1 Vooraankondiging Publiekslezingen Prof. dr Andries Baart aan de

Vooraankondiging
Publiekslezingen Prof. dr Andries Baart
aan de Universiteit van Tilburg
20 november, 27 november en 4 december 2007
Het Departement Religiewetenschappen en Theologie van de Faculteit der Geesteswetenschappen (Universiteit van Tilburg) organiseert drie publiekslezingen. Daarmee wil het de
aan het departement verbonden leerstoel Presentie en Zorg, bekleed door dr A.J. Baart, aan
een breed publiek van (oud)studenten, docenten, zorg- en hulpverleners, managers, onderzoekers, politici en andere belangstellenden voorstellen. Op de campus van de Universiteit
van Tilburg zullen er in november / december 2007 op drie opeenvolgende dinsdagmiddagen
vrij toegankelijke lezingen worden gehouden. In alle gevallen is een thema gekozen dat actueel is en publieke aandacht trekt, en dat tegelijk tot het hart van het onderzoek van Andries
Baart behoort. Er is volop ruimte gereserveerd voor een gedachtewisseling en discussie.
Over enige tijd kunt u de actuele informatie over deze lezingen vinden op
http://www.uvt.nl/faculteiten/fgw/drt/.
20 november 2007 / Kwetsbaarheid
Uitgaande van zijn onderzoek naar goede zorg voor kwetsbare gezinnen en kinderen, zal
Andries Baart ingaan op de vraag hoe zulke kwetsbaren het best bereikt kunnen worden,
hoe institutionele kaders zich op hen kunnen afstemmen en wat goede zorg, hulp en steun
voor hen klaarblijkelijk behelst en hoe zulke zorg ‘gemanaged’ wordt. Die verkenningen laten
een heel ander beeld zien dan we momenteel in wetenschap, politiek en het werkveld voorgeschoteld krijgen. De betekenis ervan reikt dan ook veel verder dan gezinnen en kinderen,
en is relevant voor alle hulp en zorg die gericht is op kwetsbaren: chronisch zieken, armen,
verslaafden, daklozen, sociaal geïsoleerden, mensen met een psychiatrische achtergrond of
verstandelijke beperking, etc.
27 november 2007 / Bemoeien
Sommige mensen worden aangemerkt als zorgwekkende zorgmijders omdat ze zich onttrekken aan hulp die zij in de ogen van professionals wel degelijk nodig hebben. Maar het is lastig te bepalen waarom men zich niettemin met hen zou bezighouden: hebben ze niet het
goede recht zich daaraan te onttrekken, moeten zorggevers niet de autonomie van de zorgbehoeftigen respecteren, geldt er niet zoiets als ‘vraagsturing’ en kun je als beroepskracht
dus niets beginnen als er geen vraag is? Wat is trouwens een hulpvraag? Of ligt het andersom en laat een fatsoenlijke samenleving zijn kwetsbare burgers niet in hun sop gaar koken,
redeneert ze behalve vanuit verschoningrecht ook vanuit mededogen en verantwoordelijkheid? Over deze thematiek gaat de tweede publiekslezing.
4 december 2007/ Regels
Zorg en welzijn staan bol van de regels, de protocollen, de richtlijnen en verplichte procedures. En het worden er almaar meer. Dat helpt, zegt men, om adequaat en verantwoord op te
treden, zeker als deze regels ontleend zijn aan evidence based knowledge. Maar helaas zien
we ook het omgekeerde gebeuren: de stortvloed aan regels vervangt de deugdzame betrokkenheid van de zorggevers door semi-mechanisch optreden, maakt het specifieke karakter
van de zorgvrager zoek, leidt tot verregaande juridificering van de zorg en tot een enorme
aandacht voor de vraag of je als hulpverlener wel gedaan en geregistreerd hebt wat moet en
niet gepakt kan worden op wat je nog meer of nog anders deed. Ondertussen smeken patienten erom meer mens en minder bangelijke functionarissen te krijgen, en sterven er kinderen omdat ieder zich aan de regels hield en niemand ervan afweek. Het kan anders – bijna in
alle werksoorten – en dat wordt in deze derde lezing aannemelijk gemaakt.
1
Achtergrondinformatie
Presentie
Uitgangspunt van deze lezingen is steeds de presentietheorie waarvan Andries Baart de geestelijk
vader is. In 2001 verscheen zijn boek, Een theorie van de presentie. Met presentiebeoefening is
bedoeld dat men in alle opzichten (qua tempo, doelen, ritme van werken, taal, werkvormen, interesse, rolneming etc.) poogt aan te sluiten bij de zorgvragers zelf en dat men dus ook een sterk
accent legt op de vrijelijke aanwezigheid in hun leefwereld. Presentiebeoefenaren distantiëren
zich niet van het onverhelpbare en het lijden, ze hoeden zich voor grootse plannenmakerij en de
wens te scoren, ze streven ernaar de ander allereerst op te nemen in een betekenisvolle relatie en
zo hem of haar te eren, te erkennen en tot waardigheid en kracht te laten komen. De presentiebeoefenaar biedt behalve de eigen (professionele) expertise en competenties ook zichzelf aan.
Dat gebeurt transparant en methodisch. De presentiebeoefening start vanuit een latende modus,
maar is uiteindelijk een praktische, competentievergende en door en door professionele manier
van doen waarin menslievende zorg (zoals Annelies van Heijst dat noemt) en vakbekwaamheid
hand in hand gaan.
Het boek en de daarmee aangeboden inzichten blijken buiten verwachting goed aan te slaan
en inmiddels op sterk uiteenlopende velden gebruikt te worden; buiten het pastoraat zijn er ruim
20 werkvelden of beroepen te noemen waar men de presentietheorie leert toe te passen. Om er
enkele te noemen: geestelijke gezondheidszorg, psychiatrie, maatschappelijke opvang, zwakzinnigenzorg, verpleging, speeltuinwerk, jeugdhulpverlening, opbouwwerk, gezinsondersteuning,
wijkvernieuwing en jongerenwerk. In praktisch en theoretisch opzicht blijkt deze presentiebenadering een sterk vernieuwende en ook cultuurkritische impuls te geven aan (de wetenschap van) de
sociale interventies en aan zorgtheorieën: ze toont heel praktisch alternatieve manieren van doen,
introduceert andere concepten en vernieuwde grondslagen, gaat gepaard met andersoortig onderzoek en doet innovatieve suggesties aan management en professionalisering. (Voor een meer
uitgewerkte maar nog altijd beknopte beschrijving zij verwezen naar www.presentie.nl; daar vindt
men ook bronnen en literatuur).
Andries Baart
Prof. dr. A.J. (Andries) Baart (1952) studeerde andragologie in Amsterdam (Universiteit van
Amsterdam), specialiseerde zich op het terrein van de praktische theologie (KTH Utrecht en KU
Nijmegen) en promoveerde in de wijsbegeerte (EU Rotterdam). Als bijzonder hoogleraar was hij
verbonden aan de Katholieke Theologische Universiteit te Utrecht (1991-2006) en sinds 2007 bekleedt hij de leerstoel Presentie en Zorg, aan de Faculteit Geesteswetenschappen, Departement
Religiewetenschappen en Theologie, van de Universiteit van Tilburg. Hij is geestelijk vader van de
presentietheorie. Hij doet onder meer onderzoek naar buurtpastoraat, geestelijke verzorging en
meer in het algemeen: naar zorg, welzijn en dienstverlening, met name voor sociaal kwetsbare
mensen. Hij is sinds 1994 hoofdredacteur van Sociale Interventie en hij is kerndocent in de Master
Sociale Interventie van het LESI. E-mail: [email protected]; web: http://www.presentie.nl.
2