honderd jaar geleden - Geheugen van Plan Zuid

HONDERD JAAR GELEDEN
aflevering 12
Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913
Een vast onderwerp waaraan in de kranten aandacht werd besteed, was de oorlog
op de Balkan. Turkije was er bij betrokken en Griekenland maar ik werd gaandeweg
toch nieuwsgierig naar het hoe en waarom. Ik heb daarom een uitstapje naar
Wikipedia gemaakt om na te gaan wie nou precies met wie in de clinch lag.
Je kunt in de periode 1911 – 1913 drie oorlogen in dat gebied onderscheiden. De
eerste Balkanoorlog, de tweede Balkanoorlog en daaraan voorafgaand van
september 1911 tot oktober 1912 de Italiaans-Turkse oorlog die ook wel de
Tripolitaanse oorlog werd genoemd.
Italië dat pas laat in de 19e eeuw een eenheidsstaat was geworden droomde van
een eigen koloniaal rijk en liet zijn oog daarbij vallen op de overzijde van de
Middellandse Zee. Drie Ottomaanse provincies, het eiland Rhodos en de eilanden
die tot de zgn. Dodekanesos behoren werden begeerd en nadat Rome een
overeenkomst met Frankrijk had gesloten waarbij Parijs de Italianen de vrije hand
liet - in ruil voor een soortgelijke situatie van Frankrijk m.b.t. Marokko - verklaarden
de Italianen de oorlog aan het Ottomaanse rijk.
Na een landing in Noord Afrika vorderden de Italianen maar traag in hun opmars en
ze zochten daarom steun op de Balkan waar Bulgarije, Griekenland, Servië en
Montenegro best bereid waren om de wapens tegen de Turken op te nemen.
Daarmee werd de basis voor de eerste Balkanoorlog gelegd.
In de strijd tegen Italië leden de Turken uiteindelijk een nederlaag en bij de vrede
van Lausanne werden de veroverde gebieden samengevoegd tot één Italiaanse
kolonie, Italiaans Libië. Tevens werden de eilanden Rhodos en Dodekanesos door
Italië geannexeerd.
De eerste Balkanoorlog brak uit op 8 oktober 1912 tussen het Ottomaanse Rijk aan
de ene zijde en Servië, Montenegro, Griekenland en Bulgarije aan de andere.
Het Ottomaanse rijk was door een revolutie in 1907, een opstand in Albanië en de
eerder genoemde oorlog met Italië flink verzwakt en de Balkanstaten vonden dat
het moment was gekomen om de Balkan volledig van de resten van de Ottomaanse
overheersing te zuiveren.
Om het niet te ingewikkeld te maken laat ik hierbij de details over de invloed van
Rusland en Oostenrijk-Hongarije maar buiten beschouwing. Op 8 oktober 1912 sloot
ook Montenegro zich aan bij de groep tegen het Ottomaanse rijk.
Serviërs en Bulgaren rukten daarna razendsnel op en de Grieken wisten een deel
van Macedonië te veroveren.
Het kwam zo ver dat de Bulgaren Constantinopel tot op 50 kilometer genaderd
waren. Geholpen door een inmiddels opgerichte politiemacht uit het Verenigd
Koninkrijk en Rusland hielden de Ottomaanse strijdkrachten echter stand.
Het eindresultaat van de oorlog was dat de Ottomanen op 12 december 1912 een
wapenstilstand opgedrongen werd met Servië, Montenegro en Bulgarije waarbij ze
al hun Europese bezittingen verloren.
De Grieken besloten de oorlog echter voort te zetten. Bovendien werden de
bepalingen in de wapenstilstand door de Ottomanen onacceptabel gevonden. In
Turkije vond een staatsgreep plaats, de gevechten laaiden weer op maar in april
volgde er toch een tweede wapenstilstand en onder bemiddeling van de Europese
grootmachten werd op 30 mei in Londen een vredesverdrag gesloten waarbij het
Ottomaanse rijk zich bijna volledig uit Europa moest terugtrekken.
De vrede duurde maar een maand.
Onvrede bij een aantal landen leidde tot een tweede oorlog waarbij de opstelling van
de partijen een belangrijke wijziging onderging.
Aan de ene kant stond deze keer namelijk Bulgarije en aan de andere zijde
Griekenland, Servië, Roemenie, Montenegro en het Ottomaanse Rijk.
Wat was er gebeurd? Bulgarije was een groot land geworden. Te groot naar de zin
van Griekenland en Servië. Zij vreesden een Bulgaarse dominantie over de Balkan
die mogelijk in de toekomst zou leiden tot overdracht van Thessaloniki en de rest van
Macedonië aan dat land.
De tweede Balkanoorlog begon op 29 juni 1913 met een Bulgaarse aanval op Servië.
Nota bene op het moment dat de internationale diplomatie er in geslaagd was om de
drie Balkanstaten om tafel te krijgen. Een bevelvoerende generaal zou dat op eigen
initiatief hebben gedaan en de Bulgaarse regering ontkende betrokkenheid bij het
incident maar op 8 juli verklaarden Griekenland en Servië de oorlog aan Bulgarije.
Roemenie en Montenegro volgden al snel en ook het Ottomaanse Rijk op uitnodiging
van De Grieken en Servië.
De Bulgaren zagen al snel in dat ze tegen deze overmacht niet waren opgewassen en
op 10 augustus werd er een vredesverdrag gesloten in Boekarest waarbij de Bulgaren
een groot deel van hun terreinwinst uit de eerste oorlog weer moesten afstaan en
Macedonië werd verdeeld tussen Griekenland en Servië. En ook de Turken kregen
weer wat gebied terug waaronder het historische belangrijke Adrianopel.
Niet dat daarmee de rust in de Balkan hersteld was. De situatie bleef gespannen,
Frankrijk en Engeland lagen weer overhoop met Duitsland en terwijl Europa bezig
was om zich klaar te maken voor een ‘gezellige’ jaartje oorlog vond op 28 juni 1914
in Sarajevo de aanslag plaats op de Oostenrijke aartshertog en troonopvolger Frans
Ferdinand.
Het bleek de vonk te zijn die nodig was om de verhoudingen in Europa te laten
exploderen en zo begon de eerste wereldoorlog. The great war zoals de Engelsen hem
noemen.
Voorlopig hadden we in Nederland weinig met de oorlog op de Balkan te maken. Het
gebeurde allemaal ver van ons huis maar dat betekende niet dat het hier allemaal
rozengeur en maneschijn was. Zo werd er bij de griffie van het Provinciaal Bestuur
gerommeld met rijbewijzen, waren er meer herhalingsoefeningen nodig bij de
landmacht en eisten de vrouwen stemrecht voor de tweede kamer.
16-3-2013
Gajuspress Int.
Bron: Wikipedia en Historisch Krantenarchief van de Kon. Bibliotheek