onsterfelijk

David Young-Wolff/Getty
Technologie / Mens & Lichaam
Moeten we wel onsterfelijk willen worden?
Dood
aan de
dood
Mensen willen liever niet dood. En daarom
zoeken we al eeuwen naar tovermiddelen om
ouderdom tegen te gaan. Zijn we al bijna
onsterfelijk? Of moeten we dat helemaal
niet willen?
77Tekst: Guido Hogenbirk
‘D
e eerste mens die
duizend jaar wordt,
is al geboren.’ Deze
gewaagde uitspraak
klonk in een lezing op de Universiteit Leiden in 2011 uit de mond
van de Britse biomedicus Aubrey
de Grey. Als pionier in het onderzoek naar manieren om levens te
verlengen wordt hij wel de ‘ouderdomsprofessor’ genoemd. Hoe
worden we volgens hem zo oud?
We vinden een middel tegen doodgaan uit. Dat verlengt ons leven
niet in één klap met honderden
jaren, maar genoeg om weer een
ander wondermiddel uit te vinden.
En dat geeft weer tijd voor iets
nieuws, enzovoorts. In feite zijn we
22
01/2013
telkens onze eigen deadline voor.
Een sterk staaltje sciencefiction?
Nou... Heel veel ouder worden is
misschien minder fantasierijk dan
je zou denken. Hoe worden we
onsterfelijk? En hoe blij moeten
we daarvan worden?
A Iedereen op dieet
‘Ouder worden dan 120 kun je op
dit moment wel vergeten’, zegt
Toine Pieters, die aan het Medisch
Centrum van de Vrije Universiteit
Amsterdam onderzoek doet naar
onder meer de geschiedenis van
de geneeskunde en de maatschappelijke gevolgen van genetische
manipulatie. ‘Een mens is echt op
na 120 jaar. We maken dan geen 0
01/2013
23
Technologie / Mens & Lichaam
A Reservemens gevraagd
Gezond leven, een paar medische
‘spelregels’ en we worden gemiddeld al veel ouder. En dan hebben
we het alleen nog maar gehad over
natuurlijke maatregelen. Kunnen
we op kunstmatige wijze niet ook
nog een aantal jaar winnen?
Pieters: ‘Dat doen we al. Als je een
lichaam uit 1900 opgraaft, vind je
alleen een setje botten. Nu liggen
begraafplaatsen vol pacemakers
en kunstheupen.’ Maar de grens
ligt niet bij het implanteren van
wat medische gadgets. We weten
steeds meer over hoe je met genen
kunt knutselen. Daarmee zouden
we genen die een rol spelen bij het
ontstaan van ziektes als kanker
en Alzheimer kunnen uitbannen.
Wat als we ervoor zorgen dat alle
embryo’s een perfect setje genen
hebben? ‘Veel is al mogelijk’, zegt
Pieters, ‘maar je loopt tegen ethische grenzen aan. Om de perfecte
baby te maken moet je afstappen
van het idee dat kinderen krijgen
iets natuurlijks is. Moeder en kind
zul je moeten loskoppelen.’ Een
kind wordt in een reageerbuisje
gemaakt, daar is geen vrijpartij
meer voor nodig.
24
01/2013
Leven zonder lichaam
e grootste belemmering in de zoekD
tocht naar onsterfelijkheid: ons
verouderende lichaam. Hoogste tijd om
die die zak organen overboord te zetten.
Dat is het idee achter Project 2045,
dat is opgericht en gefinancierd door de
Russische mediamagnaat Dmitry Itskov.
Met medestand van zo’n 30 weten­
schappers is hij er stellig van overtuigd
dat we in het jaar 2045 onsterfelijk
kunnen zijn. Om dat te bereiken wordt
een stappenplan afgewerkt.
Stap 1
Deadline? 2020
Wat? Een robot (‘avatar’) die volledig
wordt aangestuurd door de hersenactiviteit van iemand. Denken aan het
optillen van een beker zorgt ervoor dat
de robot een beker optilt.
Haalbaar? Een game besturen door het
meten van hersenactiviteit kan al. Maar
daarbij gaat het om verschillen tussen
de hoeveelheid activiteit. Het aantal
mogelijkheden is dan 2: ‘veel activiteit’
of ‘weinig activiteit’. Een specifieke actie
koppelen aan een specifieke gedachte,
is een stuk ingewikkelder. Daarvoor
moet je vele malen meer verschillende
hersensignalen in kaart zien te brengen.
Bijkomend probleem: het ene brein is
het andere niet.
Stap 2
Deadline? 2025
Wat? Een apparaat dat in staat is
een stel hersenen buiten een lichaam
in leven te houden. Die kunstmatige
hersenpan wordt gekoppeld aan de
onder stap 1 genoemde robot.
Maar ook baby’s met supergenen
gaan uiteindelijk dood omdat hun
cellen verouderen en hun organen
dus ‘verslijten’. Zijn die organen te
vervangen door nieuwe? Stamceltherapie biedt perspectief. Stamcellen zijn cellen die nog andere
celtypen kunnen worden, bijvoorbeeld die van een lever of hart. Ze
zitten onder meer in je beenmerg,
maar ook embryo’s bestaan in het
prille begin volledig uit deze ‘oercellen’. Door de transplantatie van
stamcellen zouden kapotte cellen
vervangen kunnen worden. En
misschien zijn we ooit in staat om
complete organen uit stamcellen te
kweken. Idealiter zou ieder mens
zijn eigen stamcellen leveren, maar
de vraag is of dat voor iedereen
Haalbaar? In een omstreden experiment uit de jaren 70 slaagde de
Amerikaanse chirurg Robert J. White
erin de kop (met inhoud) van de ene
aap op het lichaam van een andere te
zetten, met een vanaf zijn nek verlamde
maar levende combinatieaap tot gevolg.
Het ontwikkelen van een kunstmatige
omgeving waarin hersenen overleven en
zonder fouten volledig functioneren, zal
niet meevallen.
Leidt de weg naar
onsterfelijkheid
naar een hologram dat door
een digitaal brein
bestuurd wordt?
Vast niet. Wie zou
dat hologram nog
willen bekijken?
Stap 3
Deadline? 2035
Wat? De inhoud van je hersenen wordt
‘gedownload’ en op een computer gezet.
Deze chip stuurt de avatar aan.
Haalbaar? Onze hersenen bestaan
helaas niet uit een overzichtelijk setje
bestanden die je van de ene schijf naar
de andere kopieert. Waar begin je dus
met downloaden en wanneer ben je
klaar? En bevat een gekopieerd stel
hersenen wel een bewustzijn?
A Pilletje tegen ouderdom
Kunnen we in plaats van kapotte
cellen vervangen niet zorgen dat
de cellen in onze organen langer
meegaan? Of misschien helemaal
nooit meer kapot gaan? Biologe
Elles Lalieu onderzocht voor haar
boek Aging de mogelijkheden. Zij
denkt dat de uitvinding van een pil
die onze cellen langer houdbaar
maakt binnen handbereik ligt. ‘Er
zijn enkele kanshebbers, maar ik
zet mijn geld in op rapamycine’,
zegt ze. Dit door bacteriën geproduceerde stofje werd gevonden bij
bodemonderzoek op Paaseiland.
Het doet al jaren dienst als middel
om afstoting van een getransplanteerd orgaan tegen te gaan. Maar
bij muizen bleek het middel nog
een ander effect te hebben: hun
cellen bleven langer in stand. Ze
werden gemiddeld vijftien procent
ouder dan soortgenoten die het
niet kregen. Lalieu: ‘Maar helaas,
de grote dosis die ze kregen, zorgde
dat de muizen ongevoelig werden
voor het hormoon insuline, zodat
ze suikerziekte kregen.’ Exit rapamycine? ‘Nee, onlangs is ontdekt
NedeRlander wil
best doodgaan
Wetenschappers vinden steeds meer manieren om
ons flink ouder te maken. Maar willen we dat wel?
Quest hield een enquête in samenwerking met
Intomart GfK.
1 Is er iets?
2 Liever wel dood
Ruim de helft van de Nederlanders
gelooft dat er ‘iets’ is na de dood.
Vooral vrouwen zijn goedgelovig:
voor bijna 2/3 is de dood geen
eindstation.
Verreweg de meeste mensen
zien onsterfelijkheid niet als
iets positiefs. Slechts één op
de 5 Nederlanders zou oneindig
willen leven. Dat waren overigens
meer mannen (27%) dan vrouwen
(16%).
Is er leven na de dood?
Ja, spiritueel voortbestaan
van de ziel
Ja, hemel of hel
Ja, reïncarnatie
Ja, iets anders
Nee
Ik weet het niet
26%
23%
11%
5%
33%
14%
3 En de
onsterfelijke is…
Stap 4
Deadline? 2045
Wat? De chip met hersenen stuurt geen
tastbare robot meer aan, maar een
holografische avatar. Volgens Itskov
betekent dat het einde van het fysieke
bestaan zoals we dat nu kennen. Hologrammen kunnen immers door muren
lopen en bewegen met de snelheid van
het licht.
Haalbaar? De morsdode Elvis Presley
geeft springlevende concerten door als
hologram op het podium te verschijnen.
Maar of we alleen nog maar willen
bestaan op een harde schijf?
mogelijk is. Om massaal kapotte
organen te repareren of te vervangen, zou een vloot reservemensen
handig zijn. Een stamcelkwekerij:
een groep uitsluitend voor dat doel
gekweekte embryo’s waar we stamcellen uit kunnen halen. Dat vindt
niet iedereen maatschappelijk aanvaardbaar.
ENQUÊTE
Wie zouden we het liefst onster­
felijk willen zien? ‘Niemand’ zegt
de overgrote meerderheid.
Stel: één iemand mag onsterfelijk
worden. Wie zou jij aanwijzen?
Niemand
69%
Een willekeurig persoon
7%
Mijn kind
6%
Ikzelf
5%
Mijn partner
3%
De Dalai Lama
2%
Mijn moeder
1%
Nelson Mandela
1%
hoe je de stof toch kunt gebruiken
zonder dat suikerziekte optreedt.
De deur naar vervolgonderzoek is
daarom weer wagenwijd geopend.’
Of rapamycine ook bij mensen
werkt wordt onderzocht, maar de
vooruitzichten zijn hoopvol. Zou
dat ons eerste levenselixer zijn?
Dan komt Aubrey de Greys voorspelling dichterbij: we halen onze
eerste deadline met rapamycine,
op naar naar de volgende, op naar
onsterfelijkheid.
A Baren is verboden
Maar hoe vrolijk moeten we van
onsterfelijkheid worden? Pieters
denkt als eerste aan de enorme
kosten die gepaard zouden gaan
met onsterfelijkheid. ‘Nu al moet
onze pensioenleeftijd opgehoogd
worden om de zorg voor de vele
ouderen te kunnen betalen. Wat
nu als die zorg niet voor decennia
maar millennia geldt? Het lijkt
me uitgesloten dat er dan ooit nog
iemand mag stoppen met werken.’
Lalieu schetst ook geen vrolijk
stemmend scenario: ‘Ik stel me
voor dat iedereen verplicht zijn
huis uit moet en alle woonruimte
opnieuw wordt verdeeld, en dat ik
dan in een piepkleine kamer woon
in een huis dat ik moet delen met
heel veel anderen.’ Ga maar na:
als je onsterfelijk wordt, komen er
alleen maar mensen bij. Dat leidt
tot overbevolking en een tekort
aan ruimte en voedsel. Wellicht
zouden we nabijgelegen planeten 0
Als dat mogelijk zou zijn, zou ik
wel onsterfelijk willen worden.
Eens
21%
Oneens
70%
Ik weet het niet
9%
4 Stop met zoeken
Wetenschappers, stop maar met
zoeken naar manieren om levens
drastisch te verlengen: we willen
dat helemaal niet.
Als wetenschappers een manier
vinden om een mensenlevens in
één klap met tientallen jaren te
verlengen, dan moet dat worden
toegepast.
Eens
40%
Oneens 52%
Ik weet het niet 8%
Ik word liever 80 in volle gezondheid dan 130 na veel medische
ingrepen.
Eens 90%
Oneens
8%
Ik weet het niet
2%
Shutterstock
0 nieuwe cellen meer aan die nodig
zijn om kapotte organen te repareren.’ Hoe kunnen we er dan voor
zorgen dat we onze gemiddelde
levensverwachting zo hoog mogelijk krijgen? ‘Van nature is de mens
onmatig. We moeten onze driften
inperken. Want we kunnen medische vooruitgangen boeken zoveel
we willen, de mens compenseert
de groei in levensverwachting voor
een groot deel weer zelf.’ Hoe
moeten we matigen? Niet te veel
eten, veel bewegen, het alcohol­
gebruik matigen en uiteraard niet
roken. Pieters: ‘Ook moeten we
zorgen dat onze medische zorg
optimaal is, zodat we bij iedereen
op tijd kunnen ingrijpen als er iets
mis is.’ Maar tegelijk moeten we
het gebruik van medicijnen binnen
de perken houden. ‘Medicijnen
hebben vaak nare bijwerkingen.
En die moeten dan ook worden
bestreden, vaak met weer andere
medicijnen.’ Verder moeten we
virussen buiten de deur houden,
maar ook weer niet te veel, want
anders houden we geen weerstand
meer over. En het is essentieel dat
we leren te voorkomen dat bacteriën steeds beter bestand worden
tegen anti­biotica.
Shutterstock
Niet iedereen zit te wachten op een embryokwekerij die ons van nieuwe organen voorziet
Voor eeuwig in
een anoniem graf:
valt dat nog onder
onsterfelijkheid?
01/2013
25
Technologie / Mens & Lichaam
Als je toch nooit sterft, waarom zou je
dan nog een goed leven willen leiden?
0 kunnen gaan bewonen, maar die
zouden na verloop van tijd ook
overbevolkt raken. Er zal dus een
ingrijpende maatregel nodig zijn:
verplichte sterilisatie, er mag geen
mens meer bij komen. Maar kan
de theorie van De Grey wel stand
houden zonder nageslacht? Om
nieuwe dingen uit te vinden zijn
andersdenkenden nodig. Hoe kom
je tot nieuwe inzichten als alle
kennis altijd uit dezelfde mensen
moet komen? We hebben nieuwe
generaties nodig om op een frisse
manier over dingen na te denken.
Anders halen we onze volgende
deadline nooit.
eeuwige graaf
r is natuurlijk maar één
E
persoon echt onsterfelijk:
Sinterklaas. Die gaat vermoe-
delijk al 1732 jaar mee. Maar
er zijn meer historische figuren
waarover de speculaties niet
van de lucht zijn. Eén ervan is
de Graaf van Saint-Germain
(waarschijnlijk 1710-1784),
een mysterieus avonturier, uitvinder, amateur-wetenschapper
en begenadigd musicus. Hij zou
zelf hebben beweerd 4000 jaar
oud te zijn en hij vertelde over
historische gebeurtenissen alsof
hij er zelf bij was. En nog altijd
beweren mensen hem gezien of
gesproken te hebben. Hij zou al
duizenden jaren in verschillende
26
01/2013
Bridgeman/HH
Thomas Roepke/Corbis
A Leven is doodsaai
Want wat zal er gebeuren met je
manier van denken als je onsterfelijk wordt? Een vraag die zo oud
is als de weg naar Rome, maar
nog altijd een levendig discussiepunt onder filosofen. Een theorie
stelt dat je je waarschijnlijk dood
zou vervelen. Die werd al in 1973
uitvoerig beargumenteerd in het
boek Problems of the Self van de
Engelse filosoof Bernard Willams
(1929-2003). Hij besteedde een
halve eeuw aan het beantwoorden van één vraag: ‘Wat betekent
het om goed te leven?’ Onderdeel
van zijn conclusie: sterven is essentieel. De dood is weliswaar niet
leuk, maar een oneindig leven zou
volstrekt betekenisloos zijn. Als
je niet meer doodgaat, wat heeft
het dan nog voor zin om je best te
Hoe lang zou je een
onsterfelijkheidspil
moeten slikken? Een
leven lang? Daar ziet
een farmaceut vast
wel brood in.
gedaanten over de wereld
wandelen, onder meer als
priester in Atlantis, Jozef (de
opvoeder van Jezus), Merlijn
(magiër aan het hof van Koning
Arthur) en Christoffel Columbus
(ontdekker van Amerika). Waar
komen die speculaties vandaan?
De man was ongetwijfeld een
inspirerend figuur. Hij reisde
onder verschillende namen heel
Europa door als gezant (of als
spion?) van het Franse hof en
was regelmatig betrokken bij
belangrijke historische gebeur­
tenissen. Maar van zijn achter­
grond en afkomst is heel weinig Sommigen beweren dat de graaf
in 1784 aan een longontsteking
bekend, een ideale combinatie
voor de wildste fantasieën.
stierf, en geen bezittingen naliet.
doen om een goed leven te leiden?
Met als gevolg een alles overheersende onverschilligheid.
Grote onzin, vinden vooral transhumanisten. Denkers van deze
stroming zijn van mening dat wij
alle mogelijke middelen mogen
gebruiken om onszelf tot superwezens te upgraden. Een van de
voorlopers is de Britse filosoof
Max More, baas van Alcor, een
bedrijf dat de mogelijkheden naar
menselijke invriezing onderzoekt.
In een artikel op zijn website zegt
hij dat Williams kortzichtig is: hij
bekijkt onsterfelijkheid met de
ogen van iemand die sterfelijk is.
Maar als we een goddelijk leven
zouden leiden, zou onze visie op
het bestaan volstrekt anders zijn.
‘Er zal nooit een tekort ontstaan
aan nieuwe activiteiten, nieuwe
inzichten en nieuwe ervaringen’,
stelt More. En als ervaringen toch
eentonig gaan worden, dan vinden
we volgens hem vast een nieuwe
onschuldige drug uit waarmee de
saaiste gebeurtenissen elke keer
weer fris en spannend worden. En
daarnaast zal het met die totale
onverschilligheid ook heus wel
meevallen. Want genetische superwezens of niet, sterven kunnen we
altijd nog wel. Ook voor onsterfelijke mensen zal een ongeluk nog
in een klein hoekje zitten: er is
geen pilletje opgewassen tegen een
aanrijding met een vrachtwagen.
Maar ook volgens Pieters hebben
we doodgaan echt nodig: ‘Hoewel
de mens altijd naar het goddelijke
zal blijven verlangen, putten we
onze inspiratie in het leven toch
echt uit het feit dat we ooit zullen
doodgaan.’
7
[email protected]
MEER INFORMATIE
Aging, Jong, oud en eeuwig, Elles
Lalieu, Bertram + de Leeuw
Uitgevers (2012): vermakelijk en
interessant boek over de wetenschappelijke zoektocht naar het
voorkomen van ouder worden.
Supergenen en turbosporters,
Toine Pieters e.a., Nieuw Amsterdam (2009): hoe kun je knutselend met DNA supermensen
creëren?
quest.nl/degrey: bekijk een
interview met Aubrey de Grey
over onsterfelijkheid.