Jozef (4). “In Egypte” | zomo 25 sept. 2016, Delft (HA) - Hans

Jozef (4). “In Egypte” | zomo 25 sept. 2016, Delft (HA)
Intro
(slide 1) We volgen dit najaar het verhaal van Jozef. Niets van wat de wereld van Jozef van
toen kenmerkte, is ons vreemd. Het gaat over vreemdelingenhaat, corruptie, lust en jaloezie.
Maar ook over geloof en vertrouwen in een leven ver van huis. Vandaag het vierde deel: In
Egypte. We vieren ook het Heilig Avondmaal. De maaltijd die ons ‘thuisbrengt’, in een
nieuwe familie, dichtbij de HEER. Of denk anders aan het einde van de Jozef-geschiedenis.
Hoe Jozef zich, in Egypte, bekendmaakte aan zijn broers. Zo maakt de HEER zich
vanochtend opnieuw aan ons bekend.
Lied: Laat ons nu vrolijk zingen (Lied 20:1,3,5)
(kinderen naar de chrisclub)
Gebed (schuldbelijdenis en genadeverkondiging)
NLB 333
Bijbellezing: Genesis 39 (NIV 32/33)
Preek
Inleiding
(slide 2) Neelie Kroes moest in de afgelopen week diep door het stof (naar het heet). Tijdens
haar periode als Eurocommissaris van mededinging bleek zij óók – en vooral: in tegenstelling
tot wat ze daar eerder over gezegd had – bestuurder van een bedrijf op de Bahama’s. Kleine
fout misschien, de inmiddels 75 jarige ex- zakenvrouw van het jaar zal er mee weg komen.
(slide 3) Een fout die niet zo makkelijk werd vergeven, zo bleek in de afgelopen weken, was
die van ex-wetenschapper Diederik Stapel. Zijn aanstelling werd ‘heroverwogen’ en ging
uiteindelijk toch niet door.
(slide 4) Nog een wonder, zou je zeggen, dat Jozef het ondanks een aangifte van aanranding
(!) uiteindelijk geschopt heeft tot minister van Egypte.
Een wonder, inderdaad. (leeg scherm) Het was, de tekst van vanochtend maakt dat maar al te
duidelijk, de HEER die ervoor zorgde dat Jozef in de gunst kwam bij de gevangenbewaarder
(zoals eerder bij Potifar), en het was God die ervoor zorgde dat alles wat Jozef deed, goed
ging (zoals eerder bij Potifar). God gaf Jozef ‘gouden handjes’.
Het verhaal van vanmorgen gaat over integriteit. Niet over seks, hoewel dat natuurlijk een
opvallend ingrediënt is, juist in deze geschiedenis. Ik zeg dat maar even zo, omdat het lezen
van dit verhaal je gemakkelijk op het verkeerde been zet. Jozef weerstaat de seksuele
verleiding (die dus van ‘buiten’ op hem af komt) van een losbandige vrouw: gaat heen en doet
alzo.
Zeker doen, overigens, als je getrouwd bent en je komt in de verleiding om het met de man of
de vrouw van iemand anders te doen, daar niet van. Maar als dat de boodschap is, missen we
net de pointe van dít verhaal. Denk ik.
Het verhaal
Even goed kijken naar dit verhaal dus. De geschiedenis van Juda en Tamar (vorige hoofdstuk,
vorige week) leerde ons al dat het met de moraal (seksueel, maar ook wat betreft geweld
bijvoorbeeld) al niet best gesteld was. En vooral dat dat geen Egyptisch probleem – altijd
makkelijk – maar een probleem van de familie van Jakob was. Het was ook niet zo dat de
mannen daarin een streepje voor hadden op de vrouwen. Nogmaals, lees het vorige hoofdstuk.
Ook is het nog maar de vraag wat er nu precies gebeurde in het huis van Potifar. Nou ja,
inderdaad, Jozef maakte carrière. Hij schopt het tot Potifars persoonlijke assistent – Potifar,
die zich dankzij Jozef uiteindelijk alleen nog maar druk hoefde te maken om wat hij zou eten
of drinken! En uiteraard, dat wordt ook wel duidelijk, de vrouw van Potifar wil seks met Jozef
maar Jozef doet het niet.
Maar nu dit. Potifar is een hoveling van de koning. Het woord dat het Hebreeuws hiervoor
gebruikt is eunuch. Dat kan inderdaad betekenen, hoge ambtenaar. Maar de betekenis van het
woord gaat terug op ‘castraat’ – mannen die in de buurt van de koning en zijn harem konden
komen werden ontmand. Dus. Er bestaat een kans dat Potifar ontmand was èn dat Potifars
vrouw op dat gebied dus nogal wat tekort kwam (zie ook vers 6! – Potifar liet alles aan Jozef
over en niks interesseerde hem meer, behalve zijn brood). Dat maakt het al iets begrijpelijker,
wat hier gebeurt. Zeker tegen de achtergrond van de manier waarop mensen in die tijd (denk
aan Abraham en Jakob zelf met hun slavinnen!) over hun slaven konden beschikken.
Het is zelfs mogelijk, ik las één uitleg die dat beweert, dat Potifar Jozef aanstelde over zijn
huis, o.a. om zijn vrouw te geven wat hij niet kon (weer: vgl. Abraham en Jakob). En dat hij
zo boos is, misschien niet om wat Jozef had gedaan. Maar om wat hij niet gedaan had. Het
zou verklaren waarom Jozef niet terplekke is geëxecuteerd, iets waarvan de Egyptenaren niet
vies waren in zulke gevallen …
Nou ja. Wat er ook van zei. Ik ruim maar even wat clichés op. Het punt van dit verhaal is
vooral om te laten zien hoe belangrijk het is om integer te zijn. Integer in je werk. Integer in
relaties. En integriteit is hier, dat je in de afwegingen van wat je doet (niet wat je wilt, maar
wel welke keuzes je maakt) en wat niet, je er vooral van bewust bent dat je uiteindelijk
verantwoording aflegt, niet tegenover mensen, of tegenover jezelf. Maar tegenover God. Dat
is hier de issue.
Integer
Dat is niet altijd makkelijk. Niet alleen vanwege het gevaar van uitsluiting (wat gebeurt er als
je ‘nee’ zegt of juist het tegenovergestelde?) Maar ook omdat het vraagt om een leven met
God waarin je hebt geleerd, of leert, wat goed is en wat niet.
Kijk even naar Jozefs reactie. Jozef komt met een heel verhaal waarin hij uitlegt waarom hij
niet ingaat op de uitnodiging van Potifars vrouw. En hoe het wat hem betreft zit met gezagsen eigendomsverhoudingen. En dat hij die wil respecteren. Maar de diepste motivatie
daarachter is: hij weet zich verantwoordelijk tegenover God. Dat is integriteit. Jozef weet: aan
het eind van de rit leg ik verantwoording af, niet tegenover Potifars vrouw of tegenover
mezelf (nb, je eigen angst om in dit leven tekort te komen), zelfs niet tegenover Potifar, zijn
baas, maar tegenover God.
Ben jij integer? Ben je trouw in relaties? Loyaal als vriend? Integer op je werk?
[hier liggen de meeste aanknopingspunten voor een gesprek n.a.v. deze preek. Wat is integer
eigenlijk? Wat zijn de uitdagingen in jouw leven? Op je werk, in vriendschappen, relaties,
zakelijk? Welke keuzes maak je? Waarom? Hoe voorkom je risicovolle situaties, en doe je dat
eigenlijk? Wat staat er op het spel? Wat nu als je een keer ‘over de schreef bent gegaan’? NB,
een gesprek hierover vraagt best wat, openheid, kwetsbaarheid, wil het niet verzanden in een
oppervlakkige uitwisseling over moraal & regels. Tegelijk wil je misschien niet alles met
iedereen delen, grenzen bewaken is ook oké. Tip: probeer zo met elkaar in gesprek te raken
dat je weet wat je aan het einde samen kunt bidden.)
Integriteit is je ten diepste verantwoordelijk weten tegenover God, in plaats van alleen maar
bezig zijn met verwachtingen van anderen of ervoor moeten zorgen dat jezelf aan je trekken
komt. En het mooie is: zo blijf je vrij. Dat is een gekke dubbele bodem in dit verhaal. De
enige die echte, vrije, keuzes maakt, dat is Jozef. Potifars vrouw is een slaaf van wat ze tekort
komt. Ze hanteert bovendien een dubbele moraal. Aan de ene kant is ze, inderdaad, nogal,
uhh, duidelijk: slaap met me / heb sex met me (“Jozef, wij horen bij elkaar”). Maar als Jozef
nee zegt en nee blijft zeggen, slaat lust om in woede, dán is Jozef ineens ‘die buitenlander’,
iemand die niet is zoals wij.
Ook Potifar moet komen met een halfbakken oplossing (Jozef in de gevangenis, slaaf van zijn
eigen status). Maar Jozef is vrij en blijft vrij. Dat komt doordat God hem bijstaat. En let op,
doordat Jozef ook zelf, in het opgroeien, zelf keuzes heeft leren maken die passen bij een
leven met God.
Van de week sprak ik een vriend die op zijn werk had meegemaakt dat zijn collega, die nieuw
was, hem beschuldigde bij de directie. Hij zou niet eerlijk zijn geweest, afspraken hebben
geschonden, zichzelf meer hebben toegeëigend dan de bedoeling was. Ja, daar sta je dan.
Behalve als je kunt aantonen dat het niet zo is. Dat je boekhouding op orde was, facturen
kloppen. Maw, dat je in een periode dat niemand er misschien op lette, óók eerlijk bent
geweest. Dat.
Vrij
En kijk ook eens hiernaar: Jozefs vrije keuze brengt hem uiteindelijk terug in de gevangenis,
waar hij op een bepaalde manier ‘vrij’ blijft. God staat hem bij, zegent alles wat hij doet en
zorgt ervoor dat Jozef zich al snel vrij kan bewegen in de gevangenis.
Er zijn drie dingen waar je op kunt letten, terwijl je je voorbereid op de viering van het
Avondmaal straks. Welke keuzes maak je? Ben je eerlijk? Voor wie leef je?
Maar ook: misschien herken je in je eigen leven wel iets van de prijs die Jozef betaalde voor
zijn integriteit. Wees dan ook bemoedigd door dit verhaal, denk ook aan de weg die Jezus
ging. En denk aan wat er staat in Spreuken 24,16: Een rechtvaardige komt zevenmaal ten val,
maar telkens staat hij op.
En dan is er nog iets anders. Jozef brengt uiteindelijk vrede in zijn eigen familie. Zijn leven
kan gezien worden als een soort offer, waardoor ook anderen in de vrede die God komt
brengen, delen. Net zoals God ook anderen liet delen in de voorspoed die hij kwam brengen
dóór Jozef. Het leven van Jozef wijst naar Jezus. Die Gods vrede kwam brengen met het offer
van zijn aan-God-gewijde (integer) leven voor ons.
Er is een mooi verhaal over de vrouw van Potifar die na de dood van Potifar uiteindelijk bij
Jozef terecht komt en vraagt om hulp maar eerst vraagt of hij haar kan vergeven.
De eerste twee vragen gaan veel over onszelf. Maar vergeet niet: we gaan straks niet aan als
een bewijs van onze eigen integriteit, maar we worden uitgenodigd om aan te gaan en te delen
in de vrede van Christus.
Misschien heb je je handen niet schoon kunnen houden. Of vind je het moeilijk om integer te
zijn. Het kan ook zijn dat het nodig is om eerst iemand om vergeving te vragen of de schade
te herstellen die je zelf hebt aangericht voordat je straks aangaat. Maar bedenk ook dat Jezus
is gekomen zodat mensen niet voor altijd afgerekend hoeven worden op hun fouten. Wie
eerlijk, hoe beschadigd misschien ook, maar eerlijk tegenover de ander en tegenover God
staat, verlangt naar Gods vrijheid in zijn/haar leven, die is bij God van harte welkom.
In Jezus’ naam.
Amen.
Lied 285
Viering H. Avondmaal
NLB 412 (3,6)
Dankgebed en Voorbeden
Collecten
Lied: wij kiezen voor de vrijheid.
NLB 426: God to enfold you
Zegen