Sociale wijkteams - Zorgbelang Nederland

Sociale wijkteams
Wensen en ervaringen van bewoners
en zorgvragers centraal
Sociale wijkteams
Wensen en ervaringen van bewoners
en zorgvragers centraal
Taakuitbreiding gemeenten
Gemeenten krijgen een forse taakuitbreiding in het
sociaal domein. De komende jaren worden zij steeds meer
verantwoordelijk voor het bieden van maatschappelijke
ondersteuning. Tegelijkertijd ontvangen zij daarvoor
minder financiële middelen. Gemeenten zien kansen om
een betere en goedkopere dienstverlening te realiseren.
Dit doen zij door de eigen kracht van burgers te versterken
en te benutten, door in te zetten op preventie en door
2
vraaggericht en integraal te werken op wijkniveau.
Een voorbeeld van deze nieuwe aanpak zijn de sociale
wijkteams, waar veel gemeenten nu mee experimenteren.
Doel en werkwijze sociaal wijkteam
Een sociaal wijkteam bestaat uit professionals uit
verschillende disciplines en organisaties, zoals
maatschappelijke dienstverlening, welzijnswerk, zorg,
woningbouwcorporaties en de gemeente. Zij zetten
zich in om problemen van de bewoners uit de wijk op te
lossen: laagddrempelig, vraaggericht, integraal en op
maat. Samen met de bewoner onderzoekt het team wat
er nodig is om de situatie te verbeteren. Zij kijken naar
wat de bewoner zelf kan, naar de mogelijkheden die er
zijn in het eigen netwerk en in de wijk. Waar nodig biedt
of regelt het sociale wijkteam ondersteuning of zorg.
3
Diversiteit en maatwerk
Gemeenten hebben verschillende opvattingen over wijkteams en niet elke wijk is
hetzelfde. Daarom zijn er ook sociale wijkteams in verschillende soorten en maten.
De teams leveren maatwerk: de doelstellingen, visie en werkwijze sluiten aan bij
de dynamiek en eigenheid van de gemeente en de wijk. Verschillen zitten vooral
Aandachtspunten bij
sociale wijkteams
in het wel of niet zelf zorg en ondersteuning bieden en de rol in de toegang tot de
zorg. De meeste wijkteams gaan de wijk in en lossen eenvoudigere problemen
zelf op. Soms opereert een wijkteam meer op de achtergrond en wordt pas
1.Betrokkenheid van bewoners
ingeschakeld als er zich moeilijke problemen voordoen. In deze brochure richten
we ons met name op de sociale wijkteams die zelf ondersteuning bieden.
Duurzame zorg is niet mogelijk zonder de betrokkenheid van mensen om wie het
gaat. Daarom is het nodig dat bewoners bij alle beleidsfasen betrokken worden:
zowel bij de visieontwikkeling, taakstelling en de vorming van het sociaal wijkteam,
Effectiviteit en innovatie
als bij de uitvoering en de monitoring. Bewoners hebben daarbij verschillende
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit van sociale wijkteams. De
rollen: zij zijn zorgvrager, burger, vrijwilliger en/of ervaringsdeskundige.
eerste conclusies zijn positief. De integrale werkwijze leidt niet alleen tot betere
en goedkopere hulpverlening, maar de hulpverlening is ook effectiever. Het is
Bewoners kunnen vanuit verschillende rollen bij het wijkteam betrokken
duidelijk dat om een sociaal wijkteam goed te laten functioneren een innovatie
zijn. Deze rollen kunnen in de praktijk door elkaar heen lopen.
nodig is. Het gaat daarbij om meer preventie, meer vraaggericht werken, meer
4
maatwerk, van individueel naar collectief, van zorgen voor naar zorgen dat,
•Zorgvrager
meer vertrouwen in elkaar en minder autonomie voor organisaties (zie ook:
Er is aandacht nodig voor het ophalen van de wensen en
Larsen, V. e.a., Meta analyse MKBA’s sociale (wijk)teams, LPBL, februari 2014).
ervaringen van (kwetsbare) zorgvragers om het werk van het
sociale wijkteam zo goed mogelijk daar op af te stemmen.
•Burger
Wensen en ervaringen zorgvrager centraal
Het is belangrijk dat bewoners mede-eigenaar van het wijkteam zijn. Sociale
De komende jaren worden de teams in de wijken verder ontwikkeld en wordt
wijkteams staan vaak op afstand van bestaande buurt- en wijknetwerken, terwijl
duidelijk of zij alle beoogde resultaten inderdaad bereiken. Zorgbelang Noord-
de verwachtingen ten aanzien van de bewonersinzet rond welzijn en zorg juist
Holland vindt het van het allergrootste belang dat de wensen en ervaringen van
hooggespannen zijn. Zo zouden bijvoorbeeld wijkbewoners zelf moeten kunnen
zorgvragers daarbij centraal staan. Wat vinden de burgers eigenlijk van de sociale
aangeven wie van de hulpverleners in de wijk zij graag in het wijkteam zien.
wijkteams? Wat is voor hen belangrijk? Wij hebben dit in kaart gebracht. Samen met
•Vrijwilliger
onze achterban van zorgvragers hebben wij een lijst met aandachtspunten voor
Vrijwilligers kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het functioneren
Wmo-raden, gemeenten en andere betrokkenen bij sociale wijkteams opgesteld.
van het sociale wijkteam mits helder is wat hun positie en taak is en zij
daarin gefaciliteerd en ondersteund worden door de gemeente.
•Ervaringsdeskundige
Mensen die zelf te maken hebben gehad met problemen en vanuit deze
ervaringen deskundig zijn, kunnen een belangrijke rol spelen in het
bereiken van zorgvragers en in het bieden van cliëntondersteuning.
5
2.Duidelijke visie, taakstelling en werkwijze
3. Wijkteam baseren op wijkanalyse
Het is belangrijk dat bij de oprichting van een sociaal wijkteam een duidelijke visie,
Voorafgaand aan het opzetten van een sociaal wijkteam moet
taakstelling en werkwijze wordt geformuleerd. Vooraf moet helder zijn wat de ambitie
er een wijkanalyse worden uitgevoerd. Elke wijk is anders en
en het verwachte resultaat is. Alleen dan kun je nagaan of een wijkteam werkt.
heeft dan ook een ander soort wijkteam nodig. Een wijkscan
geeft input voor het op maat samenstellen van het team.
Bij het vaststellen van een visie, taakstelling en werkwijze dient
op verschillende vragen een antwoord te komen, zoals:
Bij het uitvoeren van een wijkanalyse zijn
minimaal de volgende aspecten van belang:
•Indicatiestelling
Mag het team indiceren? Heeft het team mandaat? Voor cliënten
•Het aantal te verwachten zorgvragers/
bewoners met problemen in de wijk;
is het belangrijk dat er niet teveel verwijzingen plaatsvinden (van
•Type en zwaarte van de problemen;
het kastje naar de muur). Aan de keuzevrijheid om geholpen te
•De aanwezige zorg- en welzijnsvoorzieningen in de wijk;
worden door wie hij of zij wil mag niet getornd worden.
•Inschatting van de aanwezige buurtkracht.
•Toegang
Is het wijkteam de enige toegang tot ondersteuning?
Of blijft er een Wmo-loket bestaan?
4. Eigen regie en eigen kracht
•Specialistische hulp
6
Wordt er tijdig doorverwezen? Het risico bestaat dat sociale
Het is essentieel dat de sociale wijkteams uitgaan van eigen
wijkteams ingewikkeldere vragen zelf proberen op te lossen,
regie en eigen kracht van de zorgvrager en zijn netwerk. Dit
terwijl een verwijzing op zijn plaats zou zijn.
is niet eenvoudig. Het is daarom noodzakelijk dat leden van
•Doelgroepen
het sociaal wijkteam hiervoor opgeleid zijn of worden.
Is het wijkteam voor alle bewoners bedoeld? Of worden voor
speciale doelgroepen (jeugd, GGz, mensen met een verstandelijke
Om daadwerkelijk tot een andere vorm van ondersteuning
beperking) speciale teams en toegang geformeerd?
te komen, is het noodzakelijk dat wijkteams anders werken:
•Privac y
het stimuleren van eigen kracht en leggen van de regie
Mag ieder lid van een wijkteam het volledig dossier inzien? Kan het wijkteam
bij de burger zelf en zijn netwerk. De zorgvrager bepaalt –
buiten medeweten van de cliënt één of meerdere specialisten inschakelen? Kan
alleen of samen met de mantelzorger – aan wat voor zorg of
de gemeente (bijvoorbeeld het fraudeteam) inzage hebben?
ondersteuning er behoefte is. De hulpverlener is adviseur,
Sommige zorgvragers maken zich zorgen over de privacy. Als problemen
helpt de ondersteuning organiseren met inzet van het
laagdrempelig en ook met behulp van vrijwilligers uit de wijk worden
eigen netwerk en coacht het huishouden en hun netwerk.
aangepakt, is het belangrijk dat zorgvuldig met de privacy wordt omgegaan.
Voor deze manier van werken is training - toepassen van
Eigen Kracht Principe - en intervisie noodzakelijk (zie
bijvoorbeeld het onderzoek van Zorgbelang Noord-Holland,
Omring en Cordaan: Netwerkondersteuning werkt!)
7
5.Passende deskundigheid van het wijkteam
7.Samenstelling gebaseerd op doel- en taakstelling
De competenties van de leden van het wijkteam
Er zijn verschillende samenstellingen mogelijk voor een wijkteam. Van
moeten passen bij de vernieuwende werkwijze.
belang is dat die samenstelling past bij de doel- en taakstelling van het team
en de samenstelling van de wijk. Laat het wijkteam daarbij gebruik maken
Competenties die leden van het wijkteam
van bestaande structuren, zoals die van vrijwilligers en bewoners.
nodig hebben zijn onder andere:
•Uitgaan van de eigen kracht van zorgvragers
en de eigen regie bij de zorgvrager laten;
•In staat zijn aan te sluiten bij de aanwezige
sociale structuur in de wijk;
•Inwoners met een vraag in enkele gesprekken
ondersteunen in het vinden van eigen oplossingen;
•Een keukentafelgesprek kunnen voeren.
Onderwerpen die bij de samenstelling van een sociaal
wijkteam aan de orde komen zijn:
•Inrichting: welke organisaties en welke personen
komen er in? Wie is de hoofdaannemer?;
•De verbinding met de nulde lijn of vrijwilligersgroepen;
•De partners (andere zorgaanbieders en welzijnsinstellingen
met wie het team moet samenwerken);
•Samenwerking met de curatieve zorg (wijkverpleegkundigen, huisartsen);
•Samenwerking met de GGz (FACT teams);
6.Faciliteren inzet vrijwilligers
•Verhouding specialisten en generalisten. In de wijkteams wordt van mensen
verwacht dat zij eenvoudige vragen van álle mensen kunnen oplossen. Dat
8
Er wordt veel verwacht van de inzet van vrijwilligers bij de
heeft voor bewoners als voordeel dat zij direct en snel geholpen worden.
sociale wijkteams. Het is noodzakelijk dat de gemeente
Voor mensen met complexere problemen blijft het van belang dat er tijdig
hiervoor ondersteuning biedt en dat de verwachte inzet van
specialisten worden ingeschakeld, die bekend zijn met die specifieke
vrijwilligers gebaseerd is op een realistische inschatting.
problematiek. Niet alles kan door generalisten opgelost worden.
Onderwerpen die hierbij aan de orde kunnen komen zijn:
•Denken de vrijwilligers mee of draaien ze mee?;
8. Koppeling van zorg en welzijn
•Taakomschrijving (ook benoemen wat niet
door vrijwilligers wordt gedaan);
Vanuit de uitgangspunten “kwaliteit van leven” en “eigen kracht” is het van belang
•Mate van actief wervingsbeleid van de gemeente;
dat zowel de mogelijkheden als de beperkingen van de burger centraal staan.
•Inschatting van de hoeveelheid vrijwilligers
De koppeling van zorg en welzijn in sociale wijkteams is daarbij behulpzaam.
die nodig zijn in de gemeente en/of wijk;
•Waardering van vrijwilligers,
onkostenvergoeding en opleiding .
Kwaliteit van leven bepaalt de burger zelf. Mensen maken keuzes die voor hen
belangrijk zijn. In een inclusieve samenleving participeren mensen met een
beperking. Soms worden daarbij zulke eisen aan mensen gesteld dat het lijkt
alsof de beperkingen onvoldoende serieus worden genomen. Tegelijkertijd
wordt er soms teveel voor hen gedacht en worden hun mogelijkheden
onvoldoende gehonoreerd. Deze valkuilen kunnen door samenwerking
van zorg en welzijn in het sociale wijkteam voorkomen worden.
9
9. Regisseur met doorzettingsmacht
11.Voldoende financiële middelen om werk goed te kunnen doen
Er is een regisseur met doorzettingsmacht nodig zodat de cliënt daadwerkelijk en
Wijkteams worden onder andere ingezet om geld te besparen. Maar zeker in
integraal ondersteuning krijgt en niet van het kastje naar de muur gestuurd wordt.
de beginfase zullen wijkteams geld kosten. Niet alle wijkteams krijgen een
budget toegekend. Als een wijkteam wel budgetverantwoordelijkheid heeft,
Samenwerking tussen instellingen verloopt vaak moeizaam. Een sociaal
dan moet het budget voldoende zijn om het werk goed te kunnen doen.
wijkteam zal dat niet vanzelf oplossen. In het geval van meerdere hulpvragen
is een regisseur met doorzettingsmacht nodig om afspraken te maken
Bij de start van een sociaal werkteam is in het algemeen sprake van een netto
met de cliënt waar aanbieders zich vervolgens aan dienen te houden.
investering. Pas op de langere termijn zijn de baten groter dan de kosten. Hoeveel
Heeft de gemeente het mandaat van het wijkteam vastgelegd? Is dit ook
geld een wijkteam nodig heeft, is onder meer afhankelijk van het doel en de werkwijze
bekend gemaakt bij de partners met wie zij moeten samenwerken?
van het team, zoals het wel of niet zelf hulp verlenen. Behalve aan kosten van de
professionals van het team zelf, moet ook gedacht worden aan onkostenvergoeding
en opleidingsbudget voor vrijwilligers en ervaringsdeskundigen in de wijk.
10.Vergroten bekendheid en toegang
Het is belangrijk dat de gemeente goed communiceert over het bestaan
10
12.Resultaten meten bij bewoners
van een sociaal wijkteam, waar het te vinden is en welke dienstverlening
het biedt. Het wijkteam moet laagdrempelig aanwezig zijn in de buurt.
11
Het zijn de zorgvragers die kunnen aangeven of een wijkteam kwaliteit biedt en
of de ondersteuning resultaat en effect heeft. Daarom is het van belang om het
Bij het vergroten van de bekendheid en toegang van de
effect van het werk van de sociale werkteams bij de bewoners te toetsen.
sociale wijkteams kan gedacht worden aan:
•Toegangspoort (één of meerdere);
Kwaliteit
•Social media, gemeentelijke website, folders en lokale bladen;
•Eigen regie;
•Zichtbaarheid van het sociale wijkteam voor de burgers (overdag
•Toegankelijke zorg;
en/of ’s avonds). Denk bijvoorbeeld aan vaste gezichten in de
•Informatie, voorlichting en educatie;
wijk, inloopspreekuren en aan digitale bereikbaarheid.
•Bejegening door de leden van het sociale wijkteam;
•Zichtbaarheid bij zorgverleners: teams die zijn opgezet om de professionals
in het veld bij te staan moeten bekendheid krijgen bij die professionals.
•Zichtbaarheid;
•Privac y.
Resultaat en effect
•Zijn de bewoners geholpen? Is het probleem opgelost?
•Is de participatie vergroot?
•Is de zelfredzaamheid toegenomen?
•Heeft het wijkteam meerwaarde voor de buurt?
Vanuit ervaringen naar verbeteringen
Zorgbelang Noord-Holland is dé belangenbehartiger
van zorgvragers in Noord-Holland. Wij zorgen ervoor
dat de ervaringen van zorgvragers worden gebruikt voor
verbeteringen in de zorg. Dat doen we door collectieve
belangenbehartiging, monitoring (onderzoek), advisering,
opleiding en begeleiding. Altijd werkend vanuit het perspectief
van cliënten en patiënten. Met een schat aan kennis en
ervaring, verkregen uit de dagelijkse praktijk in Noord-Holland.
Zorgbelang Noord-Holland
Schipholpoort 48
2034 MB Haarlem
023 - 530 00 00
[email protected]
www.zorgbelang-noordholland.nl
Volg ons op Twitter: @ZorgbelangNH
Colofon:
Tekst: Fadoua Achgaph, Zorgbelang Noord-Holland
Redactie: Rosenmullers Communicatie & Organisatie, Amsterdam
Vormgeving: BUREAUBAS, Nieuw Vennep
Druk: Drukproef, Krimpen a/d IJssel | Datum: Mei 2014