uitgebreid beschreven in 1 Koningen
10,18-20. Hij was van ivoor, overtrokken met zuiver goud. Naast
de armleuningen stonden twee
leeuwen, en op de zes treden die
naar de troon leidden, stonden
twaalf leeuwen, één aan elke kant
van iedere tree. We vinden deze
troon met Salomo erop uitgebeeld aan de puntgevel van de
kathedraal van Straatsburg,
maar … Salomo zit er niet meer
alleen. De treden aan weerszijden van zijn troon (hier niet
zichtbaar) lijken wel een ladder
die voert naar een nog hogere
wijsheid: die van Christus, wiens
troon de schoot van zijn moeder
is.
De wijsheid wisselde in het
christendom dus van plaats, en
dat verklaart waarom we Salomo
en Christus in Straatsburg gestapeld zien. De verschuiving van
de koning naar het kind is onder
anderen verwoord door Ludolphe
le Chartreux in zijn Vita Christi
(hoofdstuk XI) en door Adam van
Sint-Victor († 1180), die over Ma-
ria dichtte: Tu thronus es Salomonis, cui nullus par in thronis, arte
vel materia (Gij zijt de troon van
Salomo, aan wie niemand op tronen gezeten qua maaksel of materie gelijk is). Dit in de patristische en vroegmiddeleeuwse literatuur zeer geliefde beeld werd
breed uitgesponnen. Het ivoor
van Salomo’s troon werd bij Maria het beeld van haar maagdelijkheid, en het goud is de haar overschaduwende godheid of haar
volmaakte liefde. De twee leeuwen als leuningen werden soms
vergeleken met Johannes de
Doper en Johannes de Evangelist,
maar ook wel met de aartsengel
Gabriël en de evangelist Johannes
en zelfs met de beide tafelen van
de wet van Mozes. De overige
leeuwen verwezen naar de twaalf
apostelen of de twaalf voorvaderen van de heilige maagd. De
trappen zijn het symbool van Maria’s deugden, en de beide handen die de troon vasthouden,
staan voor God de Vader en de
heilige Geest.
Hier is de wijsheid van Salomo
overtroffen, omdat het kind op de
schoot (lees: zetel) van Maria later
over zichzelf tegen zijn tegenstanders zou zeggen: ‘Hier ziet u
iemand die meer is dan Salomo!’
(Matteüs 12,42). Zo kreeg de
eeuwige wijsheid in de kunst een
plaats, en verwijst de zetel der
wijsheid naar Maria. Het gezicht
van het Christus-kind zal gaandeweg steeds volwassener trekken
krijgen om te benadrukken dat hij
al van meet af aan rijp was, wijs
van vóór alle tijden.
■