Brochure tertiaire zorg UCP

UMCG
Universitair
Centrum
Psychiatrie
Expertisecentrum
voor de ggz in
Noord-Nederland
UMCG
Universitair
Centrum
Psychiatrie
Expertisecentrum
voor de ggz in
Noord-Nederland
PROF. DR. ROBERT SCHOEVERS,
AFDELINGSHOOFD UCP
“De concentratie van patiëntenzorg,
opleiding en onderzoek op één locatie is
inspirerend en versnelt de ontwikkeling
van nieuwe toepassingen voor patiënten.
We werken intensief samen met onze
partners in de regio en met patiënten
om de effectiviteit van psychiatrische
behandelingen te verbeteren en
professionals up to date te houden.”
2
Voorwoord
Het Universitair Centrum Psychiatrie
(UCP) wil u, als verwijzer en partner in de
ggz, graag in kort bestek laten zien wat het
te bieden heeft als academisch expertisecentrum in Noord-Nederland. Wij voelen
ons uitdrukkelijk een schakel in de keten,
met een specifieke eigen verantwoordelijkheid daarin. We staan dagelijks klaar
voor overleg en advies aan huisartsen
en collega’s in de ggz, we verrichten
aanvullende diagnostiek en consultatie
en bieden topreferente behandelingen.
Ook met opleiding, nascholing en wetenschappelijk onderzoek dragen we bij aan
het versterken van de ggz in onze regio.
Het doel is de patiënten in onze regio
over de volle breedte de beste psychiatrische diagnostiek en behandeling te
bieden. Het UCP neemt in dat spectrum,
naast een pakket reguliere zorg, de moeilijke behandelingen voor zijn rekening.
Als academisch centrum beschikken we
over bijzondere expertise en aanvullende,
deels experimentele, mogelijkheden voor
diagnostiek en behandeling. Door onze
inbedding in het UMCG hebben we korte
lijnen met de andere specialismen en
kunnen we ook patiënten die naast hun
psychische problemen ernstige somatische klachten hebben, goed behandelen.
Het UCP is daarmee het aangewezen
adres voor patiënten met ernstige en
complexe psychische klachten die van een
reguliere behandeling niet opknappen.
Deze mensen, die ernstig lijden, niet of
nauwelijks kunnen meedraaien in de
samenleving en zelf de moed soms al
hebben opgegeven, kunnen wij in veel
gevallen alsnog een werkzame behandeling bieden.
We hopen dat deze brochure u een indruk
geeft van wat het UCP te bieden heeft aan
u als verwijzer én aan de patiënten waar
wij ons allemaal dagelijks voor inzetten.
Robert Schoevers, afdelingshoofd
Fons Tholen, hoofd patiëntenzorg
3
Inhoud
Voorwoord
2
Over het UCP
Het zorgaanbod van het UCP Schakel in de keten van de ggz
Kennis en innovatie verbeteren de zorg
Kwaliteit begint in eigen huis
Het UCP in feiten en cijfers
6
7
11
14
20
22
De zorgprogramma’s van het UCP
Zorgprogramma Stemmingsstoornissen
Lichttherapie bij winterdepressie
Elektroconvulsieve Therapie
Bipolaire stoornis
Zorgprogramma Angst en Dwang
Zorgprogramma Psychosen
Stemmenpoli
Virtual reality
Zorgprogramma Ouderenpsychiatrie
Zorgprogramma Ontwikkelingsstoornissen
Zorgprogramma Somatoforme stoornissen
Online volgsysteem geeft grip op klachten
24
25
27
31
31
33
36
38
41
42
46
48
49
4
Informatie en contact
Algemene nummer (050) 361 88 80
Elke werkdag bereikbaar van 8.30 tot 17.00 uur
voor overleg en advies.
U krijgt dan altijd een psychiater
of klinisch psycholoog aan de lijn.
Dag en nacht bereikbaar voor advies in crisissituaties.
Actuele, gedetailleerde informatie over
het volledige zorgaanbod van het UCP
en de verschillende behandelingen die
daar deel van uitmaken, vindt u op
onze website: www.psychiatrie.umcg.nl.
Het zorgaanbod van het UCP is ook te vinden
in de Verwijsgids van het UMCG:
www.umcg.nl > verwijzers > verwijsgids.
TITEL
5
Over het UCP
6
TITEL
Het zorgaanbod van het UCP
Het UCP biedt een compleet pakket
van specialistische en topreferente
behandeling en is daarnaast 24 uur
per dag, zeven dagen per week bereikbaar voor crisissituaties.
Topreferente derdelijns consultatie en
behandeling bieden we voor heel NoordNederland, inclusief advies in crisissituaties. Specialistische tweedelijns behandelingen en zorg in crisissituaties bieden we
voor patiënten uit de stad Groningen en
omgeving (postcodes 94-99).
Patiënten die voor het eerst naar het UCP
komen, worden altijd uitgebreid onderzocht. Daarbij kijken we zowel naar psychische en sociale als lichamelijke aspecten
die een rol spelen in het ziektebeeld. De
zogenaamde structuurdiagnose vormt de
basis voor het behandelplan. In die diagnose wordt vastgesteld wat het actuele
beeld is, hoe zich dat ontwikkeld heeft,
welke uitlokkende en onderhoudende
factoren van invloed zijn en waarom de
patient kwetsbaar is om deze aandoening
te ontwikkelen.
We streven ernaar dat elke patiënt pre-
cies díe zorg krijgt die in zijn situatie nodig
is – niet minder, maar ook niet meer. Sommige zorgprogramma’s hebben aparte
zorgpaden voor bepaalde groepen patiënten omdat we uit onderzoek weten dat
die baat hebben bij een meer specifieke
behandeling.
Zorgprogramma’s
De topreferente (tertiaire) zorg van het
UCP is in zes zorgprogramma’s geconcentreerd:
1. Stemmingsstoornissen
2. Angst en Dwang
3. Psychosen
4. Ouderenpsychiatrie
5. Ontwikkelingsstoornissen
6. Somatoforme Stoornissen
De zes zorgprogramma’s komen verderop
in deze brochure uitgebreider aan bod.
Psychiatrische diagnostiek
en behandeling buiten
de zorgprogramma’s
Buiten de zorgprogramma’s biedt het
UCP ook tertiaire behandelingen voor
andere patiënten met complexe psychiOVER HET UCP | HET ZORGAANBOD VAN HET UCP
7
atrische problemen. Soms gaat het om
nabehandeling volgend op crisisinterventie, opname en/of medebehandeling
in het ziekenhuis.
Deeltijdbehandelingen
Algemene Psychiatrie
De deeltijdbehandelingen van de tweedeen derdelijns afdeling Algemene Psychiatrie van het UCP zijn:
• een gestructureerde inzichtgevende
groepsbehandeling. Patiënten hebben
vaak co-morbide angst- en persoonlijkheidsstoornissen;
• een
maatschappijgerichte
open
groepsbehandeling die de patiënten
stimuleert om actief te worden in
het sociaal-maatschappelijk verkeer, een zinvolle dagbesteding te
vinden en een sociaal netwerk op te
bouwen. Patiënten hebben vaak ontwikkelingsstoornissen, somatoforme
stoornissen of stemmings- en angststoornissen, soms ook enige persoonlijkheidsproblematiek;
• een groepsbehandeling voor mensen
met ongedifferentieerde somatoforme stoornissen gecombineerd met
werkgerelateerde klachten die zich
vaak uiten in langdurig ziekteverzuim;
• een innovatieve groepsbehandeling die intensief gebruikmaakt van
e-health (blended care). Deze behandeling is gericht op jong-volwassenen
8
OVER HET UCP | HET ZORGAANBOD VAN HET UCP
met ontwikkelingsstoornissen en persoonlijkheidsstoornissen die sociaalmaatschappelijk zijn vastgelopen. De
patiënten participeren meteen vanaf
het begin van de behandeling in een
werkervaringsplek.
Gedwongen opname en behandeling
Het UCP beschikt over drie algemene
opnameafdelingen van elk negen bedden,
waarvan twee gesloten afdelingen.
Deze afdelingen zijn bedoeld voor acute
opnames, acute behandeling en diagnostiek en zonodig ‘ intensive care’ indien
extra beveiliging noodzakelijk is.
Jaarlijks zijn er ongeveer zestig patiënten
op grond van een BOPZ-maatregel opgenomen, waarvan de helft met een IBS.
Het UCP heeft de afgelopen jaren sterk
ingezet op reductie van separatie van patiënten. De totale duur van separaties is in
twee jaar gedaald met 80 procent. Indien
noodzakelijk wordt dwangbehandeling
toegepast. Dat gebeurt bij ongeveer tien
patiënten per jaar. Meestal wordt dan
behandeld met antipsychotica, een enkele
keer met ECT. Soms wordt die behandeling ambulant voortgezet middels een
Voorwaardelijke Rechterlijke Machtiging.
Consultatie en liaisonpsychiatrie
binnen het UMCG
Het UCP heeft een consultatief psychiatrische dienst voor patiënten van
andere afdelingen van het UMCG en voor
patiënten die zich melden bij de Spoed
Eisende Hulp (SEH) van het UMCG.
Wanneer er bij een patiënt sprake is van
psychiatrische problematiek of het vermoeden hiervan, kan een arts de consultatieve dienst vragen voor diagnostiek en
behandeling.
Afhankelijk van de indicatie doen psychiaters, arts-assistenten of verpleegkundig
specialisten deze consulten.
De consultatieve dienst fungeert ook als
schakel tussen het UMCG en de GGZ.
Patiënten die in zorg zijn bij de GGZ en
vanwege somatische problemen in het
ziekenhuis terechtkomen, krijgen psychiatrische zorg en ondersteuning van deze
dienst. Binnen het UMCG verzorgen
medewerkers van het UCP nog een aantal
bijzondere taken. Dan gaat het bijvoorbeeld om screening van patiënten die
een transplantatie ondergaan, psychische
ondersteuning van patiënten met genderdysforie en medebehandeling van patiëntes van de polikliniek Verloskunde met
psychiatrische co-morbiditeit.
DRS. CAREL JIAWAN, PSYCHIATER
CONSULTATIEVE DIENST UCP
“Onze consultatieve dienst zorgt voor
grip op de somatische behandeling door
psychische problemen te doorgronden
en te plaatsen. Denk aan verwardheid
na een operatie die soms het eerste
signaal is van lichamelijke ontregeling.
Vroege herkenning daarvan helpt om
de patiënt betere zorg te verlenen.”
OVER HET UCP | HET ZORGAANBOD VAN HET UCP
9
10
TITEL
Schakel in de keten van de ggz
Het UCP vervult een eigen rol in
de geestelijke gezondheidszorg in
Noord-Nederland. Als academisch
centrum hebben we veel expertise
in huis die we graag ter beschikking stellen aan collega’s in de regio.
Samen realiseren we een compleet
zorgaanbod, zodat ook patiënten met
zeer ernstige of complexe aandoeningen goed geholpen worden.
Het UCP is als academisch expertisecentrum in Noord-Nederland het aangewezen adres voor diagnostisch onderzoek,
consultatie en moeilijke behandelingen.
Onze inbedding in het UMCG geeft ons
extra mogelijkheden. Wij hebben korte
lijnen met andere specialisten binnen
het UMCG. Wij doen bijvoorbeeld een
beroep op hen bij de behandeling van
patiënten die ook (een combinatie van)
lichamelijke problemen hebben naast hun
psychische aandoening. Omgekeerd doen
zij hetzelfde beroep op ons, met name
vanuit het Universitair Centrum Ouderengeneeskunde, de afdeling Neurologie
en de andere afdelingen van het UMCG.
Consultatie en aanvullende
diagnostiek
Als verwijzer kunt u bij ons terecht voor
overleg en advies wanneer de behandeling bij uw patiënt niet aanslaat, of als u
twijfelt aan de diagnose. We inventariseren welke behandelingen een patiënt
eerder heeft gehad en welk resultaat die
opleverden. We doen uitgebreid aanvullend onderzoek naar de psychische,
sociale en lichamelijke factoren die een rol
spelen in het ziektebeeld. Soms worden
patiënten kortdurend opgenomen, zodat
een grondige beoordeling van de klachten
kan plaatsvinden.
Crisiszorg
Het UCP biedt 7 x 24 uur crisiszorg aan op
de locatie UCP en op de Spoed Eisende
Hulp (SEH) en de somatische afdelingen
van het UMCG. Tijdens kantooruren
bieden we UCP outreachende crisiszorg
in de gemeente Groningen.
Overleg en advies
Het UCP staat tijdens kantooruren klaar
voor huisartsen en zorgverleners uit de
tweede lijn die willen overleggen over een
OVER HET UCP | SCHAKEL IN DE KETEN VAN DE GGZ
11
patiënt. Voor advies in crisissituaties zijn
we dag en nacht telefonisch bereikbaar.
Ondersteuning van huisartsen
Binnen enkele huisartsengroepspraktijken in de stad Groningen biedt het UCP
consultatiespreekuren voor specialistische diagnostiek en advisering.
Extra expertise en
behandelmogelijkheden
DR. FONS THOLEN, PSYCHIATER EN
HOOFD PATIËNTENZORG VAN HET UCP
“Wij zetten sterk in op goede
contacten met collega’s in de regio
en op soepele overdracht. We
houden verwijzers systematisch op
de hoogte van het verloop van de
behandeling van de patiënt die zij
naar ons hebben doorverwezen.”
12
OVER HET UCP | SCHAKEL IN DE KETEN VAN DE GGZ
Uniek voor het UCP is dat we, naast een
compleet pakket aan reguliere zorg,
veel kennis van en ervaring met ernstige, complexe en/of zeldzame aandoeningen in huis hebben. Ook beschikken
we over bijzondere behandelmogelijkheden. We kunnen daardoor patiënten
die van een reguliere behandeling niet
opknappen, vaak alsnog een kans op verbetering bieden. We bieden ook zorg aan
patiënten met aandoeningen die weinig
voorkomen zoals genderdysforie en Gilles
de la Tourette bij volwassen.
Denk bij bijzondere behandelmogelijkheden aan een elders niet beschikbare
specialistische vorm van psychotherapie,
een nog experimentele behandeling of
een ongebruikelijk medicijn. Ook elektroconvulsieve therapie en chronotherapie
(lichttherapie in combinatie met slaapdeprivatie) horen tot het bijzondere arsenaal
van het UCP. Deze voorbeelden vormen
slechts een greep; we werken voortdu-
rend aan de ontwikkeling van nieuwe
behandelmogelijkheden.
TRAILS en LifeLines doen we onderzoek
naar risicofactoren voor het ontstaan en
beloop van psychopathologie. Wat zijn
kwetsbaarheidsfactoren, en zijn die beïn-
Bijzondere mogelijkheden voor onderzoek
vloedbaar zodat de ziekte kan worden voor-
Onderzoek naar verbetering van de behan-
komen of een minder ongunstig beloop
deling en naar de oorzaken van psychiatri-
krijgt? In dit type onderzoek werken we
sche aandoeningen gaan in het UCP hand in
samen met eerste- en tweedelijns instel-
hand. We beschikken over bijzondere moge-
lingen.
lijkheden voor wetenschappelijk en diag-
Aan de diverse onderzoeken wordt gewerkt
nostisch onderzoek. Een voorbeeld daarvan
door negen hoogleraren, tientallen senior-
zijn beeldvormende technieken als MRI- en
onderzoekers en postdocs en ongeveer
PET-scans waarmee we bijvoorbeeld het
honderd promovendi uit verschillende dis-
functioneren van brein ‘in vivo’ kunnen
ciplines.
bekijken. Scans leveren gegevens waarmee
onderzoekers meer inzicht kunnen krijgen
in onder meer de behandelrespons of de
kans op recidive van depressie.
Een bijzondere ontwikkeling is het inzetten
van virtual reality voor een beter begrip van
het ontstaan en de behandeling van bijvoorbeeld psychotische ervaringen.
Voor de behandeling van patiënten met
‘therapieresistente’ depressie doen we
onderzoek naar onderliggende verklaringen waarom mensen niet verbeteren en
nieuwe vormen van transcraniële magnetische stimulatie of met bijzondere geneesmiddelen zoals ketamine. Steeds kijken we
daarbij naar de uitkomsten voor de patiënt
– wordt die er beter van? – en tegelijkertijd
naar de neurobiologische en psychologische
mechanismen die hierbij een rol spelen.
Binnen
grote
bevolkingsstudies
zoals
OVER HET UCP | SCHAKEL IN DE KETEN VAN DE GGZ
13
Kennis en innovatie
verbeteren de zorg
Het UCP is in Noord-Nederland het
centrum voor psychiatrisch wetenschappelijk onderzoek. We onderzoeken, al dan niet in samenwerking
met collega’s uit de noordelijke ggzinstellingen, vragen die belangrijk
zijn voor de praktijk.
Onderzoekers van het UCP werken
daarnaast aan onderzoeken rond de fundamentele vragen op ons vakgebied,
bijvoorbeeld naar de oorzaken van psychiatrische aandoeningen. Dat gebeurt deels
in samenwerking met onderzoekers van
andere umc’s in Nederland of in internationaal verband.
Het UCP heeft ook een belangrijke taak
in het breed verspreiden van kennis. We
leiden artsen, psychiaters, klinisch psychologen, GZ-psychologen en verpleegkundig specialisten op. Ook organiseren
we (geaccrediteerde) bij- en nascholingen
voor de regio, waarin veel aandacht is voor
complexe aandoeningen en de resultaten
van recent onderzoek.
14
OVER HET UCP | KENNIS EN INNOVATIE VERBETEREN DE ZORG
Bouwen aan behandelingen
met partners in de regio
Het UCP vormt met GGZ Friesland, GGZ
Drenthe, GGZ Noord-Holland-Noord,
Lentis, Dimence, Mediant en Verslavingszorg Noord-Nederland een samenwerkingsverband op het gebied van
patiëntenzorg, opleiding en onderzoek.
De partners werken samen rond zorginhoudelijke thema’s om de patiëntenzorg
te verbeteren.
Er zijn netwerken rond de thema’s psychosen, stemmings- en angststoornissen,
ouderenpsychiatrie en e-health. De deelnemers wisselen kennis en ervaring uit,
ontwikkelen gezamenlijk zorgprogramma’s en doen onderzoek naar beloop
van aandoeningen en effectiviteit van
behandelingen. Op het gebied van psychosen is bijvoorbeeld afgesproken dat
in de provincie Groningen alle patiënten
met een eerste psychose naar het UCP
worden verwezen voor een grondige
diagnose en eerste behandeling, met het
doel de prognose te verbeteren. Het UCP
TITEL
15
neemt de eerste vijf jaar van de behandeling voor zijn rekening. Gegevens van de
patiënten die na die eerste vijf jaar elders
zorg krijgen, worden jaarlijks toegevoegd
aan een database waarin het beloop van
de aandoening bij patiënten met psychosen in de regio wordt bijgehouden. De
expertise over psychosen die zodoende
wordt opgebouwd, delen we in het regionale netwerk en komt ten goede aan patiënten in een cruciale fase van de ontwikkeling van hun ziekte.
Rob Giel Onderzoekscentrum
Het Rob Giel Onderzoekscentrum (RGOc)
is een samenwerkingsverband van het UCP
met de grote ggz-instellingen in de regio
en bundelt het patiëntgebonden wetenschappelijke onderzoek. Vanuit het RGOc
wordt met name praktijkgericht onderzoek gedaan gericht op het verbeteren van
DR. WILLEKE VAN ZELST,
behandelingen.
PSYCHIATER EN OPLEIDER
Behalve naar de inhoudelijke thema’s stem-
“Het is mooi om zoveel enthousiaste
mings- en angststoornissen, psychosen en
en leergierige jonge mensen te mogen
ouderenpsychiatrie doet het RGOc onder-
begeleiden in hun professionele
zoek naar onder meer e-healthtoepassingen
ontwikkeling. Dat is goed voor het
en kosteneffectiviteit.
vak, en het houdt ons als opleiders
Meer informatie over het RGOc vindt u op
en supervisoren ook scherp!”
www.rgoc.nl.
16
OVER HET UCP | KENNIS EN INNOVATIE VERBETEREN DE ZORG
TITEL
17
De toekomst: personalized medicine
De diagnose depressie of schizofrenie zegt
niet veel over het beloop. Veel onderzoek
van het UCP gaat over subtypering van
stoornissen op basis van bijvoorbeeld de
onderliggende ziektemechanismen zoals
ontregeling van het stress-systeem of het
immuunsysteem, genetische kwetsbaarheid, psychologische kenmerken en de
reactie op verschillende behandelingen.
Ons idee is dat de behandeling kan worden
verbeterd door een betere stagering en profilering van psychiatrische aandoeningen
aan de hand van deze factoren. We maken
daarbij dankbaar gebruik van een aantal
grote databases met klinische gegevens die
in de loop der jaren in de regio zijn opgebouwd. Een verfijndere onderverdeling
helpt om eerder in te schatten welke behandeling voor een bepaalde patiënt de meeste
kans heeft op een gunstig effect. Met als
hoogst haalbaar doel maatwerk voor één
individuele patiënt: personalized medicine.
18
OVER HET UCP | KENNIS EN INNOVATIE VERBETEREN DE ZORG
Kwaliteit begint in eigen huis
Veel medewerkers van het UCP
hebben jarenlange kennis en ervaring
op een bepaald gebied opgebouwd.
Sommigen zijn dé expert van Nederland op hun vakgebied. We volgen de
ontwikkelingen in de wetenschap en
in de praktijk van de ggz nauwlettend
en dragen daar zelf ook actief aan bij.
Kwaliteit meten en
verbeteren met ROM
Het UCP werkt standaard met Routine
Outcome Monitoring (ROM), een systeem dat het effect van een behandeling
zichtbaar maakt voor patiënt en behandelaar. Meten en analyseren met behulp van
ROM kan zowel individueel als op groepsniveau plaatsvinden. De informatie die dat
oplevert, dient ook om de behandeling
bij te sturen als de patiënt onvoldoende
opknapt. Dat gebeurt in een proces van
shared decision making – dus samen met
de patiënt. ROM genereert ook informatie waarmee we de patïentenzorg in
het algemeen kunnen verbeteren.
Klantwaardering
Jaarlijks
20
geven
ongeveer
duizend
OVER HET UCP | KWALITEIT BEGINT IN EIGEN HUIS
patiënten ons een rapportcijfer. 90 procent van hen geeft het UCP een rapportcijfer van 7 of hoger, 65 procent zelfs een
8 of hoger.
De kwaliteit van de zorg wordt door 88
procent van de patiënten als goed of uitstekend beoordeeld. 84 procent meldt
dat het aanbod tegemoet kwam aan de
behoefte aan zorg. 91 procent vindt dat
zij voldoende zijn vooruitgegaan door
de behandeling of begeleiding. Daarbij is
men over de geboden behandeling zeer
tevreden (52%) dan wel redelijk tevreden
(41%). Het is ons streven om die scores
verder te verhogen.
Keurmerk HKZ
Het UCP heeft het keurmerk (certificering) van de stichting Harmonisatie Kwaliteitscriteria in de Zorgsector, HKZ. De
laatste certificering dateert van november
2013. Daarin worden als sterke punten van
het UCP genoemd het vele en constructieve overleg binnen vakgroepen en rond
de patiënt, de korte interne lijnen en de
doelgerichte samenwerking met ketenpartners. Het UCP wordt beoordeeld als
een organisatie van professionals die zich
aantoonbaar ontwikkelt naar een professionele organisatie. Duidelijk zichtbaar is
de samenhang tussen visie, omgezet in
beleid, in concrete doelen en acties, hetgeen achteraf geëvalueerd wordt waarna
weer lijnen voor de toekomst worden
uitgezet. Ook afzonderlijke afdelingen
werken met concrete jaarplannen, doelen
en een systematische bewaking van de
resultaten per kwartaal. Ook de actieve
en kundige cliëntenraad met goede contacten met bestuur en achterban krijgt
een pluim. Er waren slechts kleine verbeterpunten, zoals de toegankelijkheid van
alle kwaliteitsdocumenten.
Positieve visitatie opleiding
De visitatiecommissie opleiding psychiatrie was bij de laatste twee visitaties
uiterst positief over het veilige, enthousiasmerende en transparante opleidingsklimaat en de actieve betrokkenheid van
alle psychiaters en andere stafleden bij
de opleiding. Alle elementen van het landelijke opleidingsplan zijn geïmplementeerd. Er werden geen kritische kanttekeningen geplaatst.
behandelplan en verpleegplan hebben.
Wij zorgen ervoor dat alle poliklinische
patiënten binnen vier weken na intake
een behandelplan hebben. Na opname
en na ontslag van een patiënt ontvangt
diens huisarts binnen één week bericht.
Bij poliklinische patiënten krijgt de huisarts binnen twee weken na de start en na
het einde van de behandeling bericht. We
monitoren hoe dit proces loopt en stellen
het zo nodig bij.
Betrokken cliëntenraad
Het UCP heeft een actieve en betrokken
cliëntenraad, die maandelijks de wensen,
signalen en opmerkingen van patiënten
van het UCP onder de aandacht brengt van
het bestuur. Op die manier geeft de raad
het patiëntenperspectief op constructieve
wijze verdere invulling. Om goed voeling
te houden met hun achterban bezoeken de
leden van de Cliëntenraad regelmatig de
afdelingen en interviewen zij poliklinische
patiënten in de wachtkamer. De inbreng
van de Cliëntenraad leidt tot verbeteringen
in de zorg.
Eigen kwaliteitseisen
van het UCP
Naast het bovenstaande stelt het UCP
eigen kwaliteitseisen. Wij zorgen dat alle
klinische patiënten (ook van de deeltijdbehandelingen) binnen twee weken een
OVER HET UCP | KWALITEIT BEGINT IN EIGEN HUIS
21
Het UCP in feiten en cijfers
Medewerkers
Onderzoek
In het UCP werken in totaal ongeveer
375 medewerkers, onder wie:
- 28 psychiaters
- 32 arts-assistenten
- 120 verpleegkundigen
- 30 psychologen
- 6 maatschappelijk werkenden
- 6 psychomotore therapeuten
- 4 beeldend therapeuten
- 14 arbeidstherapeuten
Het UCP doet veel onderzoek waarin de
zoektocht naar de oorzaken van psychiatrische aandoeningen samengaat met het
streven naar verbetering van de behandeling. In totaal werken 9 toonaangevende
hoogleraren, 16 senior onderzoekers,
13 postdocs en ongeveer 100 promovendi
uit diverse disciplines aan de toekomst
van de psychiatrie. Het onderzoek wordt
gefinancierd door wetenschapsfondsen
vanuit NWO, ZonMw, de EU en een breed
scala aan andere partijen voor een bedrag
van gemiddeld 3,5 miljoen euro per jaar.
Patiëntenzorg
Het UCP behandelt jaarlijks ongeveer
5200 patiënten. Van hen worden er
jaarlijks 375 opgenomen. Het UCP heeft
63 bedden beschikbaar, daarvan zijn
54 bedden voor volwassenen en
9 bedden voor ouderen. Ongeveer
70 procent van de patiënten ontvangt
kortdurende diagnostiek en behandeling; de andere 30 procent krijgt langer
durende behandeling (vervolg-DBC na
1 jaar).
22
OVER HET UCP | HET UCP IN FEITEN EN CIJFERS
Opleiding
Het UCP biedt de specialistenopleiding
tot psychiater (4,5 jaar) met de aandachtsgebieden volwassenenpsychiatrie
en ouderenpsychiatrie. In samenwerking
met het Universitair Centrum Kinder- en
Jeugdpsychiatrie biedt het UCP de opleiding tot kinder- en jeugdpsychiater.
Er zijn verder opleidingsplaatsen voor
klinisch psychologen en GZ-psychologen
en stages voor huisartsen in opleiding
en voor co-assistenten (master geneeskunde). Ook wordt geïnvesteerd in de
opleiding van jonge onderzoekers vanuit
diverse disciplines.
Een greep uit onze
behandelresultaten
Psychosen
70 procent van de mensen die voor het
eerst verwezen worden naar het UCP met
een psychose vertoont na een jaar een
verbetering in het dagelijks functioneren.
De overige 30 procent blijft nagenoeg stabiel. De psychotische symptomen nemen
eveneens af bij 70 procent van de mensen
die voor het eerst verwezen worden naar
het UCP.
Ook bij een deel (26 procent) van de
patiënten die langer in zorg zijn bij het
UCP verbetert het dagelijks functioneren.
Depressie
Bij bijna de helft van de patiënten die
een deeltijdbehandeling van vier dagen
per week kregen, was de depressie aan
het eind van de behandeling in volledige
remissie. Ook bij veel anderen is er een
aanzienlijke verbetering van de klachten.
Veel van deze patienten hadden reeds
langbestaande klachten.
Winterdepressie
50 tot 80 procent van de patiënten met
winterdepressie zijn na een week lichttherapie de klachten volledig kwijt.
ECT-behandeling
In de periode 2012-2014 kregen 43 mensen
een serie Elektroconvulsieve Therapie
(ECT). 74 procent van hen laat meer dan
50 procent verbetering op de IDS-SR zien.
Bij 66 procent verdwijnen de klachten in
elk geval tijdelijk.
Chronotherapie
In 2013 is gestart met de chronotherapie. Dit is een intensief programma van
14 dagen waarin een combinatie van
slaaponthouding, lichttherapie en medicatie wordt gegeven. De eerste resultaten van deze behandeling zijn nog niet
geanalyseerd. Wel is opvallend dat enkele
patiënten spectaculaire verbetering lieten
zien, dusdanig dat een volgende behandelstap, bijvoorbeeld ECT, bij hen niet
hoefde te worden ingezet.
Angst en Dwang
Bij 83 procent van de patiënten die een
deeltijdbehandeling kregen werd een verbetering van de SCL-90 gevonden. Dat is
bij deze categorie patiënten met meestal
zware therapieresistente problematiek
een zeer goed resultaat. De tevredenheid
van de patiënten over de geboden behandeling is gemiddeld een 8.0.
OVER HET UCP | HET UCP IN FEITEN EN CIJFERS
23
De zorgprogramma’s
van het UCP
24
TITEL
contact
Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg
en advies over patiënten met stemmingsstoornissen.
Neem daarvoor contact op met het secretariaat van het zorgprogramma:
Telefoon (050) 361 09 30
E-mail [email protected]
Zorgprogramma
Stemmingsstoornissen
Het zorgprogramma Stemmingsstoornissen
biedt
diagnostiek,
consultatie en behandeling aan aan
patiënten met een matige tot ernstige en vaak complexe, chronische
en/of terugkerende depressie. Er zijn
verschillende soorten depressie die
we in het UCP verschillend behandelen.
Stemmingsstoornissen komen veel voor.
Het gaat ook in onze regio om een grote
groep patiënten, van wie helaas velen niet
of onvoldoende reageren op een of meer
stappen in de behandeling. Het UCP is
gespecialiseerd in de behandeling van
patiënten met ernstige, complexe stemmingsstoornissen die onvoldoende reaDE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN
geren op eerdere reguliere behandelingen.
De intensieve zorg en bijzondere behandelingen die wij daarbij tot onze beschikking hebben, kunnen voor deze patiënten
vaak alsnog verbetering brengen.
Het UCP heeft speciale (topreferente)
behandelingen voor patiënten met een
winterdepressie, patiënten met een bipolaire stoornis en patiënten bij wie depressie
samengaat met angst. Uniek voor de regio
zijn ook de gespecialiseerde afdelingen
voor (dag-)klinische behandeling van
depressie en de één- en vierdaagse intensieve psychotherapeutische deeltijdbehandelingen. Patiënten uit onze basisregio
(postcodes 94-99) zijn ook welkom voor
specialistische (tweedelijns-) zorg.
(Dag-)klinische behandeling
van ernstige depressies
Bij patiënten bij wie de poliklinische
behandeling vastloopt, de therapie niet
aanslaat of die ernstig bedreigd worden
in hun autonomie is een (dag-)klinische
opname noodzakelijk. In het UCP bieden
we deze patiënten opname of deeltijdbehandeling in een specifiek op de depressie
gericht behandelklimaat. Wij integreren
een cognitief gedragstherapeutisch
behandelmodel met het medische behandelmodel. De behandeling bestaat uit biologische behandelinterventies, psychotherapie, vaktherapieën en psychosociale
interventies. Diagnostiek en aanvullend
25
onderzoek bepalen welke interventies
aan de orde zijn. Omdat alle medewerkers getraind zijn in het uitvoeren van dit
cognitief gedragstherapeutische model
wordt de behandeling op één manier
DR. ERIC RUHÉ, PSYCHIATER EN HOOFD
BEHANDELZAKEN STEMMINGSEN ANGSTSTOORNISSEN
“We bieden in het UCP een
gespecialiseerde en meestal intensieve
behandeling voor patiënten met ernstige
stemmings- en angststoornissen.
Omdat we veel van deze patiënten
behandelen, kunnen we groepen
vormen van mensen met vergelijkbare
problemen zodat we de behandeling
daar beter op kunnen toesnijden.”
26
uitgevoerd. Dit zorgt voor een krachtige
behandeling die vermijdende gedragsstijlen kan doorbreken.
Psychotherapeutische deeltijdbehandelingen
In de vierdaagse gespecialiseerde deeltijdbehandeling voor depressie wordt binnen
een gestructureerd programma dat vier
maanden duurt op verschillende manieren
gewerkt aan het bestrijden van depressieve klachten en het versterken van
individuele kwetsbaarheden. De behandeling is primair gedragstherapeutisch
(Rationeel Emotieve Therapie) maar heeft
ook elementen van de Interpersoonlijke
Psychotherapie waarin het omgaan met
anderen centraal staat; inzicht hierin kan
helpen om te veranderen en de depressie
te bestrijden. Ook is er veel aandacht voor
opnieuw actief worden door middel van
psychomotore therapie, beeldende therapie en arbeidstherapie. De eendaagse
dagbehandeling is speciaal bestemd voor
patiënten met chronische (langdurige)
depressies en is gebaseerd op de in de VS
en in Nederland onderzochte Cognitive
Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP). Deze behandeling is
specifiek gericht op de denk- en ervaringswereld van patiënten met lang bestaande
depressie. De resultaten van deze behandeling zijn bij veel patiënten positief.
Veelal worden deze psychotherapeutische
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN
behandelingen gecombineerd met farmacotherapie.
Onderzoek
Onderzoek naar stemmingsstoornissen is
gericht op het ontrafelen van de verschillende subtypen depressies. Elke arts herkent dat er verschillende soorten depressies zijn die verschillend kunnen reageren
op behandelingen. We weten echter nog
niet goed genoeg bij wie welke behandeling zal aanslaan. Het onderzoek van het
UCP richt zich vooral op de vraag waarom
sommige mensen wel en andere niet
opknappen door behandeling. Patiënten
die (nog) niet reageerden op behandelingen worden vergeleken met patiënten
die wel opknappen. Speelt het dopaminesysteem hierbij een rol? Is er sprake
van een relatie met een ontregeling van
het immuunsysteem? Zijn er genetische
kwetsbaarheden of traumatische ervaringen in de jeugd? En wat maakt dat bij
sommige patiënten de depressie steeds
weer terugkomt? Verschillende hypotheses worden onderzocht. Ook wordt er
gekeken naar onderliggende factoren die
de overlap tussen angst en depressie en
tussen uni- en bipolaire depressie beter
inzichtelijk maakt. We doen onderzoek in
grote patiëntcohorten maar ook klinische
trials om te kijken of nieuwe behandelingen de belofte van verbetering kunnen
waarmaken.
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN
Lichttherapie bij
winterdepressie
Een winterdepressie is een bijzondere
stemmingsstoornis met een sterk seizoensgebonden patroon. Patiënten
met een winterdepressie kunnen bij
het UCP terecht voor lichttherapie:
behandeling met daglicht van hoge
intensiteit. Patiënten die al eerder
behandeld zijn, kunnen daarna de
behandeling zelfs thuis ondergaan
met behulp van een daglichtlamp.
Ook bijzonder: alle patiënten worden
in het risicoseizoen nauwgezet
gevolgd via internet.
Lichttherapie is een ‘Groningse uitvinding’ en het UCP heeft in de loop der
jaren veel expertise opgebouwd rond
winterdepressie en lichttherapie. Psycholoog Ybe Meesters promoveerde erop en
bouwde het uit tot de effectieve en gerenommeerde behandeling die het tegenwoordig is.
Patiënten met een winterdepressie vertonen een groot verschil in stemming
tussen zomer en winter. ’s Winters zijn
zij somber, inactief en lusteloos, gaan
meer slapen en vertonen vaak aanzienlijke gewichtsvermeerdering. Patiënten
met een ‘gewone’ depressie kunnen vaak
27
juist niet slapen en zij vertonen ook geen
duidelijk en terugkerend stemmingsverschil tussen zomer en winter. Nieuwe
patiënten komen altijd naar het UCP voor
een persoonlijk gesprek waarin de diagnose wordt gesteld.
De lichttherapie is relatief eenvoudig. De
patiënt komt een week lang elke werkdag
’s ochtends naar het UCP. Sommige
patiënten krijgen de hele winter door
lichttherapie.
DR. YBE MEESTERS, PSYCHOTHERAPEUT EN
HOOFD POLIKLINIEK WINTERDEPRESSIE
“Als je er op tijd bij bent, heeft een
patiënt vaak aan één week lichttherapie
genoeg om terugval te voorkomen.”
28
Vroege signalering
Het UCP begeleidt al zijn patiënten met
een winterdepressie (ongeveer driehonderd) online in de risicomaanden oktober
tot april. Zij geven wekelijks via internet
hun stemmingsklachten door zodat daar
snel op gereageerd kan worden.
Patiënten die al eens op het UCP behandeld zijn, kunnen een volgende herfst of
winter desgewenst een lamp in bruikleen krijgen. Zij worden online begeleid
en kunnen zodoende thuis lichttherapie
ondergaan. Deze aanpak is net zo effectief en grijpt aanzienlijk minder in in hun
dagelijks leven.
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN
TITEL
29
30
Elektroconvulsieve
therapie
Elektroconvulsieve therapie (ECT) is een
behandeling die wordt ingezet bij patiënten bij wie psychofarmaca en psychotherapie onvoldoende hebben geholpen.
De patiënt krijgt, onder narcose, elektrische stroom toegediend die een epileptische aanval opwekt. De ECT moet gemiddeld twaalf tot achttien keer plaatsvinden
om effect te sorteren. Het UCP behandelt
jaarlijks zo’n dertig ernstig depressieve
patiënten met behulp van ECT. Ook doen
we wetenschappelijk onderzoek naar de
werking ervan.
Bipolaire stoornis
Een bipolaire stoornis (ook wel
manisch-depressiviteit
genoemd)
openbaart zich vaak op jonge leeftijd.
Het is een aandoening met grote
gevolgen voor het dagelijks leven.
Aandacht voor jonge mensen
We behandelen in het UCP veel jong-volwassenen bij wie de bipolaire stoornis zich
voor het eerst manifesteert. Hoe eerder
en adequater zij behandeld worden, des te
sneller zij een balans in hun leven kunnen
terugvinden die hen bijvoorbeeld in
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN
staat stelt om een opleiding te voltooien.
Tijdige en goede behandeling kan de negatieve gevolgen van de bipolaire stoornis
en de doorwerking daarvan in het verdere
leven beperken. Daarom krijgen jonge
patiënten in het UCP speciale aandacht
en hebben we voor hen een aparte jongvolwassenengroep.
Life chart
Een bijzonder instrument om meer zicht
te krijgen op het stemmingsbeloop bij
de bipolaire stoornis is de zogeheten life
chart. De life chart is een soort stemmingsdagboek waarin de patiënt dagelijks
online of in een boekje bijhoudt hoe zijn
stemming is, hoeveel en welke medicijnen hij neemt, of er belangrijke gebeurtenissen plaatsvonden enzovoort. Dit
geeft meer inzicht in het beloop van de
stemming, de effecten van behandeling
en eventuele risicofactoren en kan aanleiding vormen om de behandeling bij te
stellen. Tegelijkertijd geeft het de patiënt
meer inzicht in bepaalde patronen en verbanden, hetgeen helpt om beter met de
aandoening om te gaan.
Complexe problematiek
Het UCP beschikt over de expertise om
ook patiënten met een bipolaire stoornis
die niet opknappen van een reguliere
behandeling en patiënten met bijkomende aandoeningen als angst of ver-
31
slaving te behandelen. We geven daarnaast speciale aandacht aan vrouwelijke
patiënten in de periode rond zwangerschap, bevalling en kraamtijd als zij extra
risico lopen op psychiatrische ontregeling.
We werken daarbij samen met andere
medisch specialisten in het UMCG.
Topspecialistische
behandelmogelijkheden
De zorg voor patiënten met een bipolaire stoornis loopt van diverse vormen
van medicatie en psychotherapie tot bijzondere behandelmethoden zoals ECT
en chronotherapie. Het UCP heeft ook
de nodige expertise in huis om minder
gebruikelijke medicijnen in te kunnen
zetten als het reguliere aanbod niet werkt.
Daarnaast is er een uitgebreid voorlichtingsprogramma voor patiënten en hun
naasten. Het UCP adviseert collega’s in de
regio over behandeling en kan ook uitgebreide diagnostiek verrichten.
ontregelingen van de circadiane klok
(chronobiologie) bij de bipolaire stoornis.
Doel is een beter begrip van wat er mis
gaat, en uiteindelijk de ontwikkeling van
nieuwe behandelingen voor patiënten.
DRS. ONNO HABEKOTTÉ, PSYCHIATER
EN BEHANDELCOÖRDINATOR VAN DE
POLIKLINIEK BIPOLAIRE STOORNISSEN
Wetenschappelijk onderzoek
Het UCP doet onderzoek naar allerlei
aspecten van de bipolaire stoornis, deels
binnen (inter)nationale onderzoeksconsortia. Op dit moment doen we bijvoorbeeld onderzoek naar de betekenis van
een ontregeling van het immuunsysteem
voor de bipolaire stoornis, zowel perifeer
als in het brein door middel van neuroimaging (PET scans). Ook kijken we naar
32
“Een bipolaire stoornis is chronisch en
beïnvloedt alle levensgebieden. Het kan
een zeer invaliderende aandoening zijn.
Samen met de patiënt proberen we
het beloop gunstig te beïnvloeden. Wij
hebben hier alle ingrediënten van zorg
volgens de richtlijn in huis – en meer.”
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | STEMMINGSSTOORNISSEN
contact
Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg
en advies over patiënten met angststoornissen en/of dwanggedachten. Neem
daarvoor contact op met het secretariaat
van het zorgprogramma:
Telefoon (050) 361 20 46
E-mail [email protected]
Zorgprogramma
Angst en dwang
Het zorgprogramma Angst en Dwang
biedt zorg aan patiënten met ernstige
angststoornissen en/of dwangstoornissen die hen sterk belemmeren in
hun dagelijks functioneren.
De verschijningsvorm van angst en/of
dwang verschilt per persoon. Bij angststoornissen kan het bijvoorbeeld gaan om
een paniekstoornis eventueel met pleinof straatvrees, een sociale fobie of excessieve bezorgdheid en piekeren. Bij een
dwangstoornis kunnen dwanggedachten
en dwanghandelingen allerlei vormen
aannemen die resulteren in tijdrovende
rituelen.
Het UCP heeft voor deze patiëntengroep
een specialistische polikliniek en dagbehandeling. De patiënt kan ook tijdelijk
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | ANGST EN DWANG
worden opgenomen als het nodig is om de
behandeling mogelijk te maken, in bijvoorbeeld het geval van ernstige straatvrees.
Daarnaast bieden we een specifieke behandeling voor patiënten bij wie een angststoornis samengaat met een depressie. De
gebruikelijke behandelingen slaan namelijk
minder goed aan bij deze patienten, ook
omdat de behandeling dan te vaak op òf
angst òf depressie wordt gericht.
Topspecialistische behandelmogelijkheden
Het UCP gaat bij de behandeling van
angst en dwang uit van een sterk cognitief
gedragstherapeutisch geöriënteerde aanpak. Omdat de stoornis zich bij
iedereen op een specifieke, eigen manier
uit, wordt de behandeling speciaal op het
individu afgestemd en richt deze zich op
zowel de klachten, op de onderliggende
kwetsbaarheid, als op de vaak grote
gevolgschade. We begeleiden de patiënt
intensief bij een programma waarin hij
oefent om situaties die angsten en/of
dwangverschijnselen oproepen beter aan
te kunnen en niet langer te vermijden. Alle
teamleden in het UCP, ook de verpleegkundigen, zijn hier speciaal voor opgeleid.
Wetenschappelijk onderzoek
In het wetenschappelijk onderzoek kijken
we naar individuele klachtenpatronen
bij patiënten met angst- en stemmings-
33
stoornissen. Via een in het UCP ontwikkelde smartphone-applicatie worden
de klachten door de patiënt meerdere
malen per dag vastgelegd. Behandelaar
en patiënt kijken samen naar de relatie
tussen klachten, gedrag en omgevingsfactoren, waarbij het doel is door inzicht
meer grip hierop te krijgen.
DRS. DATE VAN DER VEEN, KLINISCH
PSYCHOLOOG EN BEHANDELCOÖRDINATOR
ANGST EN DWANG
“We bieden met onze intensieve en
specialistische aanbod patiënten een kans
om de grote gevolgen van hun angst- of
dwangstoornis voor hun leven en dat
van hun naasten te verminderen.”
34
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | ANGST EN DWANG
TITEL
35
contact
Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg
en advies over patiënten met psychosen.
Neem daarvoor contact op met het secretariaat van het zorgprogramma:
Telefoon (050) 361 21 32 of 361 09 12
E-mail [email protected]
Zorgprogramma
Psychosen
Patiënten met een psychose kunnen
een verstoorde kijk op de realiteit
hebben, lijden aan hallucinaties en/of
wanen en zijn vaak gedesorganiseerd
in denken en spreken. Een psychose
komt vaak voor als onderdeel van
schizofrenie. Deze ernstige (combinatie van) klachten heeft een grote
impact op zowel de patiënt als diens
omgeving.
Het UCP biedt poliklinische en zo nodig
klinische behandeling voor psychotische
patiënten. Voor patiënten die stemmen
horen, hebben we de speciale Stemmenpoli (zie pag 38). Ook vervult de afdeling
een functie als expertisecentrum voor
aanvullende diagnostiek en behandeling
bij onvoldoende behandelresultaat.
36
Eerste-psychoseonderzoek
De eerste psychose ontstaat vaak tijdens
de adolescentie en de meeste patiënten
krijgen er vanaf dat moment vaker mee
te maken. Tijdige en adequate diagnostiek en behandeling kunnen een groot
verschil maken voor het beloop door langere ‘psychosevrije’ perioden en minder
ernstige psychotische ontregeling. Lentis
en het UCP hebben afgesproken dat alle
patiënten met een eerste psychose uit
de provincie Groningen naar het UCP
worden verwezen. Wij doen bij deze
patiënten het zogeheten ‘eerste-psychoseonderzoek’, een uitgebreid en gestandaardiseerd diagnostisch onderzoek. Dit
gebeurt deels poliklinisch en deels thuis,
en beslaat vier weken. Het bestaat uit
interviews, vragenlijsten, neuropsychologische tests, lichamelijk onderzoek en
bloedonderzoek. De informatie die dit
oplevert, vormt de basis voor het behandelplan. Het UCP neemt de eerste vijf jaar
van de behandeling voor zijn rekening bij
patiënten die in en om de stad Groningen
wonen. In die periode doen we wat we
kunnen om de prognose gunstig te beïnvloeden. Hierbij staan werk, school en
herstel van sociale relaties centraal, naast
het verminderen van symptomen. Als er
na vijf jaar nog zorg nodig is verwijzen we
de patiënt door naar Lentis, waar behandelteams zijn voor langdurige intensieve
ondersteuning.
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | PSYCHOSEN
Goed afgestemd zorgaanbod
Er is in de regio een groot en divers aanbod
van behandelingen die erop gericht
zijn om herhaling te voorkomen of de
ernst van een volgende psychose zoveel
mogelijk te beperken. De instellingen in
de provincie Groningen stemmen hun
zorgaanbod op elkaar af binnen de Provinciale Programmagroep Psychotische
stoornissen.
De behandeling in het UCP bevat verschillende elementen waaronder psycho-educatie, medicatie, vormen van psychotherapie, trajectbegeleiding en jobcoaching.
Patiënten worden niet alleen in het UCP
gesproken, maar krijgen ook thuis en
op de werkvloer begeleiding. Natuurlijk
worden gezins- of familieleden en andere
naasten bij de behandeling betrokken.
DR. WIM VELING, PSYCHIATER EN HOOFD
BEHANDELZAKEN PSYCHOSEN
“Goede diagnostiek en tijdige
behandeling op maat maken een
wereld van verschil voor het herstel
van patiënten met psychosen.”
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | PSYCHOSEN
Vroeg herkennen
Juist vanwege het grote belang van tijdige
en adequate diagnose en behandeling,
proberen we ook te komen tot snellere
herkenning van patiënten bij wie een
eerste psychose dreigt. Zij hebben in
de aanloop naar de psychose vaak al wel
klachten, maar die worden in veel gevallen
niet tijdig herkend, met het gevolg dat de
patiënt pas in een laat stadium de juiste
behandeling krijgt. Ook op dat front is
dus winst te behalen. Wij ontwikkelen
manieren om patiënten die psychiatrische
hulp zoeken te screenen op subklinische
37
psychotische symptomen en aanvullende
behandeling te geven die een psychose
helpt voorkomen.
Ingewikkelde diagnostiek
Onze afdeling heeft veel ervaring met
ingewikkelde diagnostiek van psychotische stoornissen en wij kunnen complexe
behandelingen uitvoeren. Wij geven
advies over medicatie of psychotherapie
als een standaard behandeling onvoldoende resultaat geeft of als er vragen zijn
over de aard en oorzaak van de psychotische klachten. Als het nodig is, kunnen wij
de patiënt hiervoor opnemen.
Wetenschappelijk onderzoek
De gegevens van het eerste-psychoseonderzoek worden – uiteraard geanonimiseerd – samengebracht in een unieke
database die inmiddels al data bevat van
meer dan zevenhonderd patiënten. Dit
geeft de mogelijkheid om onderzoek te
doen naar allerlei aspecten van deze aandoening. Er wordt gezocht naar (combinaties van) risicofactoren voor een psychose
en verschillende symptoomprofielen.
Mogelijk kan op grond daarvan een subtypering van de aandoening tot stand
komen met meer zicht op welke behandeling voor welke patiënt geschikt is.
Bij alle patiënten wordt al langere tijd
jaarlijks de gezondheidstoestand in kaart
gebracht, zowel psychiatrisch als licha-
38
melijk. Dat gebeurt in de hele regio op
dezelfde manier. De gegevens van al
deze metingen worden verzameld en
bestudeerd om meer begrijpen van het
beloop van psychotische stoornissen en
manieren om dit te beïnvloeden.
Daarnaast doen we steeds onderzoek
naar nieuwe vormen van behandeling. Op
dit moment wordt het effect onderzocht
van transcraniële magnetische stimulatie
(TMS) bij apathie, ontstekingsremmende
medicijnen bij psychotische symptomen
en therapie met behulp van virtual reality
tegen achterdocht en sociale angst.
Stemmenpoli
Op de Stemmenpoli behandelen we
mensen met auditieve hallucinaties,
ongeacht de diagnose. Dus mensen met
een psychotische stoornis komen in
aanmerking, maar ook als de stemmen
samenhangen met bijvoorbeeld een
angststoornis, depressieve stoornis of
persoonlijkheidsproblematiek kan men
bij de stemmenpoli terecht. Ook second
opinions zijn mogelijk.
We behandelen onder meer met HIT
(Hallucinatiegerichte Integratieve Therapie), een integratieve vorm van therapie, bestaande uit een coping-training,
cognitieve gedragstherapie, psycho-eduDE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | PSYCHOSEN
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | PSYCHOSEN
39
40
TITEL
catie, systeeminterventies, rehabilitatie
en medicatie. De behandeling wordt
poliklinisch gegeven en is erop gericht de
hinder die stemmenhoorders in het dagelijks leven ervaren te verminderen. Dit kan
hun kwaliteit van leven verbeteren, ook
als de oorzaak niet weggenomen wordt.
Virtual reality
Virtual reality is al jaren bekend als hulpmiddel bij angststoornissen. Op dit
moment lopen meerdere projecten
waarbij gaming wordt ingezet bij onderzoek naar en behandeling van psychosen.
De bijna-echte wereld van een computerspel biedt de mogelijkheid om patiënten
met een psychose op een veilige manier
te laten deelnemen aan virtuele sociale
situaties die problematisch voor ze zijn.
Dit kan inzicht opleveren in wat er precies gebeurt in zo’n ‘moeilijke’ sociale
situatie. Een volgende stap zou kunnen
zijn om patiënten met zulke situaties te
leren omgaan. Ze kunnen immers veilig
oefenen in de virtuele wereld, die bovendien interactief is en op hun individuele
problematiek kan worden toegesneden.
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | PSYCHOSEN
41
contact
Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg
en advies over oudere patiënten met psychiatrische problemen. Neem daarvoor
contact op met het secretariaat van het
zorgprogramma:
Telefoon (050) 361 08 92
E-mail [email protected]
Zorgprogramma
Ouderenpsychiatrie
Het zorgprogramma Ouderenpsychatrie biedt zorg aan oudere patiënten met ernstige psychische symptomen. Hun problematiek wordt vaak
onvoldoende onderkend. Daarbij
speelt mee dat vaak onduidelijk is wat
er precies aan de hand is. Is er sprake
van dementie, van andere psychische
problemen of van een combinatie?
Wat is de invloed van de lichamelijke
problemen die bij oudere patiënten
vaak ook een rol spelen?
Adequate diagnostiek is juist bij de ingewikkelde combinatie van problemen van
deze patiëntengroep heel belangrijk. De
hulp van het UCP wordt vaak ingeroepen
als andere zorgverleners niet goed tot een
diagnose kunnen komen. Daarbij roepen
42
wij op onze beurt regelmatig de hulp van
andere specialisten in, met name neurologen en geriaters. Neuro-psychologisch
onderzoek kan helpen een diagnose te
stellen.
Daarnaast beschikken we over bijzonder
diagnostische mogelijkheden zoals een
hersenscan (MRI of CT-scan) waarmee
we het brein in beeld kunnen brengen.
Oudere patiënten hebben vaak vasculaire
schade of wittestofafwijkingen in hun
brein. Dat wil overigens nog niet zeggen
dat daar het enige probleem zit: een ouder
brein is nu eenmaal in mindere conditie.
Bijzondere behandelvormen
We bieden verschillende typen zorg
zodat we goed kunnen aansluiten bij de
hulpvraag, problematiek en draagkracht
van de oudere zelf.
Allereerst adviseren we we reguliere ggzinstellingen en andere zorgprogramma’s
binnen het UCP bij de behandeling van
hun oudere cliënten. Ook adviseren we
het UMCG Universitair Centrum Ouderengeneeskunde bij de behandeling van
kwetsbare ouderen met gecombineerde
lichamelijke en psychiatrische problematiek. Als dat nodig is, nemen we de zorg
van deze patiënten volledig over. Dat kan
poliklinisch, met waar nodig thuisbezoek,
in deeltijd of op de gesloten opname-unit
ouderenpsychiatrie.
Poliklinisch bieden we zowel individuele
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | OUDERENPSYCHIATRIE
PROF. DR. RICHARD OUDE VOSHAAR,
PSYCHIATER EN HOOFD BEHANDELZAKEN
OUDERENPSYCHIATRIE
“De psychische problematiek van
ouderen wordt vaak onderschat. Het
is ook meestal niet zo duidelijk wat
er precies aan de hand is bij ouderen
met ernstige psychische symptomen.
Is er ook sprake van dementie?”
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | OUDERENPSYCHIATRIE
behandeling als groepsmodules. Individuele behandelingen bestaan uit medicatiebegeleiding, psychotherapie of steunende gesprekken. De groepsmodules
kunnen een ondersteunend of structurerend karakter hebben (bijvoorbeeld
de zogeheten inlooppoli) of gericht zijn
op specifieke klachten (bijvoorbeeld een
psychotherapiegroep gericht op angst of
persoonlijkheidsproblemen).
We bieden verder twee verschillende
deeltijdbehandelingen aan. De eerste
is een dagbehandeling die de patiënten
inzicht geeft in copingstijlen en hen handvatten geeft om anders om te gaan met
hun psychiatrische problemen, met moeilijke levenssituaties of met valkuilen die in
hun karakter liggen.
Daarnaast is er een klachtgerichte behandeling voor patiënten die vanwege
de ernst van hun problemen of door
beperkte draagkracht niet goed aan hun
dagelijkse activiteiten toekomen. Het
doel is een opname te voorkomen dan
wel te verkorten.
Voor de meest ernstige zieke mensen
bieden we 7x 24 uurs zorg op de gesloten
opnameafdeling van ons zorgprogramma.
Ouderenpsychiatrie is een gebied waar de
behandelingen per definitie multidisciplinair zijn. Daarom werken wij in de behandeling van onze patiënten nauw samen
met het eerder genoemde UCO.
43
Wetenschappelijk onderzoek
Het UCP doet onder meer onderzoek naar
ouderen met een ‘angstige depressie’.
Dit is een onderdeel van een grotere
studie naar depressie bij ouderen. Voor
dit onderzoek wordt een breed scala aan
gegevens verzameld die mogelijk samenhangen met (het beloop van) depressie
bij ouderen, zoals neurobiologische determinanten, klinische en sociale kenmerken,
levensgebeurtenissen, somatische ziekten,
cognitief functioneren, functionele beperkingen, zorggebruik en sterfte. Hiermee
wordt een database opgezet waar veel
relevante vragen omtrent het beloop,
de risicofactoren van het beloop, de
interactie tussen depressie en somatische aandoeningen en het zorggebruik
kunnen worden onderzocht. Het belangrijkste doel van de studie is de zorg aan
de zeer kwetsbare groep van depressieve
ouderen te verbeteren.
44
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | OUDERENPSYCHIATRIE
TITEL
45
contact
Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg
en advies over patiënten met ontwikkelingsstoornissen. Neem daarvoor contact
op met het secretariaat van het zorgprogramma:
Telefoon (050) 361 20 08
E-mail [email protected]
Zorgprogramma
Ontwikkelingsstoornissen
Het zorgprogramma Ontwikkelingsstoornissen biedt zorg aan volwassen
patiënten met een ontwikkelingsstoornis. Ontwikkelingsstoornissen
zijn onder meer ADHD, stoornissen
in het autistisme spectrum (autisme,
syndroom van Asperger, PDD-NOS)
en het syndroom van Gilles de la Tourette (ticstoornis).
DRS. ERNST HORWITZ, PSYCHIATER
EN HOOFD BEHANDELZAKEN
ALGEMENE PSYCHIATRIE
“Het zorgprogramma van het
UCP voor volwassenen met een
ontwikkelingsstoornis is uniek in
deze regio door de integrale aanpak
Het UCP biedt als enige instelling in NoordNederland een volledig zorgprogramma
aan voor volwassen patiënten met ontwikkelingsstoornissen. Het UCP doet zonodig
ook neuropsychologisch onderzoek als
onderdeel van de diagnostiek.
46
van psychiatrische en somatische
aspecten van de aandoeningen.”
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN
Het zorgprogramma biedt behandelmodules als psycho-educatie, coaching en
deeltijdbehandeling. Behandeling van
ontwikkelingsstoornissen die gecompliceerd worden door het gelijktijdig
voorkomen van andere psychiatrische of
somatische problemen is goed mogelijk
door de korte lijnen met andere specialisten in het UCP en UMCG.
fieker te richten op individuele combinaties van symptomen waar patiënten
last van hebben.
ADHD Dagdiagnostiek
Voor patiënten met ADHD is er de zogeheten ADHD Dagdiagnostiek, die inhoudt
dat alle onderzoeken die nodig zijn om
tot een diagnose te komen in één dag
worden afgerond. Daarvoor moeten de
ouders van de patiënt wel meekomen; zij
zijn immers degenen die kunnen vertellen
over diens ontwikkeling in de kindertijd.
Wetenschappelijk onderzoek
In het UCP werken we aan een vragenlijst die als doel heeft om autistische
kenmerken bij volwassenen beter te herkennen en in kaart te brengen. Er is veel
overlap met andere aandoeningen en
een goede herkenning van autisme spectrum klachten maakt het mogelijk om
patiënten gerichte adviezen te geven om
daar mee om te gaan. Daarmee kan veel
leed en onbegrip worden voorkomen.
Ook doen we onderzoek naar de overlap
tussen ADHD en stemmingsstoornissen,
met als doel de behandeling nog speciDE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN
47
contact
Wij zijn dagelijks bereikbaar voor overleg
en advies over patiënten met somatoforme stoornissen. Neem daarvoor contact op met het secretariaat van het zorgprogramma:
Telefoon (050) 361 20 08
E-mail [email protected]
Zorgprogramma
Somatoforme
Stoornissen
Het zorgprogramma Somatoforme
Stoornissen biedt diagnostiek en
behandeling voor patiënten met
somatisch onvoldoende verklaarde
klachten. Het gaat om patiënten met
problemen waarvan de verwijzer vermoedt dat een psychiatrische benadering kan bijdragen aan een oplossing.
DRS. JANNA GOL, PSYCHIATER, EN
DRS. RIES BUCKERS, KLINISCH PSYCHOLOOG
“We werken hier met een individuele
aanpak. We gaan op zoek naar
het verhaal bij de klachten. Daarin
ligt vaak het aangrijpingspunt dat
Patiënten met somatisch onvoldoende
verklaarde lichamelijke klachten zijn vaak
al heel lang zoekende naar een oorzaak
en een effectieve behandeling van hun
pijn, vermoeidheid of andere lichamelijke
verschijnselen. Bekende termen in dit
verband zijn bijvoorbeeld het chronisch
48
de patiënt nodig heeft om beter
met zijn klachten om te gaan.”
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | SOMATOFORME STOORNISSEN
vermoeidheidssysndroom, fibromyalgie
of ME en het prikkelbare-darmsyndroom.
Het zorgprogramma richt zich vooral op de
ernstiger somatoforme stoornissen (derdelijnszorg). Waar mogelijk baseren wij
onze keuzes op de beschikbare behandelrichtlijn. Wij combineren evidence-based
behandelingen met praktische behandelinzichten van experts in een aanpak op
maat voor een individuele patiënt.
Meerdere invalshoeken
Patiënten met somatoforme stoornissen
verschillen sterk van elkaar. Sommigen
hebben angst- en/of depressie-gerelateerde problemen, anderen zijn vastgelopen in hun zoekproces naar oorzaak en
behandeling, nog weer anderen blijken
een onvoldoende behandeld lichamelijk
probleem te hebben. Wij werken daarom
niet met één type behandeling, maar
snijden de behandeling toe op de individuele problematiek. We gaan eerst de
somatische voorgeschiedenis van deze
patiënten na en werken daarna samen
met de patiënt aan het verkrijgen van
zicht op de aard van diens problemen om
op grond daarvan tot een behandelplan
te komen. De behandeling combineert
lichamelijke, psychische en sociale invalshoeken. Onze aanpak is sterkt oplossingsgericht: het gaat er vooral om dat de
patiënt uit de impasse komt.
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | SOMATOFORME STOORNISSEN
E-healthproject verbetert behandeling én
vergroot zelfmanagement
Online volgsysteem
geeft grip op
klachten
Het UCP ontwikkelt met een aantal
partners een online persoonlijk systeem voor patiënten met somatisch
onvoldoende verklaarde lichamelijke
klachten. Deze e-healthtoepassing
geeft huisartsen, psychotherapeuten,
specialisten en niet te vergeten de
patiënt zélf meer grip op de klachten.
Het doel: deze patiënten eerder en
gerichter helpen, zodat een lange
zoektocht door het medische circuit
voorkomen wordt.
De patiënt vult online de nodige vragenlijsten in, waarbij het systeem op grond
van de antwoorden volgende relevante
vragen voorlegt. Ook houdt de patiënt
een aantal weken een online dagboekje
bij, waarin hij aangeeft hoe hij zich op dat
moment voelt, welke klachten hij heeft
enzovoorts. Uit al die gegevens ontstaat
een persoonlijk profiel, dat zichtbaar
maakt welke factoren voor déze patiënt
van belang zijn. Dat zijn de aangrijpingspunten voor behandeling, die ook voor
49
een groot deel online plaatsvindt. Geen
schot hagel, maar gericht schieten is het
devies. En dit systeem kan heel goed
mikken omdat het uitgaat van iemands
persoonlijke verhaal én voortdurend volgt
hoe het met de patiënt gaat. Uiteraard
verloopt alles via veilige verbindingen.
De behandelingen die via het systeem
beschikbaar zijn voor de patiënt, zijn
e-healthtoepassingen waarvan bekend
is dat ze werken. Het systeem is innovatief, de behandelingen die er deel van uitmaken niet.
Huisarts houdt regie
De patiënt wordt door zijn huisarts aangemeld voor het systeem. De huisarts
en of diens praktijkondersteuner heeft
en houdt de touwtjes in handen. Hij
bespreekt met de patiënt het profiel dat
naar voren komt en de stappen die op
grond daarvan genomen kunnen worden.
Hij houdt overzicht en heeft steeds inzicht
in de stand van zaken, ook als de patiënt
eventueel naar een specialist verwezen
wordt.
Het project is in 2013 van start gegaan en
loopt tot 2018. Het team zal in 2015 een
pilot uitvoeren samen met een aantal
enthousiaste huisartsenpraktijken in
Noord-Nederland. Het is de bedoeling
het project uiteindelijk landelijk in te
voeren.
50
PROF. DR. JUDITH ROSMALEN,
HOOFDONDERZOEKER SOMATISCH
ONVERKLAARDE LICHAMELIJKE KLACHTEN
“Dit systeem moet een ondersteuning
worden van hoe huisartsen toch
al werken. De huisarts of diens
praktijkondersteuner houdt de regie.”
DE ZORGPROGRAMMA’S VAN HET UCP | SOMATOFORME STOORNISSEN
ONLINE VOLGSYSTEEM GEEFT GRIP OP KLACHTEN
51
Colofon
Uitgave
Universitair Medisch Centrum Groningen,
Universitair Centrum Psychiatrie
Tekst
Verhalen van het Noorden, Louwke Meinardi
Fotografie
Antoinette Borchert Fotografie
Henk Veenstra Fotografie (achterzijde omslag en p. 10)
Ontwerp
Designdays, Nynke Visser
Drukwerk
Drukkerij Tienkamp
© 2014, UMCG Universitair Centrum Psychiatrie
52
Hanzeplein 1 Postbus 30 001, 9700 rb Groningen www.umcg.nl
Universitair Medisch Centrum Groningen