Maatwerk in medicijnen heeft de toekomst

Maatwerk in medicijnen
heeft de toekomst
Medicijnen voorschrijven op basis van een DNA-profiel. Binnenkort is dat heel gewoon, want personalised medicine (PM) rukt
op in de spreekkamer van de huisarts. Daar kun je je als huisarts
maar beter op voorbereiden, stelt Paul Korte, voorzitter van
Nefarma. ‘Personalised medicine is een zegen voor de patiënt.’
Beeldvorming
De relatie tussen artsen en farmaceutische bedrijven is aan het veranderen.
Het beeld van huisartsenbezoekers die via luxe reisjes artsen proberen te verleiden tot het voorschrijven van hun medicijnen is achterhaald. ‘We waren de
afgelopen jaren een beetje vergeten waarom we doen wat we doen, namelijk geneesmiddelen ontwikkelen voor zieke mensen. Maar inmiddels zijn we back to
basic,’ zegt Paul Korte, voorzitter van Nefarma. ‘We geven eerlijke informatie
over geneesmiddelen, zijn transparant over ons handelen en laten ons toetsen.
We leggen artsen niet meer in de watten zoals in het verleden normaal was. We
reizen ook niet meer af naar grote internationale congressen maar huren een
zaaltje op de Veluwe en zorgen voor een lijnverbinding met Amerika. Veel effectievere nascholing en een stuk goedkoper.’
Hij betreurt dat het imago van de farma nog steeds te wensen overlaat. Zoals
uit de discussie over de hoge medicijnprijzen blijkt, worstelt de sector met
haar positie op het snijvlak van publiek en privaat, en er zijn absoluut verbeterpunten. Maar de beeldvorming in de kranten doet volgens Korte geen recht
aan de drive van het merendeel van de mensen in de sector. ‘Er is in onze branche sprake van een grote intrinsieke motivatie en een enorme gedrevenheid.
We doen het, net als de huisartsen, uiteindelijk voor de patiënt.’ In het verlengde daarvan ziet hij de relatie tussen huisartsen en farmaceuten volwassener
worden. Er is een groeiend besef dat beide partijen staan voor dezelfde zaak,
en van daaruit zal steeds meer het gesprek gevoerd worden over de uitkomsten
die men wil bereiken voor de patiënt.
tot een doelmatige en daardoor ook economische werkwijze.’
Tekst: Petra Pronk • Foto’s: Peter Boer
Learning by doing
M
edicijnen zijn een belangrijk instrument in de
dokterstas van de huisarts. Helaas werkt niet alles bij iedereen.
Sinds kort is duidelijk hoe dat komt: het
genetische profiel blijkt in veel gevallen
bepalend voor de vraag of een medicijn
bij iemand aanslaat of niet. Daarom zet
de farmaceutische branche sterk in op
personalised medicine: medicatie op basis
van de individuele kenmerken van de patiënt. Volgens Paul Korte, voorzitter van
Nefarma, sluit die ontwikkeling naadloos
aan op de bestaande praktijk. ‘PM is gebaseerd op het idee dat elke patiënt uniek
is. Dat is iets wat huisartsen allang weten
en waar ze elke dag op inspelen. Ook
zonder slimme geneesmiddelen leveren
huisartsen al maatwerk, want elke arts
houdt rekening met zaken als leeftijd,
thuissituatie of iemands psychische gesteldheid. PM is daarin gewoon een volgende stap.’
Bij personalised medicine is een hoofdrol weggelegd voor de huisarts. Mits aan
36
twee randvoorwaarden wordt voldaan:
een goede diagnostiek en een goed gesprek met de patiënt. ‘Diagnostiek vormt
de basis van personalised medicine. Die
diagnostiek vindt steeds vaker plaats bij
de huisarts in de praktijk in plaats van in
het ziekenhuis. Dat kan, omdat het allang
niet meer gaat om belastende diagnostische tests. Een druppeltje bloed of wat
wangslijm is straks genoeg om te weten
of iemand kans heeft op succes met een
bepaald medicijn.’ Maar technologie is
zeker niet alles. Een goed gesprek is net
zo belangrijk. ‘Beslissingen over de behandeling zullen altijd tot stand komen
in samenspraak met de patiënt. Vanuit de
vertrouwensrelatie met de patiënt kan de
arts aftasten wat voor die patiënt belangrijke uitkomsten zijn van de behandeling,
Ook daarin zijn patiënten uniek. De een
zal gaan voor een langer leven en neemt
de bijwerkingen voor lief, de ander wil
mobiel blijven en nog naar de bus kunnen lopen en voor de derde zit de kwaliteit van leven erin dat hij nog helder van
geest is. Die uitkomsten zijn medebepalend voor de behandeling en een goede
dokter haalt die boven tafel.’
Voordelen
Een van de voordelen van de nieuwe lichting medicijnen is dat die veel minder belastend zijn voor de patiënt. ‘Medicatie is
nu vaak een kwestie van trial and error,
maar het is natuurlijk het mooist als je
die error kunt voorkomen. Dan hoef je
mensen niet bloot te stellen aan medicijnen waarvan je van tevoren weet dat ze
niet gaan werken, terwijl je degenen die
wel het juiste genetische profiel hebben,
gerichter kunt behandelen. Als je weet dat
iemand een snel metabolisme heeft of
last van leverfalen, kun je de dosering
aanpassen en zo over- of onderbehandeling tegengaan. Dat is een zegen voor de
patiënt. Een andere ontwikkeling is dat
geneesmiddelen steeds preciezer gaan
werken en dus dieper en specifieker ingrijpen op het ziekteproces. Minder
symptoombestrijding dus. Dat maakt het
Veel huisartsen zijn huiverig voor nieuwe
ontwikkelingen. Ze stellen hun patiënten
niet graag bloot aan medicijnen die nog
niet zijn uitgekristalliseerd. Korte begrijpt
dat wel, maar die houding is niet houdbaar, vindt hij. Hij pleit voor learning by
doing. ‘Er komen de komende tijd veel geneesmiddelen op de markt die veelbelovend zijn, maar waarvan nog niet alles
bekend is. Daarom moeten we de discussie voeren over de plek van nieuwe geneesmiddelen binnen huisartsenpraktijken. Het ontwikkelen van medicijnen is
een lang traject. Patiënten weten tegenwoordig precies wat er in de pijplijn zit
en willen niet wachten. Daarom zal vaker
gekozen worden voor een tussenweg:
middelen sneller toepassen in huisartsenpraktijken maar dan wel op een gecontroleerde manier. Dat betekent: patiënten
goed opvolgen en uitkomsten en effecten
meten, die delen met anderen en zo de
collectieve kennis vergroten. Dat is beter
dan wachten op ultiem bewijs uit hard
core gerandomiseerde klinische studies,
die hun beperking hebben omdat die uitgaan van de theoretische “gemiddelde patient”. Bovendien zit de boel dan tien jaar
op slot zit en dat is niet meer van deze
tijd. Dat vraagt dus om nieuwe modellen
van onderzoek en implementatie.’
Paul Korte
Nieuwe taakverdeling
De huisarts zal steeds meer opschuiven
richting diagnostiek, verwacht Korte, en
gaat zijn werk doen in nauwe samenwerking met apothekers en patiënten. ‘De
huisarts kent zijn patiënten van binnen
en van buiten en heeft straks de beschikking over allerlei diagnostische methoden en een schat aan informatie op basis
van de data die patiënten aanleveren via
hun gezondheidsapps.’ Data gaan sowieso
een grotere rol spelen. Veel informatie
blijft nu nog liggen omdat men geen idee
heeft van de mogelijke toepassingen,
maar dat gaat veranderen. In de nabije
toekomst zullen huisartsen en farmaceuten nauwer samenwerken en informatie
uitwisselen die echt bijdraagt aan een betere behandeling, stelt Korte. Hij adviseert huisartsen om de ontwikkelingen
nauwgezet te volgen. “De veranderingen
gaan razendsnel. De rol van PM wordt in
hoog tempo belangrijker en dat zal ook
de huisartsenzorg drastisch veranderen.
Het is goed om erover na te denken hoe
je daar als huisarts mee om wilt gaan.’
De tendens richting maatwerk in medicijnen gaat overigens lijnrecht in tegen
de huidige one size fits all aanpak die ons
zorgstelsel kenmerkt, stelt Korte. Die aanpak baart hem zorgen. ‘De vrijheid van
huisartsen is een groot goed. We moeten
oppassen dat we die vrijheid niet beperken door geneesmiddelen dwingend voor
te schrijven op basis van kosten of protocollen. Dat is uiteindelijk ook niet doelmatig. Artsen moeten de keuze hebben
om af te wijken van de richtlijnen. Zoals
de Engelsen zeggen: “een richtlijn is geen
tramlijn.” Het moet voor een huisarts
mogelijk zijn om een ander spoor te volgen als daar een goede reden voor is. Dat
kan betekenen dat je op basis van de kenmerken en voorkeuren van jouw patiënt
niet eerst medicijn A voorschrijft en dan
pas B of C zoals de richtlijn voorschrijft,
maar dat je direct naar D springt omdat
je weet dat dat voor die patiënt de grootste kans op succes heeft. En dat is toch
waar het in de zorg om draait.’ •
Petra Pronk, journalist
37