Wat is seksueel normaal

SPREKEN OVER SEKSUALITEIT
IN DE CONTEXT VAN PIJN:
WAT NA DE PIJNLIJKE STILTE ... ?!
Paul Enzlin
Instituut voor Familiale en seksuologische Wetenschappen (KU Leuven)
Centrum voor klinische seksuologie en Sekstherapie (UPC KU Leuven)
DOEL
• Samen met jullie nadenken over het verband tussen pijn, seksualiteit en relaties ?
• Wat is pijn ?
• Wat is seksualiteit ?
• Wat is het verband tussen beide ?
• Wat is jullie rol als pijnverpleegkundigen in het ter sprake brengen van seksualiteit ?
WAT IS PIJN ?
• Waarover gaat ‘pijn hebben’ ?
• Wat zijn jouw eerste gedachten en associaties bij de woorden:
• ‘pijn’
• ‘pijn hebben’
• ‘een partner met pijn hebben’ ?
WAT IS PIJN ?
- aanvaarding van pijn
- onaangename emotionele ervaring
- rouw, verdriet
- depressie
- schaamte
- angst i.v.m. progressie
- naar de dokter gaan
- dieet
- beperkingen in bewegen
- medicatie nemen
- vermoeidheid
- fysieke pijn
- onaangename lichamelijke ervaring
- steun van de familie, partner
- wat doe je met ‘feesten’
- isolatie
- minder kansen qua werk
- ziekteverzekering
WAT IS PIJN ?
Psychologie
Gedrag
P
ij
N
Biologie
Cultuur
WAT IS SEKSUALITEIT ?
•
Wat is seksualiteit ?
•
Waarmee heeft seksualiteit te maken ?
•
Waar denk je aan als je aan seksualiteit denkt ?
Wat is seksualiteit ?
- relatie
- intimiteit
- liefde
- vertrouwen
- binding
- macht
- schaamte
- vrijen
- geslachtgemeenschap
- masturbatie
- experimenteren
- hulpmiddelen
- lichamelijkheid
- geslacht
- voortplanting
- anticonceptie
- religie
- opvoeding
- wetten
- recht
- media
WAT IS SEKSUALITEIT ?
S
E
K
S
U
A
L
I
T
E
I
T
Psychologie
Biologie
Gedrag
Cultuur
PIJN EN SEKSUALITEIT
EENVOUDIG OF COMPLEX VERBAND ?
biologie
biologie
cultuur
cultuur
PIJN
SEKSUALITEIT
gedrag
gedrag
psychologie
psychologie
PIJN EN SEKSUALITEIT
EENVOUDIG OF COMPLEX VERBAND ?
gedrag
cultuur
psychologie
psychologie
gedrag
cultuur
biologie
biologie
PIJN
SEKSUALITEIT
partner
partner
patiënt
?patiënt
PIJN
biologie
cultuur
SEKSUALITEIT
biologie
gedrag
psychologie
psychologie
cultuur
gedrag
SEKSUALITEIT EN PIJN
• Uitgangspunt
• seksualiteit is een complex fenomeen waarin
biologische, psychologische, relationele en
culturele factoren een rol spelen
• pijn verwijst naar een aantal biologische
symptomen, maar kan evenzeer grote
psychologische, relationele of sociale gevolgen
met zich meebrengen
• Uitnodiging
• denk aan pijn en tracht zelf mee te denken in
termen van het werkmodel
Fysieke
conditie
Seksueel functioneren
Seksualiteitsbeleving
Psychologisch
welzijn
Relatie
Therapietrouw
Fysieke
conditie
Ziekte/pijn
Therapietrouw
Psychologisch
welzijn
pijn
Therapietrouw
Behandeling
pijn
Fysieke
conditie
Behandeling
Seksueel functioneren
Seksualiteitsbeleving
Ziekte / pijn
Behandeling
Therapietrouw
Psychologisch
welzijn
Acceptatie
Relatie
ZIEKTE / PIJN
pijn
Therapietrouw
Behandeling
pijn
Fysieke
conditie
Behandeling
Seksueel functioneren
Seksualiteitsbeleving
Ziekte
Behandeling
Therapietrouw
Psychologisch
welzijn
Acceptatie
Relatie
CHRONISCHE PIJN
• Acute en subacute pijn
• daling van seksueel verlangen =//= seksueel probleem
• bijv. tandpijn, schaafwonde, griep, buikpijn
versus
• Subacute en chronische pijn
• tijdelijke of permanente negatieve invloed op seksueel
functioneren
CHRONISCHE PIJN
• Type pijn
• directe impact
op seksueel functioneren
• indirecte impact
op seksualiteitsbeleving
• iatrogene impact
• tijdelijke of permanente invloed
CHRONISCHE PIJN
• Type pijn
• Verloop van de pijn
• stabiel
• psychologische aanpassing – incalculeren van pijn in het leven in het algemeen
en voor seksualiteit in het bijzonder
• progressief
• permanente psychologische aanpassing vereist in functie van de evolutie
van de ziekte/pijn en de gevolgen ervan op seksueel functioneren en
seksualiteitsbeleving
PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN
Pijn
Therapietrouw
Behandeling
Fysieke
conditie
Pijn
Behandeling
Seksueel functioneren
Seksualiteitsbeleving
Ziekte
Behandeling
Therapietrouw
Psychologisch
welzijn
Acceptatie
Relatie
PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN
• Aanvaarden van de pijn
• de initiële crisis bij de diagnose/operatie
• aanvaarding is echter een levenslange opdracht
•
•
•
•
•
leven met de diagnose
leven met de behandeling
leven met de verwikkelingen
leven met de kans op herval of opstoten
levens- en gezinsperspectief
• aanvaarding wordt beïnvloed door individuele verschillen,
sociale omgevingssteun, stress, …
PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN
• Pijn kan een invloed hebben op
• psychologisch ‘well-being’
• aanpassingsproblemen - aanpassingsstoornis – psychopathologie
• lichaamsbeeld
• vragen rond functioneren van het lichaam, boosheid op het lichaam
• zelfwaardegevoel
• vragen rond opnemen van diverse sociale rollen
• individuele coping en aanpassingsvaardigheden
• persoonlijke betekenis van seksualiteit
• varieert afhankelijk van leeftijd, levensfase, gender, persoonlijkheid, opvoeding en
cultuur
RELATIONELE ASPECTEN
Ziekteactiviteit
Therapietrouw
Behandeling
Stoma
Fysieke
conditie
Behandeling
Seksueel functioneren
Seksualiteitsbeleving
Ziekte
Behandeling
Therapietrouw
Psychologisch
welzijn
Acceptatie
Relatie
PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN VOOR DE ‘ANDEREN’
• Aanvaarden van de pijn
• de initiële crisis bij de diagnose/operatie
• aanvaarding is echter een levenslange opdracht
•
•
•
•
•
leven met de diagnose
leven met de behandeling
leven met de verwikkelingen
leven met de kans op herval of opstoten
levens- en gezinsperspectief
• aanvaarding wordt beïnvloed door individuele verschillen, sociale omgevingssteun,
stress, …
PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN VAN DE ANDEREN
• Pijn bij de partner kan een invloed hebben op
• psychologisch ‘well-being’ van de partner
• bepaalt mee psychologisch well-being en aanpassing van de pijnpatiënt
• rouwarbeid
• afscheid nemen van de gezonde partner
• aanpassingsvermogen aan de nieuwe situatie
• wijzigingen in rol- en taakverdeling.
• de levenskwaliteit van de partner
• Beperkingen en onzekerheden
• eigen vrijheden – zichzelf aan de kant schuiven
• communicatie, schuldgevoelens, minder kans op impulsiviteit,
• evenwicht tussen ‘togetherness’ en ‘separateness’
• Om voor de andere te kunnen zorgen, moet je ook goed voor jezelf (laten)
zorgen !
RELATIONELE ASPECTEN
• Relationele vaardigheden
• communicatie, sociale vaardigheden, probleemoplossend vermogen
heeft een invloed op de wijze waarop de veranderingen in een koppel
zullen worden verwerkt
• Rolverandering en rolverwarring
• ernstige lichamelijke aandoeningen kunnen leiden tot rolverwarring
waarbij de zorgende partner soms persoonlijk in conflict komt om de
verzorgde partner als een seksuele partner te zien
RELATIONELE ASPECTEN
• Belang/betekenis van seksualiteit in de relatie
• varieert afhankelijk van duur, gezinsfase, gezinscultuur, relatiekwaliteit
• functie van het seksueel probleem
• seksueel probleem = seksueel probleem ?
• seksueel probleem = symptoom van een onderliggend probleem ?
• belangrijke factoren
• hoe was de seksuele relatie vóór de diagnose /pijn ?
• wat moet er nu veranderen ?
• zoektocht naar een nieuw evenwicht (zorg en liefde)
 een aandoening/pijn beïnvloedt de partnerrelatie, maar zou deze niet
compleet mogen bepalen
CONCLUSIE
• Relatie tussen chronische ziekte /stoma en seksualiteit = complex
• Conceptueel raamwerk =
• een goede basis/richtlijn voor zowel diagnose, behandeling en onderzoek
• een aanzet om met patiënten een gesprek te hebben over hoe pijn het leven van
beide partners heeft overhoop gehaald …
EN HOE DOE JE DAT DAN … ?
SEKSUELE HULPVERLENING
• alg. basisvoorwaarden voor hulpverlening
respect, veiligheid en zorgvuldigheid
• positieve en open houding tav seksualiteit
bewust-zijn normen, waarden en grenzen
• het ernstig nemen van seksuele problemen
“onnodige problemen”, “luxeproblemen”
• gedragsregels bij sekscounseling
emotionele intimiteit
• professionele, menselijke betrokkenheid
• overdracht en tegen-overdracht
lichamelijke intimiteit
PROBLEEMVERKENNING
• directe of indirecte vraag
• ruimte creëren voor een gesprek rond seksualiteit
• informatiebrochures laten ‘rondslingeren’
• folders en affiches ophangen
• ernaar vragen
•
•
•
•
praten over “praten over seks” en “woordgebruik”
de reden en de noodzaak van intieme vragen toelichten
eerst ‘open’ vragen en dan gerichte ‘gesloten’ vragen
doel: verhelderen of er een klacht is én of ze hulp willen
PROBLEEMVERKENNING ALGEMEEN
• Openingszin
• Patiënt geeft het probleem aan:
• Als ik het goed hoor, zeg je me net dat er een probleem is op het vlak van seksualiteit ?
• Hoe zou je dat probleem precies omschrijven ?
• Seksualiteit is zo’n breed domein, waarover gaat het precies ?
• Gaat het om een probleem van zin (goesting) om te vrijen, gaat het om erectie/
niet vochtig worden van de vagina, orgasme (klaar komen), ejaculatie,
bevrediging, tevredenheid …
PROBLEEMVERKENNING ALGEMEEN
• Openingszin
• HV geeft het probleem aan:
• Ik weet dat mensen met (aandoening) wel eens last hebben van seksuele
problemen, dus als er een probleem zou zijn ben ik bereid om dat eens te
bekijken en kunnen we misschien samen op zoek gaan naar een oplossing
…
• Eén van de mogelijke bijwerkingen van deze (medicatie) is dat er invloed
kan zijn op het seksueel functioneren. Ik zeg dat om u te helpen om de
medicatie te blijven nemen, maar ook omdat wanneer er een probleem
zou zijn, we kunnen kijken naar mogelijkheden voor hulp …
• Het is gekend dat die (ingreep) soms onbedoeld een invloed kan hebben
op seksualiteit. Is er bij u na die ingreep iets veranderd op dit vlak ?
EN WAT IS MIJN ROL ALS…
PIJNVERPLEEGKUNDIGE ?
IS SEKSUELE HULPVERLENING NODIG ?
Opdracht
Zoek naar:
• redenen om iets rond seksualiteitsbeleving te doen in jouw
praktijk als … ?
• redenen om niets rond seksualiteitsbeleving te doen in jouw
praktijk als … ?
ONDERZOEK
“Seksuele anamnese dysforie”
expliciete redenen
Algemeen
•
•
•
•
geen tijd
leeftijd en geslacht
aanwezigheid van een derde (bv. de partner, ouders, ...)
culturele verschillen, ...
Patiënt
• irrelevant voor de klacht waarmee de patiënt komt
• de patiënt vraagt er nooit naar
• patiënten zullen het zelf wel uitzoeken, ...
Zelf
• ik respecteer de privacy van mijn patiënten
• ik wil patiënten niet voor het hoofd stoten, bruskeren
• ik ben er niet voor opgeleid, ...
ONDERZOEK
“Seksuele anamnese dysforie”
• verborgen agenda achter deze ‘redenen’
• ik praat nooit over seksualiteit
• ik voel me er ongemakkelijk bij
• als ik een probleem vind, hoe moet ik dat dan oplossen?
=> persoonlijke visie en attitude tav. seksualiteit
‘IKZELF’ EN ‘SEKSUALITEIT’
• belangrijk zich bewust te zijn van op welke manier men zich
verhoudt tav seksualiteit
• persoonlijke visie ten aanzien van seksualiteit
– wordt bepaald en beïnvloed door
• opvoeding
• persoonlijke ervaring
• maatschappelijke en culturele waarden en normen
 denkbeelden, overtuiging over seksualiteitsbeleving
 continuüm
– erotofiel vs. erotofoob
– permissief vs. restrictief
- voor zichzelf
- voor de patiënten
‘Ikzelf’ en ‘seksualiteit’
continuüm
Erotofoob
0
Erotofiel
100
Restrictief
Permissief
0
100
PLISSIT - MODEL
Intensive
therapy
Specific
Suggestions
Limited Information
Permission giving
RANDVOORWAARDEN
Opdracht:
• Denk voor jezelf even na wat de gevolgen zouden zijn
indien je meer tijd zou maken voor seksuele problemen in
je praktijk ?
• Wat zou er gebeuren als je het zou doen ?
• Wat heb je nodig om dat te kunnen doen ?
• www.seksuologen-vlaanderen.be
ALS JIJ HET DOET, ...
• begin met kleine stappen
• voor jezelf
• voor de patiënt
• verwacht niet te veel
• van jezelf
• van de patiënt
• informeer jezelf over mogelijke
• behandelingen
• doorverwijzers
... KAN DE CLIËNT/ PATIËNT HET DAN OOK ?
0
ja
0
neen
0
hij/zij moet het ook nog leren