In 2008 werd de Dag voor het Jodendom ingesteld door de

Dag van het Jodendom 2014: uitweg uit de crisis?
In 2008 werd de Dag voor het Jodendom ingesteld door de Nederlandse Bisschoppenconferentie. De Dag
van het Jodendom beoogt de kennis over het jodendom te bevorderen onder christenen. Tevens wil dit
initiatief de dialoog tussen christenen en joden stimuleren. Elk jaar is er een ander thema. Dit jaar is het
thema: uitweg uit de crisis? Met een vraagteken aan het eind.
Hopelijk verwacht u niet van mij dat ik u in tien minuten de uitweg uit de huidige crisis ga presenteren. U
kunt veel aan mij vragen maar niet op alle vragen is een antwoord mogelijk.
Uitweg uit de crisis? Welke crisis? Is er een uitweg? We hebben het natuurlijk over de economische crisis.
Veel mensen hebben hun baan verloren of hun bedrijf is failliet gegaan. Pensioenen zijn gekort en ga zo
maar door. Een crisis is een noodsituatie. Als je je baan of je bedrijf verliest dan word je bedreigd in je
bestaanszekerheid. Nu bestaat er in Nederland een vangnet dus sterven van de honger zal niet gauw
gebeuren, maar je verliest wel veel als je onverhoopt in de bijstand terecht komt.
Er zijn mensen die helemaal geen of nauwelijks last hebben van de huidige crisis. Sommigen verdienen er
zelfs aan. Of ze hebben de crisis voor een deel op hun geweten en zijn daarmee weg gekomen.
Onrechtvaardig. Maar zo kan de wereld in elkaar zitten.
Zojuist heb ik twee belangrijke zaken de revue laten passeren. Belangrijk vanuit joods en christelijk
perspectief: solidariteit én rechtvaardigheid. Dat er een vangnet is voor mensen in crisis is een kwestie van
solidariteit. Je kan het ook cynisch bekijken want solidariteit is ook welbegrepen eigenbelang: als jij
vandaag op mij kunt rekenen, kan ik dan morgen een beroep op jou doen? Rechtvaardigheid is ook
essentieel: mensen die anderen bestelen of ergere dingen doen, horen via de rechter gestraft te worden.
Met een goed rechtssysteem voorkom je dat de maatschappij een jungle wordt waarin het recht van de
sterkste geldt. Dan leggen zwakkeren altijd het loodje. In de Bijbel worden weduwen en wezen als het
prototype gezien van de zwakkeren die bescherming behoeven.
Dag van het Jodendom 2014
1
Voordracht Hofkerk Harry Polak
Het is niet voor niets dat in zeven Noachtische geboden het inrichten van een rechtssysteem voorop staat.
Noachitische geboden vraag u zich misschien af. Waar heeft hij het over? Welnu, de rabbijnen hebben uit
de Tora, dat zijn de eerste vijf boeken van de Bijbel, 613 geboden en verboden gehaald. Daaraan worden
Joden geacht zich te houden. In ieder geval gelovige Joden. Voor anderen, niet-Joden dus, gelden zeven
belangrijke geboden en als je je daaraan houdt ben je een goed mens in de ogen van de Allerhoogste, aldus
de rabbijnen. Dus weest u maar blij dat u niet Joods bent. Dat scheelt een slok op een borrel.
Ik maak even een uitstapje naar die zeven Noachitische geboden. Welke zijn dat? Het eerste gebod is om
rechtbanken in te stellen, dus recht te spreken en rechtvaardigheid na te streven. Verder is er het verbod
om de Schepper te vervloeken of Zijn Naam te gebruiken of om het geschapene te vervloeken. Dan is er het
verbod op afgoderij d.w.z. schepselen te dienen of te aanbidden. De laatste vier geboden hebben te maken
met onderling menselijk gedrag: verbod om te doden, verbod op onzedelijk gedrag zoals incest, verbod om
te stelen of iemand te ontvoeren en het verbod op het eten van het vlees van een nog levend dier.
Tot nog toe heb ik alleen maar de economische crisis aangestipt. Die houdt Europa, Amerika en ook de
andere delen van de wereld in de greep. Echter, er zijn natuurlijke ook andere crisissen. Als je van de dokter
te horen krijgt dat je een ongeneeslijke ziekte hebt of als je partner je opeens wil verlaten - en er zijn talloze
voorbeelden van dat soort ellende te geven - dan is de kans groot dat je in een crisis belandt. Ook dan is
het belangrijk dat je mensen om je heen hebt op wie je kunt terugvallen. Solidariteit dus. Vaak is er geen
enkele rechtvaardiging te vinden voor ellende die mensen overkomt. Stel, je hebt nooit gerookt en gezond
geleefd. Toch is dat geen garantie dat je gevrijwaard blijft van longkanker. Van mijn moslimvrienden hoor ik
altijd dat je dan wordt beproefd door Allah en dat de beloning na het leven volgt in de hemel. Maar Joden
zijn niet zo heel erg overtuigd van het bestaan van een hemel of hel na het leven. Joden vinden dat je de
hemel op aarde moet zien te krijgen door het verbeteren van de wereld met elkaar. En als mensen er
plezier in scheppen om het elkaar moeilijk te maken dan krijg je de hel op aarde. Gods schepping was goed
maar toedoen van de mens werd de schepping beschadigd en nu is het onze taak om de schepping te
herstellen in de geest van de Allerhoogste. God heeft de mens gecreëerd naar Zijn evenbeeld, dus is het
Dag van het Jodendom 2014
2
Voordracht Hofkerk Harry Polak
onze opdracht om zoveel mogelijk te doen zoals God deed. Al hebben we niet de scheppende kracht van
God, we kunnen wel repareren wat er kapot is gegaan aan de schepping. Tikoen Olam heet dat in het
Hebreeuws.
Crisissen kunnen dus de hele wereld treffen, zoals de huidige economische crisis of individuen en families
raken, zoals in het geval van ziekte en ongelukken. Maar er zit ook nog iets tussenin. Volkeren kunnen door
een crisis worden getroffen. Het Syrische volk wordt nu door een crisis getroffen. De burgeroorlog daar
zorgt voor veel ellende en een uitweg is nog niet echt in zicht. Het Joodse volk is regelmatig door een crisis
gegaan. En toch telkens uit de crisis gekomen. Met hulp van de Allerhoogste zullen gelovige Joden zeggen.
De laatste grootste ramp was natuurlijk de Holocaust of Sjoa toen twee op de drie Joden in Europa werden
vermoord. Op beestachtige wijze. Of beter gezegd: dankzij mensenhanden want dieren zijn niet in staat tot
het fabrieksmatig ombrengen van hun soortgenoten. Dat kunnen alleen mensen elkaar aandoen. Waar was
de Allerhoogste toen vragen veel Joden zich af?
Na de diepe crisis van de Holocaust of Sjoa ontstond de staat Israël. Een wonder als je bedenkt wat Joden
vlak daarvoor is overkomen. Israël werd opgericht dankzij de Sjoa, wordt vaak gezegd. Het is eigenlijk
precies het tegenovergestelde: Israël kwam er ondanks de Sjoa. Want waar waren de Joden uit Europa die
naar Israël hadden moeten komen? Die waren er voor een groot deel niet meer. Waarop de Joden uit de
Arabische landen hun plaats innamen toen de staat Israël werd uitgeroepen.
De Sjoa was de meest recente crisis waardoor Joden en Jodendom in hun voortbestaan werden bedreigd.
Maar veel eerder was er ook een min of meer vergelijkbare crisis die het eind had kunnen inluiden van het
Joodse volk en het Jodendom. Zo’n tweeduizend jaar geleden was namelijk ook sprake van een enorme
crisissituatie. Dat was de tijd waarin Jezus leefde die door u als christenen als de zoon van God wordt
gezien. In die periode was er sprake van diepe verdeeldheid binnen het Joodse volk dat werd overheerst
door de Romeinen. Je had toen de tsedoekiem, die u beter kent onder de naam sadduceeën. Zij waren
degenen die de dienst uitmaakten in de Tempel, het officiële centrum van het Jodendom. Verder had je de
Dag van het Jodendom 2014
3
Voordracht Hofkerk Harry Polak
peroesjiem, de farrizeeën, die minder bezig waren met het brengen van offers in de Tempel maar meer met
het bestuderen en bediscussiëren van bijbelteksten. Dat gebeurde in wat je synagogen kunt noemen. Toen
de Romeinen de tweede Joodse Tempel verwoesten in het jaar 70, dachten dat ze daarmee een einde
hadden gemaakt aan het Jodendom en met de Joden hadden afgerekend. De oorlog tussen Romeinen en
Joden was een ware slachting, Joden als ze niet waren gesneuveld werden daarna definitief verdreven uit
hun land toen ze wederom in opstand kwamen rond het jaar 130. Je zou denken dat daarmee de Joden van
het wereldtoneel waren verdwenen. Mooi niet want het Jodendom ging door zonder Tempel in de vorm
van het rabbijnse Jodendom. Gebed en studie namen de plaats in van offers in de Tempel in Jeruzalem. De
priesters die de offers uitvoerden, werden afgelost door rabbijnen. Priester werd je door erfopvolging,
rabbijn kon iedereen worden. Als je maar gestudeerd had en bleef studeren.
Wat kunnen we nu concluderen uit voorgaande? Er was een grote crisis maar de uitweg uit de crisis werd
gevonden doordat er een ingrijpende vernieuwing plaatsvond. Als dat niet gebeurd was dan had de crisis
geleid tot de ondergang van het Joodse volk en het Jodendom. Die vernieuwing van Tempeljodendom naar
rabbinaal Jodendom was geleidelijk ontstaan na de eerste ballingschap toen de eerste Tempel in Jeruzalem
werd verwoest door de Babyloniërs. Wat er toen gebeurde zo’n 2.500 jaar geleden wordt nog steeds
herdacht volgens de Joodse kalender. Na terugkeer uit de eerste ballingschap werd de Tempel herbouwd.
Er zijn Joden in deze tijd die de Tempel opnieuw willen herbouwen. Wat mij betreft zijn dat gevaarlijke
idioten en dat wordt ook zo gezien door de Israëlische overheid die hen scherp in de gaten houdt. Door de
meeste Joden, zeker de niet-gelovige Joden, wordt de staat Israël min of meer gezien als de derde Tempel.
Laten we hopen dat die derde Tempel niet weer wordt vernietigd – daar zijn in de afgelopen jaren al een
paar pogingen toe ondernomen - want dat zou een crisis veroorzaken in de Joodse wereld die Joden maar
moeilijk te boven kunnen komen. Laten we hopen op solidariteit vanuit de niet-Joodse wereld. En op
gevoelens en vooral daden van rechtvaardigheid want ieder volk op deze aarde heeft recht op een eigen
land. Dat geldt niet alleen voor Palestijnen maar net zo goed voor Israëli’s die moeten zien te overleven te
midden van een Arabische en islamitische wereld in crisis.
Dag van het Jodendom 2014
4
Voordracht Hofkerk Harry Polak