Een korte inleiding op de klimaatverandering

Een korte inleiding op de klimaatverandering
(overgenomen uit www.energieplatform.nl)
Smeltend ijs op de Noordpool (uit "Een ongemakkelijke waarheid" van Al Gore -2006)
Temperatuurstijging
In de periode 2001-2005 was de gemiddelde temperatuur op aarde 0,76 graad hoger dan het
gemiddelde over de periode 1850-1899. In de afgelopen 50 jaar is de temperatuurstijging twee maal zo
snel verlopen als in de 50 jaar daarvoor [IPCC 2007]. Er is lange tijd veel discussie geweest over de
vraag of dit het gevolg is van menselijk handelen, of dat het om een effect gaat dat ook zonder het
ingrijpen van de mens zou zijn opgetreden. Immers, het klimaat op aarde verandert voortdurend. Vooral
vulkaanuitbarstingen, een wisselende zonneactiviteit en de stand van de aarde ten opzichte van de zon
hebben veel invloed. IJstijden worden afgewisseld door warme periodes zoals die waar we ons nu in
bevinden. Bijzonder is dat de gemiddelde temperatuur op aarde op dit moment tot de hoogst gemeten
waardes behoort in de afgelopen 450.000 jaar, en nog slechts enkele graden verwijderd is van de
absolute temperatuurrecords zoals bepaald uit de “Vostok-ijskernen” uit Antarctica.
Invloed van de mens
Begin 2007 is de natuurwetenschappelijke basis gepubliceerd van het vierde rapport van het International
Panel on Climate Change (IPCC) van de Verenigde Naties over klimaatverandering verschenen (Climate
Change 2007), dat aan deze discussie over de mogelijke invloed van de mens een einde lijkt te maken.
De kans dat de temperatuurstijging sinds 1950 niet door menselijk ingrijpen wordt veroorzaakt, wordt
kleiner dan 10% geacht. Aan de IPCC rapportages werken duizenden wetenschappers uit 130 landen en
de conclusies hebben dus een zeer groot draagvlak in de wetenschappelijke wereld.
Sterke stijging van broeikasgasconcentraties
Naast de gemeten temperatuurstijging staat ook de sterke toename van de broeikasgasconcentraties in
de atmosfeer onomwonden vast. De kooldioxideconcentratie bedraagt momenteel ongeveer 380 deeltjes
per miljoen (ppm). Dit is een stijging met 100 ppm ten opzichte van de kooldioxideconcentratie van voor
de industriële revolutie. In ijsmonsters kan men de CO2 concentraties uit het lange verleden achterhalen,
en voor zover we nu weten is de huidige concentratie de hoogste van de afgelopen 650.000 jaar.
Kooldioxide is het belangrijkste broeikasgas, maar ook de concentraties aan methaan en lachgas, die
zeker geen verwaarloosbaar effect hebben, zijn dramatisch gestegen in de afgelopen 100 jaar
Verloop van de atmosferische CO2, methaan- en lachgasconcentraties in de laatste 10.000 jaar.
Uit: Climate Change 2007 - The Physical Science Basis (IPCC).
Gevolgen voor de leefomgeving
De stijgende temperatuur heeft diverse consequenties voor de leefomstandigheden op aarde. Zo
veranderen neerslag- en windpatronen. De oceaanstromingen zijn aan het veranderen, vooral als gevolg
van de smeltende ijsmassa’s op de Noordpool, wat ook van invloed is op het (lokale) klimaat. Regionaal
worden grote verschillen verwacht. Op de hogere breedtegraden worden de grootste
temperatuurstijgingen voorzien, wat het smelten van het ijs in de poolgebieden verklaart. Op de lagere
breedtegraden zijn vooral gebieden met een toch al onbetrouwbare en lage regenval kwetsbaar voor een
toenemende droogte. De hoge CO2 concentratie leidt bovendien tot verdere verzuring van de oceanen,
waarvan de ecologische gevolgen nog minder goed bekend zijn. Een belangrijke consequentie van dit
alles is dat de biodiversiteit –de rijkdom aan planten- en dierensoorten- verder zal afnemen. Het meest
tot de verbeelding spreekt de stijging van de zeespiegel, als gevolg van de uitzetting van het
oceaanwater en de toename van de hoeveelheid water door de smeltende ijsmassa’s. In de meest
recente IPCC rapportage wordt die aan het eind van deze eeuw op 18-59 cm geraamd. Voor de
Nederlandse kust gaat het vermoedelijk om ongeveer 85 cm. De economische gevolgen hiervan zijn
aanzienlijk.
De komende eeuw
Wat de gevolgen op de lange termijn precies zullen zijn is nog moeilijk te voorspellen. Vooralsnog gaat
het IPCC uit van een stijging met 1,8 tot 4 graden aan het eind van deze eeuw, maar ook een toename
met 6,4 graden mag niet worden uitgesloten. Afgezien van de grote complexiteit van de oorzaakgevolg
relaties in het wereldwijde klimaatsysteem, is een belangrijke onzekerheid hoeveel broeikasgassen, en
met name CO2, er door de mens nog in de atmosfeer zullen worden gebracht. De wereldwijde
energievraag zal de komende eeuw naar verwachting verdubbelen door de groei van de wereldbevolking
en de stijgende welvaart, in het bijzonder in de zich ontwikkelende economieën als India en China. Tegen
die ontwikkeling in zullen de CO2 emissies tegelijkertijd drastisch moeten afnemen.
Op weg naar een record?
Een wereldwijd gemiddelde temperatuurstijging groter dan 2 tot 3 graden beschouwt men in het
algemeen als zeer bedreigend, omdat we dan in het gebied komen van de vermoedelijk hoogste
temperaturen in de afgelopen 450.000 jaar. Dit zal ongetwijfeld extreme gevolgen hebben, en bij
overschrijding van de aangetoonde temperatuurmaxima in de lange historie wordt de onzekerheid groter
of de aarde in staat zal zijn zich daarvan goed te herstellen. Tot 2 graden temperatuurstijging neemt
men aan dat de mens zich redelijk aan de gevolgen zal kunnen aanpassen. Daarboven zijn effecten
mogelijk onbeheersbaar.
We zullen de kans op te grote temperatuurstijgingen dus met alle beschikbare mogelijkheden moeten
zien te beperken en ons tegelijkertijd moeten voorbereiden op onvermijdelijke consequenties als de zich
al voltrekkende zeespiegelstijging. Nederland kan zich een betere bescherming permitteren, maar landen
als Bangladesh kunnen wel enige hulp gebruiken.
Tijd voor actie
Ontwikkelde economieën komen gelukkig langzaam maar zeker in het geweer om ernst te maken met
energiebesparing, over te schakelen naar alternatieve brandstoffen als biomassa, en betaalbaar
wordende duurzame opties als windenergie grootschalig in te zetten. Ook een toename van het aandeel
van kernenergie bij de elektriciteitsopwekking lijkt aanstaande. Het gaat daarbij overigens niet alleen om
de zorg voor het klimaat, maar ook om de energiebeschikbaarheid bij afnemende voorraden en een
toenemende vraag veilig te stellen. Mogelijkheden om CO2 uit elektriciteitscentrales en industriële
complexen af te vangen en ondergronds op te slaan, zullen in de komende jaren veel aandacht gaan
krijgen.
Voor een eerste stap zijn dit momenteel de meest voor de hand liggende routes vanwege de
beschikbaarheid van technologie en de economische realiteitswaarde. Voor de langere termijn en om de
zich ontwikkelende economieën als China en India tijdig betaalbare alternatieven te bieden voor fossiele
energieopwekking, zal er tegelijkertijd zwaar moeten worden ingezet op de ontwikkeling van aanvullende
opties, zodat ze een economische realiteit van betekenis kunnen worden. De rijkere landen kunnen zich
een grootschaliger inzet van veelbelovende, maar nog duurdere bronnen veroorloven en zo
productieomvang creëren met bijbehorende prijsdalingen. De substantiële inzet van innovatieve
alternatieven die nu nog veel te duur of onvoldoende uitontwikkeld zijn komt pas over enkele decennia in
zicht.
Rol van de wetenschap
Het vergt nog enorme (wetenschappelijke) inspanningen om de lange termijn transitie naar alternatieve
energieketens mogelijk te maken, die gebruik maken van duurzame energie uit bijvoorbeeld zonlicht of
kern(fusie)centrales en waarbij alternatieve energiedragers worden ingezet zoals waterstof in de
gebouwde omgeving of elektriciteit in de transportsector. Internationale taakverdeling en aanzienlijk
grotere researchbudgetten zijn nodig om zo spoedig mogelijk tot de noodzakelijke doorbraken te komen.
Dit vergt vele miljarden Euro’s per jaar, maar we moeten niet vergeten dat het totaal aan investeringen
in de energiesector in de komende 25 naar schatting van het Internationaal Energie Agentschap 15.000
miljard Euro zal bedragen (IEA, World Energy Outlook 2006). Het versnellen van de beschikbaarheid van
duurzame alternatieven kan grote desinvesteringen voorkomen in energiesystemen die gebruik maken
van de steeds duurder wordende fossiele brandstoffen. Er liggen dus enorme kansen. Zo geeft het
Photovoltaic Technology Research Advisory Council van de Europese Unie aan dat de grote toekomstige
spelers op de internationale markt voor fotovoltaïsche zonne-energie, in het komende decennium op
zullen staan.
Met de wetenschappelijke krachtenbundeling in NODE, hopen we een bijdrage te kunnen leveren aan de
Nederlandse besluitvormingsprocessen die moeten leiden tot verstandige strategische keuzes, niet alleen
om te kunnen voldoen aan emissiereductiedoelstellingen, maar ook om nieuwe perspectieven te bieden
voor duurzame economische groei.
Belangrijke informatiebronnen
Het aanbod op internet over klimaatverandering is overweldigend. Een paar bronnen springen eruit. De
website van het IPCC is de belangrijkste ingang voor informatie over internationaal gedragen inzichten.
De Nederlandstalige websites van het KNMI en het Klimaatportaal geven zeer toegankelijke informatie over
actuele inzichten en achtergronden van de klimaatverandering en de consequenties voor Nederland.
Toonaangevend voor het denken over de economische gevolgen is momenteel het rapport Nicholas Stern.
NODE : Nederlands Onderzoeksplatform Duurzame Energievoorziening
TYPO3 Support: TYPO3worX Ltd. | Webhosting: BB-Hosting