12. En hoe de Romeinen zichzelf zagen

12. En hoe de Romeinen zichzelf zagen
Dit is - samen met de vorige les 11 - een beetje een speciale les. Het zijn herhalingslessen,
waarbij je geen nieuwe woorden of nieuwe spraakkunst meer moet leren.
Alle woordjes die je nog niet moest leren, staan onder de tekstregels verklaard.
De vier leesteksten van deze Les 12 willen aantonen dat de Romeinse schrijvers een heel
groot belang hechtten aan traditionele waarden, zoals die vervat in de "Mos Maiorum" (zie
vooral Thema III). Veel van wat ze schreven diende om deze waarden te illustreren.
De eerste 3 teksten vertellen telkens ongeveer hetzelfde - teksten 2 en 3 moet je niet per se
vertalen, maar de opgaven erbij doen je ze vergelijken met tekst 1.
De vierde tekst zou ook heel goed passen in een thema over de vrouw - maar dat is een
onderwerp voor volgend jaar...
Basistekst 1
Het verhaal van Marcus Regulus wordt door verschillende Romeinse schrijvers verteld, als
voorbeeld van iemand die zijn gegeven woord absoluut niet wou breken.
Hij was in de eerste Punische oorlog (264 - 241 v.Chr.) door de Carthagers gevangen
genomen en bleef daar 5 jaar in gevangenschap.
Marcus Regulus, imperator populi Romani,
captiuus apud Carthaginienses fuit. Qui
gevangen(e)
Carthagers
Zij...
malebant sibi a Romanis captivos suos reddi
verkiezen
passief
quam eorum tenere captiuos, et ad hoc
behouden
om ...
5. impetrandum Regulum cum legatis suis
te verkrijgen
Romam miserunt. Sed prius iurare debebat
zweren
se rediturum esse Carthaginem, si quod
dat ...
zou...
uolebant non peregisset. Perrexit ille
doorgaan met...
atque in senatu contraria persuasit,
tegenovergesteld overtuigen
10.quoniam non arbitrabatur utile esse
aangezien
dat... nuttig
Romanae rei publicae mutare captiuos. A
uitwisselen
suis ad hostes non redire compulsus est, sed
dwingen
quia iurauerat, id sponte compleuit. At illi
uit zichzelf
vervullen...
eum horrendis cruciatibus necauerunt.
Naar Augustinus, De Civitate Dei, I, 15
Opgaven
1. Het verhaal speelt zich af in de eerste van de Punische oorlogen. Kun je deze oorlogen
situeren, hoe verliepen ze en wat was het resultaat ervan - kijk misschien ook eens terug naar
de inleiding bij Thema IV.
2. Wat wilden de Carthagers dus aan de Romeinen voorstellen? Wat dacht Regulus daar over?
3. Er komen in deze tekst veel voornaamwoorden voor. Even een herhaling...
Welke soort voornaamwoorden zijn de volgende voornaamwoorden en op wie slaan ze terug:
qui (r.2), sibi (r.3), suos (r.3), eorum (r.4), suis (r.5), ille (r.8), suis (r.12), illi (r.13)?
Welk voornaamwoord is zelfstandig gebruikt: suos (r.3), suis (r.5) of suis (r.12)? Wat kun je
bij dat zelfstandig gebruikt "suus" erbij denken?
4. Determineer volgende vormen: sibi (r.3), miserunt (r.6), debebat (r.6), persuasit (r.9), rei
publicae (r.11), hostes (r.12), iuraverat (r.13), necaverunt (r.14).
Basistekst 2
Bij Cicero vinden we hetzelfde verhaal terug. Deze tekst is moeilijker dan de vorige - wat bij
Cicero niet verwonderlijk is. Je hoeft hem dan ook niet te vertalen, maar de vragen eronder
zullen je helpen het belangrijkste ervan te begrijpen...
M. Atilius Regulus consul, cum in Africa
captus esset, iuratus missus est ad
pl.-q.-perf. passief
nadat hij
gezworen had
senatum, ut nisi redditi essent Poenis captivi
pl.-q.-perf. passief
(1)
gevangen
nobiles quidam, rediret ipse Carthaginem.
5. Is cum Romam venisset, utilitatis speciem
een schijnbaar voordeel
videbat, quae erat talis: manere in patria,
het volgende
esse domui suae cum uxore, cum liberis,
tenere consularis dignitatis gradum. Quis
behouden
de waardigheid van consul
rang
haec negat esse utilia? Sed magnitudo animi
ontkennen
voordelig
10.illius et fortitudo negat.
moed
weigeren
Itaque quid fecit? In senatum venit atque
reddi captivos negavit esse utile; illos enim
passief
adulescentes esse et bonos duces, se iam
jongeman
leider
confectum senectute. Captivi igitur retenti
uitgeput
ouderdom
vast houden
15.sunt, ipse Carthaginem rediit, neque eum
caritas patriae retinuit nec suorum. Neque
liefde
tegenhouden
vero tum ignorabat se ad crudelissimum
niet weten
wreed superlatief
hostem et ad gravissima supplicia proficisci,
superlatief
zware straf
sed ius iurandum conservandum putabat.
eed
moest houden
dat...
(1) "Poeni" is een ander woord voor de Carthagers - vandaar ook "Punische oorlogen", de oorlogen met
Carthago…
Naar Cicero, De Officiis III, §§ 99 -100
Opgaven
1. Deze tekst van Cicero heeft nagenoeg dezelfde inhoud als de eerste tekst van Augustinus.
Beantwoord volgende vraagjes met de Latijnse woorden uit één van de twee teksten:
a. welke woorden uit tekst 1 betekenen hetzelfde als "iuratus" (tekst 2, r.2)?
b. wat moest hij zweren, volgens tekst 2?
c. welke woorden uit tekst 1 betekenen precies hetzelfde als je antwoord uit b.?
d. welke woorden uit tekst 1 betekenen hetzelfde als "reddi captivos negavit esse utile" (tekst
2, r.12)?
e. welke woorden uit tekst 1 betekenen ongeveer hetzelfde als "gravissima supplicia" (tekst 2,
r.18)?
2. Cicero geeft in twee passages meer uitleg dan Augustinus, nl. in regels 5-8 en in regels 1214:
a. Wat zijn de schijnbare voordelen, als Regulus in Rome zou blijven, volgens r. 5-8?
b. Waarom is een gevangenenruil niet goed voor Rome, volgens r. 12-14?
3. Bij Cicero zie je goed het dilemma waarvoor Regulus geplaatst wordt: tussen welke twee
dingen moet hij kiezen?
4. Nochtans vraagt Cicero zich even verder af: "Potest autem, quod (= iets wat) inutile (= niet
voordelig) rei publicae sit, id cuiquam civi utile (= voordelig) esse?" (Cicero, ib., § 101)
Voor Cicero is het dus "eenvoudig": wat niet goed is voor de staat is ....
Ga je daarmee akkoord?
Basistekst 3
Ook in een samenvatting van de "Ab Urbe Condita", het grote geschiedeniswerk van Livius,
vinden we hetzelfde verhaal in een korte versie terug...
Ook hier moet je niet vertalen, maar alleen de vragen trachten te beantwoorden.
Regulus missus a Carthaginiensibus ad
senatum ut de pace et, si eam non posset
impetrare, de commutandis captiuis ageret,
verkrijgen
uitwisselen
gevangen(e) onderhandelen
et iusiurandum dare debebat rediturum se
eed
dat...
5. Carthaginem, si commutari captiuos non
placuisset. Utrumque esse utile negavit
voordelig zeggen dat
niet
et, cum fide custodita reuersus esset,
nadat hij zijn eed
gehouden had
terugkeren
pl.-q.-perf.
supplicium a Carthaginiensibus de eo
doodstraf
sumptum est atque periit.
voltrekken
sterven
Naar Livius, Periochae, XVIII
Opgaven
1. In deze korte tekst staat weinig nieuws, op één detail na: waarom werd Regulus in de eerste
plaats door de Carthagers naar Rome gezonden, althans volgens deze tekst? - je kunt ook in
het Latijn antwoorden...
2. Welke woorden uit tekst 1 betekenen hetzelfde als "ius iurandum dare debebat" (tekst 3,
r.4)?
3. "Ut rediret ipse Carthaginem" (tekst 2, r.3-4) klinkt in teksten 1 en 3 twee keer precies op
dezelfde manier - hoe?
4. Met welke woorden in tekst 1 staat hetzelfde als "supplicium a Carthaginiensibus de eo
sumptum est" (tekst 3, r.8-9)?
Basistekst 4
Niet alleen over dappere en edele mannen vertelden de Romeinen trots verhalen, maar ook
over beroemde, moedige vrouwen...
De volgende episode speelt zich direct na het beroemde verhaal van Mucius Scaevola af - zie
hiervoor de Basistekst van Les 6.
His condicionibus pace facta, exercitum
Toen...
ab Ianiculo deduxit Porsenna et agro
(1)
Romano excessit. Cloelia uirgo una ex
obsidibus fuit et, cum castra Etruscorum
5.forte haud procul ripa Tiberis locata essent,
oever
opslaan
pl.-q.-perf. passief
frustrata custodes, inter tela hostium
misleiden
werpspies
Tiberim tranauit, Romamque rediit.
over zwemmen
Quod ubi regi nuntiatum est, primo incensus
Toen dit...
melden
volt.deelw.
ira legatos Romam misit ad Cloeliam
om...
10.obsidem deposcendam. Romani virginem
opeisen
pacis ex foedere restituerunt.
verdrag
teruggeven
Sed Porsenna deinde in admirationem
bewondering
uersus laudabat illam uirtutem et dixit se
volt.deelw.
loven
dat...
partem obsidum donare; ipsa quos uellet
schenken
15.legeret. Illa virgines puerosque elegit.
uitkiezen
Pace redintegrata Romani nouam in femina
Toen
herstellen
vrouw
uirtutem nouo genere honoris, statua
standbeeld
equestri, donauerunt; in summa Sacra uia
ruiter-
belonen
top van...
(2)
fuit posita uirgo insidens equo.
zittend
(1) De Ianiculum is een heuvel in de buurt van Rome - niet één van de zeven die binnen de muren lagen! Hij lag
over de Tiber, dus op de rechteroever.
(2) De Via Sacra, de Heilige Weg, liep van aan de voet van de Palatinus - waar nu de boog van keizer Titus staat
- naar het Forum Romanum en zo in de richting van de Capitolinus.
Naar Livius, Ab Urbe Condita, Boek II, §§ 6 - 11 en Aurelius Victor, De Viris Illustribus, 13,
§4
Opgaven
1. His condicionibus (r.1): Porsenna beloofde zijn troepen terug te trekken. Wat moesten de
Romeinen doen - dit blijkt uit r.3-4...
2. Antwoord met Latijnse woordgroepen uit de tekst op de volgende vragen:
- waar lag het kamp van Porsenna?
- waarom stuurde de woedende Porsenna gezanten naar Rome?
- maar wat deed de koning toen Cloelia terug was gegeven?
- waarmee beloonden de Romeinen het meisje?
- waar staat dat standbeeld?
3. Was het overzwemmen van de Tiber gevaarlijk voor Cloelia? Hoezo?
4. Welke twee gevoelens van Porsenna worden hier beschreven?
5. De tekst is - zoals gewoonlijk - iets vereenvoudigd. In de oorspronkelijke tekst van Livius
staat niet "Virgo in tela hostium Tiberim tranavit", maar wel "Dux agminis (= troep) virginum
inter tela hostium Tiberim tranavit".
Wat blijkt hier uit? Dat is het eerste wat opvalt in de drie schilderijen hiernaast...
6. Een andere schrijver, Aurelius Victor, geeft een detail dat niet bij Livius voorkomt: hij
schrijft dat Cloelia "noctu castris eius egressa equum, quem fors (= lot) dederat, arripuit (=
grijpen) et Tiberim traiecit (= oversteken). (Aurelius Victor, ib., §1). Hoe stak Cloelia dus de
Tiber over? Dat is het tweede wat opvalt op de schilderijen...
7. Wil je zelf weer eens een gelijkaardige tekst over Cloelia lezen, en daar dan interessante
vraagjes over beantwoorden, ga dan eens naar de webssite www.legendodiscimus.be en klik
door naar "Teksten" en dan naar "Cloelia"...
8. Zoals je zag in de inleiding tot Thema III, waren de belangrijkste deugden die samen de
"mos maiorum" vormden, de volgende:
pietas: eerbied voor de goden, het vaderland, de familie, de ouders, de vrienden
virtus: moed
disciplina: tucht
constantia: standvastigheid van karakter
fides: trouw
frugalitas: soberheid, eenvoud
firmitas: volharding
industria: werkzaamheid
clementia: mildheid
Welke deugd wordt geïllustreerd door het gedrag van Cloelia? En welke deugd beoefenen de
Romeinen door Cloelia toch terug te geven aan de vijand?
Welke deugden betoonde Regulus?
9. Verklaar de naamval van volgende woorden: Etruscorum (r.4), hostium (r.6), regi (r.8),
legatos (r.9), Romani (r.10), obsidum (r. 14), virgines (r.16), genere (r.17), via (r.18).
10. Determineer volgende werkwoorden: deduxit (r. 2), rediit (r.7), nuntiatum est (r.8), misit
(r.9), laudabat (r.13).