Strategische uitgangspunten voor de samenwerking tussen NWO

Vernieuwing,
Veerkracht en
Verbinding
Strategische uitgangspunten voor de samenwerking tussen NWO Maatschappijen Gedragswetenschappen en NWO Geesteswetenschappen 2016-2017
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Vernieuwing,
Veerkracht en
Verbinding
Strategische uitgangspunten voor de samenwerking tussen NWO Maatschappij- en
Gedragswetenschappen en NWO Geesteswetenschappen 2016-2017
Maart 2016, Den Haag
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
3 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Vooraf
Begin 2015 brachten de NWO-gebieden Geesteswetenschappen (G) en Maatschappij- en Gedragswetenschappen
(MaGW) elk hun uitwerking van de NWO-strategie uit. In het nieuwe NWO zullen deze gebieden samen één van de
vier NWO-domeinen vormen. In lijn met de toenemende samenwerking tussen beide gebieden en de komende
veranderingen van NWO als organisatie1, hebben G en MaGW een gezamenlijke strategie opgesteld. Hiermee wordt
ingespeeld op de trend van inter- en multidisciplinaire samenwerking tussen onderzoekers in de sociale wetenschappen en de geesteswetenschappen en met partners in andere wetenschappelijke domeinen en buiten de
wetenschap. Met deze strategie wordt een bijdrage geleverd aan de vernieuwing van de wetenschap, de Nationale
Wetenschapsagenda2 en de Nederlandse Topsectoren3.
Positionering
–– De sociale en geesteswetenschappen zijn onmisbaar als het gaat om het verbeteren van de
veerkracht van samenlevingen en de kwaliteit van leven. Onderzoekers uit de sociale en
geesteswetenschappen bieden inzicht in en reflectie op complexe maatschappelijke vraagstukken. Zij dragen bij aan verscherping van probleemstellingen, verdieping van inzichten, en
bieden context en oplossingen voor maatschappelijke en technologische uitdagingen en de
daarvoor benodigde aanpassingen in menselijk gedrag. Sociaal- en geesteswetenschappelijke
kennis en inzichten dragen bij aan welzijn en weldenken, en kenmerken zich door aandacht
voor de menselijke factor op zowel macro-, meso-, als microniveau. Die kennis en inzichten
zijn ook een bron van creativiteit, dragen bij aan effectieve innovatie en geven een nieuwe
kijk op cultuur, groei, ecologische en geografische randvoorwaarden van een lerende
economie, op schaarste, duurzaamheid en veerkracht.
–– De Nederlandse sociale en geesteswetenschappen zijn van zeer goede kwaliteit en staan
internationaal hoog in aanzien. Nederlandse onderzoekers uit de wetenschappelijke
disciplines van de sociale- en geesteswetenschappen doen het bijzonder goed in internationale competities en vervullen binnen internationale samenwerkingsverbanden vaak een
voortrekkersrol. Zowel bij de rondes van de European Research Council, als die van Horizon
2020 en de ERA-netwerken HERA en NORFACE scoren Nederlandse ‘SSH’-onderzoekers zeer
goed (zie bijlage 3). Ook in analyses van citatiescores en verschillende universitaire rankings
zijn de resultaten van de G- en MaGW-onderzoekers bijzonder goed4.
–– Om versnippering tegen te gaan en de positie van de sociale en geesteswetenschappen te
versterken wordt bij de onderzoeksprogrammering samengewerkt met universiteiten,
faculteiten en instituten, maar daarnaast ook in toenemende mate met relevante partijen
buiten de wetenschap zoals bedrijven, overheden, culturele en erfgoedinstellingen, nationale
en internationale kennisinstellingen. Dit komt ook het gebruik van de onderzoeksresultaten
ten goede.
1
Van negen gebieden naar vier domeinen.
2
Zie http://www.wetenschapsagenda.nl/
3
Zie voor het Topsectorenbeleid de website: http://topsectoren.nl/
4
Times Higher Edication Ranking 2014-15
4 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Ambities voor de Sociale en Geesteswetenschappen
De besturen van de NWO-gebieden Geesteswetenschappen en Maatschappij- en Gedragswetenschappen richten zich voor het nieuwe domein gezamenlijk op vier speerpunten. Zij doen dit
vanuit de ambities tot:
–– versterking van onderscheidend fundamenteel onderzoek door de beste onderzoekers, zodat
de Nederlandse sociale en geesteswetenschappen hun positie in de wetenschappelijke
Europese top behouden;
–– het leveren van een bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke problemen en het laten
landen van sociale en geesteswetenschappelijke kennis in de samenleving;
–– hechtere samenwerking tussen de sociale en geesteswetenschappen met behoud van herkenbaarheid, diversiteit en eigenheid van de disciplinaire activiteiten binnen het domein;
–– gezamenlijke agendabepaling voor samenwerking met de andere NWO-domeinen- en
instituten en externe partijen.
Strategie
Bevorderen van excellentie
Een van de hoofdtaken van het Domein Sociale en Geesteswetenschappen (Domein SGW) is en
blijft het financieren van het beste onderzoek en het faciliteren van de beste onderzoekers. Door
vrij onderzoek te stimuleren leveren de sociale en geesteswetenschappen een bijdrage aan
fundamentele inzichten en waardevolle, bruikbare kennis. Met de NWO-instrumenten voor
persoonlijke financiering ‘TALENT’ en de ‘bottom up project- en programmafinanciering’5 wordt
excellent onderzoektalent in de sociale en geesteswetenschappen ondersteund in verschillende
fasen van hun wetenschappelijke loopbaan. De gebiedsbesturen adviseren het domeinbestuur
om een vast jaarlijks budget hiervoor te reserveren en het palet aan instrumenten af te stemmen
op de verschillende onderzoeksterreinen (zie bijlage 1).
Privacy in de 21ste eeuw
De huidige wetgeving beschermt wel de privacy van mensen in de privé-omgeving van hun huis maar veel minder
in publieke plaatsen. Het huisrecht is nog steeds de hoeksteen van privacybescherming. Maar door nieuwe
technologieën dragen mensen hun privéleven met zich mee in de vorm van foto’s, muziek, dagboeken en social
media op hun smartphone of in de cloud. Overheden kunnen zich toegang verschaffen tot deze data met minder
restricties dan wanneer het een huis betreft. Dit onderzoek zoekt nieuwe manieren om privacy juridisch te
beschermen: ‘huisrecht 2.0’.
Prof. B.J. (Bert-Jaap) Koops, Universiteit van Tilburg (Vici)
TALENT instrumenten voor het domein SGW:
–– Promotieprogramma samen met Regieorgaan Geesteswetenschappen (Geesteswetenschappen)
–– Onderzoekstalent (promotieonderzoek, Maatschappij- en Gedragswetenschappen)
–– NWO-brede talentprogramma´s Vernieuwingsimpuls (Veni, Vidi, Vici), Rubicon, Graduate
Programma, Aspasia, Spinoza
Project en programmafinanciering:
–– Vrije competitie geesteswetenschappen (flexibel instrument)
–– Open Research Area Maatschappij- en Gedragswetenschappen en buitenlandse partners.
5
Zie bijlage , no IV
5 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Moving the language user – Affect and perspective in discourse
processing
Hoe komt het dat woorden ons soms zo raken? Dat we intens meeleven met personages in een roman, of het
heftig oneens kunnen zijn met het standpunt van de columnist? In hoeverre beïnvloedt angst of empathie de
effectiviteit van interculturele communicatie, of van gezondheidsvoorlichting? De relatie tussen taal en gevoel
speelt een belangrijke rol in vele geesteswetenschappelijke vragen. In dit onderzoek gaan we met behulp van
hersenmetingen op zoek naar de manier waarop ons brein taalbegrip, emotie en perspectief met elkaar verweeft.
Dr. J.J.A. (Jos) van Berkum, Universiteit Utrecht (Vici)
Bijdragen aan thematische wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen
De gezamenlijke gebiedsbesturen maken zich sterk voor inter- en transdisciplinaire samenwerking in het Domein Sociale en Geesteswetenschappen. Deze samenwerking en de kennis die
daaruit voortkomt, is een essentiële basis voor inzicht in en bijdragen aan oplossingen voor de
uitdagingen van de toekomst. De sociale en geesteswetenschappen dragen bij aan de veerkracht
van samenlevingen, nodig om transformaties die gaande zijn en nog komen, goed te laten
verlopen. Voor het bepalen van de terreinen waarop het domein een bijdrage kan leveren wordt
aansluiting gezocht bij de plannen van de disciplineoverlegorganen van Letteren en
Geschiedenis, Wijsbegeerte, Godgeleerdheid, Sociale wetenschappen, Economie & Bedrijfskunde,
Rechtswetenschappen, Geografie en Planologie, en Bestuurskunde. De thema’s en bijbehorende
vragen die door de disciplineoverlegorganen zijn ingebracht in de Nationale Wetenschapsagenda
zullen hierbij leidend zijn:
–– Veerkrachtige samenleving (incl. globale cultuuroverdracht en transformatie; geschiedenis;
vitale rechtsstaat; stabiliteit en veiligheid; multi-actor and multi-level governance)
–– Taal en communicatie: media, verhalen en werkelijkheid
–– Verantwoorde economie
–– Gezondheid, welbevinden en zorg; Kwaliteit van Leven
–– Individuele ontwikkeling en ontplooiing
–– Diversiteit en Identiteit.
–– Jeugd en onderwijs
Bij de Nationale Wetenschapsagenda tekenen zich ‘routes’ voor onderzoek af, die nauw aansluiten op de expertise van de onderzoekers in de sociale en geesteswetenschappen. Dit geldt
met name voor de routes:
–– Veerkrachtige en Zinvolle Samenlevingen
–– Hersenen, Cognitie, Gedrag: ontwikkelen, leren en ontplooien
–– Tussen Conflict en Coöperatie
–– Big Data
–– Smart Industry
–– Smart Liveable Cities
–– Circulaire Economie en Grondstoffen Efficiëntie
–– Kwaliteit van de omgeving: de waarden van natuur, landschap, bodem, klimaat, water en
milieu
–– Kunst: onderzoek en innovatie in de 21ste eeuw
–– Logistiek en transport in een energieke, innovatieve en duurzame samenleving.
–– Gezondheid, onderzoek en preventie.
In bijlage 2 zijn de details van de routes weergegeven. Het ligt voor de hand dat het domein SGW
de themaontwikkeling op deze routes zal afstemmen.
6 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
‘Time Capsule’: digitale erfgoedgegevens toegankelijk en
toepasbaar maken
Het project ‘Time Capsule’ wil bijdragen aan een systematische koppeling en uitwisseling van tien verschillende
digitale databanken voor erfgoedgegevens. Intensieve samenwerking tussen historici, taalkundigen,
farmaceuten, biologen en informatici biedt nieuwe mogelijkheden om digitale erfgoedgegevens op het gebied van
plantaardige geneesmiddelen beschikbaar te maken voor universiteit, bedrijfsleven en het grote publiek. De
technologische infrastructuur van het platform beoogt generiek te zijn om daarmee in brede zin erfgoed gegevens
te ontsluiten. De ambitie is om een nieuwe standaard te bieden om ons erfgoed duurzaam te presenteren en te
gebruiken in het digitale tijdperk.
Prof. dr. A.H.L.M. (Toine) Pieters, Universiteit Utrecht (Creatieve Industrie)
Om een goede en effectieve bijdrage te kunnen leveren aan de thematische en maatschappelijke
uitdagingen en daarmee voor een deel ook de Nederlandse Topsectoren is nauwe samenwerking
met publieke en private partners essentieel. Welke interessante vraagstukken worden door
maatschappelijke en private partners aangedragen voor wetenschappelijk onderzoek? NWO
heeft in de sociale en geesteswetenschappen de afgelopen jaren ruime ervaring opgedaan met
publiek-private en publiek-publieke samenwerking (PPS) en zal zich daar ook de komende jaren
voor inzetten en budget reserveren om dit mogelijk te blijven maken. Het spreekt voor zich dat
het domein SGW zich – in lijn met het NWO-financieringsinstrument (IV) 'Strategische
financiering'6 – de komende periode zal richten op het samen met partners, in co-creatie,
ontwikkelen van nieuwe programma’s en het opstellen van ‘calls for proposals’, zowel binnen het
domein als in samenwerking met andere domeinen. Het gezamenlijk programmeren en
financieren is mogelijk op het niveau van programma’s als ook binnen de projecten die in het
kader van de programma’s uitgevoerd worden.
e-Skills: van fundamenteel belang voor creativiteit, samenwerking,
kritisch denken en probleemoplossend vermogen
Hoewel informatie- en communicatietechnologie de afgelopen decennia steeds belangrijker zijn geworden, zijn
de (digitale) hogere vaardigheden om hier optimaal mee om te gaan achtergebleven. Het gaat dan om
vaardigheden die nodig zijn om met de inhoud van het medium te kunnen werken, bijvoorbeeld informatie,
communicatie, content creatie en strategische vaardigheden. Maar hoe staat het er voor met het niveau van
e-skills en hoe kunnen we dit verbeteren? De kennis zal gebruikt worden om de creatieve industrie innovatiever
te maken.
Dr.ir. A.J.A.M. (Alexander) van Deursen, Universiteit Twente (Human Capital)
Methodologische vernieuwing
De laatste decennia hebben de sociale en geesteswetenschappen met een aantal cruciale
vernieuwingen en veranderingen te maken gekregen. De digitale revolutie heeft geleid tot de
introductie van nieuwe technieken en methoden. Ook de beschikbaarheid van enorme
hoeveelheden data en de noodzaak van goede infrastructuren hiervoor vormen nieuwe
uitdagingen voor onderzoekers in de sociale en geesteswetenschappen. Dataverzameling en
6
Zie bijlage 1, no IV
7 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
-ontsluiting worden steeds belangrijker, er komen steeds meer bronnen van steeds meer data en
er zijn steeds meer verschillende typen dataverzamelingen. Dat is een grote rijkdom maar er
dreigt ook fragmentatie. Oude initiatieven voor dataverzameling verdwijnen, zoals
Veranderingsstudies van Maatschappij- en Gedragswetenschappen en het programma
Measurement and Experimentation in de Social Sciences (MESS). Daarom werkt het
Gebiedsbestuur Maatschappij- en Gedragswetenschappen samen met partners op het gebied van
de belangrijkste longitudinale grootschalige waarnemingsstudies aan een Nationale DataInfrastructuur voor de Sociale Wetenschappen (NDSW). De huidige gebiedsbesturen adviseren
het domeinbestuur om op termijn te bezien of dit financieringsmodel ook tot de infrastructuur
voor de geesteswetenschappen kan worden uitgebreid.
What is there to like? Alcohol-related content on Social Network
Sites (SNS)
Om de invloed van sociale netwerksites op de houding van jongeren over alcohol, hun drinkgedrag en alcoholmisbruik zoals ‘comazuipen’ te kunnen analyseren, ontwikkelen onderzoekers van de Universiteit Leiden een
‘SNS-tool’. Daarmee kunnen ze de inhoud en de effecten van alcohol-gerelateerde berichten op sociale online
netwerken analyseren. Deze methodologische innovatie zal helpen om inzicht te krijgen in de impact van deze
berichten op Facebook en andere sociale digitale netwerken. Vervolgens wordt een interventieplan ontwikkeld en
getest om de schadelijke effecten van alcoholgerelateerde SNS-uitingen tegen te gaan.
Dr. H. (Hanneke) Hendriks, Universiteit Leiden (Veni)
Voor de geesteswetenschappen is het van belang om in de digitale ontwikkelingen rondom big
data CLARIAH (Common Lab Research Infrastructure for the Arts and Humanities) als basis te
nemen voor de infrastructurele voorzieningen. CLARIAH biedt tal van mogelijkheden voor nieuw
onderzoek dat kan plaatsvinden in nieuwe onderzoeksprogramma’s en kan bijdragen aan de
NWO uitdagingen uit de NWO-strategie. In 2015 heeft de staatssecretaris van OCW bij NWO de
permanente nationale Commissie voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur ingesteld.
Het zal voor het domein SDG een belangrijke taak gaan vormen om de uitvoering ervan voor de
sociale en geesteswetenschappen te ondersteunen.
‘Er is een digitale revolutie gaande in de geesteswetenschappen.
Met de juiste infrastructuur is the sky the limit!’ – Henk Wals
CLARIAH (Common Lab Research Infrastructure for the Arts and Humanities) ontwikkelt een digitale infrastructuur die grote verzamelingen data en software uit verschillende geesteswetenschappelijke gebieden bij
elkaar brengt. Zo kunnen geesteswetenschappers – van historici, letterkundigen en archeologen tot taalkundigen,
spraaktechnologen en mediawetenschappers – discipline-overschrijdende vragen onderzoeken over bijvoorbeeld
cultuur en maatschappelijke verandering. CLARIAH ontvangt voor de ontwikkeling van onderzoeksinstrumenten
en het opleiden van wetenschappers 12 miljoen euro. Dit project is van groot belang voor de ontwikkeling van de
geesteswetenschappen in Nederland; er is sprake van een digitale revolutie die de wijze van onderzoek drastisch
zal veranderen. Ook de potentiële maatschappelijke impact is groot.
Betrokken organisaties: Huygens ING, IISG, Meertens Instituut, Beeld en Geluid, DANS, RU, UU, UvA en VU
8 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Om de kansen en mogelijkheden van de digitale revolutie in de sociale en geesteswetenschappen
goed te kunnen benutten zijn nieuwe vaardigheden nodig. De gebiedsbesturen onderstrepen
het belang van de zogenoemde 21-eeuwse vaardigheden bij de (nieuwe) methodologie van de
sociale en geesteswetenschappen.
Zowel nationaal als internationaal is het voor het domein SGW van groot belang om in het kader
van het NWO-brede instrument7 Investeringen bij te dragen aan de digitalisering van de sociale
en geesteswetenschappen, aan de verschillende NWO-uitdagingen zoals Big Data en
Complexiteit, en de meer inhoudelijke thema’s als Veerkrachtige Samenlevingen, Circulaire
Economie en Kwaliteit van Leven. Het gaat om de volgende programma’s:
–– Investeringen Middelgroot, waarbij voor een deel van de middelen een gezamenlijk
financieringssysteem wordt opgezet met relevante faculteiten, in het kader van de NDSW,
–– CLARIAH8 (Geesteswetenschappen),
–– CESSDA9 (Maatschappijwetenschappen),
–– European Social Survey (ESS)10 en Survey of Health, Aging and Retirement in Europe (SHARE)11
(Maatschappij- en Gedragswetenschappen), en
–– programma ‘Digging into Data’ in kader van het Trans-Atlantisch Platform12
(Geesteswetenschappen en Maatschappij- en Gedragswetenschappen).
NORFACE – HESTIA Policies and Responses with Regard to Child
Abuse and Neglect in England, Germany and the Netherlands:
A Comparative Multi-Site Study
In het internationale NORFACE project HESTIA werken onderzoekers uit Groot-Brittannië, Duitsland en
Nederland samen om de verschillen tussen systemen van kinderbescherming in kaart te brengen. Deze
vergelijkende studie naar beleid en praktijk van kinderbescherming in Groot-Brittannië, Duitsland en Nederland
zal inzicht geven in hoe overheden reageren op meldingen van kindermishandeling en hoe ouders aankijken
tegen de maatregelen en de professionals die ze uit moeten voeren. De onderzoekers willen ook kijken naar de
visies die er in de verschillende landen zijn over de rol van de staat in het gezinsleven en de manieren waarop
welvaartsstaten een balans zoeken tussen de bescherming van de internationale rechten van kinderen en het
internationale recht van ouders op een gezinsleven.
Prof. Dr. H.W.E. Grietens, Universiteit Groningen i.s.m. Prof. N. Biehal, University of York en
Prof. S. Walper, Deutsches Jugendinstitut. (NORFACE Welfare State Futures)
Internationale samenwerking
Het is belangrijk dat het Domein Sociale en Geesteswetenschappen blijft investeren in duurzame
en langjarige internationale netwerken en allianties met wetenschappelijke partnerorganisaties.
Hierdoor worden bredere competities, internationale samenwerking en schaalvergroting bereikt.
De belangrijkste netwerken zijn de ERANET verbanden HERA13 en NORFACE14, waarin hoogwaardige transnationale programma’s in het hart van het SGW-domein worden ontwikkeld.
7
Zie bijlage 1, no V
8
http://www.clariah.nl/
9
http://cessda.net/
10
http://www.europeansocialsurvey.org/
11
http://www.share-project.org/home0.html
12
http://www.transatlanticplatform.com/
13
http://heranet.info/
14
http://www.norface.net/voorpagina
9 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
De thema’s voor deze programma’s worden bottom up vastgesteld. Maar ook deelname aan
diverse thematische Joint Programming Initiatives15, het Trans-Atlantic Platform16 en bilaterale
samenwerking met China, Brazilië, India en Zuidoost Azië worden steeds belangrijker. Het
streven is om voor de meeste nationale samenwerkingsprogramma’s ook een internationale
pendant te hebben. De Nederlandse sociale en geesteswetenschappelijke onderzoekers scoren in
de inter-nationale programma’s doorgaans zeer goed.
HERA – CARIB Caribbean Connections: Cultural Encounters in a
New World Setting
De culturele ontmoetingen tussen de oude en de nieuwe werelden zijn beruchte episodes in de menselijke
geschiedenis. De Caraïben vormden een centraal podium voor interactie tussen culturen met dramatisch
verschillende achtergronden, die na een turbulente koloniale periode uiteindelijk de basis vormden voor de
hedendaagse, multi-etnische samenlevingen in de regio. In het transnationale HERA-project combineren
onderzoekers van de universiteiten van Leiden, Leuven en Konstanz archeologie, geschiedenis, archeometrie en
netwerkstudies om de transformaties van Amerindian cultuur en samenleving te bestuderen als resultaat van de
culturele ontmoetingen. Door samenwerking met lokale experts, de betrokkenheid van lokale gemeenschappen
en de organisatie van workshops en tentoonstellingen zal dit project bijdragen aan de opbouw van lokale kennis
en historisch bewustzijn. In het geopolitieke diverse eilandenlandschap met archeologische locaties die bedreigd
wordt door natuurrampen en de groeiende toeristen industrie, stimuleert dit project de valorisatie van het
Caribische culturele erfgoed.
Prof. dr. C.L. (Corinne) Hofman, Universiteit Leiden (HERA)
Valorisatie17
Zowel in de aanvragen en projecten voor vrij onderzoek, de talentprogramma’s als de
programma’s met partners buiten de wetenschap wordt – geïntegreerd in de grotere
instrumenten – in toenemende mate aandacht gevraagd voor ideeën voor en uitvoering van
kennisbenutting. Samenwerking met praktijkpartners bij het ontwerpen en uitvoeren van
onderzoek en het uitdragen en implementeren van resultaten wordt in themaprogramma’s
belangrijker en in sommige gevallen leidend.
Flankerende programma’s die kennisbenutting en Publiek Private Samenwerking stimuleren
(NWO Instrument II) hebben de naam KIEM en Take Off.
Maatschappelijk Verantwoord Innoveren
Het succes van innovaties hangt in toenemende mate af van de maatschappelijke inbedding ervan. Vraagstukken
op het gebied van voedsel, zorg en gezondheid, veiligheid, energie- en grondstoffengebruik vragen om integrale
en innovatieve oplossingen. Veelbelovende innovaties kunnen falen omdat niet tijdig rekening is gehouden met
ethische en maatschappelijke discussies. Denk aan het elektronisch patiëntendossier, de CO2-opslag in
Barendrecht of de ‘slimme elektriciteitsmeter’. In het programma Maatschappelijk verantwoord innoveren
Cultural Heritage http://www.jpi-culturalheritage.eu/; Climate http://www.jpi-climate.eu/home; en
Urban Europe http://jpi-urbaneurope.eu/
15
16
http://www.transatlanticplatform.com/
17
Zie bijlage 1, no II
10 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
worden ethische en maatschappelijke aspecten van technologische innovaties – zowel producten als diensten – in
een vroeg stadium in kaart gebracht, zodat hiermee in het ontwerpproces rekening kan worden gehouden. Door
innovaties maatschappelijk verantwoord aan te pakken, wordt een breed draagvlak gecreëerd en groeien de
mogelijkheden in de markt.
Naast de specifieke inzet op inmiddels alle topsectoren zal in het kader van dit programma in 2016-2017 een
expertisecentrum ontwikkeld worden. Vanuit dit centrum zal de binnen het programma ontwikkelde kennis en
opgebouwde community gebundeld en verder uitgebouwd worden én zal onderzoek geïnitieerd worden naar
urgente MVI-vraagstukken die voor alle topsectoren relevant zijn.
Het MVI-programma sluit aan bij de Europese Societal Challenges, waarin Responsible Research & Innovation
leidend is.
Domeinoverstijgende activiteiten
Het spreekt voor zich dat het domein zal bijdragen aan NWO-brede, domeinoverstijgende
activiteiten. In de huidige situatie kennen beide gebieden grootschalige gebiedsoverschrijdende
programma’s die in het nieuwe NWO domeinoverstijgend zijn en die in de komende periode
verder uitgebouwd kunnen worden. Een voorbeeld hiervan is het programma van het huidige
regieorgaan Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie (NIHC), dat met het Nationaal Regieorgaan
Onderwijsonderzoek (NRO) een belangrijke rol speelt bij de route Hersenen, cognitie en gedrag:
leren, ontwikkelen en ontplooien van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA). Andere
voorbeelden zijn de programma’s in de Creatieve Industrie en Maatschappelijk Verantwoord
Innoveren. Maar ook met het domein Exacte en Natuurwetenschappen wordt verdere samenwerking op het terrein van duurzaamheid, water, klimaat, big data en cybersecurity voorzien,
met het domein Technische en Toegepaste Wetenschappen op het terrein van smart industry en
met medische wetenschappen op het terrein van gezondheidsvraagstukken.
Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie (NIHC)
Een inclusieve, lerende en veilige samenleving vraagt om begrip van de hersenen. Los van de toegevoegde waarde
van inzichten in de werking van ons brein (Wie zijn wij? Waarom gedragen wij ons zo, in een veranderende
wereld?) is voortgang bij de vele uitdagingen die onze maatschappij kent ondenkbaar zonder dit onderzoek.
Het is om deze maatschappelijke problemen het hoofd te bieden dat het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie
(NIHC) in 2010 in het leven is geroepen. Binnen dit onderzoeksverband doen taalwetenschappers, ICTwetenschappers, psychiaters, neurologen, biologen, psychologen en pedagogen gezamenlijk onderzoek naar de
hersenen en hun invloed op menselijk gedrag en de maatschappij. Topwetenschappers werken hierbij samen met
partners uit maatschappelijke instellingen en het bedrijfsleven.
Het NIHC ondersteunt de ontwikkeling van nieuwe strategische of toegepaste onderzoeksprogramma’s in
binnen- en buitenland. Het onderzoek levert kennis en kunde op over hersenen, cognitie en gedrag, met
praktische potentie op het gebied van gezondheid, onderwijs en veiligheid. Onderwerpen van onderzoek zijn
onder andere het verbeteren van leermotivatie en schoolprestaties, preventie en beheersing van antisociaal
gedrag, het beter beslissen in stressvolle situaties en het herstelproces van patiënten na hersenletsel.
11 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Nieuwe initiatieven
Op basis van de in de afgelopen vijf jaar opgebouwde ervaring bieden de gezamenlijke
gebiedsbesturen het domeinbestuur een aantal veelbelovende netwerken aan die NWO-breed in
het kader van de Nationale Wetenschapsagenda en de Topsectoren verder kunnen worden
ontwikkeld.
Samenwerken met ENECO: Op weg naar een flexibel
energiesysteem
De verwachting is dat door decentrale opwekking van (duurzame) energie het energiesysteem steeds flexibeler
wordt. Dit zorgt aan de ene kant voor onzekerheid voor actoren in het energiesysteem en roept vragen op over de
transitie, aan de andere kant biedt het kansen voor nieuwe type bedrijvigheid, duurzame oplossingen en meer
welzijn. Hiertoe zullen wetenschappelijke kennis en middelen ontwikkeld worden die nodig zijn voor slimme
energiesystemen, die aansluiten bij de wensen van de samenleving en actoren in die samenleving zoals bedrijven
en huishoudens. Tevens is inzicht noodzakelijk in de oorzaken, het karakter, de effecten en de mogelijkheden van
een flexibele markt, vanuit een maatschappelijk perspectief. NWO en Eneco hebben daarom het initiatief
genomen om een onderzoeksprogramma te ontwikkelen over de maatschappelijke (juridische, psychologische,
sociale , economische) en ethische aspecten van energietransitie. Dit initiatief wordt breed gedragen door de
TKI’s van topsector Energie . Er zal een open ‘-programma’ worden opgezet in samenwerking met een privaat
consortium, waarbij Eneco een trekkende rol vervult.
(Nieuw initiatief voor de Topsector Energie)
Samenwerking NG INFRA
Next Generation Infrastructures (NGInfra) is een samenwerkingsverband van verschillende infrastructuurbeheerders zoals het Havenbedrijf Rotterdam, ProRail, Alliander, Vitens, Schiphol en Rijkswaterstaat. Zij staan
voor dezelfde uitdaging: de Nederlandse infrastructuur uitrusten voor de toekomst. De infrastructuur omvat het
systeem van basisvoorzieningen en netwerken die huishoudens en bedrijven in staat stellen te consumeren, te
produceren en te communiceren. Infrastructuur vormt daarmee de ruggengraat van de samenleving, in het
verleden, nu en in de toekomst. Infrastructuur voorziet in statische basisvoorzieningen die economische en
sociale activiteiten mogelijk maken op een bepaalde locatie. Infrastructuur voorziet ook in dynamische basisvoorzieningen die de economische en sociale activiteiten op verschillende locaties met elkaar verbinden. Om
toekomstbestendig te zijn en de ambities van de samenleving blijvend te faciliteren moeten zij als infrabeheerders
en -eigenaren continu strategisch beheren, onderhouden, vervangen en innoveren. NGInfra en NWO werken aan
een gezamenlijk onderzoeksprogramma, met een omvang van M€ 10, in te brengen door de gezamenlijke
partners over een periode van 5 jaar.
(Nieuw initiatief voor infrastructuren)
12 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Ten slotte
De contouren voor de aanstaande SGW-domeinstructuur zijn als volgt:
–– Er zal per 1 januari 2017 een domeinbestuur aantreden dat bestaat uit 8 leden en een
voorzitter. De voorzitter maakt tevens deel uit van de Raad van Bestuur (RvB) van het nieuwe
NWO.
–– In de eerste termijn zullen vier leden met een breed en geesteswetenschappelijk profiel
worden benoemd, namelijk twee leden van het huidige Gebiedsbestuur
geesteswetenschappen en twee nieuw te benoemen leden. Ook zullen vier leden met een
breed en sociaal-wetenschappelijke profiel worden benoemd, namelijk twee leden van het
huidige Gebiedsbestuur Maatschappij- en Gedragswetenschappen en twee nieuw te
benoemen leden. De bestuursleden zullen – gezien de breedte van het veld18 – geen disciplines
vertegenwoordigen. Bestuursleden hebben het vermogen om bruggen te slaan tussen
wetenschap en praktijk ten behoeve van kennisbenutting.
–– Het domeinbestuur zal divers zijn samengesteld met betrekking tot genderverhouding,
spreiding over universiteiten, dualiteit (enkele leden combineren functies in zowel
wetenschap als maatschappij) en kent een balans tussen generalisten en specialisten.
–– Het basispalet van het SGW-domein kan goed worden ingevuld met de bestaande G- en
MaGW-instrumenten. Sommige bestaande financieringsinstrumenten kunnen in het domein
met elkaar worden geharmoniseerd, maar voor andere instrumenten is dit op korte termijn
niet mogelijk vanwege specifieke afspraken met derden.
–– In mei 2016 wordt een domeinbreed onderzoek afgerond naar de verschillen in publicatieculturen tussen (sub)disciplines. De resultaten kunnen in de opzet van de beoordelingsrondes
voor 2017 ingezet worden.
–– De promotieprogramma’s van G en MaGW verschillen dusdanig dat op korte termijn
harmoniseren niet mogelijk is. Het deels extern gefinancierde “Promoties in de Geesteswetenschappen” is in 2015 aan zijn tweede cyclus van vijf jaar begonnen met bijbehorende
verplichtingen. Het voornemen is om na 2020 beide programma’s op eenzelfde leest te
schoeien en daarvoor onderdelen van de procedure gelijk te trekken (zoals indiendatum).
–– De doelstelling is om voor de Vernieuwingsimpuls de instrumenten in 2017 te harmoniseren.
Hoewel de fasering niet verschilt, zijn er wel verschillen in de samenstelling van de commissies
en de finesses in de procedure. De gebieden zijn nu gezamenlijk bezig met de uitwerking van
de harmonisering om hier voor de zomer duidelijkheid over te kunnen verschaffen aan de
onderzoekers. Het genoemde onderzoek naar publicatieculturen is belangrijke input in dit
kader.
–– Voor de vernieuwing van de project- en programmafinanciering wordt meer tijd ingepland.
De instrumenten van MaGW en G zijn hierin momenteel uniek, mede vanwege hun actieve
participatie in transnationale netwerken en subsidie-instrumenten. In de komende jaren kan
het domein toewerken naar een domeinbreed instrument met een gepast budget.
–– In het domein dient onderzocht te worden op welke wijze en met welk budget het instrument
‘Investeringen Middelgroot’ opnieuw kan worden ingevoerd c.q. gecontinueerd voor het
gehele domein en ter versterking van de wetenschappelijke infrastructuur. Dit instrument
dient in zijn nieuwe vorm twee aspecten te onderscheiden, namelijk één gericht op
apparatuur en één op data-infrastructuur.
–– Het domein SGW werkt voor een bijzonder groot en gevarieerd wetenschapsveld en netwerk
van publieke en private partners. Niet alle disciplines kunnen in het domeinbestuur worden
vertegenwoordigd. Daarom zal een adviescollege worden ingesteld ter ondersteuning van het
domeinbestuur om de binding met het gehele veld (incl. de nationale instituten) vorm te
geven. In dit adviescollege is tevens ruimte voor de vertegenwoordiging met partners uit de
praktijk (privaat, publiek).
18
25 hoofddisciplines
13 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
–– Binnen het bureau van SGW werken medewerkers die kennis hebben van het veld waar ze
voor werken (voor de dekking van het veld). Op procesniveau zullen teams van medewerkers
worden ingericht. Deze teams variëren: sommige hebben een vast karakter (bijv. ‘thema’s’ en
‘internationaal’), andere meer een tijdelijk karakter (bijv. op het terrein van topsectoren).
Sommige werken alleen binnen het domein SGW, andere teams werken domeindoorsnijdend.
–– Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) heeft een sterke binding met
wetenschapsdisciplines die binnen het domein SGW zijn gepositioneerd. De huidige
medewerkers van NRO krijgen een plek binnen de domeinorganisatie en kunnen deel
uitmaken van het NRO-team.
–– Het domein heeft verder veel inhoudelijke aansluiting met het werk van het Nationaal
Initiatief Hersenen en Cognitie (NIHC) waarvan de huidige medewerkers een plek krijgen
binnen de domeinorganisatie en met WOTRO Science for Global Development.
14 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Bijlage 1 | Palet aan instrumenten in de nieuwe
NWO structuur19
Type financiering
Omschrijving
Persoonsgerichte financiering:
I
TALENT
−− Vernieuwingsimpuls, Rubicon, Aspasia, ....;
−− NWO-brede procedure, als regel georganiseerd per domein
−− Kleine valorisatieprojecten/Take Off: uitvoering wetenschapsbreed
Valorisatieprojecten en
II
−− Persoonsgerichte financiering gericht op talentbevordering;
door TTW-domein;
industrial doctorates
−− Industrial doctorates etc. bij. TTW en Bètadomein samen
−− Gericht op individuele onderzoeksgroepen;
III.A
Projecten
programma
financiering
huidige OPT programma STW, PPS variant 1);
−− Omvang typisch M€ 250 – 700 per project, NTB; bovengrens maakt ook
samenwerking tussen groepen mogelijk (minimaal twee AIO's)
Project; en
III
−− Vrij, ongebonden onderzoek – verworven in competitie, (inclusief
−− Coherente set van onderling samenhangende onderzoeksprojecten;
III.B
Bottom-up
Programma's
−− Vrij, ongebonden onderzoek – verworven in competitite;
−− Zowel mono- als multidisciplinair, ook over domeingrenzen heen;
−− Omvang typisch M€ 1 – 3 per programma, NTB;
−− Bij uitstek geschikt om excellente consortia en versterking van het
onderzoekslandschap te bevorderen
−− Thematisch ingestoken project en programma's, afhankelijk van
onderwerp binnen domeinen als domein overstijgend;
−− PPP deel van topsector-propositie;
IV.A
Thematisch
−− Ontwikkeling vaak in samenwerking met externe, maatschappelijke
stakeholders, en eventueel instituten;
−− Maatwerk: vorm en duur afhankelijk van inhoud en samenwerking;
−− Naast wetenschappelijke kwaliteit kunnen beleidsmatige domeinspecifieke afwegingen een belangrijke rol spelen
Strategische
IV
financiering
−− Projecten en programma's met financiering van NWO en private en
(Programmatisch)
andere externe partijen (ngo, ministerie, collectbusfonds);
IV.B
−− PPS-initiatieven vallen met name in de PPS-varianten 2 & 3;
Samenwerking
−− Specifieke afspraken omtrent IP mogelijik;
met
−− Heldere NWO-brede uitgangspunten, maar invulling en finetuning met
cofinanciering:
PPS en breder
externe partners;
−− Financiële omvang en duur afhankelijk van commitment externe
partijen (privaat, ministerie, universiteit);
−− Vaak verbinding met topsectoren, PPS-deel propositie topsectoren
−− Omvang typisch k€ 100 – 1.500 per project;
V
Investeringen (middelgroot)
−− Kan door het domeinbestuur op domeinniveau worden geïntegreerd
met project- en programmafinanciering; uniform binnen domein
−− Financiering c.q. matching van onderzoeksprogramma's gericht op
internationale samenwerking en uitwisseling; ERANETTEN;
VI
Internationale samenwerking
−− Sterk afgestemd op de behoefte en internationale
samenwerkingsvormen per domein;
−− Zie ook tabel hieronder voor onderdelen onder auspiciën RvB
19
Het ligt voor de hand dat voor het domein SGW ook domeinspecifieke varianten op deze instrumenten worden ontwikkeld.
15 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Bijlage 2 | Lopende thematische initiatieven Sociale en
Geesteswetenschappen
Het Domein Sociale en Geesteswetenschappen heeft voor de komende periode verschillende programma’s en calls for
proposals op de agenda staan die bijdragen aan de verschillende samenwerkingsverbanden, maatschappelijke
uitdagingen en Topsectoren. Hieronder een overzicht:
Bijdrage aan:
Programma
Topsector
NWA route(s)
Internationaal
SMART Culture
Creatieve Industrie
(7) Veerkrachtige Samenlevingen;
Joint Programming
(9) Big Data;
Initiative (JPI) Cultural
(14) Kunst, etc.
Heritage; Joint Science
and Technology
Programme NL China
Maatschappelijk
Doorsnijdend; Sociale
(7) Veerkrachtige Samenlevingen;
RRI knowledge sharing
Verantwoord Innoveren
Infrastructuur Agenda
(10) Smart Industry
platform
Duurzame Business
Sociale Infrastructuur Agenda (12) Circulaire Economie, etc.
Creatieve Industrie,
(6) Hersenen en Cognitie, etc.;
doorsnijdend voor Human
(7) Veerkrachtige Samenlevingen;
Modellen
Human Capital
Capital Agenda’s; Sociale
Infrastructuur Agenda
Veiligheid
Sociale Infrastructuur
(7) Veerkrachtige Samenlevingen;
Agenda; ICT
(8) Conflict en Coöperatie
Uses of the Past
Creatieve Industrie
(7) Veerkrachtige Samenlevingen;
HERA
Culture, Integration and
Creatieve Industrie
(7)Veerkrachtige Samenlevingen;
HERA
Public Space
Dynamics of (inequality)
(14) Kunst, etc.
over the life course
(7) Veerkrachtige Samenlevingen;
NORFACE
(6) Hersenen en Cognitie
Call Society, Integrity
High Tech Systems and
(7) Veerkrachtige Samenlevingen;
NORFACE,
and Cyber-security
Materials
(8) Conflict en Coöperatie;
NORFDFORSK, T-AP
(9) Big Data
Transformations for
Sustainability
NIHC: Brain and Cognition
Life Science & Health
(7) Veerkrachtige Samenlevingen;
NORFACE; JPI Climate,
(12) Circulaire Economie
JPI Urban Europe
(3) Gezondheidszorg, onderzoek
NEURON, FLAGERA
Research for the benefits
en preventie;
of Education, Health and
(6) Hersenen en Cognitie, etc.;
Safety
(8) Conflict en Coöperatie;
16 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Bijdrage aan:
Programma
Topsector
NWA route(s)
Internationaal
Verbinden van Duurzame
Logistiek, Energie,
7) Veerkrachtige Samenlevingen;
JPI Urban Europe
Steden – SURF
doorsnijdend
(11) Smart and Livable Cities
ISCOM20
Logistiek
(16) Logistiek
Accelerator
Logistiek
(16) Logistiek
Vitale Logistiek
Logistiek
(16) Logistiek
Uncertainty Reduction in
Energie
(7) Veerkrachtige Samenlevingen;
Smart Energy Systems
Digging into Data
(12) Circulaire Economie
Creatieve Industrie
(9) Big Data
20
Innovation in Supply Chain Compliance and Border management (ISCOM)
21
Trans-Atlantic Platform
T-AP21
17 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Bijlage 3 | Illustraties van excellentie van
Nederlandse onderzoekers in de Sociale en
Geesteswetenschappen
ERC 2010-2014
ERC Starting Grants
2014
16%
10%
9%
2013
2012
15%
10%
2011
18%
10%
0
5
10
% totaal Social Sciences &
Humanities toegekend NL
Jaar
15
20
% totaal toegekend NL
Totaal
toegekend
NL
toegekend
2011
480
47
10
2012
535
51
10
2013
287
26
9
53
5
9
2014
328
34
10
61
10
16
1630
158
9
303
46
15
NL Social Sciences &
Humanities
toegekend
% van totaal Social
Sciences &
Humanities
toegekend
2011-2014
% van Totaal Social Sciences
totaal
& Humanities
toegekend
NL Social Sciences &
Humanities
toegekend
% van totaal Social
Sciences &
Humanities
toegekend
89
16
18
100
15
15
ERC Advanced Grants
2014
18%
9%
10%
2013
2012
13%
9%
2011
7%
0
8%
5
% totaal Social Sciences &
Humanities toegekend NL
Jaar
10
15
20
% totaal toegekend NL
Totaal
toegekend
NL
toegekend
2011
294
20
% van Totaal Social Sciences
totaal
& Humanities
toegekend
7
53
4
8
2012
302
28
9
55
7
13
2013
284
29
10
52
5
10
2014
190
18
9
34
6
18
1070
95
9
194
22
11
2011-2014
18 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Horizon 2020
Resultaten work programme 2014-15
Country affiliation of SSH partners – top 20 countries
UK
DE
NL
IT
BE
ES
FR
AT
SE
PL
EL
DK
PT
NO
R
HU
CH
IE
BG
RO
Partners
146
95
80
77
69
65
61
40
26
24
23
22
21
20
16
16
16
14
10
10
Share %
16
10
9
8
7
7
7
4
3
3
2
2
2
2
2
2
2
2
1
1
EL
DK
PT
NO
FI
HU
CH
IE
BG
RO
Number of SSH partners
Country
140
120
100
80
60
40
20
0
UK
DE
NL
IT
BE
ES
FR
AT
SE
PL
Country affiliation of SSH project coordinators
DE
NL
UK
ES
IT
FR
BE
NO
AT
EL
FI
IE
SE
DK
EE
HU
LU
PT
Total
Coordinators 15
10
10
7
6
5
4
4
3
2
2
2
2
1
1
1
1
1
77
Share %
13
13
9
8
6
5
5
4
3
3
3
3
1
1
1
1
1
100
DK
EE
HU
Number of coordinated projects
H2020 parts
19
16
14
12
10
8
6
4
2
0
DE
NL
UK
ES
IT
FR
BE
NO
AT
EL
FI
IE
SE
LU
PT
19 | Vernieuwing, Veerkracht en Verbinding
Bijlage 4 | Huidige samenstellingen van de
gebiedsbesturen
Samenstelling NWO Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen
–– Prof. dr. M.R. Prak, Universiteit Utrecht (voorzitter)
–– Mw. prof. dr. J.P.M. Fikkert, Radboud Universiteit Nijmegen
–– Prof. dr. R.R. Ganzevoort, VU Amsterdam
–– Prof. dr. A.W.M. Meijers, Technische Universiteit Eindhoven
–– Drs. H. Pabbruwe, Uitgeverij Brill
–– Dr. C.B. Smithuijsen, Boekmanstichting
–– Mw. prof. dr. A. Visser, Universiteit Leiden
–– Mw. drs. A.M. Bos, NWO (secretaris)
Samenstelling NWO Gebiedsbestuur Maatschappij- en Gedragswetenschappen
–– Dhr. prof. dr. P. Hooimeijer, UU, Geowetenschappen, Demografie (voorzitter)
–– Dhr. prof. mr. dr. J.A. de Bruijn, TU Delft, Bestuurskunde
–– Dhr. prof. dr. A.J. Dijksterhuis, RU, Psychologie en Cognitiewetenschappen
–– Mw. prof. dr. A. Jansen, UM, Klinische psychologie
–– Dhr. prof. mr. C.J.H. Jansen, RU, Rechtsgeleerdheid, Rechtsgeschiedenis
–– Dhr. prof. dr. L.J.R. Scholtens, RUG, Faculteit Economie en Bedrijfskunde
–– Dhr. prof. dr. ir. A. Smidts, EUR, Methodologie van Research in Marketing
–– Mw. prof. dr. B.G.M. Völker, UvA, Sociologie
–– Mw. dr. R.R. van Kessel-Hagesteijn, NWO (secretaris)