NOB – 9-02-2006- Reinhilde Jacobs Botsende stralen Samenvatting

NOB – 9-02-2006- Reinhilde Jacobs
Botsende stralen
Samenvatting basisprincipes
1. Introductie
-
röntgenstraling is schadelijk voor gezondheid;
dosis van 1 opname laag maar aantal opnames in tandheelkunde zeer hoog;
daardoor is het risico op kanker tengevolge van röntgenstraling reëel;
verantwoorde omgang met röntgenstraling is noodzakelijk;
beschermingsmaatregelen zijn nodig voor patiënt, tandarts, personeel en publiek.
2. Methodes van dosisreductie
Drie grote principes, moeten toegepast worden in aangegeven volgorde:
 justificatie - of rechtvaardigingsprincipe;
 optimalisatie- of ALARA-principe (as low as reasonably achievable);
 dosisbeperkingen bij blootstelling van het volledige lichaam aan ioniserende straling (96/29/Euratom): publiek 1 mSv/jaar, werknemers 100
mSv/5jaar met max 50 mSv/jaar
2.1. Bescherming van patiënten
2.1.1. Indicatiestelling
 maak enkel röntgenopnames als noodzakelijk voor diagnose en/of behandeling (rechtvaardigingsprincipe).
2.1.2. Toestel specificaties
 goedgekeurd type;
 voldoet aan veiligheidsnormen (EC label);









hoge buisspanning (65-70 kV)(zie tabel 1);
buisspanning met constante potentiaal (DC ipv AC);
rechthoekige collimatie of ronde bundel van max 60 mm  (Figuur 1);
aluminium filtratie (1.5 mm < 70 kV, 2.5 mm > 70 kV);
minimale afstand focus-object van 20 cm;
accurate en consistente timer;
adequaat veiligheidsignaal;
gevoelige film (E speed ipv D speed voor intra-orale opnames) of digitale sensor;
versterkingscherm uit zeldzame aardmetalen (=groengevoelig ipv calciumwolframaat) voor extra-orale opnames.
2.1.3. Opnametechniek
 kies de geschikte techniek op basis van balans tussen vereiste informatie, stralingsdosis en kostprijs;
 gebruik de juiste projectiegemetrie:
 voor intraorale radiografie: paralleltechniek en instelapparatuur
 voor panoramische opname: correcte positionering van patient (hoofd recht en symmetrisch, onderkaak in protrusie, frankforter vlak
horizontaal, snijtanden in frontale beeldlaag, nek recht, tong tegen palatum);
 ontwikkel röntgenfoto’s zo zorgvuldig mogelijk (mislukking: dosis x2!) of werk digitaal;
 gebruik gevoelige (=snelle) film of digitale sensor (CCD/fosforplaat) (figuur 2) en reduceer hierbij de belichtingstijd (tabel 1);
 maak geen röntgenopnames bij zwangere vrouwen, tenzij in uiterste noodzaak (bijzondere gevoeligheid van embryonale cellen voor straling).
 vermijd zoveel mogelijk het maken van röntgenopnames bij kinderen in groeifaze (gevoeligheid x2-x3).
2.1.4. Loodafscherming
1. doe de patiënt een schildklierbeschermer (zeer belangijk; schildklierkraag of schildklierplateau: dosisreductie 50%) om. Een loodschort
dient eerder voor geruststelling van de patiënt;
2. loodschort is wel aangewezen voor begeleider van patiënt, een (potentieel) zwangere patiënt of kind;
3. maak geen röntgenopnames bij zwangere vrouwen, tenzij in uiterste noodzaak. Gebruik dan loodschort;
4. indien röntgenopnames bij kinderen noodzakelijk zijn, gebruik dan loodschort;
5. bij panoramische opnames wordt vooral de schildklier bestraald. Afscherming van dit orgaan is echt niet mogelijk bij panoramische
opnames. Voor kinderen, (potentiëel) zwangere vrouwen en begeleiders is de loodschort een noodzaak.
2.1.5. Radiodiagnose
 aflezen van een röntgenfoto dient te gebeuren in een verduisterd lokaal en op een negatoscoop met een volledige afscherming rondom de
röntgenfoto.
Tabel 1. Omrekentabel voor reductie van patiëntendosis in de praktijk
Hulpmiddel
Digitaal systeem
Rechthoekige collimatie
DC potentiaal van de
röntgenapparatuur
Espeed film
70 kV
Medium cone (20 cm focus object
afstand)
Vermenigvulidgingsfactor dosis
x 0.5
x 0.5
x 0.8
x 0.5
x 0.5
x 0.7
2.2. Bescherming voor het personeel
2.2.1. Afstand
 intensiteit van de stralen daal evenredig met het kwadraat van de afstand;
 ga minstens op 3 meter van de patiënt staan (intensiteit gedaald tot 1/9).
2.2.2. Instelling apparaat
 Gebruik goedgekeurd apparaat;
 Gebruik de laagst parameterinstellingen (stroomsterkte mA x tijd s) die een goede beeldkwaliteit levert;.
 Maak de stralenbundel zo klein mogelijk (bestraal alleen het noodzakelijke gebied);
2.2.3. Afscherming
 Indien U niet op voldoende afstand kan staan, ga dan achter een speciale beschermingswand staan en/of gebruik eventueel een loodschort.
2.2.4. Dosimetrie en medische controles
 Draag een personendosimeter (TLD) zodat de opgelopen straling in het verloop van de tijd kan gemeten worden (doch niet wettelijk
verplicht);
 Personeelsleden moeten een jaarlijks medisch onderzoek ondergaan bij een gespecialiseerd arbeidsgeneesheer; de zelfstandige tandarts mag
maar moet dit niet doen;
 Zwangere personeelsleden mogen niet worden blootgesteld aan de schadelijke werking van röntgenstraling;
2.3. Bescherming van het publiek
Personen in de wachtkamer of in andere ruimtes binnen hetzelfde gebouw moeten beschermd worden tegen de rechtstreekse straling van het
toestel. Bevestig het röntgentoestel zo dat de röntgenbuis niet naar andere gebruikte lokalen gericht is.
2.4. Kwaliteitsbewaking in tandheelkundige radiologie
Ook de kwaliteit van de röntgenopnames is een zeer belangrijke factor in radioprotectie (zie ook hoofdstukken ivm fouten in
radiografies). Een goede kwaliteitsbewaking houdt in:
 aandacht besteden aan de fotografische kwaliteit
 de stralenbelasting beperken (snelle film, collimatie, juiste indicatiestelling)
de opname goed en volledig beoordelen
Samenvatting interactieve demonstratie: omgaan met stralingshygiëne in de praktijk
De volgende beelden zijn screenshots uit de interactieve CDrom “stralingsbescherming” geschreven door G Sanderink van de vakgroep Orale
Radiologie van ACTA, Amsterdam