Voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs Nederlands

PerUurWijzer
E
I
Z
Ë
O
P
‘Ik zie,
ik zie w
at jij oo
k ziet,’
zegt de
dichter
‘hoe jij
,
het zi
Ik zie h et dat weet ik
et zoals
n
En wat
ik het z iet.
ik zie d
i
e
at zeg i
Zoals a
k dan
lleen m
aar ik h
et kan.
E n dat
is poëz
ie.’
Mies Bo
uhuys
Voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs
____________________________
Nederlands, taalbeschouwing, kunstzinnige oriëntatie
GEDICHTEN & GEDICHTEN
Lees de volgende twee gedichten eens in gedachten hardop voor jezelf voor.
Chocoladele
tters
g lettertjes
Zesentwinti
het alfabet.
zitten er in
oepgoed
n ze van sn
We maakte
t.
daarbij pre
en hadden
la,
ze van choco ein.
We bakten
p
e
oed en mars
van suikerg
van banket
Ook letters
zijn.
l smakelijk
kunnen hee
pen
iet verklap
Ik ga hier n
.
it pakje zit
wat er in d
ede raad:
o
g
ze
e
el d
Maar geef w
ig je gebruik grond
Poets na ge
bit!
t
Sint en Pie
Ik wil
alleen
maar w
eten
Ik
wil all
ee
maar w n
eten
wie
ik ben
.
Een
andere
reden
om te
schrijv
en
heb
ik niet
.
Maar
wie ik
ben
gaat n
ieman
d
wat aa
n.
Jan Ar
ends
Zie je verschil tussen de twee gedichten? Het eerste is een mooi sinterklaasgedicht en het andere wordt gezien als belangrijke Nederlandse poëzie. De dichter
Jan Arends zou voor zijn werk zelfs de Multatuliprijs krijgen. Dat ging niet door
omdat hij vlak daarvoor stierf.
Het verschil tussen het éne en het andere gedicht zit vooral in de
vorm en de inhoud. ‘Echte’ poëzie is vaak wat raadselachtig.
Vorm
Gedichten bestaan vaak uit coupletten of strofen: je hebt strofen van twee regels, van drie regels (terzet), van vier regels
(kwatrijn), van vijf regels, van zes regels, van zeven regels en D
riek van
Wissen
van acht regels.
Soms rijmt de tweede regel op de eerste. Een ander keer is het de
derde of de vierde. Dit rangschikken van rijmwoorden heet een rijmschema. Een
rijmschema wordt uitgedrukt met letters. Als er staat a-a-a-a, dan wil dat zeggen dat vier regels op elkaar rijmen (klank-dank-plank-stank).
Er kan ook staan a-b-a-b: de derde regel rijmt op de eerste en de vierde op de
tweede. (juf-vaag-duf-traag)
Een van de populairste dichtvormen door de eeuwen heen is het sonnet. Een
sonnet bestaat uit twee kwatrijnen (a-b-a-b/b-a-b-a of a-b-b-a/b-a-a-b), gevolgd door twee terzetten (c-d-e/e-d-c)
Een voormalige dichter des Vaderlands, Driek van Wissen, maakt ook vaak gebruik van deze dichtvorm. De dichter des Vaderlands maakt gedichten bij belangrijke gebeurtenissen in ons land. Van hem is het gedicht op de volgende
pagina.
down
oeg
tbalpl
n
e voe atje schoo
z
n
o
n
a
a
r
sv
oon
n st
t verlie
stic kr oeg.
n eige
Na he dereen zij zonder pla
kr
ie
n
in de
Veegt schminkt e verslagen
e
d
En afg eel het lan
h
t
droeg
Treur
leren de toon
k
e
j
n
oon;
og ora
lijk uit
ister n maar pijn r weer gew .
g
ie
a
g
W
en
genoe
ns ma
u alle
Valt n doen alle fa toch al gek
s
s
En du n trouwen
n vlag
e
d
en hu ewust:
Ze de
n
le
l
doelb
un be
s en h oos, maar
r
or de
e
t
e
o
d
eer vo
w
Hun t nen in de
s
k
a
str
ij
Verdw llen komen
u
p
Die s
lust
n hun
e
,
g
n
a
e
d
un lev
lag
blijft h eze tegens t is rust.
l
a
b
t
e
voe
t na d
op. H
Want
d kom r het veld
n
a
ll
o
En H
r wee
ee jaa
Na tw
issen
van W
k
e
i
r
©D
je
Oran
opdracht
opdracht
Inhoud
Een gedicht is meestal niet alleen maar
vorm, het gaat vaak ook ergens over.
Die inhoud is voor de lezer niet altijd
meteen duidelijk
Soms verzint een dichter zelfs nieuwe
woorden. Wel is het zo dat goede
poëzie altijd beelden en gevoelens bij
de lezer oproept.
Met poëzie kan iets doodgewoons
speciaal worden, iets langs en
ingewikkelds misschien kort en bondig.
Door het lezen van een gedicht kijk
je door de ogen van de dichter naar
de wereld. En een goede dichter
kan dingen zo zeggen dat het je
raakt.
De vorm en de inhoud van een gedicht versterken elkaar vaak. Als je
het hardop leest, hoor je het ritme
van de zinnen. Soms worden zinnen herhaald of is er een regel wit.
De dichter hoopt zo een bepaald
effect te bereiken bij de lezer.
Dat is de magie van poëzie. Het is
een vorm van kunst, net als muziek
of schilderkunst.
1) Lees het gedicht “Oranje Down” van Driek van Wissen. Beantwoord dan de volgende vragen:
a - Waar gaat het gedicht over?
b - Welke vorm heeft het gedicht?
2) Kijk goed naar de afbeelding
hiernaast. Wat zie je? Kun je zo’n
afbeelding vergelijken met een
gedicht?
Waarom wel of waarom niet?
3) Niet iedereen kan een beroemd dichter of dichteres worden. Maar iedereen kan
wel een elfje maken. Een elfje is een gedicht van elf woorden.
De vorm is: 1 woord; 2 woorden; 3 woorden; 4 woorden en weer 1 woord.
opdracht
Een voorbeeld: Geel
De ogen
In het donker
Opdracht:
Zijn het misschien kattenogen
Maak zelf een elfje.
Miauw
PerUurWijzer
De lesbrieven in de reeks PerUurWijzer bieden lesstof voor één lesuur. Ze zijn gericht op
leerlingen van de groepen 5/6 of 7/8 van het basisonderwijs en geschreven voor verschillende vakken. De lesbrieven bevatten alle één of meer kennisopdrachten, één of
meer meningsopdrachten en één of meer handelingsopdrachten, herkenbaar aan hun
opdracht
opdracht
opdracht
Deze lesbrief richt zich op leerlingen van de groepen 7 en 8 en is geschreven voor Nederlands,
taalbeschouwing, kunstzinnige oriëntatie.
Antwoorden op de opdrachten:
1) Het gedicht “Oranje down” gaat over de uitschakeling van Het Nederlands elftal tijdens WK voetbal in Duitsland in 2006.
De vorm van het gedicht is een sonnet
Het rijmschema is a-b-b-a a-b-b-a c-d-c e-f-e
2) Leerlingen mogen hier vrij associëren. Waarschijnlijk zien ze wel dat het om een deel
van een boomblad gaat. De werkelijkheid is in beeld, maar wel enigszins verknipt of
verhuld door de vorm waarin ze wordt gepresenteerd. Het plaatje kent verder elementen als herhaling, ritme en lengte. Elementen, die ook dikwijls deel van een gedicht uitmaken.
3) Het kan handig zijn de leerlingen een bepaalde structuur aan te dragen voor het maken van het elfje. Een voorbeeld van zo’n structuur is:
1. Je kiest voor jezelf bijvoorbeeld een kleur, maand, getal, dier of ding. (1 woord)
2. Dan geef je dat wat je bij 1 hebt gekozen een bepaalde indruk bij jezelf. (2
woorden)
3. Dan vraag je waarom? aan die indruk
en antwoord je met 3 woorden.
4. Dan stel je een vraag aan het onderwerp met 4 woorden.
5. Het voorwerp geeft dan een reactie op
die vraag in 1 woord.
Laat een aantal kinderen hun elfje voordragen
Meer over poezie in het onderwijs
Wilt u meer aandacht aan poezie besteden, dan kunt u daarvoor de PerDagWijzer “Wereldpoeziedag”gebruiken die CMO
voor Kennisnet heeft ontwikkeld.
Ga voor een word-versie van deze lesbrief
naar http://www.kennisnet.nl/po/
leerkracht/perdagwijzer/poezie/doc/
wereldpoeziedag-lesbrief.doc.
Enkele bruikbare websites over poëzie:

www.skep.nl

www.gedichtendag.org

www.plint.nl
Uw mening
Wij horen graag uw mening over onze nieuwe reeks PerUurWijzer. Wat vindt u van de
nieuwe reeks? Welke onderdelen heeft u wel en welke niet gebruikt?
Ga naar onze website http://www.cmo.nl/puw/enquete.html en vul daar de enquête in.
U krijgt als presentje gratis nog enkele PerUurWijzers toegestuurd.