PowerPoint-presentatie

TIJDVAK 9
Tijd van de wereldoorlogen
1900-1950
Andere namen voor deze tijd:
Eerste helft van de 20e eeuw
37 Massaorganisatie
38 Totalitaire systemen
39 De economische wereldcrisis
40 Wereldoorlogen
41 De volkenmoord
42 De Duitse bezetting
43 Totale oorlog
Het pictogram:
Op de achtergrond een demonstratie van
werklozen in de jaren dertig, symbool voor de
economische crisis. Op de voorgrond een tank,
symbool voor de wereldoorlogen.
44 Opkomst van nationalisme in koloniën
Dit tijdvak hoort bij de MODERNE TIJD
37 MASSA-ORGANISATIE
De rol van moderne
propaganda- en
communicatiemiddelen
en vormen van
massaorganisatie.
Met de
‘Heel
Duitsland
uitbreiding
hoort
vandedeFührer
democratie
met deinvolksontvanger.’
de 19e eeuw raakte
De nazi’s
de
zetten de radio
bevolking
massaal
doelbewust
bij de politiek
in voor
betrokken.
propagandadoeleinden.
Politieke partijen
Ieder
Duits gezin
maakten
propaganda
zou over een
voor
radiotoestel
ideologieën.
moeten
Er kwamen
beschikken. Op
pleinen werden luidsprekers
massaorganisaties,
bijvoorbeeld
geplaatst
vakbonden.
zodat mensen
Propaganda
zonder
wasradio
toch de
geen
nieuw
toespraken
verschijnsel,
van Hitler
maarkonden
door nieuwe
horen. Er was maar één
zender: die van de NSDAP.
communicatiemiddelen
konden
Van vrije
wel meningsuiting
veel meer mensen
was geen
worden
sprake. Ook werd de propaganda door die nieuwe middelen
bereikt.
intenser en verfijnder.
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DEZE ONTWIKKELINGEN?
Ook de communisten
in Rusland maakten
propaganda op
moderne wijze. Ze
lieten speciale
propagandatreinen
door het immens grote
land reizen. In wagons
werd de
Oktoberrevolutie
nagespeeld door
acteurs. Toespraken
van Lenin werden via
grammofoonplaten ten
gehore gebracht. Zo
werd de bevolking op
de hoogte gebracht
van de ideeën van het
communisme.
38 TOTALITAIRE SYSTEMEN
Het in praktijk brengen
van de totalitaire
ideologieën communisme
en fascisme / nationaalsocialisme.
In 1917 namen communisten in Rusland
de macht over. In Italië kwamen in 1922
de fascisten aan de macht, in Duitsland
in 1933 de nationaal-socialisten. In deze
drie landen werd de samenleving
volledig gelijkgeschakeld aan de nieuwe
ideologie: de politiek, de economie, de
cultuur, het sociale leven. Geen burger
ontkwam aan de effecten van deze
revolutie. Die effecten waren
overwegend rampzalig: onderdrukking,
terreur en oorlog.
WAT WAREN PRAKTISCHE
TOEPASSINGEN VAN DEZE TOTALITAIRE
IDEOLOGIEËN?
Het fascisme vond
oorlogvoeren de
natuurlijke taak van
de man en kinderen
baren de natuurlijke
taak van de vrouw.
‘Baren is voor de
vrouw wat oorlog
voeren voor de man
is’, aldus Mussolini.
En zoals soldaten
door moedig gedrag
aan het front
eremedailles konden
kregen
Een tekeningverdienen,
gemaakt door
een Russische Goelaggevangene.
Italiaanse
moeders
‘Goelags’ waren kampen waar het communistische regime duizenden
die veel
kinderen
burgers gevangen
hield.
Zij werden beschuldigd van spionage voor het
baarden
ook
kapitalistische westen, ofeen
van het ondermijnen van de
medaille.
verworvenheden van de proletarische revolutie. Ze waren dus
tegenstanders in ideologische zin. In de praktijk echter ging het vaak
om onschuldige burgers, die als slaven te werk werden gesteld. Zo
kwam het regime op goedkope wijze aan arbeidskrachten. Veel
burgers kwamen in de Goelags om.
39 DE ECONOMISCHE WERELDCRISIS
De crisis van het
wereldkapitalisme.
Op 24 oktober 1929 kelderden
de aandelenkoersen op de beurs
van New York. Beleggers
verkochten in paniek hun
aandelen. Bedrijven die van
aandelen afhankelijk waren
gingen failliet. In enkele jaren tijd
werden miljoenen Amerikanen
werkloos. Snel sloeg de crisis van
de VS over naar andere delen
van de wereld. Ook in Europa,
met name in Duitsland, ontstond
massale werkloosheid.
WAT WAREN DE GEVOLGEN VAN
DE
EenCRISIS?
structurele oorzaak was het overspannen
Het meestconsumptiepatroon
directe gevolg was in
dede
enorme
jaren twintig;
werkloosheid,
met advertenties
die alle records
werden
brak.
Amerikanen
om zoveel
Inmogelijk
Nederland
te kopen,
waren er
desnoods
in 1936,op
opafbetaling.
het hoogtepunt
Mensen
vankochten
de crisis,zelfs
circa
aandelen
600.000
WAT WARENaangemoedigd
DE STRUCTURELE
met
geleend geld. Er ontstond een ‘zeepbeleconomie’:
werklozen. Dat wasdeeen
uitgaven
kwart (consumptie)
van de beroepsbevolking.
werden niet Werklozen
gedekt door
hoefden
echte
OORZAKEN?
inkomsten (productie). Eén speldenprik
geen
enrijwielbelasting
de boel zou uit te
elkaar
betalen.
spatten.
HierDat
staan
was
zeprecies
in de rijwat
omineen
1929
gratis
gebeurde.
fietsplaatje te halen.
40 WERELDOORLOGEN
Het voeren van twee
wereldoorlogen.
In Europa
de Eerste
ontstond
Wereldoorlog
de Tweede
vochten
Engeland, Frankrijk
Wereldoorlog
door de
en Rusland tegen
Duitsland en Oostenrijk.
oorlogszuchtige
politiek van
Na een
Duitsland
uitputtende
en
Italië. Beide
loopgravenoorlog,
landen wilden een
waarin
geen van
groot
rijk,de
waarin
partijen
geen
een
plaats
doorbraak
was kon
forceren,
voor
‘inferieure’
gaf de deelname
volkeren en
van
rassen.
de
Verenigde
Toen
DuitseStaten
troepen
aaninde1939
kantPolen
van de
geallieerden inzoals
binnenvielen,
1917jede
opdoorslag.
de
Duitsland en
afbeelding
kunt
Oostenrijk
zien, verklaarde
gaven de oorlog
op. In de Tweede
Engeland
Duitsland
Wereldoorlog
de oorlog. Toen
veroverde
Hitler
in 1941
Duitsland,
de Sovjet-Unie
geholpen
was
door
In
Aziëeen
ontstond
de in
Tweede
Wereldoorlog
Italië,
binnengevallen,
groot deel
en
van
datzelfde
Europa.
jaar
Japan door de
oorlogszuchtige
politiek
van
nam
de
Verenigde
grote delen
Staten
van de
Azië
oorlog
in. Japan,
Na eendat een groot
Opinmenging.
28 juni 1914
Aziatisch
rijkoverspeelde
wilde
zonder
Opwerd
7 een Oostenrijkse prins door een
verwoestende
verklaarde,
oorlog
werden
hijEuropese
zijndeze
hand.
drie
Servische nationalist
december
1941
vielen
Japanse
bommenwerpers
de in Sarajewo vermoord. Toen Oostenrijk
landenzulke
Tegen
verslagen
grootmachten
door de
Sovjet-Unie,
was nazide
als vergelding Servië de oorlog verklaarde, liep de zaak
Amerikaanse
marinebasis
PearlenHarbor
Verenigde
Duitsland
niet
Staten
opgewassen.
en Engeland
hun aan. Een oorlog
dede
hand. Rusland nam het voor Servië op, en
tegen
de Verenigde Staten, die op volledig
het einduit
van
bondgenoten.
Duitsland voor Oostenrijk. In augustus was het oorlog. Door
oorlog
militairONTSTONDEN
gesteund werden
WAARDOOR
BEIDEdoor de Sovjet-Unie,
ontstond een wereldoorlog.
kon
Japan nietENaan.
DeBESLISTE
economische
en militaire
OORLOGEN?
WAT
DE bondgenootschappen
reserves
STRIJD? van de VS waren groter dan die van Japan.
41 DE VOLKENMOORD
Racisme en discriminatie
die leidden tot genocide,
in het bijzonder op de
joden.
‘Duiters! Verweer
U! Koop niet bij
joden!’ Dat is de
boodschap van deze
nazi bij een joodse
winkel die met een
joodse Davidsster is
beklad. De
uitsluiting van joden
uit het openbare
leven begon met
het boycotten van
joodse winkels.
Nadat de nazi’s in 1933 in Duitsland de macht hadden
overgenomen, brachten zij hun rassenleer in de
praktijk. Volgens deze leer was het Arische ras sterker
en beter dan ‘rassen’ als zigeuners, Slaven, zwarten
en joden. In de joden zagen de nazi’s een groot
gevaar: door in de Duitse samenleving te integreren
zouden joden het Duitse volk zwakker willen maken.
Alleen uitroeiing van joden zou Duitsland van de
ondergang redden. De nazi’s vervolgden de joden dan
ook keihard, eerst in eigen land, en later in heel
Europa. Uiteindelijk vermoordden ze zes miljoen
joden in speciaal daarvoor ingerichte kampen.
Joden worden in Warschau opgepakt en naar de kampen vervoerd. De
nazi’s
HOE VERLIEP HET PROCES DAT LEIDDE TOT
DE isoleerden joden in aparte wijken, waarna ze hen naar de
VERNIETIGING VAN EUROPESE JODEN? vernietigingskampen deporteerden.
42 DE DUITSE BEZETTING
De Duitse bezetting van
Nederland.
Op 10 mei 1940 vielen de nazi’s Nederland binnen. Zij
bleven er de baas tot 5 mei 1945. Met terreur en
propaganda legden zij hun heerschappij op aan de
Nederlandse bevolking en probeerden de samenleving
gelijk te schakelen aan de nationaal-socialistische ideologie.
Een klein deel van de bevolking werkte met hen samen. Een
klein deel pleegde verzet. De meeste Nederlanders maakten
geen keuze: zij probeerden in deze moeilijke tijd te
overleven. Voor zo’n 110.00 Nederlandse joden lukte dat
niet: zij werden uit Nederland weggevoerd en vergast in de
vernietigingskampen.
WAT WAREN
VOORBEELDEN
VAN COLLABORATIE
EN1940.
Duitse
troepen
trekken Amsterdam
binnen, 15 mei
VERZET?
De
bevolking wacht af wat er gaat gebeuren. Het
Amsterdamse
bestuursapparaat
(politie, ambtenaren,
HOE VERLIEP DE
‘GELIJKSCHAKELING’?
rechters) blijft functioneren, maar wordt onder strikte
Een vrouw
die verdacht wordt van collaboratie met de nazi’s wordt bespot
Duitse leiding geplaatst. Deze bestuurlijke
gelijkschakeling
op bevrijdingsdag. Haar gezicht is ingesmeerd met schoensmeer en ze wordt
vindt in heel Nederland plaats.
gedwongen de Hitlergroet te brengen. Waarvan ze precies wordt
beschuldigd is niet duidelijk. Misschien had ze een relatie met een nazi.
43 TOTALE OORLOG
Verwoestingen op niet eerder
vertoonde schaal door
massavernietigingswapens en de
betrokkenheid van de
burgerbevolking bij
oorlogvoering.
De1945
In
alle
Tweede
oorlogvoerende
bombardeerden
Wereldoorlog
landen
de
was
Britten
een
waren
totale
de
vrouwen
Duitse
oorlog.
stad
Niet
betrokken
Dresden.
alleen soldaten
bijNaar
de productie
schatting
waren erbij
van
oorlogsmaterieel.
35.000
betrokken,
mensen
maarkwamen
de
Dehèle
mannen
burgerbevolking.
daarbij
waren
om.
immers
Dagenlang
Op
tweenaar
manieren:
was
hetdefront.
stad
burgers
De
eenvrouw
grote
hielden
op
vuurzee.
de
de
affiche
Met
oorlogseconomie
zulke
wasbombardementen
‘Rosie draaiende
the Riveter’,
en
hoopten
het
burgersde
Amerikaanse
Britten
waren
slachtoffer
te bereiken
symbool
van
datbombardementen
voor
de Duitsers
de inzetzich
van
vrouwen.
zouden
op
steden,
overgeven.
Vrouwen
onder andere
Ze
moesten,
zagen
metde
dataanval
was de
boodschap,
ook
atoomwapens.
als vergelding
eenDaarnaast
voorbeeld
van Duitse
werden
nemen aan de
onvermoeibare
bombardementen
miljoenen
onschuldige
en op
standvastige
steden
burgers
als–Rosie.
Londen
vooral
en Coventry.
joden
– vermoord.
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DEZE
ASPECTEN VAN TOTALE OORLOG?
44 OPKOMST VAN NATIONALISME IN KOLONIËN
Vormen van verzet tegen
het West-Europese
imperialisme.
Inheemse nationalisten
verzetten zich op geweldloze
wijze tegen de Europese
overheersers, bijvoorbeeld door
te staken of door Europese
producten te boycotten.
Gewelddadig verzet was er ook:
sabotageacties, gewapende
opstanden, of regelrechte
oorlog. Toen de Europeanen
door de Japanners uit hun
Aziatische kolonies werden
verdreven, stegen de kansen
voor de inheemse nationalisten.
WAT IS EEN VOORBEELD VAN
VERZET TEGEN HET EUROPESE
IMPERIALISME?
In 1926 kwamen Javaanse communisten in opstand tegen het Nederlandse
gezag. Ze voerden sabotageacties uit, zoals het laten ontsporen van de trein
tussen Bandung en Surabaya. Het Nederlandse leger wist de opstand neer te
slaan en arresteerde duizenden opstandelingen.
TIJDVAK 10
Tijd van televisie en computer
1950-heden
Andere namen voor deze tijd:
Tweede helft van de 20e eeuw
45 Dekolonisatie
46 Koude Oorlog
47 Europese eenwording
48 De ‘jaren zestig’
49 Pluriforme samenlevingen
Het pictogram:
Op de achtergrond een ‘kaart’ met elektronische
schakelingen uit een computer. Op de voorgrond
een televisietoestel met in beeld een
intercontinentale raket, symbool voor de
wapenwedloop van de Koude Oorlog.
Dit tijdvak hoort bij de MODERNE TIJD
45 DEKOLONISATIE
De dekolonisatie die een
eind maakte aan de
westerse hegemonie in
de wereld.
Na1960
In
de Tweede
werd een
Wereldoorlog
groot aantal vooral
Franse koloniën
werden
de meeste
in Afrika
kolonies
onafhankelijk.
Daarom wordt Soms
onafhankelijk.
1960 ging
het ‘jaar
dat op
van Afrika’
genoemd. De
vreedzame
wijze,
Fransen
somszagen
met in dat
onafhankelijkheid
geweld.
Dit procesonafwendbaar
verliep in
was,
nadatfasen.
twee
ze zichTussen
daar een
1945
tijdenlang
1960
tegen
hadden verzet.
werden
de meeste
De Britten
Aziatische
waren al langer
bezig metonafhankelijk
kolonies
een geleidelijke
en tussen
dekolonisatie.
Hun koloniën
1960
tot 1975werden
de meeste
stap voor stap
onafhankelijk
Afrikaanse.
Zoinwerd
een een
reeks
eind
van jaren.
gemaakt aan de Europese
De Franse wending gold niet voor Algerije.
dominantie in de wereld.
Dat land wilden ze voor altijd deel van
Frankrijk laten blijven. Daarom werd in
Algerije een bloedige oorlog uitgevochten.
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN
HET DEKOLONISATIEPROCES?
De Britse kolonie Nigeria
werd in 1960
onafhankelijk. Dit grote
West-Afrikaanse land telt
verschillende volkeren, die
door Britse kolonisatoren
in één land waren
samengebracht. Elk jaar
vieren de Nigerianen hun
onafhankelijkheid, niet
alleen in eigen land, maar
ook in Groot-Brittannië. In
2002 waren bij de viering
in Londen drie bekende
Nigeriaanse voetballers
aanwezig.
46 KOUDE OORLOG
De verdeling van de
wereld in twee
ideologische blokken in
de greep van een
wapenwedloop en de
daaruit voortvloeiende
dreiging van een
atoomoorlog.
Na de
Een
voorbeeld
Tweede Wereldoorlog
van een conflict
raakte
uit dedeKoude
wereld
Oorlog is in
verdeeld
deeen
Korea-oorlog.
kapitalistisch
In 1950
en een
grepen
communistisch
de
Verenigde
blok.
Omdat
Staten
de ideologische
in Korea in. vijandschap
Daar dreigden
tussen beide
communisten
blokken
groot uit
was,
het
hing
noorden
een oorlog
militair
voortdurend
de
in de
overhand
lucht.
Zover
te kwam
krijgen.
het
Naniet.
drieMisschien
jaar oorlogwel
bleef
doordat
de
strijd onbeslist.
beide
blokken over
Er kwam
zoveeleen
kernwapens
scheiding beschikten,
tussen het
communistisch
dat
een oorlog het
Noord-Korea
einde van en
de een
wereld
kapitalistisch
kon
Zuid-Korea. De
betekenen.
Op wapenwedloop
de foto troost een
verkleinde
Amerikaanse
de kans op
De Verenigde Staten en hun Europese bondgenoten waren militair
soldaat Toch
oorlog.
zijn kameraad,
was de angst
die voor
treurteen
omkernoorlog
een
groot.
verenigd in de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO). De Sovjetgesneuvelde vriend. De soldaat links noteert de
Unie en haar bondgenoten werkten samen in het Warschau Pact. Beide
WELKE LANDEN BEHOORDEN TOT DE BLOKKEN?
doden en gewonden.
grootmachten hadden ook buiten Europa bondgenoten.
WELKE CONFLICTEN WAREN ER?
47 EUROPESE EENWORDING
De eenwording van
Europa.
Doorbegin
Het
de Tweede
van deWereldoorlog
Europese Unie
was de oprichting
ontstond
een beweging
van dedie zich
Europese
sterk
maakte
Economische
voor Europese
Gemeenschapsamenwerking.
economische
(EEG) van zes Zo
landen
zou
er geen
in 1957
derde
(degrote
Benelux,
West-Duitsland,
Europese
oorlog Frankrijk
meer kunnen
en
Italië). ErBovendien
komen.
kwamen steeds
stond men
meerzo
landen bij,
sterker
tegenover
eerst inde
West-Europa,
Sovjetmaar na
Unie.
Naast
de val
de economische
van het
communisme ook
samenwerking
metinals
Oostdoel één
Europa. Inmarkt
Europese
2004 kwamen
kwam er werden
ook
tien vooral
meer
politieke
Oost-Europese
samenwerking.
landen lid,
Daarbij
speelde
waardoor
de vraag
de Unie
hoeveel
25
landen ging tellen.
zelfstandigheid
eenNiet
landalleen
moet de
tegenstellingen
afstaan
aan ‘Europa’.
van de Tweede
Wereldoorlog, ook die van de
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DE
Koude Oorlog waren nu
EUROPESE EENWORDING?
opgeheven.
Het Europese parlement wordt eens in de vijf jaar direct door de burgers van
de lidstaten gekozen. Veel mensen denken dat het parlement helemaal geen
macht heeft, maar dat is overdreven. Het parlement controleert het beleid
van de Europese Commissie (het dagelijks bestuur van de Unie). Het moet ook
de benoeming van de leden van de Commissie goedkeuren.
48 DE ‘JAREN ZESTIG’
De toenemende westerse
welvaart die vanaf de jaren
zestig van de twintigste
eeuw aanleiding gaf tot
ingrijpende sociaalculturele
veranderingsprocessen.
Na de Tweede Wereldoorlog ging het Europa en de
Verenigde Staten lange tijd economisch voor de wind. De
lonen stegen. Technische vernieuwingen vroegen hoog
opgeleid personeel, waardoor meer in onderwijs werd
geïnvesteerd. Er groeide een onafhankelijke jonge
generatie op die geen oorlog of crisis had meegemaakt.
Feministen
streden
flower-powerbeweging
het recht op abortuskwam
(‘baasuit
in de
eigen
Verenigde
buik’). Het
Staten
verst
Zij waren niet alleen maar blij en dankbaar
met vrede
enDevoor
daarin
gingen
naar Mina’s,
Nederland
die overwaaien.
zich vernoemden
Als iedereen
naar de vrij
19e-eeuwse
en liefdevol
welvaart, maar wilden ook veranderingen,
vooral
in de Dolle
feministe
Wilhelmina
elkaar om zou gaan, zo geloofden deze jongeren, dan
mentaliteit en normen en waarden. Iedereen
moest
zichmetDrucker.
vrij kunnen gedragen: geen taboes meer op het gebied zouden oorlog en geweld vanzelf verdwijnen. Bloemen in
plaats van wapens.
van seks of religie.
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DE ‘JAREN ZESTIG’?
49 PLURIFORME SAMENLEVINGEN
De ontwikkeling van een
pluriforme en
multiculturele
samenlevingen.
Na de Tweede Wereldoorlog
emigreerden
meer
uit allevan het Verenigd
In 2001 was 8%
vanmensen
de bevolking
delen
van de
wereld naar
Koninkrijk
allochtoon
(4,6 West-Europa
miljoen op een totale
dan
ooit
tevoren.
Inwoners
uit Aziaten zijn daarin
bevolking van bijna 59 miljoen).
voormalige
emigreerden
naar
de grootste kolonies
groep. Het
cirkeldiagram
toont de
het
voormalige
moederland
toen
hun
aandelen van verschillende etnische groepen in de
land
onafhankelijk
werd. Gastarbeiders
4,6 miljoen
Britse allochtonen.
kwamen werken in de snel groeiende
industrie. In de jaren negentig kwamen
ook steeds meer vluchtelingen om
asiel te zoeken. De nieuwkomers
brachten hun cultuur mee. De WestEuropese samenleving werd
Groot-Brittannië kent een groot aantal niet-westerse culturen. Het
pluriformer.
land heeft overal in de wereld kolonies gehad. Toen India en Pakistan
in 1947 onafhankelijk werden, zochten velen hun heil in GrootWAT IS EEN VOORBEELD VAN DEZE
Brittannië. In steden waar veel hindoes en moslims wonen, is het
ONTWIKKELING?
straatbeeld veranderd. Hier zie je een hindoe-festival in de straten van
Londen.