Taalcontact. Indisch

INDISCH – NEDERLANDS
OVERZICHT
•
•
•
•
•
•
Indische – Nederlanders
positie Nederlands
voorgeschiedenis en ontwikkeling
kenmerken Indisch- Nederlands
Petjoh
Indië is niet meer
Indische – Nederlanders
• Indische ‘ totoks ’
• Indische meisjes/jongens
• Indo – Europeanen ( Indo’s)
Kenmerk : wortels in Indië en hun Nederlands beïnvloed door de
inheemse talen van Indonesie, vooral door het Maleis
Positie Nederlands
•
Nederlands geen wereldtaal:
a. lingua franca’s Portugees en Maleis
b. winst belangrijker dan verspreiden cultuur
•
•
•
•
•
Portugees met maleise elementen
einde 16e eeuw lingua franca archipel
voertaal Bataviase gezinnen
in kerk naast Nederlands en Maleis
Na 1750 Maleis meer aanzien
•
Maleis dialectisch rijk geschakeerde moedertaal bewoners rond straat
Malakka
voor 1600 al lingua franca in archipel
Contacttaal Portugezen en Nederlanders
basis latere Bahasa Indonesia
•
•
•
Voorgeschiedenis
• 1595 Cornelis Houtman
>Sumatra,Java,Molukken
• 1602 VOC
• 1611 Handelspost Jakarta ( fort Jacatra )
• 1618 Jan Pieterszoon Coen sticht Batavia
• 1629 fundament handelsimperium. VOC
monopolie op handelsverkeer; Batavia
administratief centrum en stapelmarkt
17e eeuw
• serieuze pogingen bevordering van het
Nederlands ; privileges
• in opdracht Staten – Generaal oprichting enkele
scholen
• Batavia: voertaal Nederlands ; Molukken: Maleis
• 5000 Nederlanders in dienst VOC, merendeel in
Batavia
• ambtenaren met beperkt dienstverband
• afgezwaaide soldaten en handelaren blijven,
trouwen inheemse vrouwen
18e eeuw
• meeste scholen op de Molukken
• voertaal Maleis > Maleise bijbelvertaling
Leydekker
• Batavia: scholen voornamelijk voor
kinderen VOC ambtenaren
• op school: Nederlands ; thuis: Portugees
of Maleis
19e eeuw
• na Franse revolutie veranderen opvattingen over
onderwijs en opvoeding: onderwijs voor iedereen
• gebrek aan geld en goed gekwalificeerd personeel:
alleen scholen voor Europeanen
• binnen kazerne : Tangsi-Maleis
• kazerne omstandigheden > groeiende kloof binnen
Indische samenleving
• toename aantal blijvers en trekkers. Vanaf jaren ’70
komen vrouwen mee
• Inlanders van adel op beperkte schaal naar school
• geen verbetering van het Nederlands; bezorgdheid
(Huet)
20e eeuw
• blijvers bepalen niet meer aanzien koloniale maatschappij
• veranderingen door:
1.economische vooruitgang
2.stroom nieuwe migranten
3.gewijzigde opvattingen over de koloniale samenleving
•
•
•
•
•
harmoniegedachte verstoord
Maleis steeds belangrijker
1942 Japanse bezetting: Nederlands verboden
1945 Hatta en Soekarno : Indonesie onafhankelijk
ruim 200.000 Nederlanders,waaronder Indische –
Nederlanders vertrekken. Honderdduizenden met een
beheersing van de Nederlandse taal blijven
goede
Kenmerken Indisch- Nederlands
•
•
•
•
1. Uitspraak
2. Grammatica
3. Klemtoon en Zinsmelodie
4. Woordenschat
1. Uitspraak
•
Medeklinkers
d,b>dd,bb
r>rollende r
v,z>f,s
g>als in het engels
k>op einde woord of lettergreep vaak zwak
t>vaak aan het einde van een woord weglaten: mond>mon
w>dik aangezet (eng. when ,why)
● klinkers
ui>eu
ei/ij>eu/e : uit>eut, ijs>es
● uitspraak is formeel: klameniebuhdonduhruh > ik-laat-me-niet-bedonderen
voornaamwoorden worden meestal nadrukkelijk gearticuleerd: we>wij, ze>zij
d’r> haar
wederkerend werkwoord: je vergist je > jij fergist jou
2. Grammatica
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zelfstandig naamwoord kan van geslacht veranderen; het-woorden worden de-woorden:de
varken, de kantor
verbuiging bijvoeglijk naamwoord samen met het gebruik lidwoord een: een mooie boek
verleden tijd regelmatig vervangen door voltooid tegenwoordige tijd en zelfs door tegenwoordige
tijd: gisteren hebben wij die jongen nog gezien toen wij naar school gaan
gebruik deelwoord geworden in lijdende zinnen: ik ben geslagen geworden
regelmatig weglaten koppelwerkwoord: die jongen pienter, seg
voornaamwoord het wordt vaak weggelaten: trek jou niet aan, seg
het en er zijn samen weggelaten: ik heb niet voor over
wederkerend werkwoord vaak zonder wederkerend voornaamwoord:zij vergissen vaak, ik scheer
altijd
voornaamwoorden die naar vrouwen verwijzen worden vervangen door voornaamwoorden die
niet naar vrouwen verwijzen: mijn sus, hij so pienter, want sijn rapport so mooi
omkering onderwerp en het verbogen werkwoord vaak niet: straks hij gaat naar de pasar. Jij lust
geen doerian?
vaak zelfstandig naamwoord voorop, pauze en dan herhalend voornaamwoord: mijn sus, hij so
pienter
achtervoegsel isatie wordt Indisch- Nederlands isasi: komputerisasi
3. Klemtoon en Zinsmelodie
• Klemtoon van een woord minder belangrijk dan
in het Nederlands
• Wanneer toch klemtoon, dan op de laatste
lettergreep in een woord bestaande uit twee
lettergrepen, vooral wanneer de voorlaatste
lettergreep een stomme e is: besár, telór
• Met stopwoorden als toch en ja wordt een
uitroepende en vragende zinsmelodie versterkt;
vervelend toch en jij gaat weg, ja?
• In bovenstaande gevallen gaat de toon wat
omhoog en wordt het laatste woord langer
aangehouden
4. Woordenschat
• Woorden van Maleise oorsprong en soms
Javaanse oorsprong
• Woorden, uitdrukkingen van Nederlandse
oorsprong maar die alleen in het IndischNederlands voorkomen
• Nederlandse woorden en uitdrukkingen
die in het Indisch- Nederlands iets anders
betekenen
• Ongeveer 5000 Nederlandse leenwoorden
Woorden van Maleise oorsprong en
soms Javaanse oorsprong
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Soesa
Pidjetten/ pidjitten
Gladak
Klapper
Goena- goena
Tjitjak
Mata gelap
Obat
Barang- bagage
Baboe- huisbediende
Kaki- voet, poot, been (kaki telandjang)
Pedis- scherp gekruid
Woorden, uitdrukkingen van
Nederlandse oorsprong maar
die alleen in het IndischNederlands voorkomen
•
•
•
•
leestrommel
bultzak
naar boven gaan
een muskietenvestje aantrekken
Nederlandse woorden en
uitdrukkingen die in het IndischNederlands iets anders betekenen
•
•
•
•
•
•
•
•
handschoentje
stroop
platje
erf
boei
vendutie
onderneming
dood neervallen
Ongeveer 5000 Nederlandse
leenwoorden
• 20% alledaagse leven, 30% wetenschap en techniek,
40% openbare leven
• dah-dag!
• kulkas-koelkast
• iritasi-irritatie
• apotik-apotheek
• sosiolog-socioloog
• amtenar-ambtenaar
• oposisi-oppositie
• kasasi-cassatie
• haatzaai-nu: wetsartikel
• kasbuk-kasboek
Petjoh/Petjok
• Petjoh is een echte pidgin, een soort MaleisNederlands. Ontstaan in de kazernes en gebruikt:
• A. door Indische militairen met een verschillende
moedertaal
• B. als omgangstaal tussen blanke ‘meerderen’ en
inheemse ‘minderen’.
• C. tussen Europeanen en hun inheemse vrouwen
• D. door kinderen (ook blanken) op straat en schoolplein
• E. onderkant van de Indo- Europese samenleving in de
kampong
• Grammatica simpel Maleis
• Symbooltaal
Indië is niet meer…
• R.Cress: 1942 feitelijke eind Indische
samenleving
• Na 1945 en opeenvolgende jaren: vertrek
ongeveer 300.000 Indische Nederlanders
• De specifieke omstandigheden van de
samenleving van voor 1945 zijn niet meer
aanwezig waardoor het IndischNederlands verdwijnt.
literatuur
• Richard Cress (1998). Petjoh. Woorden en
wetenswaardigheden uit het Indische verleden.
Amsterdam: Prometheus.
• Jan W. de Vries (2005). Indisch- Nederlands. In: Nicoline
van der Sijs (red.,2005) Wereldnederlands. Oude en
jonge variëteiten van het Nederlands pp.59-79. Den
Haag: Sdu Uitgevers.
• Jan de Vries, Roland Willemijns & Peter Burger (2003).
Het verhaal van een taal. Amsterdam: Prometheus.
• Joop van den Berg (1991). Soebatten, sarongs en
sinjo’s. Indische woorden in het Nederlands.
• ‘s Gravenhage: Bzztôh.