Zorgverlening bij werknemers met psychische klachten en/of

advertisement
Zorgverlening
bij werknemers met psychische klachten
en/of somatisch onverklaarbare lichamelijke
klachten
Onderzoek naar ervaringen met gezondheidsmanagement
binnen UMC’s
dr R.H. Bakker
dr J.A. Landsman-Dijkstra
dr G.J. Dijkstra
Toegepast GezondheidsOnderzoek (TGO)
Universitair Medisch Centrum Groningen
januari 2014
©
TGO / UMGC
1
Colofon
Titel:
Zorgverlening bij werknemers met psychische klachten en/of somatisch
onverklaarbare lichamelijke klachten: onderzoek naar ervaringen met
gezondheidsmanagement binnen UMC’s
Financiering:
Onderzoek verricht in opdracht van de Federatie van Beroepsorganisaties in de Zorg
en met financiering van SoFoKleS
Uitgave:
Toegepast Gezondheids Onderzoek (TGO)
Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG)
Adres:
Postbus 196
9700 AD Groningen
Telefoon:
050 363 7382
E-mail:
[email protected]
Datum:
januari 2014
©
TGO / UMGC
2
INHOUDSOPGAVE
1
INLEIDING ......................................................................................................................................................................5
1.1
1.2
1.3
2
METHODE .......................................................................................................................................................................7
2.1
2.2
3
LITERATUURSTUDIE EN INTERVIEWS ....................................................................................................................................... 7
PROCEDURE INTERVIEWS ........................................................................................................................................................... 7
RESULTATEN.................................................................................................................................................................8
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
4
AANLEIDING ................................................................................................................................................. 5
DOEL- EN VRAAGSTELLINGEN............................................................................................................................ 5
LEESWIJZER ..................................................................................................................................................................................... 6
ORGANISATIE VAN GEZONDHEIDSMANAGEMENT BINNEN DE UMC’S................................................................................. 8
REDENEN VOOR EN VISIE OP HET AL OF NIET IN DIENST HEBBEN VAN EEN PSYCHOLOOG............................................. 12
DE ROL VAN BEDRIJFSMAATSCHAPPELIJK WERK .................................................................................................................. 13
WELKE KLACHTEN LEIDEN TOT VERWIJZINGEN VOOR PSYCHOLOGISCHE HULP?............................................................ 14
WELKE PSYCHOLOGISCHE INTERVENTIES WORDEN DOOR BEDRIJFSARTSEN INGEZET? ................................................ 14
CONSEQUENTIES AAN- OF AFWEZIGHEID VAN EEN INTERNE PSYCHOLOOG VOOR DE WERKNEMERS .......................... 16
CONCLUSIE, DISCUSSIE EN AANBEVELINGEN ................................................................................................. 18
4.1
4.2
4.3
CONCLUSIE .................................................................................................................................................................................. 18
DISCUSSIE ................................................................................................................................................................................... 20
AANBEVELINGEN ....................................................................................................................................................................... 21
LITERATUUR ...................................................................................................................................................................... 22
BIJLAGE 1
5
INTERVIEWFORMATS PROJECT SOFOKLES II ............................................................................. 23
BIJLAGE 2: UITGEBREID OVERZICHT RESULTATEN PER UMC ................................................................. 28
5.1 HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM I (UMC-I) .......................................................................................................... 28
5.1.1 Achtergrondgegevens ................................................................................................................................................. 28
5.1.2 Bedrijfsartsen ................................................................................................................................................................. 28
5.1.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-I ................................................................................................................... 32
5.1.4 Psycholoog....................................................................................................................................................................... 34
5.2 HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM II (UMC-II) ....................................................................................................... 37
5.2.1 Achtergrondgegevens ................................................................................................................................................. 37
5.2.2 Bedrijfsartsen UMC-II ................................................................................................................................................. 37
5.2.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-II ................................................................................................................. 41
5.3 HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM III (UMC-III) .................................................................................................... 43
5.3.1 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-III ................................................................................................................ 45
5.3.2 Psycholoog....................................................................................................................................................................... 46
5.4 HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM IV (UMC-IV) .................................................................................................... 48
5.4.1 Achtergrondgegevens ................................................................................................................................................. 48
5.4.2 Bedrijfsartsen UMC-IV ................................................................................................................................................ 48
5.4.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-IV ................................................................................................................ 50
5.4.4 Psychologencollectief .................................................................................................................................................. 51
5.5 HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM V (UMC-V)........................................................................................................ 53
5.5.1 Achtergrondgegevens ................................................................................................................................................. 53
5.5.2 Bedrijfsartsen UMC-V .................................................................................................................................................. 53
5.5.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-V.................................................................................................................. 57
5.5.4 Psychologenpraktijk .................................................................................................................................................... 59
5.6 HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM VI (UMC-VI) .................................................................................................... 61
5.6.1 Achtergrondgegevens ................................................................................................................................................. 61
5.6.2 Bedrijfsartsen UMC-VI ................................................................................................................................................ 61
5.6.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-VI ................................................................................................................ 63
5.6.4 Praktijk voor cognitieve gedragstherapie ........................................................................................................ 64
5.7 HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM VII (UMC-VII) ................................................................................................. 66
5.7.1 Achtergrondgegevens ................................................................................................................................................. 66
5.7.2 Bedrijfsartsen UMC-VII............................................................................................................................................... 66
5.7.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-VII .............................................................................................................. 69
©
TGO / UMGC
3
5.7.4 Psychologen (intern) ................................................................................................................................................... 72
5.8 HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM VIII (UMC-VIII) .............................................................................................. 75
5.8.1 Achtergrondgegevens ................................................................................................................................................. 75
5.8.2 Bedrijfsartsen UMC-VIII ............................................................................................................................................. 76
5.8.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-VIII ............................................................................................................. 78
5.8.4 Psycholoog....................................................................................................................................................................... 81
©
TGO / UMGC
4
1
Inleiding
1.1 Aanleiding
Het project waar in dit rapport verslag van wordt gedaan, richt zich op het beleid binnen de acht
Universitaire Medische Centra (UMC’s) in Nederland ten aanzien van werknemers die de bedrijfsarts
consulteren en al of niet verzuimen van hun werk wegens psychische klachten en/of Somatisch
Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK). Somatisch Onvoldoende verklaarde
Lichamelijke Klachten zijn lichamelijke klachten zoals hoofdpijn, rugpijn, (over)vermoeidheid of
buikpijn, die langer dan enkele weken duren en waarbij bij adequaat medisch onderzoek geen
somatische aandoening wordt gevonden die de klacht voldoende verklaart (uit multidisciplinaire
richtlijn GGZ, 2010). Met psychische klachten, die overigens vaak samenhangen met SOLK, worden
bijvoorbeeld overspanning, depressie of angst bedoeld. Depressieve klachten en angstklachten
kunnen daarbij de vorm aannemen van een psychiatrisch ziektebeeld en maken als depressieve
stoornis en angststoornis onderdeel uit van de DSM-IV (een classificatie systeem voor psychische
stoornissen). Voor overspanning geldt dat niet.
In 2012 werd een studie uitgevoerd naar preventieve activiteiten bij onder andere psychische
klachten en/of SOLK door bedrijfsartsen, bedrijfsfysiotherapeuten en medewerkers ergonomie in de
acht Universitaire Medische Centra (UMC’s) in Nederland (Bakker en Dijkstra, 2012). Uit dit
onderzoek kwam naar voren dat er door de betreffende medewerkers op het terrein van preventie
weinig tot geen evidence based interventies worden uitgevoerd, in termen van bewezen effecten op
het ontstaan van ziekte en verzuim. Uit eerder onderzoek, gericht op stressmanagement binnen
Nederlandse bedrijven, blijkt dat een aantal psychologische interventies, zoals cognitieve
gedragstherapie, wel degelijk effect kunnen hebben (Bakker e.a. 2011). Dit wordt ondersteund door
ander wetenschappelijk onderzoek op dit terrein (Linton 2000, 2001 en 2006). De mate van dit effect
is uiteraard wel afhankelijk van toepassing van deze interventies in de juiste context. Psychische
klachten die zijn ontstaan door een psychisch ongezonde werkomgeving kunnen wellicht worden
verlicht door op de werknemer gerichte interventies. Maar deze bieden bij structurele knelpunten
die de werkplek aangaan uiteraard geen volledige oplossing.
Uit de literatuur blijkt dat een derde van het ziekteverzuim te wijten is aan psychische klachten en/of
SOLK (GGZ 2010). Dit is een belangrijke reden waarom sommige interne arbodiensten van de UMC’s
een psycholoog in dienst hebben genomen. Binnen andere UMC’s in Nederland is de “psychologische
discipline” of de doorverwijzing hiernaar de laatste jaren juist wegbezuinigd. Hierdoor is de situatie
ontstaan dat de toegang tot het consulteren van een psycholoog voor werknemers met psychische
klachten en/of SOLK per UMC verschilt.
1.2 Doel- en vraagstellingen
In aansluiting op het hierboven geschetste verschil en het eerder uitgevoerde onderzoek naar
preventief handelen in UMC’s, is het doel van het onderhavige project in te kaart brengen wat de
door professionals ervaren gevolgen zijn van het al dan niet beschikbaar zijn van een interne
psycholoog in dienst van het bedrijf. Uiteindelijk doel is om aanwijzingen te vinden hoe
gezondheidsmanagement een positieve invloed kan hebben op door psychische klachten en/of SOLK
veroorzaakt ziekteverzuim.
De hoofdvraagstelling van dit onderzoek luidt:
“Welke door professionals ervaren verschillen zijn er tussen de zorgverlening aan
werknemers met psychische klachten en/of SOLK van UMC’s die wel en niet een psycholoog
in dienst hebben?”
©
TGO / UMGC
5
Deze centrale onderzoeksvraag is vertaald in de volgende subvragen:
1. Hoe heeft de organisatie van het gezondheidsmanagement invloed op de zorgverlening aan
medewerkers met psychische klachten?
2. Welke redenen zijn er dat sommige UMC’s wel een psycholoog in dienst hebben en anderen
niet en bestaat er een verschil in visie over de klachten die psychologische hulp vereisen
tussen bedrijfsartsen van UMC’s met en zonder interne psycholoog?
3. Is er een verschil in redenen voor verwijzing naar bedrijfsmaatschappelijk werk tussen UMC’s
die wel en die geen psycholoog in dienst hebben, met andere woorden vangt het
bedrijfsmaatschappelijk werk (een deel van) de verwijzingen op die anders bij de psycholoog
terecht zouden zijn gekomen?
4. Op grond van welke klachten wordt psychologische hulp geadviseerd door bedrijfsartsen van
de arbodiensten van de UMC’s?
5. Welke wel- en niet evidence based interventies worden vanuit de arbodiensten van de
UMC’s door bedrijfsartsen in gang gezet met als doel om toekomstig verzuim te voorkomen
en hoe zien deze interventies eruit qua intensiteit en inhoud?
6. Welke potentiële consequenties kan de aan- of afwezigheid van een interne psycholoog op
een UMC hebben voor een UMC-medewerker met dreigende uitval door psychische klachten
of somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten?
Het onderzoek is uitgevoerd in de periode van 1 maart tot en met december 2013 door Toegepast
Gezondheids Onderzoek (TGO), een zelfstandig onderzoeksbureau binnen het Universitair Medisch
Centrum Groningen (UMCG), afdeling Gezondheidswetenschappen.
1.3 Leeswijzer
In deze eindrapportage wordt achtereenvolgens ingegaan op de onderzoeksmethode (hoofdstuk 2)
en de resultaten (hoofdstuk 3). In het vierde en laatste hoofdstuk worden antwoorden op de
vraagstellingen van het onderzoek geformuleerd en de belangrijkste conclusies getrokken. Tevens
worden in dit hoofdstuk de resultaten in een korte discussie in een breder perspectief geplaatst. In
de bijlage is een literatuurlijst te vinden en een uitgebreide weergave van de resultaten.
©
TGO / UMGC
6
2
Methode
2.1 Literatuurstudie en interviews
Literatuurstudie
Er is een korte literatuurstudie gedaan naar verwijzingen door bedrijfsartsen van werknemers voor
het inzetten van psychologische interventies. Met de resultaten van de literatuurstudie zijn de
andere resultaten waar nodig en mogelijk onderbouwd. Hierbij is geput uit eerdere literatuurstudies
die binnen Gezondheidswetenschappen van het UMCG zijn uitgevoerd. Daarnaast is een beperkte
search gedaan naar de literatuur binnen de laatste tien jaar op de zoekmachines PubMed en Psyclit
met de volgende zoektermen: ‘psychological’, ‘interventions’, ‘prevention’, ‘sick leave’ en
‘occupational physician.’
Interviews
Er is gestart met een kort telefonisch interview met de coördinatoren van de arbodiensten van de
UMC’s. Hierin is gevraagd om medewerking, gegevens van te interviewen kandidaten (zie onder) en
om een aantal kerngegevens zoals: aantal en soort professionals (bedrijfsmaatschappelijk werk,
bedrijfsarts, al dan niet interne psycholoog), aantal fte’s binnen de arbodienst en eventuele
samenwerkingsverbanden met externe psychologen.
Op basis van de subvragen zijn drie semi-gestructureerde interviewformats ontwikkeld (zie bijlage 1).
Het interview is afgenomen bij per UMC:
 twee bedrijfsartsen;
 een ‘preferred provider’ psycholoog (bij afwezigheid van een interne psycholoog: de nietinterne psycholoog waarnaar door de bedrijfsartsen van de arbodienst het meest wordt
verwezen en waarbij daarvoor al dan niet een samenwerkingsconvenant met onderlinge
afspraken is opgesteld) of de interne psycholoog en
 een vertegenwoordiger van het bedrijfsmaatschappelijk werk.
In bijlage 1 is de structuur van de interviews weergegeven. Op basis van deze interviews wordt een
beeld verkregen van verschillen tussen UMC’s met en zonder tweedelijns psycholoog.
2.2 Procedure interviews
Nadat een gesprek met de coördinatoren van de arbodiensten is gevoerd, zijn de semigestructureerde interviews afgenomen in de periode maart tot november 2013. De meesten face-toface, een aantal telefonisch. Uiteindelijk zijn alle UMC’s éénmalig bezocht en zijn 30 interviews
gehouden, waarvan drie telefonisch en de overige 27 face-to-face. Op twee uitzonderingen na, zijn
bij alle UMC’s de geplande interviews gehouden met de professionals zoals gepland. Eén
uitzondering betreft UMC-II waar geen interne psycholoog was en ook geen preferred provider, daar
is geen interview met een psycholoog gedaan. Een andere uitzondering was dat men het in UMC-VIII
voldoende vond als één bedrijfsarts werd geïnterviewd omdat het individuele beleid van de
bedrijfsartsen van dit ziekenhuis onderling niet of nauwelijks verschillen laat zien.
Alle interviews zijn opgenomen en daarna getranscribeerd. Met een kwalitatieve analyse zijn deze
resultaten terug gebracht naar relevante informatie voor het beantwoorden van de vraagstellingen.
In dit rapport (opgenomen in een bijlage) zijn de belangrijkste commentaren en meningen van de
geïnterviewde bedrijfsartsen, bedrijfsmaatschappelijk werkers en psychologen zo onbewerkt
mogelijk weergegeven, hetzij als een of meer korte samenvattende zinnen, hetzij in de vorm van
tussen aanhalingstekens geplaatste tekst. In het laatste geval betreft het zoveel mogelijk de
letterlijke tekst zoals op tape vastgelegd, met dien verstande dat spreektaal soms is vervangen door
schrijftaal om een betere tekstdoorloop te creëren. Deze vervangingen hebben echter de inhoud van
commentaren en meningen zo min mogelijk geweld aan gedaan.
©
TGO / UMGC
7
3
Resultaten
De uitgebreide en gedetailleerde resultaten van de interviews worden in bijlage 2 per UMC
besproken. De resultaten zijn geanonimiseerd. Er wordt steeds gesproken van UMC-I tot en met
UMC-VIII. In dit hoofdstuk worden per subvraag de resultaten samengevat waarbij steeds in kaart
wordt gebracht wat de eventuele verschillen zijn tussen UMC’s met en zonder interne psycholoog.
3.1 Organisatie van gezondheidsmanagement binnen de UMC’s
In deze paragraaf worden de resultaten weergegeven die in gaan op de subvraag:
Hoe heeft de organisatie van het gezondheidsmanagement invloed op de zorgverlening aan deze
doelgroep?
Tabel 1 op de volgende pagina laat enkele essentiële verschillen tussen de acht UMC’s zien ten
aanzien van de organisatie van de zorg rond psychische klachten en SOLK van werknemers. Het blijkt
dat er verschillen bestaan in de omvang en het soort aanstellingen van bedrijfsartsen,
bedrijfsmaatschappelijk werkers en psychologen, in de wijze waarop verwijzing naar deze
professionals tot stand komt en in de verwijsgewoonten.
Omvang en soort aanstellingen
De meeste UMC’s hebben interne bedrijfsartsen en bedrijfsmaatschappelijk werkers in dienst. Twee
UMC’s vormen daarop een uitzondering, namelijk het UMC-IV, waar de bedrijfsmaatschappelijk
werker voor één dag in de week van buitenaf wordt ingehuurd en het UMC-V, waar zowel de
bedrijfsartsen als de bedrijfsmaatschappelijk werkers een ‘externe status’ hebben.
Ook de verschillen in het aantal bedrijfsartsen en de omvang van hun aanstelling valt op: in UMC-V
werken twee externe bedrijfsartsen voor twee keer anderhalve dag, terwijl bij de andere UMC’s
meer bedrijfsartsen werken en zij ook een grotere aanstelling c.q. contract hebben. Wat betreft de
psychologen valt op dat slechts één UMC, het UMC-VII, psychologen in dienst heeft, terwijl alle
andere UMC’s deze extern betrekken. Wel zijn er UMC’s die weliswaar geen psychologen in dienst
hebben, maar waarbij externe psychologen wel één of meerdere dagen binnen het UMC een
werkplek hebben. Dat geldt bijvoorbeeld voor UMC-V en UMC-VIII.
Verwijsstructuren en toegang tot professionals
De toegang tot en verwijsstructuren naar de drie professionals verschillen tussen de UMC’s.
Verwijzing naar de bedrijfsarts
Bij alle UMC’s kan men op eigen initiatief via het arbeidsomstandigheden spreekuur bij de
bedrijfsarts terecht. Daarnaast is de leidinggevende in alle UMC’s een belangrijke verwijzer.
Bij het UMC-IV, het UMC-V en het UMC-VI bestaat een verplicht verzuimspreekuur, dat de cliënt na
een x aantal dagen verzuim dient te bezoeken. Bij de overige UMC’s bestaat zo’n spreekuur niet. Bij
het UMC-I bestaat weliswaar een registratie van ziekmeldingen bij de arbodienst, maar aan de hand
daarvan worden cliënten zelden opgeroepen.
Bij het UMC-VI werken drie verzuimconsulenten. Deze consulenten voeren meestal het eerste
gesprek met de cliënt, brengen daarbij globaal de klachten en aan de hand van vragenlijsten de
meest voorkomende psychosociale factoren in kaart. De verzuimconsulent is er in dit UMC voor de
eerste inventarisatie van wat er aan de hand is, terwijl de bedrijfsarts eindverantwoordelijk is voor
de probleemanalyse, de medische beoordelingen, de eerstejaarsevaluatie en bij de WIA-aanvraag en
alle punten van stagnatie. Bij de andere UMC’s bestaat een dergelijke intermediaire functie niet.
De wijze waarop men bij de bedrijfsmaatschappelijk werker en de psycholoog terecht komt, verschilt
ook enigszins tussen de UMC’s.
©
TGO / UMGC
8
Verwijzing naar bedrijfsmaatschappelijk werk
Bij de meeste UMC’s vindt de verwijzing naar bedrijfsmaatschappelijk werk via de bedrijfsarts plaats.
Bij het UMC-VIII geschiedt verwijzing naar de bedrijfsmaatschappelijk werker (en de psycholoog) via
het multidisciplinaire Werk in Balans spreekuur. Bij de meeste UMC’s – met uitzondering van het
UMC-IV – mede via de leidinggevende en bij een enkel UMC, eveneens het UMC-IV, tevens via de
loopbaanadviseur.
Verwijzing naar psychologen
Bij de meeste UMC’s verwijzen de bedrijfsartsen rechtstreeks naar externe psychologen, waarvan
een aantal de status van ‘preferred provider’ hebben, soms geregeld in een convenant. Het UMC-II
geeft aan niet anders dan via het reguliere circuit (via de huisarts) naar psychologen te verwijzen,
terwijl in dit UMC bedrijfsmaatschappelijk werk wel heel soms rechtstreeks naar een psycholoog
verwijst.
Bij UMC-VII wordt bij een potentiële verwijzing naar de (interne) psycholoog in feite verwezen naar
een multidisciplinair preventie-adviescentrum (PAC). Zowel het UMC-V als het UMC-VIII hebben
weliswaar externe psychologen, maar die zijn wel inpandig en daardoor gemakkelijk (informeel) te
bereiken.
Verschillende werkzaamheden van professionals
Er zijn ook verschillen tussen UMC’s die verband houden met de klachten die professionals
afhandelen en het soort werkzaamheden dat ze verrichten. Zo wordt bij bedrijfsartsen de ruimte die
er is om preventief te werken bepaald door de omvang van de aanstelling, het aantal aanwezige
collega’s, (bij externe bedrijfsartsen) de omvang van het contract en het bestaan van een
verzuimspreekuur. Ook vallen de per UMC uiteenlopende taken van de bedrijfsmaatschappelijk
werker op. De externe bedrijfsmaatschappelijk werker van het UMC-V die bij dit onderzoek is
betrokken, doet in het geheel geen individuele trajecten en richt zich vooral op groepsactiviteiten,
zoals voorlichting, cursussen en workshops. Collega’s in andere UMC’s doen echter wel individuele
trajecten. Alle andere bedrijfsmaatschappelijk werkers zien eveneens individuele werknemers, maar
geven meestal ook groepstrainingen, al of niet in samenwerking met A&O-deskundigen, zoals binnen
het UMC-VIII en het UMC-I. Sommige bedrijfsmaatschappelijk werkers hebben ook mindfulnesselementen in hun aanpak opgenomen, zoals binnen het UMC-II en het UMC-III.
Overlap in werkzaamheden tussen betrokken disciplines
Er zijn ook verschillen tussen de UMC’s op het terrein van de door professionals waargenomen
overlap tussen de drie disciplines. In sommige UMC’s lijkt er sprake van een grotere overlap. Deze
blijkt afhankelijk van:
 de overleg- en verwijsstructuur (bij een multidisciplinair overleg lijkt het risico op overlap
kleiner);
 de omvang van de aanstelling van professionals (des te kleiner deze omvang, des te kleiner
lijkt het risico op overlap);
 het feit of iemand een externe of interne status heeft (bij een interne status bestaat wellicht
een groter risico op overlap).
Weinig echte interventies, vooral gesprekken met bedrijfsartsen
Tenslotte behandelen bedrijfsartsen die een intern dienstverband hebben, zo het lijkt, meer cliënten
met psychische klachten zelf dan bedrijfsartsen die van extern worden ingehuurd, omdat de laatsten
minder tijd bemeten is. Hierbij zij wel aangetekend dat er slechts één UMC is dat de bedrijfsartsen
van extern betrekt, en dat de omvang van het contract hierbij een belangrijke rol speelt. In dat zelf
behandelen van werknemers speelt ook de affiniteit en de expertise van de bedrijfsarts een rol;
sommige bedrijfsartsen lijken meer gemotiveerd en vinden het leuker om psychische klachten zelf te
behandelen dan andere, vooral als hun opleiding daarop toegesneden is.
©
TGO / UMGC
9
Tevreden met eigen aanpak
Hoe de UMC’s onderling ook mogen verschillen waar het de (organisatie van de) zorg rondom
psychische klachten van werknemers betreft, bijna alle geïnterviewde professionals zijn voorstander
van het systeem dat in hun eigen ziekenhuis wordt gehanteerd. Soms worden dezelfde argumenten
gehanteerd voor een andere aanpak. Zo zijn alle bemoeienissen van de drie ondervraagde disciplines
in het UMC-V wegens bezuinigingsoverwegingen geoutsourcet. Terwijl precies dezelfde
overwegingen binnen het UMC-VII ertoe hebben geleid dat men zeven jaar geleden weer interne
psychologen heeft aangesteld (zie hiervoor ook tabel 2 verderop).
Een uitzondering vormt de wenselijkheid van een interne psycholoog, waarvan sommige
bedrijfsartsen, bedrijfsmaatschappelijk werkers en psychologen aangeven daar meer voor- dan
nadelen in te zien, ook al bestaat die situatie in hun eigen UMC niet.
©
TGO / UMGC
10
Tabel 1: Toeleiding naar professionals betrokken bij behandeling van psychische klachten en/of SOLK van werknemers van de UMC’s
UMC
Aantal bedrijfsartsen
Hoe bij bedrijfsarts terecht?
Aantal BMW-ers?
Hoe bij BMW terecht?
Soort psycholoog
Hoe bij psycholoog terecht?
UMC-I
5 interne (voor alleen UMC-I,
10 tot 11 voor UMC-I en
universiteit samen)
- eigen initiatief (ao-spreekuur)
- via de leidinggevende
- via zif (sporadisch)
2 interne (ieder gekoppeld aan
specifieke bedrijfsartsen)
- via de bedrijfsarts
- op eigen initiatief
- via de leidinggevende
- via de HR-adviseur
- via via
Eén externe preferred provider
waarheen rechtstreeks wordt
verwezen
- via de bedrijfsarts UMC-I
- via de huisarts
- op eigen initiatief (sporadisch)
UMC-II
6 interne (waarvan 1
binnenkort vertrekt)
- eigen initiatief (ao-spreekuur)
- via de leidinggevende
4 vaste interne , 1 invaller
- via de leidinggevende
- op eigen initiatief
- via de bedrijfsarts
- via de huisarts (sporadisch)
Geen rechtstreekse
verwijzingen naar psychologen,
wel via reguliere circuit
(huisarts)
alleen verwijzingen via reguliere
circuit (huisarts) of heel soms via
bedrijfsmaatschappelijk werk UMCII
UMC-III
3 interne
- eigen initiatief (ao-spreekuur)
- via de leidinggevende
3 interne
- op eigen initiatief
- via de leidinggevende
- via de bedrijfsarts
- via de huisarts (sporadisch)
Meerdere externe preferred
providers, maar onderling
beleid bedrijfsartsen loopt
uiteen
sommige bedrijfsartsen verwijzen
rechtstreeks, andere alleen via
reguliere circuit
UMC-IV
6 interne
- verplicht verzuimspreekuur
- eigen initiatief (ao-spreekuur)
- via de leidinggevende
1 externe (voor 1 dag per wk)
- via de bedrijfsarts
- via loopbaanadviseurs
Twee externe preferred
providers, waarvan één het
grootste aandeel heeft
- via de bedrijfsarts UMC-IV
- via de huisarts (sporadisch)
UMC-V
2 externe (2 x 12 uur)
- verplicht verzuimspreekuur
- eigen initiatief (ao-spreekuur)
- via de leidinggevende
3 externe, parttime
- via de bedrijfsarts
- via de leidinggevende
Twee externe preferred
providers, waarvan één het
grootste aandeel heeft en
inpandig is
- via de bedrijfsarts UMC-V
- via de leidinggevende
- via de afdeling P&O (sporadisch)
UMC-VI
9 interne (voor UMC-VI en
universiteit samen)
- verplicht verzuimspreekuur
- eigen initiatief (ao-spreekuur)
- via de leidinggevende
3 interne
- via de leidinggevende
- via de verzuimconsulent
- via de bedrijfsarts
- via de HRM-consulent
- op eigen initiatief
Drie externe preferred
providers, waarvan één het
grootste aandeel heeft
- via de bedrijfsarts UMC-VI
UMC-VII
6 interne (waarvan 1
uitsluitend voor onderzoek)
- via de leidinggevende
- eigen initiatief (ao-spreekuur)
1 interne, parttime
- via de bedrijfsarts
- op eigen initiatief
- via de leidinggevende
Drie interne
- via het PAC
UMC-VIII
5 interne, parttime
- via de leidinggevende
- eigen initiatief (ao-spreekuur)
3 interne, parttime (1.7 FTE)
- via Werk in Balans
Twee externe, inpandige
- via Werk in Balans
©
TGO / UMGC
11
3.2 Redenen voor en visie op het al of niet in dienst hebben van een psycholoog
In deze paragraaf worden de resultaten weergegeven die in gaan op de subvraag:
Welke redenen zijn er dat sommige UMC’s wel een psycholoog in dienst hebben en anderen niet en
bestaat er een verschil in visie over de klachten die psychologische hulp vereisen tussen
bedrijfsartsen van UMC’s met en zonder interne psycholoog?
De wenselijkheid van een interne psycholoog wordt in tabel 2 samengevat.
Tabel 2: Voor- en nadelen van interne psycholoog
Voordelen













dicht bij de afdeling, waardoor beter zicht op
werksituatie
cliënt hoeft geen eigen bijdrage te betalen
geen willekeur ten aanzien van werknemers
die in deeltijd werken
betere overlegmogelijkheden, waardoor
beter onderling afgestemde visie
zowel de leidinggevende als de werknemer
kan worden gecoacht
meer aandacht voor de factor arbeid
meer mogelijkheden om preventief te
werken
snellere dienstverlening
minder risico op gebudgetteerde uren
geen complete pakketten die afgenomen
moeten worden
goedkoper?*)
minder medicaliserend?
meer maatwerk?
Nadelen












minder gelijkwaardige rol naar
opdrachtgever / minder onafhankelijk
indien niet tevreden over psycholoog,
meestal geen alternatief
grotere overlap van werkzaamheden
psycholoog en bedrijfsmaatschappelijk
werker
minder duidelijke grenzen bij eerstelijns
trajecten
vereist voldoende aanbod van psychische
klachten
mindere keuzemogelijkheden
meer diplomatie vereist bij manoeuvreren in
organisatie
soms afhankelijker van bureaucratische
structuren
minder afgerekend op kwaliteit
duurder?
meer medicaliserend?
minder maatwerk?
*): Bij de vraagtekens zijn de meningen tegenstrijdig
De belangrijkste genoemde voordelen zijn: de interne psycholoog heeft een beter zicht op de
afdelingen en alles wat daar speelt en patiënten hoeven bij een interne psycholoog geen eigen
bijdrage te betalen, waardoor de toegang laagdrempelig is. Daarnaast wordt iets minder frequent
een aantal andere voordelen genoemd, die uit de tabel opgemaakt kunnen worden.
Als belangrijkste nadeel van een interne psycholoog wordt genoemd dat deze een minder
gelijkwaardige positie heeft naar de opdrachtgever en door de patiënt daarom als minder
onafhankelijk kan worden gezien. Een ander nadeel dat frequent naar voren komt, is het feit dat men
bij een interne psycholoog die niet goed ‘bevalt’ meestal geen alternatieven heeft, hoewel dat
natuurlijk deels ook afhangt van het aantal interne psychologen van een UMC. De overige nadelen
zijn iets minder vaak genoemd en staan in de tabel vermeld.
Discussiepunten voor- en nadelen interne psycholoog
Zowel in de kolom voor- als in de kolom nadelen van de tabel staat onderin een aantal punten
genoemd waarachter een vraagteken is geplaatst. Over deze uitspraken bestaan tegenstrijdige
meningen. Zo kan uit de interviews niet worden opgemaakt of een interne psycholoog uiteindelijk
duurder of goedkoper is. Beide meningen kunnen worden opgetekend, waarbij opvalt dat zij die er
een kostenreducerend effect aan toeschrijven meestal zelf in een UMC met interne psychologen
©
TGO / UMGC
12
werken en zij die juist denken dat het kostenverhogend zal uitpakken vooral in een UMC werkzaam
zijn waar de psychologische expertise van buitenaf wordt ingekocht.
Nauw hiermee samen hangt de vraag of met het betrekken van externe psychologen bij de zorg voor
psychische klachten van werknemers van een UMC meer maatwerk mogelijk is. Ook hierover bestaan
uiteenlopende meningen. Professionals die aangeven dat wel meer maatwerk mogelijk is
onderbouwen dit met het argument dat de arbodienst zelf kan beslissen wat ze inkopen en dat hen
daarbij het gehele scala aan externe mogelijkheden ter beschikking staat, terwijl dat palet aan
mogelijkheden bij interne psychologen vaak minder omvangrijk is. Tegenstanders van die visie zijn de
juist de mening toegedaan dat bij interne psychologen minstens evenveel maatwerk mogelijk is.
Expertise kan volgens hen worden ontwikkeld en interne psychologen kunnen zich ook nieuwe
technieken eigen maken. Het leveren van maatwerk bij externe psychologen wordt vaak geweld
aangedaan door hun commerciële belang om een pakket aan interventies te bieden, waardoor de
klant soms meer moet afnemen dan voor de oplossing van zijn psychische problemen nodig is, zo
beargumenteren zij.
Ook het derde punt dat wordt genoemd, hangt met de vorige twee samen. Dit betreft de vraag of
van de aanwezigheid van een interne psycholoog een medicaliserend (of psychologiserend) effect
uitgaat. Zij die deze mening onderschrijven, voeren daarbij aan dat de laagdrempeligheid van een
interne psycholoog ertoe kan leiden dat ook klanten met mildere problematiek naar de psycholoog
worden verwezen. Dit ‘risico’ zou bij externe uitbesteding van psychologische expertise mogelijk
geringer zijn. Tegenstanders hanteren het argument dat in een situatie met interne psychologen
medicalisering kan worden voorkomen door strakke afspraken en goede afstemming en dat juist de
‘gedwongen’ afname van groter dan noodzakelijke pakketten van externe psychologen
medicalisering in de hand werkt.
Overigens is de discussie zoals hierboven wordt geschetst ten aanzien van de drie punten met
vraagtekens uit de tabel minder een discussie tussen twee ‘kampen’ dan wellicht uit de tekst kan
worden opgemaakt. Er is een aantal professionals dat tijdens de interviews aangaf in zowel de
argumenten van voor- als tegenstanders wat te zien.
3.3 De rol van bedrijfsmaatschappelijk werk
In deze paragraaf worden de resultaten weergegeven die in gaan op de subvraag:
Is er een verschil in redenen voor verwijzing naar bedrijfsmaatschappelijk werk tussen UMC’s die wel
en die geen psycholoog in dienst hebben en vangt het bedrijfsmaatschappelijk werk bij UMC’s zonder
interne psycholoog (een deel van) de verwijzingen op die anders bij de psycholoog terecht zouden
zijn gekomen?
Uit het onderzoek zijn aanwijzingen naar voren gekomen dat bedrijfsmaatschappelijk werk bij
sommige UMC’s die geen interne psycholoog in dienst hebben, soms werk opvangt dat anders bij de
psycholoog terecht zou komen. De reden daarvoor kan de eigen bijdrage van de werknemer zijn, die
bij verwijzing naar de psycholoog aan de orde is, terwijl deze bij de bedrijfsmaatschappelijk werker
niet in rekening wordt gebracht. Omdat in de meeste UMC’s zonder interne psycholoog de
bedrijfsmaatschappelijk werker wel intern is aangesteld, valt hiermee zowel voor sommige
ziekenhuizen als voor de werknemer een kostenbesparing te realiseren. Voor ziekenhuizen die
rechtstreeks naar psychologen verwijzen (niet via het reguliere circuit) en daarbij een
werkgeversbijdrage betalen kan dat besparing betekenen. Van een werkgeversbijdrage is sprake
indien de psycholoog een dienst aanbiedt om tijdens de begeleiding van de cliënt ook de werkgever
mee te nemen en intensiever overleg met de bedrijfsarts te hebben dan normaal. Die extra’s
©
TGO / UMGC
13
brengen kosten met zich mee die niet door de zorgverzekering worden vergoed en daarom van de
werkgever worden gevraagd. Maar ook voor ziekenhuizen die bereid zijn om (een deel van) de
kosten te vergoeden die voor de werknemer vastzitten aan verwijzing naar een psycholoog betekent
dat kostenreductie. Voor de werknemer betekent verwijzing naar bedrijfsmaatschappelijk werk dat
hij geen eigen bijdrage hoeft te betalen die bij verwijzing naar de psycholoog wel aan de orde is.
Een andere reden dat bedrijfsmaatschappelijk werk soms werk van de psycholoog opvangt is het feit
dat sommige bedrijfsartsen aangeven goede ervaringen met het bedrijfsmaatschappelijk werk te
hebben, zelfs in situaties waarin op inhoudelijke gronden ook naar een psycholoog verwezen zou
kunnen worden.
Binnen één UMC lijkt de bedrijfsmaatschappelijk werker het hypothetische idee van het aanstellen
van een interne psycholoog zelfs een beetje als een bedreiging te ervaren omdat daarmee ‘de
krenten uit de pap die misschien wel bij een psycholoog thuishoren’ dan niet meer tot zijn
werkzaamheden behoren. Dit geeft aan dat het maken van keuzes voor een bepaald zorgmodel
binnen de arbodienst van UMC’s ook gevolgen hebben voor de onderlinge afstemming van
domeinen van professionals die bij psychische klachten van werknemers zijn betrokken.
3.4 Welke klachten leiden tot verwijzingen voor psychologische hulp?
In deze paragraaf worden de resultaten weergegeven die in gaan op de subvraag:
Op grond van welke klachten wordt psychologische hulp geadviseerd door bedrijfsartsen van de
arbodiensten van de UMC’s?
Uit de interviews blijkt dat er verschillende klachten zijn die bedrijfsartsen aanleiding vinden om naar
een psycholoog te verwijzen. De volgende klachten worden door hen genoemd:
 depressie;
 angststoornis;
 ernstige overspannenheid / burnout;
 persoonlijkheidsstoornis;
 psychiatrische diagnose;
 intra-persoonlijke problematiek;
 gebrek aan psychologisch inzicht;
 ernstige hoogcomplexe problemen, die reeds enige tijd bestaan;
 een structureel gebrek aan assertiviteit of geen grenzen kunnen stellen;
 een combinatie van problemen thuis en op het werk;
 verslavingsproblematiek;
 trauma’s (zoals suïcide op het werk).
Meerdere bedrijfsartsen geven daarbij aan dat voor hen voorwaarde is dat de klachten
arbeidsgerelateerd zijn.
Uit de gegeven antwoorden kon niet worden opgemaakt of er sprake was van verwijzing van
verschillende klachten op basis van het feit of binnen de arbodienst al dan niet een interne
psycholoog aanwezig was. Daarvoor vertonen de gegeven antwoorden ook een te grote overlap.
3.5 Welke psychologische interventies worden door bedrijfsartsen ingezet?
In deze paragraaf worden de resultaten weergegeven die in gaan op de subvraag:
Welke wel- en niet evidence based interventies worden vanuit de arbodiensten van de UMC’s door
bedrijfsartsen in gang gezet met als doel om toekomstig verzuim te voorkomen en hoe zien deze
interventies eruit qua intensiteit en inhoud?
©
TGO / UMGC
14
Uit de interviews blijkt dat er door bedrijfsartsen zelf doorgaans niet een gerichte keuze wordt
gemaakt voor typen van interventies op basis van de door werknemers gepresenteerde psychische
problematiek en/of SOLK. Bedrijfsartsen schatten de aard van de problematiek in en wegen daarbij
af of zij de werknemers zelf kunnen begeleiden of moeten doorverwijzen.
Als bedrijfsartsen zelf gaan begeleiden en niet doorverwijzen, staat hen doorgaans een beperkt
aantal gesprekken ter beschikking en worden geen evidence based interventies toegepast, zeker niet
in preventieve zin bij nog niet verzuimende werknemers. Verzuimen werknemers reeds wel, dan kan
hun eigen behandeling bestaan uit ordenende en inzicht biedende gesprekken, al of niet gekoppeld
aan ‘huiswerkopdrachten’. De ene bedrijfsarts gaat daar verder in dan de andere, afhankelijk van
opleiding, affiniteit en bemeten tijd. Bedrijfsartsen die extern zijn ingehuurd, lijken daarbij minder
tijd tot hun beschikking te hebben dan bedrijfsartsen die in dienst van het ziekenhuis werken. Dat
geldt zeker als het om preventie van verzuim bij nog niet verzuimende werknemers gaat. Wordt de
problematiek zwaarder ingeschat, dan kan dat betekenen dat er wordt verwezen naar het
bedrijfsmaatschappelijk werk, waarbij het vooral om aanleren van gedrag ‘in het hier en nu’ gaat, of
naar een psycholoog. In het laatste geval wordt door bedrijfsartsen vaak aangegeven dat wordt
doorverwezen als mensen vast lijken te zitten in patronen vanuit problematiek uit het verleden of
dat wordt gedacht aan een psychiatrische diagnose (zie 3.4).
Het aanvankelijke idee dat bedrijfsartsen bij ieder type problematiek een pasklare interventie in hun
achterhoofd hebben zitten, kan vanuit de data van dit onderzoek niet worden bevestigd.
Bedrijfsartsen verwijzen juist door om een expert op het gebied van psychische klachten de kans te
geven om de problematiek mede in te schatten en vanuit de opleidings- en ervaringsachtergrond van
die expert tot een keuze voor een interventie te komen. Het zijn dus de psycholoog en in mindere
mate de bedrijfsmaatschappelijk werkers die gerichte interventies inzetten, waarvan een aantal,
zoals cognitieve gedragstherapie, evidence based zijn.
Dat betekent uiteraard niet dat bedrijfsartsen geen enkel beeld hebben van deze interventies of dat
hun eigen inschatting niet vaak overeenkomt met die van de geconsulteerde of ingehuurde expert.
Maar zelf maken zij de keuze voor die interventies doorgaans niet. Er zijn wel uitzonderingen, zoals
bedrijfsartsen die werknemers waarvan ze vinden dat die ‘teveel in hun hoofd zitten’ naar
mindfulness verwijzen of een bedrijfsarts die aangeeft een persoon geschikt te vinden voor EMDR
(Eye Movement Desensitization and Reprocessing, een effectief bewezen behandelmethode om nare
ervaringen te verwerken) en dat ook bij verwijzing te vermelden. Ook kunnen personen met
psychische problematiek als gevolg van de diagnose kanker, door de bedrijfsarts naar externe
bureaus worden verwezen die daarin gespecialiseerd zijn. Maar de keuze voor de exacte interventie
wordt dan gemaakt door de professional of instantie waarnaar verwezen is, zij het in nauw overleg
met de bedrijfsarts.
Zowel de bedrijfsarts als de bedrijfsmaatschappelijk werker en soms ook de psycholoog kunnen
interventies toepassen waarvan het effect niet wetenschappelijk aangetoond is. Dat hoeft echter
niets af te doen aan het nut van dergelijke interventies, want ervaringskennis is niet minder
belangrijk dan wetenschappelijke kennis. Bovendien is naar veel technieken, benaderingen en
interventies op het terrein van psychische problematiek nog geen onderzoek gedaan of valt dergelijk
onderzoek zeer moeilijk uit te voeren.
Literatuur
Een beperkte search in de internationale wetenschappelijke literatuur over het door bedrijfsartsen
inzetten van interventies bij psychische klachten met het oog op voorkomen van dreigende uitval
leverde geen treffers op. Hierbij is gezocht naar literatuur van de laatste tien jaar op de
zoekmachines PubMed en Psyclit met de volgende zoektermen: ‘psychological’, ‘interventions’,
‘prevention’, ‘sick leave’ en ‘occupational physician.’ Uit het onderhavige onderzoek is hiervoor een
©
TGO / UMGC
15
mogelijke verklaring gekomen: het zijn doorgaans niet de bedrijfsartsen zelf die psychologische
interventies inzetten, maar het is de psycholoog waarnaar wordt verwezen die dit doet. Sommige
bedrijfsartsen denken wel in termen van interventies en kunnen iemand voor ‘cognitieve
gedragstherapie’ verwijzen, maar het is de psycholoog waarnaar wordt verwezen die beslist (wel in
overleg met de bedrijfsarts) of dat inderdaad de aangewezen strategie is en die de interventie ook
uitvoert. Bovendien blijkt uit dit onderzoek dat het niet zo vaak voorkomt dat door bedrijfsartsen
naar externe psychologen wordt verwezen indien nog geen sprake is van verzuim. Dat neemt niet
weg dat er in de literatuur over interventies bij psychische problematiek een veelheid aan
behandelingsmogelijkheden te vinden valt bij psychische klachten, waarvan sommige evidence based
en sommige ook zijn gericht op personen die niet verzuimen.
Zo onderzochten van der Klink et al (2001) in een meta-analyse het effect van cognitieve gedragstherapie bij werknemers met stressklachten die niet verzuimen. Uit deze analyse en latere effectevaluatie studies (Van Rhenen et al. 2005, Grime, 2004) blijkt dat cognitieve gedragsmatige
interventies effectiever zijn dan ontspanningsoefeningen, bewegingstraining of werkgerichte
interventies. Weliswaar blijkt uit deze analyse dat ook ontspanningsoefeningen stressgerelateerde
klachten verminderen, maar deze zijn minder effectief dan cognitieve gedragstherapie. Bovendien is
de combinatie van ontspanningsoefeningen en cognitieve gedragstherapie minder effectief dan
cognitieve gedragstherapie alleen.
Ook Richardson et al (2008) kwamen op grond van hun meta-analyse tot de conclusie dat cognitiefgedragsmatige interventies meer effect sorteren dan andere typen interventies. Zij toonden aan dat
wanneer daar een aanvullende behandeling aan wordt toegevoegd het effect gereduceerd wordt,
analoog aan de resultaten van de meta-analyse van Van der Klink. Ook bleek dat hoe gerichter een
interventie is, des te meer effect deze sorteert. De meest gebruikte interventies zijn volgens
Richardson ontspanningsoefeningen, terwijl interventies op organisatieniveau (bijvoorbeeld
stressreducerende maatregelen om het werk van verpleegkundigen op een afdeling anders te
organiseren) nog steeds schaars zijn. Ook de effecten van stressmanagement interventies worden
meestal op psychologisch uitkomstenniveau gemeten en niet op fysiologisch en/of organisatieniveau.
Bij de literatuur over interventies bij psychische klachten gaat het echter niet over door de
bedrijfsarts ingezette interventies, maar over interventies in algemene zin.
3.6 Consequenties aan- of afwezigheid van een interne psycholoog voor de werknemers
In deze paragraaf worden de resultaten weergegeven die in gaan op de subvraag:
Welke potentiële consequenties kan de aan- of afwezigheid van een interne psycholoog op een UMC
hebben voor een UMC-medewerker met dreigende uitval door psychische klachten of somatisch
onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten?
De aanwezigheid van een interne psycholoog lijkt een drempelverlagend effect te hebben op
doorverwijzing van mensen met psychische problematiek. Uit dit onderzoek zijn aanwijzingen naar
voren gekomen dat er in een situatie waar een interne psycholoog voorhanden is ook meer
mogelijkheden bestaan om preventief te werken en dreigende uitval bij niet verzuimenden te
voorkomen. Hierbij speelt de bij een interne psycholoog afwezige eigen bijdrage van de werknemer
mede een rol. Wel dient hierbij aangetekend te worden dat deze conclusie is gebaseerd op de
mening van een beperkt aantal personen onder de dertig geïnterviewde professionals. Om een
betrouwbaar antwoord op de vraag te kunnen geven dienen ook kengetallen van de UMC’s onderling
te worden vergeleken, zoals:
 het aantal niet verzuimende mensen dat per UMC per tijdseenheid naar een psycholoog
wordt verwezen;
 de omvang van de aanstelling en het soort aanstelling van de bedrijfsarts;
©
TGO / UMGC
16



het aantal mensen dat met psychische klachten door de arbodienst wordt gezien;
het preventief beleid dat binnen een UMC bij psychische klachten wordt gehanteerd;
het aantal werknemers van UMC’s met psychische problematiek en het soort psychische
problematiek dat zij ervaren, et cetera.
Er is daarnaast een veelheid van factoren dat bepaalt of binnen een UMC dreigende uitval door
psychische klachten kan worden vermeden, waarvan de aanwezigheid van een interne psycholoog
slechts één aspect is. Het isoleren van louter dat effect is in onderzoekstechnische zin een
onmogelijkheid.
©
TGO / UMGC
17
4
Conclusie, discussie en aanbevelingen
In dit hoofdstuk worden de conclusies van het onderzoeksproject beschreven aan de hand van de
belangrijkste resultaten uit de interviews en de literatuurstudie. Daarnaast worden per subvraag een
aantal belangrijke uitkomsten bediscussieerd en worden sterke en zwakke punten en de
generaliseerbaarheid van dit onderzoek beschreven. Tot slot zijn aanbevelingen voor de praktijk
geformuleerd en voor toekomstig onderzoek.
4.1 Conclusie
De centrale vraagstelling van dit onderzoek was:
“Welke door professionals ervaren verschillen zijn er tussen de zorgverlening aan werknemers met
psychische klachten en/of SOLK van UMC’s die wel en niet een psycholoog in dienst hebben?”
De hoofdconclusie is dat er een aantal, deels ervaren, deels ingeschatte verschillen zijn met
betrekking tot deze zorgverlening. Binnen het UMC met een interne psycholoog lijkt bij deze
discipline meer ruimte te bestaan voor preventief handelen. UMC’s die geen psycholoog in dienst
hebben, zeven van de acht, verwijzen niet vaak werknemers naar een psycholoog uit preventieoogpunt; meestal verzuimt de persoon in kwestie reeds. Wel zijn er aanwijzingen dat in een aantal
van deze laatstgenoemde ziekenhuizen het bedrijfsmaatschappelijk werk soms wat van de
problematiek opvangt die op inhoudelijke gronden eigenlijk ook naar een psycholoog verwezen
hadden kunnen worden. Dat kan ook problematiek van niet-verzuimenden betreffen.
De overige verschillen zijn geen ervaren verschillen, maar veel meer ingeschatte verschillen.
Bedrijfsartsen schatten bijvoorbeeld in dat een voordeel van een interne psycholoog kan zijn dat
deze een beter zicht op de afdelingen heeft en dat patiënten geen eigen bijdrage hoeven te betalen,
waardoor de toegang laagdrempelig is. Bedrijfsartsen die voorstander zijn van een externe
psycholoog voeren aan dat deze een gelijkwaardiger positie heeft naar de opdrachtgever en door de
patiënt daarom als onafhankelijker kan worden gezien.
Opmerkelijk genoeg is uit dit onderzoek naar voren gekomen dat de redenen om wel of niet een
psycholoog in dienst te hebben, deels dezelfde kunnen zijn. Zo geeft het enige UMC dat psychologen
in dienst heeft, net zoals alle andere UMC’s die extern verwijzen aan dat bezuiniging daarin een rol
speelt. Er bestaan dus klaarblijkelijk ook verschillen van inzicht op de gevolgen van het wel of niet in
dienst hebben van een psycholoog op de zorgverlening binnen een UMC.
Bovenal kan het antwoord op de vraag hoe de aan- of afwezigheid van een interne psycholoog zich
vertaalt naar daadwerkelijke verschillen in de zorgverlening aan de hand van interviews alleen niet
betrouwbaar worden vastgesteld. Daarvoor is complex multifactorieel onderzoek aangewezen,
waarin ook andere variabelen zijn opgenomen die deze zorgverlening beïnvloeden.
Organisatie gezondheidsmanagement
Er blijken grote verschillen te bestaan in de wijze waarop de zorgverlening bij psychische klachten
van werknemers van de acht UMC’s is georganiseerd. Deze verschillen hebben onder andere
betrekking op:
 het aantal bedrijfsartsen, bedrijfsmaatschappelijk werkers en psychologen dat bij deze
zorgverlening is betrokken;
 de wijze en de omvang van hun aanstelling;
 de toegang tot de drie professionals;
 het feit of verzuimende werknemers na een x aantal dagen wordt opgeroepen op een
verplicht verzuimspreekuur;
 het feit of er al of niet van intermediaire functie sprake is, zoals een verzuimconsulent;
 affiniteit met en kennis van psychische klachten van bedrijfsartsen;
 de wijze waarop aan de arbodienst sturing wordt gegeven, resulterend in het
voorgeschreven beleid.
©
TGO / UMGC
18
Dit is slechts een greep uit de organisatorische verschillen tussen de acht UMC’s. Opvallend is het feit
dat de ondervraagde professionals nagenoeg zonder uitzondering een voorstander zijn van het
systeem van zorgverlening binnen hun eigen UMC. Dat kan duiden op de gedrevenheid van deze
beroepsbeoefenaren, maar geeft ook aan dat meerdere zorgverleningssystemen voor de daarbij
betrokken zorgprofessionals blijkbaar tot bevredigende resultaten leiden.
Redenen voor en visie op het al of niet in dienst hebben van een psycholoog
De redenen die professionals aanvoeren voor het al of niet in dienst hebben van een psycholoog zijn,
zoals hierboven aangegeven, vooral van bedrijfskundige aard: zowel de professionals uit het UMC
met interne psycholoog als de professionals van de zeven andere UMC’s voeren daar kosteneffectiviteitsargumenten bij aan.
Uit dit onderzoek zijn geen aanwijzingen naar voren gekomen dat er een verschil in visie is op de
vereiste psychologische hulp tussen UMC’s die wel en niet een interne psycholoog hebben. De
redenen die bedrijfsartsen verwoorden om de hulp van een psycholoog in te roepen, komen
grotendeels overeen. Dat geldt ook voor het UMC van waaruit niet rechtstreeks door bedrijfsartsen
naar psychologen wordt verwezen, en deze verwijzingen via het reguliere circuit plaatsvinden.
Verwijzing bedrijfsmaatschappelijk werk
De rol van het bedrijfsmaatschappelijk werk loopt tussen de acht UMC’s vooral uiteen waar het de
mate betreft waarin ze zijn betrokken bij groepsactiviteiten. Daarnaast zijn er twee UMC’s die
externe bedrijfsmaatschappelijk werkers inhuren, die beperkte aanstellingen hebben en daarom
minder tijd tot hun beschikking hebben dan hun collega’s in andere UMC’s. Er zijn duidelijke
aanwijzingen dat bedrijfsmaatschappelijk werk in sommige UMC’s zonder interne psycholoog
cliënten die op inhoudelijke gronden ook naar een psycholoog verwezen hadden kunnen worden
‘opvangen’. Met name financiële argumenten spelen daarbij een rol.
Klachten waarbij psychologische hulp wordt ingeschakeld
Er zijn geen aanwijzingen dat er tussen de bedrijfsartsen van alle UMC’s duidelijke verschillen in
mening bestaan over de klachten die aanleiding kunnen zijn voor verwijzing naar een psycholoog.
Blijkbaar bestaat er redelijke consensus over in welke situatie een dergelijke verwijzing aan de orde is.
Wel verschilt het verwijsbeleid aanzienlijk tussen de UMC’s. Zo zijn er UMC’s die alleen via het
reguliere circuit naar een psycholoog verwijzen, UMC’s die dit rechtstreeks naar een aantal preferred
providers doen en UMC’s die daarvoor een multidisciplinair spreekuur hebben ingesteld, waarheen
wordt verwezen en waarvan de psycholoog onderdeel is.
De interventies die worden ingezet
Bij het geven van een antwoord op de vraag welke interventies door bedrijfsartsen worden ingezet
bij psychische klachten van werknemers is het van belang te definiëren wat onder ‘een interventie’
moet worden verstaan. Als onder een interventie een al of niet erkende uniforme afgeronde
techniek of hulpverleningsmethode moet worden verstaan dan vallen veel vormen van aanpak bij
psychische klachten, zoals luisterende of ordende gesprekken, niet als interventies aan te merken.
Omgekeerd is nagenoeg alles een interventie als deze uniformiteit wordt losgelaten. Gaat het om
interventies in de strikte zin van het woord, dan worden deze nauwelijks door bedrijfsartsen ingezet.
Door de professionals waarheen ze bij psychische problematiek verwijzen en met name door
psychologen gebeurt dat wel. Als onder een interventie ‘iedere vorm van behandeling of benadering’
van een cliënt wordt verstaan, dan kunnen luisterende en ordenende gesprekken van bedrijfsartsen
ook als interventies worden aangemerkt. Evidence based zijn deze laatste vanzelfsprekend niet.
Potentiële consequenties voor preventie van uitval
De aanwezigheid van een interne psycholoog lijkt van invloed te zijn op de mogelijkheden voor
preventie van uitval van werknemers van een UMC met psychische klachten; er zijn aanwijzingen dat
©
TGO / UMGC
19
deze mogelijkheden dan ruimer zijn. Die conclusie kan worden getrokken op basis van het feit dat
UMC’s zonder interne psycholoog niet vaak in preventieve zin naar psychologen verwijzen, terwijl
dat bij een interne psycholoog wel geschiedt. Het is echter goed mogelijk dat de preventieve
mogelijkheden die een interne psycholoog biedt in ziekenhuizen met externe psychologen worden
geboden door de bedrijfsmaatschappelijk werkers, gezien het feit dat zij hier werkzaamheden
‘opvangen’. Bovendien zijn er meerdere factoren dan alleen de aan-of afwezigheid van een interne
psycholoog van invloed op de vraag in welke mate aan preventie van uitval bij psychische klachten
wordt gedaan.
4.2 Discussie
Sterke en zwakke punten van het onderzoek en generaliseerbaarheid
Dit rapport geeft een overzicht van de ervaringen van bedrijfsartsen, bedrijfsmaatschappelijk
werkers en psychologen met het gezondheidsmanagement van acht UMC’s bij psychische klachten
en / of somatisch onvoldoende lichamelijke klachten. Een sterk punt van de bij dit onderzoek
gehanteerde wijze van het verzamelen van gegevens, de interviews met 30 professionals, is dat aldus
een breed beeld wordt verkregen van hun meningen en ervaringen met dit gezondheidsmanagement,
mede dat dit beeld vrijwel letterlijk is weergegeven (zie bijlage 2).
De uitgevoerde studie kent echter ook een aantal beperkingen. Met interviews wordt naast feiten
ook vooral perceptie in kaart gebracht en in deze perceptie spelen meningen en belangen een
belangrijke rol. Aan de hand van interviews kan dan ook geen objectief en betrouwbaar beeld
worden verkregen van de exacte uitvoering van het beleid rond psychische klachten van werknemers
in alle UMC’s. Wel kan men – naast meningen en waarnemingen – op deze wijze aanwijzingen op het
spoor komen voor verschillen en overeenkomsten in dit beleid. Om een betrouwbaarder beeld te
verkrijgen van de verschillen tussen UMC’s, gekoppeld aan het feit of hier al of geen psycholoog in
dienst is, is veel uitgebreider onderzoek aangewezen, waarin ook ‘hard’ cijfermateriaal moet worden
vergeleken. En zelfs al is dat materiaal voorhanden dan nog is het uiterst complex om de ‘uitslagen’
van dit cijfermateriaal terug te voeren op één factor, namelijk het al of niet voorhanden zijn van een
interne psycholoog. Dit onderzoek kan wel worden gezien als een eerste exploratieve stap om hier
meer licht op te doen schijnen.
Veranderingen binnen de vergoedingssystematiek
Uit de literatuur blijkt dat een derde van het ziekteverzuim te wijten valt aan psychische klachten.
Sinds 2012 worden echter surmenage en burnout, ziektebeelden die in dit onderzoek vaak zijn
genoemd als redenen om de bedrijfsarts te bezoeken en naar een psycholoog verwezen te worden,
als aanpassingsstoornissen gekenmerkt en niet meer door de basisverzekering vergoed. Uit het
onderhavige onderzoek zijn aanwijzingen naar voren gekomen dat ook de eigen bijdrage van de
werknemer bij verwijzing naar een psycholoog, voor deze werknemer een reden kan zijn om van
behandeling af te zien. Daarnaast werden er vanaf 2012 in de basisverzekering nog maar vijf sessies
bij de psycholoog vergoed, met een aanvullende eigen bijdrage van 20 euro per sessie. In 2011 was
er nog een vergoeding voor acht sessies, met een eigen bijdrage van 10 euro.
Onderzoek van de Landelijke Vereniging van Eerstelijns psychologen bevestigt dat de eigen bijdrage
een belangrijke rol speelt: zo zijn in 2013 20% van de patiënten met psychische klachten vanwege de
kosten eerder met de voorgeschreven therapie gestopt (LVE 2013). Vanaf 1 januari 2014 zijn de
regels nog strenger geworden. Om de kosten van de geestelijke gezondheidszorg te beteugelen
worden ook de behandeling van bepaalde fobieën en problematiek door drugs- of drankgebruik uit
het pakket geschrapt (NRC, 21 december 2013). Per 1 januari 2014 is verder de eerstelijns
psychologische zorg basis generalistische zorg geworden, terwijl tweedelijns psychologische zorg
specialistische GGZ-zorg is geworden. Basiszorg is vanaf 2014 weliswaar uitgebreid naar 10 in plaats
van 5 vergoede gesprekken, maar de overheid wil dat 20% van de tweedelijns trajecten worden
overgeheveld naar die basiszorg. Naast bezuiniging is de reden daarvoor wellicht mede dat een
substantieel aantal psychologen hebben aangegeven de afgelopen twee jaar hun cliënten wel eens
©
TGO / UMGC
20
een zwaardere diagnose dan strikt noodzakelijk hebben gegeven, omdat de verzekeraar de therapie
dan wel vergoedt (Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en Motivaction 2014).
De tendens om in toenemende mate psychische klachten buiten het vergoedingenstelsel te plaatsen,
tezamen met de eigen bijdrage bij verwijzingen naar eerstelijns psychologen en het instellen van een
maximum aantal vergoede sessies, heeft ook gevolgen voor het beleid bij psychische klachten van
werknemers van de UMC’s. Het lijkt voor de hand te liggen dat in de toekomst bedrijfsartsen vaker
geconfronteerd worden met werknemers die om financiële redenen niet naar een psycholoog
verwezen willen worden. Daarnaast zal er naar alle waarschijnlijkheid een grotere druk komen te
liggen op het bedrijfsmaatschappelijk werk van UMC’s zonder interne psycholoog en zullen UMC’s
met een interne psycholoog wellicht meer dan voorheen moeten bewaken dat werknemers met
psychische klachten zonder een arbeidsgerelateerde component een beroep op de psycholoog doen.
Of de uiteindelijke zorgverlening aan werknemers met psychische klachten hierdoor aan kwaliteit
inboet zal verder onderzoek moeten uitwijzen.
Tegen het licht van de veranderingen van het vergoedingenstelsel zal ook de discussie de keuze om
al of geen interne psycholoog binnen de UMC’s aan te stellen nog regelmatig worden gevoerd.
Daarbij betreft dit echter niet uitsluitend een keuze die via kosten-effectiviteitsoverwegingen kan
worden gemaakt, maar gaat het ook om een ideologische keuze, waarbij opvattingen over kwaliteit
van zorg en goed werkgeverschap een rol spelen. Het onderhavige onderzoek heeft over die laatste
twee aspecten echter geen gegevens opgeleverd.
4.3 Aanbevelingen
Het is voor de acht UMC’s van belang om voor het bepalen van het toekomstig beleid ten aanzien
van werknemers met psychische klachten verder onderzoek te laten verrichten, waarbij ook in- en
uitstroomgegevens van de arbodiensten, verzuim, ingezette behandelingen, doorverwijzingen naar
providers op het terrein van psychische problematiek et cetera, van een getal worden voorzien en in
onderlinge samenhang worden onderzocht. Een dergelijke vervolgstap zal de gegevens die via het
onderhavige onderzoek zijn verkregen in een breder perspectief plaatsen.
Een andere optie voor vervolgonderzoek is om het effect van het hanteren van een
verzuimspreekuur in kaart te brengen. Binnen dit onderzoek is gebleken dat de bedrijfsartsen van
drie UMC’s een verzuimspreekuur houden. Het zou zinvol zijn om te onderzoeken of dit spreekuur
effect heeft op:
- de populatie van de bedrijfsarts (welke mensen ziet de bedrijfsarts, waaronder de proportie
verzuimenden – niet verzuimenden);
- de keuze naar wie voor deze interventies wordt doorverwezen;
- de interventies die via de doorverwijzing van de bedrijfsarts worden ingezet;
- het feit of deze interventies uit preventief of ‘curatief’ oogpunt worden ingezet;
- de kosten voor gezondheidsmanagement voor de arbodienst.
Een derde mogelijkheid voor vervolgonderzoek betreft het in kaart brengen van het effect van de
sinds 2012 ingevoerde veranderingen in wetgeving ten aanzien van psychische klachten. Daarbij kan
worden onderzocht of deze veranderingen van invloed zijn op het vergoedingensysteem en daarmee
op het (preventieve) gezondheidsbeleid bij psychische klachten binnen de acht UMC’s. Vastgesteld
kan worden wat de exacte gevolgen hiervan zijn (geweest) en welke veranderingen er in de toekomst
te verwachten zijn. Dit kan worden gekoppeld aan een in detail uitgewerkt toekomstscenario.
©
TGO / UMGC
21
LITERATUUR

Bakker R.H., du Plessis M., Dijkstra G.J. Preventie binnen de acht Universitaire Medische Centra
in Nederland. Een inventarisatie van preventief handelen van bedrijfsartsen,
bedrijfsfysiotherapeuten en ergonomiemedewerkers. Onderzoeksrapport TGO in opdracht van
de Federatie van Beroepsorganisaties in de zorg en met financiering van SoFoKles, 2013.

Bakker R.H., Dijkstra G.J., van der Klink J.J.L. Stressmanagement. Een zoektocht naar bruggen
tussen wetenschap en praktijk. Onderzoeksrapport TGO in opdracht van het Ministerie van
Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2010.

Linton, S.J., & Andersson, T. (2000). Can chronic disability be prevented? A randomized trial of a
cognitive-behavior intervention and two forms of information for patients with spinal pain. Spine,
25, 2825-2831

Linton, S.J., & Nordin, E. (2006). A 5-year follow-up evaluation of the health and economic
consequences of an early cognitive behavioral intervention for back pain: a randomizd,
controlled trial. Spine, 31, 853-858.

Linton, S.J., & Ryberg, M. (2001). A cognitive-behavioral group intervention as prevention for
persistent nack and back pain in a non-patient population: a randomized controlled trial. Pain, 90,
83-90.

Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling GGZ. Multidisciplinaire richtlijn Somatisch Onvoldoende
verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK) en Somatoforme Stoornissen. Landelijke Stuurgroep
Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ 2010.

Klink JJL van der, Blonk RWB, Schene AH, Dijk FJH van. The benefits for work-related stress. Am. J.
Pub. Health 2001;92:270 – 6.

Rhenen W van, Schaufeli WB, van Dijk FJH, Blonk RWB. Coping and sickness absence. Int Arch
Occup Environ Health 2008;81:461 – 72.

Grime PR. Computerized cognitive behavioural therapy at work: a randomized controlled trial in
employees with recent stress-related absenteeism. Occup. Med. 2004;54:353 – 9.

Richardson KM, Rothstein HR. Effects of occupational stress management intervention programs:
a meta-analysis. J. Occup. Health Psych. 2008;13:69 – 93.

Eigen bijdrage 1e lijns GGZ is funest, www.lve.nl

Er zijn ineens meer angststoornissen, NRC, 21 december 2013

Kwaliteit psychologische zorg onder druk , www.psynip.nl
©
TGO / UMGC
22
BIJLAGE 1
INTERVIEWFORMATS PROJECT SOFOKLES II
Bedrijfsartsen
Inleiding
Toelichten doel van het onderzoek: vaststellen of de zorg voor werknemers met psychische klachten
of Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK) per UMC verschilt en zo ja, wat
die verschillen zijn, mede op basis van het al of niet hebben van een psycholoog die in dienst van het
ziekenhuis werkt.
 Aangeven dat anonimiteit gegarandeerd is: gegevens zullen niet herleidbaar zijn naar
personen.
 Aangeven dat interview ongeveer drie kwartier in beslag zal nemen.
 Vragen om toestemming om het gesprek op te nemen.
Vragen
Algemeen, oriënterend
1. Hoeveel bedrijfsartsen werken er binnen uw arbodienst?
2. Verrichten zij deze functie voltijds?
3. Hoeveel FTE bedrijfsmaatschappelijk werkers?
4. Zijn er in uw ziekenhuis psychologen, die in dienst van het UMC werken?
5. Zo ja, hoeveel?
6. Zo nee, waarheen verwijst u dan indien de expertise van een psycholoog gewenst is?
7. Hebben deze psychologen specifieke kennis op het terrein van arbeidsgerelateerde
psychische problematiek?
8. Hoe is de samenwerking met niet in dienst van het UMC werkende psychologen
vormgegeven?
9. Hoe lang bent u reeds als bedrijfsarts aan het UMC verbonden?
10. Heeft u hiervoor ook bij een externe arbodienst gewerkt? Zo ja, ziet u verschillen in de
behandeling / begeleiding van personen met psychische klachten of SOLK?
Gericht op de inhoud van het werk
1. Een werknemer heeft last van psychische klachten of SOLK. Kunt u schetsen hoe een
(potentieel) zorgverleningsproces er binnen uw ziekenhuis uitziet?
2. Op welke manieren kunnen werknemers met psychische klachten of SOLK bij uw arbodienst
terecht komen indien er nog geen sprake is van arbeidsverzuim? (voorbeelden: via
doorverwijzing, op eigen initiatief, anders)
3. Op welke manieren kunnen werknemers met psychische klachten of SOLK bij uw arbodienst
terecht komen indien er reeds wel sprake is van arbeidsverzuim? (voorbeelden: via
doorverwijzing, op eigen initiatief, anders)
4. Wat maakt het bestaan van arbeidsverzuim uit voor het verdere vervolgtraject na
aanmelding bij de arbodienst?
5. Een aantal psychische klachten behoeven wellicht geen verwijzing naar een psycholoog of
bedrijfsmaatschappelijk werk, maar kunt u als bedrijfsarts zelf afhandelen.
a. In welke situatie handelt u psychische klachten van een werknemer zelf af, dus
zonder daar andere professionals bij te betrekken, met andere woorden zijn er
interventies bij psychische klachten die u naar uw mening als bedrijfsarts zelf goed
kunt uitvoeren en zo ja, waarom?
b. Spelen er bij de keuze om het zelf af te handelen nog andere factoren een rol dan
alleen de aard van de klachten? Zo ja, welke? (voorbeelden: de duur van de klachten,
eventuele kosten voor de werknemer bij doorverwijzing, de duur van eventueel
verzuim, het soort interventie dat kan worden ingezet, de motivatie van de
werknemer)?
©
TGO / UMGC
23
6. Indien u een werknemer met psychische klachten wel doorverwijst, dan verschilt het per
UMC naar welke professionals doorverwezen kan worden.
a. Verwijst u wel eens werknemers door die nog geen psychische klachten hebben,
maar die daar wel een verhoogde kans op hebben (secundaire preventie)? Zo ja naar
welke professionals?
b. Kunt u hierbij onderscheid maken tussen individuele behandeling / begeleiding en
groepsbehandeling?
c. Naar welke professionals verwijst u werknemers die reeds psychische klachten
hebben ontwikkeld wel eens door?
d. Kunt u hierbij onderscheid maken tussen individuele behandeling / begeleiding en
groepsbehandeling?
e. Kunt u, indien dat NIET het bedrijfsmaatschappelijk werk, of een psycholoog betreft,
aangeven op welke gronden u naar deze professional(s) verwijst?
7. De volgende vragen hebben uitsluitend betrekking op verwijzing naar
bedrijfsmaatschappelijk werk.
a. Welk soort psychische klachten of SOLK verwijst u naar het bedrijfsmaatschappelijk
werk door en waarom?
b. Spelen er bij de keuze om naar bedrijfsmaatschappelijk werk door te verwijzen nog
andere factoren een rol dan alleen de aard van de klachten? Zo ja, welke?
(voorbeelden: de duur van de klachten, eventuele kosten voor de werknemer bij
doorverwijzing, de duur van eventueel verzuim, het soort interventie dat kan worden
ingezet)?
8. De volgende vragen hebben uitsluitend betrekking op verwijzing naar een psycholoog (intern
of extern).
a. Welk soort psychische klachten of SOLK verwijst u naar een psycholoog door en
waarom?
b. Spelen bij de keuze om naar een psycholoog door te verwijzen nog andere factoren
een rol dan alleen de aard van de klachten? Zo ja, welke? (voorbeelden: de duur van
de klachten, eventuele kosten voor de werknemer bij doorverwijzing, de duur van
eventueel verzuim, het soort interventie dat kan worden ingezet)?
9. Bent u van mening dat bij psychische klachten of SOLK binnen uw UMC:
a. de bedrijfsarts soms werkzaamheden verricht die eigenlijk door
bedrijfsmaatschappelijk werk verricht zouden moeten worden? Zo ja, welke? Hoe
komt dat volgens u?
b. de bedrijfsarts soms werkzaamheden verricht die eigenlijk door een psycholoog
verricht zouden moeten worden? Zo ja, welke? Hoe komt dat volgens u?
c. het bedrijfsmaatschappelijk werk soms werkzaamheden verricht die eigenlijk door
een bedrijfsarts afgehandeld kunnen worden? Zo ja, welke? Hoe komt dat volgens u?
d. het bedrijfsmaatschappelijk werk soms werkzaamheden verricht die eigenlijk door
een psycholoog verricht zouden moeten worden? Zo ja, welke? Hoe komt dat
volgens u?
e. psychologen soms werkzaamheden verrichten die eigenlijk door de bedrijfsarts
afgehandeld zouden kunnen worden? Zo ja, welke? Hoe komt dat volgens u?
f. psychologen soms werkzaamheden verrichten die eigenlijk door
bedrijfsmaatschappelijk werk afgehandeld zouden kunnen worden? Zo ja, welke?
Hoe komt dat volgens u?
Aanvullende vragen
1. Werkt er in uw ziekenhuis ook een A&O-deskundige en zo ja, in welke situaties verwijst u
naar deze functionaris door?
©
TGO / UMGC
24
2. Speelt de A&O-deskundige naar uw inschatting een rol binnen de in dit onderzoek te
beantwoorden vraagstelling of de zorg voor werknemers met psychische klachten of SOLK
verschilt tussen UMC’s die wel of geen psychologen in dienst hebben? Zo ja, welke rol is dat?
3. Wat ziet u als de toegevoegde waarde van een psycholoog die in dienst is van het
ziekenhuis?
4. Wat ziet u als de nadelen van een psycholoog die in dienst is van het ziekenhuis?
5. Wat ziet u als de toegevoegde waarde van een psycholoog die niet in dienst is van het
ziekenhuis?
6. Wat ziet u als de nadelen van een psycholoog die niet in dienst is van het ziekenhuis?
7. Heeft naar uw oordeel het feit of een psycholoog al of niet in dienst van het UMC is invloed
op de behandeling / begeleiding van UMC-medewerkers met dreigend verzuim ten gevolge
van psychische klachten of SOLK?
Bedrijfsmaatschappelijk Werkers
Inleiding
Toelichten doel van het onderzoek: vaststellen of de zorg voor werknemers met psychische klachten
of SOLK per UMC verschilt, mede op basis van het al of niet hebben van een psycholoog die in dienst
van het ziekenhuis werkt.
 Aangeven dat anonimiteit gegarandeerd is: gegevens zullen niet herleidbaar zijn naar
personen.
 Aangeven dat interview ongeveer drie kwartier in beslag zal nemen.
 Vragen om toestemming om het gesprek op te nemen.
Vragen
Algemeen, oriënterend
1. Hoeveel bedrijfsmaatschappelijk werkers werken er binnen uw UMC?
2. Hoe is deze functie ‘ingebed’ (onder welke dienst vallen zij) binnen het UMC?
3. Verrichten zij deze functie voltijds?
4. Op welk soort problematiek richt het bedrijfsmaatschappelijk werk zich binnen uw UMC?
5. Hoe vindt verwijzing naar het bedrijfsmaatschappelijk werk plaats?
6. Zijn er ook andere professionals dan bedrijfsartsen die naar BMW verwijzen? Zo ja, welke?
7. Hoe lang bent u reeds als bedrijfsmaatschappelijk werker aan het UMC verbonden?
8. Heeft u hiervoor ook bij een werkgever gewerkt?
Gericht op de inhoud van het werk
1. Een werknemer van het UMC heeft last van psychische klachten of SOLK. Kunt u schetsen
hoe een (potentiële) verwijzing vanuit het UMC naar u als bedrijfsmaatschappelijk werker
eruit kan zien?
2. Wat soort psychische klachten of SOLK worden er vanuit het UMC naar u doorverwezen?
3. Betreffen dit altijd klanten die reeds verzuimen of hoeft dat niet het geval te zijn?
Kwalificeert u uw inzet in het laatste geval als secundaire preventie?
4. Maakt het bij verwijzing vanuit het UMC voor de verdere afhandeling / begeleiding uit of een
cliënt reeds verzuimt?
5. Kunt u globaal ten aanzien van verwijzing van werknemers vanuit het UMC aangeven bij welk
soort psychische klachten of SOLK u welk soort interventie inzet?
6. Dit onderzoek richt zich op drie professionals die te maken kunnen krijgen met psychische
klachten of SOLK van werknemers van het UMC, te weten de bedrijfsarts van de interne
arbodienst van het UMC, de bedrijfsmaatschappelijk werker van het UMC en de psycholoog
(al of niet vrij gevestigd).
©
TGO / UMGC
25
7.
8.
9.
10.
11.
a. Hoe ziet naar uw mening de ideale taakverdeling tussen deze drie professionals eruit
bij een werknemer van het UMC met psychische klachten of SOLK, met andere
woorden welke professional zou idealiter welke klachten moeten c.q. kunnen
afhandelen / begeleiden?
b. Hoe ziet deze taakverdeling er in de praktijk uit?
c. Ziet u wel eens werknemers met psychische klachten van het UMC die naar uw
mening ook door de bedrijfsarts afgehandeld / begeleid hadden moeten c.q. kunnen
worden?
d. Ziet u wel eens werknemers met psychische klachten van het UMC die naar uw
mening door de psycholoog behandeld / begeleid hadden moeten worden?
Heeft u aanwijzingen dat er werknemers met psychische klachten van het UMC zijn die bij de
bedrijfsarts en/of de psycholoog terecht komen, maar die eigenlijk naar u verwezen hadden
moeten worden?
Waardoor wordt de verwijzing naar het bedrijfsmaatschappelijk werk volgens u vooral door
bepaald:
a. door de klacht van de cliënt?
b. door kostenoverwegingen (voor zowel het ziekenhuis als de klant)?
c. door de bedrijfsarts die de klant als eerste ziet?
d. door de direct leidinggevende?
e. door andere factoren, namelijk: ………………………………………. ?
Bent u betrokken bij preventieve interventies ten behoeve van werknemers van het UMC
met psychische klachten of SOLK? Zo ja, om wat voor soort interventies bij welke klachten
gaat het dan?
Bent u ook betrokken bij interventies aan werknemers van het UMC met psychische klachten
of SOLK die op groepsniveau worden aangeboden? Zo ja, om welk soort problematiek en
welk soort interventies gaat het dan?
Heeft u wel eens professioneel overleg of afstemming met een A&O-deskundige in het kader
van werknemers van het UMC met psychische klachten of SOLK? Zo ja, waarover gaat dit
overleg / waaruit bestaat deze afstemming?
Psychologen
Inleiding
Toelichten doel van het onderzoek: vaststellen of de zorg voor werknemers met psychische klachten
of SOLK per UMC verschilt, mede op basis van het al of niet hebben van een psycholoog die in dienst
van het ziekenhuis werkt.
 Aangeven dat anonimiteit gegarandeerd is: gegevens zullen niet herleidbaar zijn naar
personen.
 Aangeven dat interview ongeveer drie kwartier in beslag zal nemen.
 Vragen om toestemming om het gesprek op te nemen.
Vragen
Algemeen, oriënterend
1. Bij wat voor soort dienst c.q. bureau bent u werkzaam?
2. Wat voor soort samenwerkingsverband heeft uw dienst met het UMC (in dienst van UMC,
convenant met UMC, geen vast samenwerkingsverband maar psychologen zijn ‘gewoon’ als
voor iedere andere verwijzer te consulteren etc.)?
3. Zijn er binnen dat samenwerkingsverband ook afspraken gemaakt over de doorlooptijd (van
verwijzing naar u tot het moment dat u uw advies/bevindingen terugrapporteert)?
4. Hoeveel psychologen werken er binnen uw dienst c.q. bureau?
©
TGO / UMGC
26
5. Hebben al deze psychologen evenveel met verwijzingen vanuit het UMC te maken of zitten
er verschillen tussen de betrokkenheid van u en uw collega’s met het UMC?
6. Zo ja, wat voor verschillen?
7. Zijn er andere professionals – behalve bedrijfsartsen – die vanuit het UMC wel eens klanten
naar u doorverwijzen?
8. Heeft uw dienst specifieke kennis op het terrein van arbeidsgerelateerde psychische
problematiek of SOLK? Zo ja, hoe is die kennis verankerd?
9. Hoe lang bent u reeds als psycholoog bij uw huidige werkgever werkzaam?
10. Heeft u hiervoor als psycholoog ook bij een ander werkgever gewerkt?
Gericht op de inhoud van het werk
1. Een werknemer van het UMC heeft last van psychische klachten of SOLK. Kunt u schetsen
hoe een (potentiële) verwijzing vanuit het UMC naar u als psycholoog eruit kan zien?
2. Welk soort psychische klachten of SOLK worden er vanuit het UMC naar u doorverwezen?
3. Betreffen dit altijd klanten die reeds verzuimen of hoeft dat niet het geval te zijn?
Kwalificeert u uw inzet in het laatste geval als secundaire preventie?
4. Bent u betrokken bij andere preventieve interventies ten behoeve van werknemers van het
UMC met psychische klachten of SOLK? Zo ja, om wat voor soort interventies bij welke
klachten gaat het dan?
5. Maakt het bij verwijzing vanuit het UMC voor de verdere afhandeling uit of een cliënt reeds
verzuimt?
6. Kunt u globaal ten aanzien van verwijzing van werknemers vanuit het UMC aangeven bij welk
soort psychische klachten of SOLK u welk soort interventie inzet?
7. Bent u ook betrokken bij interventies aan werknemers van het UMC met psychische klachten
of SOLK die op groepsniveau worden aangeboden? Zo ka, om welk soort problematiek en
welk soort interventies gaat het dan?
8. Heeft u wel eens professioneel overleg of afstemming met een A&O-deskundige in het kader
van werknemers van het UMC met psychische klachten of SOLK? Zo ja, waarover gaat dit
overleg / waaruit bestaat deze afstemming?
9. Dit onderzoek richt zich op drie professionals die te maken kunnen krijgen met psychische
klachten of SOLK van werknemers van het UMC, te weten de bedrijfsarts van de interne
arbodienst van het UMC, de bedrijfsmaatschappelijk werker van het UMC en de psycholoog
(al of niet vrij gevestigd).
a. Hoe ziet naar uw mening de ideale taakverdeling tussen deze drie professionals eruit
bij een werknemer van het UMC met psychische klachten of SOLK, met andere
woorden welke professional zou idealiter welke klachten moeten c.q. kunnen
afhandelen / begeleiden?
b. Hoe ziet deze taakverdeling er in de praktijk uit?
10. Ziet u wel eens werknemers met psychische klachten of SOLK van het UMC die naar uw
mening ook door de bedrijfsarts afgehandeld / begeleid hadden kunnen worden?
11. Ziet u wel eens werknemers met psychische klachten of SOLK van het UMC die naar uw
mening door het bedrijfsmaatschappelijk werk afgehandeld / begeleid hadden moeten
worden?
12. Heeft u aanwijzingen dat er werknemers met psychische klachten of SOLK van het UMC zijn
die bij de bedrijfsarts worden afgehandeld / begeleid, maar die eigenlijk naar u verwezen
hadden moeten worden?
13. Heeft u aanwijzingen dat er werknemers met psychische klachten of SOLK van het UMC zijn
die bij het bedrijfsmaatschappelijk werk worden afgehandeld / begeleid, maar die eigenlijk
naar u verwezen hadden moeten worden?
©
TGO / UMGC
27
5
BIJLAGE 2: UITGEBREID OVERZICHT RESULTATEN PER UMC
Telkens zal eerst worden aangegeven hoe de zorg bij psychische klachten is georganiseerd (de
achtergrondgegevens) en vervolgens wordt ingegaan op de per discipline gegeven antwoorden op de
vragen van het interviewformat. De gegevens zijn geanonimiseerd: UMC I t/m VIII worden
achtereenvolgens besproken.
5.1
Het Universitair Medisch Centrum I (UMC-I)
5.1.1 Achtergrondgegevens
De arbodienst van het UMC-I functioneert als een interne arbodienst voor het UMC-I, de universiteit
en meerdere aan het UMC-I gelieerde instituten. De gesproken bedrijfsartsen hebben daarom geen
exact zicht op het aantal bedrijfsartsen dat er binnen de arbodienst werkt, mede omdat de
arbodienst recentelijk is gefuseerd met die van de universiteit en er een duidelijke fysieke afstand
tussen beide locaties bestaat. In de praktijk komt het erop neer dat de bedrijfsartsen (in tegenstelling
tot sommige andere disciplines) erg locatiegebonden werken, behalve de bedrijfsarts die de
Hogeschool bedient; die werkt op twee locaties. Bij het UMC-I zelf werken, met het hoofd van de
arbodienst erbij, vijf bedrijfsartsen. Daar komt een bedrijfsarts bij die weliswaar in dienst is van de
arbodienst UMC-I, maar voor een externe klant (binnen de jeugdgezondheidszorg) werkt. Een
bedrijfsarts licht toe: ‘vroeger was de arbodienst UMC-I er uitsluitend voor het UMC-I. Daar zijn aan
het UMC-I gelieerde klanten bij gekomen omdat bijvoorbeeld de afdeling ambulante psychiatrie zich
losmaakte van het UMC-I. Dat werden zo organisaties buiten het UMC-I, maar die bleven wel bij ons
voor de arbodienstverlening. En in de loop der jaren komt het soms ook voor dat een echt externe
klant zich tot ons wendt. Dat mag nooit ten koste gaan van de beschikbare formatie voor het UMC-I.
Kortom: de vraag hoeveel bedrijfsartsen er precies bij de arbodienst werkzaam zijn is lastig,
waarschijnlijk tien of elf.’
Met het UMC-II doet het UMC-I aan intercollegiale toetsing, zes keer per jaar.
Er werken twee bedrijfsmaatschappelijk werkers binnen het UMC-I, die zich als hoofdtaak met de
werknemers van het UMC-I bezighouden. De bedrijfsmaatschappelijk werkers zijn gekoppeld aan
specifieke bedrijfsartsen en behandelen daarvan de doorverwijzingen.
Het UMC-I kent geen interne psychologen. Wel zijn er twee A&O-deskundigen verbonden aan de
arbodienst. Deze doen geen individuele begeleiding, behalve dat ze soms een leidinggevende wat
meer coachen.
5.1.2 Bedrijfsartsen
De weg naar de bedrijfsarts bij al of geen verzuim
Werknemers met psychische klachten kunnen op verschillende manieren bij de bedrijfsarts terecht
komen; op eigen initiatief via het arbeidsomstandighedenspreekuur of via de leidinggevende. Men
werkt binnen het ziekenhuis met ziekte informatieformulieren (zifjes). Als mensen langer dan twee
weken als ziek geregistreerd staan krijgen ze zo’n zifje toegestuurd dat ze ingevuld terug moeten
sturen naar de arbodienst. Een bedrijfsarts hierover: ‘vroeger werden die briefjes op dag 1 verstuurd,
maar tegenwoordig op dag 15, dat scheelt veel irrelevante problematiek. Officieel is met het
ziekenhuis afgesproken dat de bedrijfsarts op basis van die zifjes eventueel actie in gang zet. Maar
men wil eigenlijk een eigen regie model (van de leidinggevende in samenwerking met de werknemer
en de bedrijfsarts op indicatie) neerzetten. Dat houdt in dat als de leidinggevende en de werknemer
er onvoldoende samen uitkomen of het verzuim dusdanig langdurig is dat de bedrijfsarts wel in beeld
móet komen, deze laatst door hen gezamenlijk benaderd wordt. Zo gebeurt het in de praktijk echter
lang niet altijd. Maar omdat er een steeds groter aantal klanten moet worden bediend moet je wel
selectief te werk gaan, dus dan worden de zifjes meer als een extra bron beschouwd. Maar als je van
©
TGO / UMGC
28
werknemer of leidinggevende nog niets gehoord hebt, doe je in principe niets. De
verzuimbegeleiding in strikte zin moet dus geïnitieerd worden door de leidinggevende.’
Over het verwijzen naar de bedrijfsarts: ‘hier in het UMC-I hebben leidinggevenden geen drempel om
mensen naar de bedrijfsarts te verwijzen, want ze hoeven niet per keer af te rekenen. Dus zij
bewaken dat niet. Dat betekent wel dat de bedrijfsarts altijd te maken heeft met een vraag die groter
is dan het aanbod en dan selectief te werk moet gaan.’
Wie handelt welke klachten af?
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS ZELF AFHANDELT
Eén van de bedrijfsartsen geeft aan dat de aard van de psychische problematiek van de werknemer
bepaalt of hij de cliënt zelf behandelt of niet. Hij licht dit als volgt toe: ‘kostenbesparing voor de
werknemer is niet de primaire drijfveer om het zelf af te handelen in plaats van door te verwijzen
naar een psycholoog. De primaire drijfveer is dat het problematiek betreft waarbij het ook een reële
optie is dat een bedrijfsarts de begeleiding op zich neemt. In de richtlijn psychische problemen is
uitgewerkt dat je de behandelrol of de begeleidingsrol op je kan nemen en soms beide. Nog los van
eigen affiniteit en achtergrond, want dat je het leuk vindt is natuurlijk ook een goede drijfveer. Dus
die dingen zijn het belangrijkst, maar kostenbesparing speelt natuurlijk wel mee.’
Over de klachten die de bedrijfsarts zelf afhandelt: ‘typische klachten die de bedrijfsarts zelf kan
afhandelen zijn: redelijk eenvoudige stressgerelateerde stoornissen, als er uit de analyse duidelijk
werkgerelateerde knelpunten naar voren komen waar je iets mee kan plus persoonskenmerken
waarin je in zeker zin ook iets mee kan. Er is een aantal interventies (rationale geven, inzicht geven,
et cetera) die je als bedrijfsarts daarbij heel goed in de behandeling kan toepassen.’
Ten aanzien van het afhandelen van niet werkgerelateerde klachten geeft één van de bedrijfsartsen
het volgende aan: ‘niet-werkgerelateerde klachten komen soms toch op de weg van de bedrijfsarts.
Veelal wordt geprobeerd die mensen door te schuiven naar bedrijfsmaatschappelijk werk of
algemeen maatschappelijk werk of een psycholoog, maar dan via de huisarts. Maar soms als je
mensen uit het verleden kent en iemand heeft misschien maar één of twee ondersteunende
gesprekken nodig, ja moet je dan naar bedrijfsmaatschappelijk werk verwijzen waar een persoon zijn
gesprek helemaal opnieuw moet doen?’
Inschatting van het aantal sessies is wel een belangrijke factor voor het zelf afhandelen, zo wordt
aangegeven. Maar: ‘dat iemand toch meer gesprekken nodig heeft kan ook pas na een paar sessies
blijken en dan wordt iemand alsnog doorgeschoven. Werkdruk blijft een meebepalende factor.’
Een andere factor die blijkt mee te spelen is de affiniteit met en de kennis van psychische klachten
van de bedrijfsarts in kwestie: ‘ik verwerk ook graag een deel van de begeleiding in het eigen
spreekuur, heb een doctoraal psychologie. Is wel allemaal lang geleden en ik laat me daar nooit op
voorstaan, maar het geeft wel mijn affiniteit aan. En ik denk dat veel psychische problematiek ook
door een bedrijfsarts kan worden begeleid.’
De andere bedrijfsarts: ‘als je een beetje verstand van psychische klachten hebt kan je een heleboel
dingen gewoon zelf. En dan is het ook veel effectiever en efficiënter om het zelf te doen omdat je die
mensen in een vroeg stadium bij je hebt, makkelijk wat kleine tips kan geven (schrijfopdracht, ga
sporten/ontspannen) snel een vervolgafspraak maakt en meestal ziet dat mensen daar al een heel
eind van opgeknapt zijn. Ja, als je al die mensen een psycholoog gaat sturen… Dus die hele bulk kan
je uitpellen tot een kleine kern die overblijft en daar helpt dat boek met richtlijnen bij.’
Over de inhoud van de gesprekken die de bedrijfsarts voert: ‘het kan al in kleine dingen zitten. Hoe je
het labelt. Of door een eerste gesprek alleen naar mensen te luisteren en te zeggen: “ja u bent nu
inderdaad arbeidsongeschikt, verstandig dat u zich ziek meldt, neem maar even de tijd om na te
denken waar u staat en dan praten we volgende week verder.” Dat helpt soms al, dat je een zekere
erkenning geeft. Sommige mensen durven zich niet uit zichzelf ziek te melden en dan helpen dat
soort dingen al om ze zo ver te krijgen dat ze die rust ook nemen. Gezonde mensen komen er dan
zelf wel uit door een beetje te gaan slapen en wandelen. Het kunnen simpele dingen zijn.’
©
TGO / UMGC
29
Over de keuze zelf afhandelen of doorverwijzen: ‘het kiezen of de bedrijfsarts iemand zelf houdt of
iemand overhevelt, is van veel factoren afhankelijk. Om te beginnen van hoe iemand er bij zit en over
zijn klachten praat. Als mensen helemaal van de wereld zijn of alleen maar zitten te huilen en je krijgt
er in je gesprek nog niks uit, heeft het ook geen zin om te verwijzen omdat je de klachten nog niet in
kaart kan brengen. Dus dan maak je eerst nog een afspraak. Bij de keuze om het als bedrijfsarts zelf
af te handelen spelen dingen als de duur van de klachten, de kosten voor de werknemer bij
doorverwijzing, de duur van het verzuim, het soort interventie dat je kan inzetten en de motivatie
van de werknemer mee. Maar het mooiste zou zijn, en ik probeer dat er ook wel in te krijgen, als
leidinggevende en HR-adviseurs mensen niet lang laten aanmodderen, maar ze een keer te laten
komen zodat de bedrijfsarts alvast mee kan denken. Dat is dus helemaal nog niet behandelen, maar
gewoon meedenken. Als je dat doet, kan je heel veel van de langdurige verhalen voorkomen. En als
mensen lang van het werk weg zijn komen ze bijna niet meer terug, want er zijn dan altijd mensen
die geleidelijk stukjes van je werk afpakken. Dus mensen worden ook wel geadviseerd om nog zo
vaak mogelijk hun gezicht te laten zien.’
Er kunnen geen exacte aantallen worden genoemd, maar één van de bedrijfsartsen kan wel een
grove inschatting maken van de verdeling tussen professionals bij de afhandeling van psychische
klachten: ‘er is een heel groot scala aan psychische klachten. Daarvan is een heel klein deel voor de
psychiater (één of twee keer per jaar), een redelijk deel gaat naar bedrijfsmaatschappelijk werk, een
klein deel gaat naar de psycholoog. Het grootste stuk kan de bedrijfsarts zelf doen.’
Overigens komen ook mensen bij de bedrijfsarts terecht die nog niet verzuimen, waarbij van
secundaire preventie sprake is. Soms uit zichzelf, maar vaak ook op advies van de leidinggevende.
Eén van de bedrijfsartsen hierover: ‘een kwart tot een derde van de mensen met psychische klachten
die door de bedrijfsarts worden gezien verzuimt niet. Dat komt rechtstreeks voort uit het feit dat je
een interne arbodienst bent en als je je plek verworven hebt komen mensen echt uit zichzelf, dat kan
ook anoniem gebeuren. De mogelijkheden tot preventie zijn bij een interne arbodienst dus groter
dan bij een externe arbodienst.’
Tenslotte wordt aangegeven dat arbeidsongeschiktheidsbepalingen altijd door de bedrijfsarts
moeten gebeuren.
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR BEDRIJFSMAATSCHAPPELIJK VERWIJST
Naar bedrijfsmaatschappelijk werk wordt verwezen als iemand behoefte heeft aan wat steunende
structurerende gesprekken, waarbij coaching een functie kan hebben om problemen op het werk
aan te pakken, zo geeft een bedrijfsarts aan. ‘In principe zou de bedrijfsarts deze taken ook zelf
kunnen uitvoeren maar in de praktijk kan dat niet door de populatie die de bedrijfsarts heeft. Echter,
als iemand een duidelijke voorkeur heeft voor de bedrijfsarts of deze al kent, dan wordt om die
reden wel eens beslist dat de bedrijfsarts het verder afhandelt.’
Als extra argument om naar bedrijfsmaatschappelijk werk te verwijzen wordt ‘demedicalisering’
genoemd: ‘de setting van de bedrijfsarts leent zich er minder voor om allerlei mensen naar je toe te
trekken. Je geeft ook een ander signaal af als je iemand naar bedrijfsmaatschappelijk werk verwijst.’
Het feit dat een psychisch probleem zijn herkomst vooral in de thuissituatie heeft is niet altijd een
reden tot uitsluiting van bemoeienis van het bedrijfsmaatschappelijk werk, zo blijkt uit het volgende
commentaar: ‘problemen in de privésfeer worden meestal naar de huisarts verwezen. Als eenmaal is
vastgesteld dat het primair privéproblematiek betreft is het niet zo strikt dat mensen die goed door
bedrijfsmaatschappelijk werk geholpen zouden kunnen worden daar niet bij terecht kunnen. Zeker
als verzuim kan worden voorkomen of de arbeidsprestatie kan worden verhoogd is zo’n verwijzing
nog steeds zinvol. De scheiding is dan niet zo strikt, maar deze is wel afhankelijk van de capaciteit van
dat moment en met de kanttekening dat een persoon alsnog wordt doorverwezen naar het reguliere
circuit als het langer duurt dan verwacht.’
©
TGO / UMGC
30
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR EEN PSYCHOLOOG VERWIJST
Beide bedrijfsartsen met wie gesprekken zijn gevoerd geven aan vrijwel nooit naar een psycholoog te
verwijzen. Eén van de redenen daarvoor is het eerder genoemde feit dat ze veel zelf afhandelen. De
andere reden is de werkgeversbijdrage, zo blijkt: ‘van een werkgeversbijdrage is sprake indien de
psycholoog een dienst aanbiedt om tijdens de begeleiding van de cliënt ook de werkgever mee te
nemen en intensiever overleg met de bedrijfsarts te hebben dan normaal. Die extra’s brengen kosten
met zich mee die niet door de zorgverzekering worden vergoed en daarom van de werkgever worden
gevraagd. Dat is iets anders dan als een werkgever zegt de kosten te vergoeden die hier voor de
werknemer aan vastzitten. Daarbij bemiddelt de bedrijfsarts ook wel eens, want het voordeel van
een interne positie is ook dat je dan ook kan aangeven dat je denkt dat dit slim is om te doen. Maar
wel zonder garanties. Binnen het UMC-I bestaat geen vast beleid voor de werkgeversbijdrage. Je zou
je kunnen voorstellen dat daar op hoger niveau iets over geregeld wordt, bijvoorbeeld in termen van
een daarvoor toe te kennen bedrag of aantal sessies. Bij de universiteit in deze stad hebben ze dat
wel. Daar schijnen collega-bedrijfsartsen wel vaker een psycholoog in te schakelen die een bepaalde
dienstverlening biedt, omdat daar de werkgeversbijdrage geregeld is. Als je als bedrijfsarts zelf nog
moet uitzoeken of je zo’n werkgeversbijdrage kan loskrijgen, wordt de drempel om naar een
psycholoog te verwijzen wel hoger.’
Overlap tussen taken bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
Eén bedrijfsarts geeft aan dat het feit dat bedrijfsmaatschappelijk werk binnen het UMC-I
‘voorhanden’ is van invloed kan zijn op potentiële verwijzingen naar de psycholoog: ‘als je
bedrijfsmaatschappelijk werk heel gemakkelijk voorhanden hebt, zoals hier het geval is, ga je sneller
nadenken van: misschien kan bedrijfsmaatschappelijk werk hier ook wel iets mee. Dat vangt ook al
wat van de potentiële verwijzingen naar de psycholoog af.’ Ook de andere bedrijfsarts onderschrijft
dit: ‘doordat het verwijzen naar een psycholoog ‘extern’ moet gebeuren, worden er vaker mensen
die eigenlijk naar een psycholoog zouden moeten intern gehouden, dus dat de bedrijfsarts of
bedrijfsmaatschappelijk werk die mensen ziet. Doordat er een overlap zit in de drie rollen is dat niet
erg, maar wel tot op zekere hoogte natuurlijk. Bedrijfsmaatschappelijk werk kan echter heel goed de
eigen grens bepalen en beslissen vanaf waar er echt een psycholoog nodig is.’
Beide bedrijfsartsen geven aan dat kosten(effectiviteit) een belangrijker criterium is dan het bestaan
van overlap tussen disciplines. ‘Bij een interne laagdrempelig toegankelijke arbodienst krijg je wat
eerder rolvermenging. Dit is niet erg want in zijn totaliteit is het uiteindelijk net zo efficiënt. Eigenlijk
is er een groep mensen met psychische klachten waarbij het niet uitmaakt of de bedrijfsarts,
bedrijfsmaatschappelijk werk of de psycholoog het afhandelt, als er maar iets gebeurt. Dan moet je
gaan bekijken wat het meest kosteneffectief is en kan je ook een beetje laten meewegen of je het
leuk vindt om zelf te doen.’
Over de overlap bedrijfsarts – bedrijfsmaatschappelijk werk: ‘de bedrijfsarts ziet wel eens mensen
die eigenlijk naar bedrijfsmaatschappelijk werk hadden gemoeten of gekund, maar niet zo regelmatig
natuurlijk want het eerste gesprek is vaak bij de bedrijfsarts. Maar bedrijfsmaatschappelijk werk ziet
ook mensen die de bedrijfsarts nooit ziet, dat komt ook voor. En soms kan de bedrijfsarts er echt niet
achter komen welk probleem er speelt. Dan wordt iemand wel eens doorgegeven aan de
bedrijfsmaatschappelijk werker om te kijken of het hem misschien wel lukt daarachter te komen. Wij
doen daar niet zo moeilijk over, maar ik zou geen cijfers weten.’
Voor- en nadelen van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis
Er bestaat tussen beide geïnterviewde bedrijfsartsen geen eenduidige mening over de meerwaarde
van een interne psycholoog. Eén van de bedrijfsartsen ziet hier wel het voordeel van, de andere niet.
De eerste: ‘als er een psycholoog intern was, en dan eentje die op de juiste manier kijkt naar het
werkgerelateerde deel, oorzakelijk, maar ook naar hoe je werkhervatting onderdeel kan maken van
de therapie (daar moet een psycholoog naar mijn mening wel aan voldoen), dus als het er één was
©
TGO / UMGC
31
die ik zie zitten, dan zou ik zeker sneller verwijzen en minder bij mezelf houden. Een externe
psycholoog is daarvoor echt te veel op afstand, iemand intern zou toch anders werken. Daarbij is een
groot voordeel van een interne psycholoog dat de hulp al ingekocht is en je niet per casus die
vergoedingsdiscussie door hoeft, dat maakt toch de verwijsmogelijkheid makkelijker. Maar of het
uiteindelijk ook tot een beter resultaat leidt (betere werkhervatting, betere kwaliteit van leven,
duurzaamheid van de hervatting) en of het goedkoper is, durf ik niet te beweren. Maar ik zou er als
verwijzer wel sneller gebruik van maken. Ook omdat een interne psycholoog meer zicht heeft op de
werksituatie. Al moet je dan wel oppassen dat je een goede rolverdeling afspreekt, want je zou je bij
een interne psycholoog kunnen voorstellen dat die dan ook met een leidinggevende in gesprek gaat.
Dus je zou wel heel goed moeten doorspreken hoe je dat doet en hoe je elkaar daarin vertrouwt,
want bedrijfsmaatschappelijk doet dat natuurlijk ook en dat gaat hier prima. En dat gaat zo prima
omdat bedrijfsmaatschappelijk werk dichtbij zit en men elkaar goed kent, de visies sluiten goed op
elkaar aan. Het risico op een verschil in visie is bij een externe psycholoog groter, dan moet je als
bedrijfsarts eerst in overleg hoe zij er eigenlijk over denken. Er zijn bureaus die al hun verwijzingen
van bedrijfsartsen krijgen en waarbij dat dus gemakkelijker is, maar daar hangt een groter
prijskaartje aan dat niet door de zorgverzekeraar gedekt wordt.’
Over het risico te snel naar een interne psycholoog te verwijzen zegt deze bedrijfsarts het volgende:
‘te snel naar een psycholoog verwijzen vanwege het feit dat deze intern is hoeft niet medicaliserend
te werken, mits je hele goede afspraken kan maken en dezelfde visie hebt. Dan kan zelfs ideaal zijn
want iemand is toch al op zijn werk, gaat even een uurtje weg voor een interventiegesprek.
Uiteindelijk kan het op die manier juist minder medicaliserend werken dan een externe psycholoog
die misschien een te uitgebreid pakket aanbiedt.’
De andere bedrijfsarts ziet zoals aangegeven geen meerwaarde in de aanwezigheid van een interne
psycholoog binnen het UMC-I: ‘Ik zou daar echt geen werk voor hebben, want het komt op deze
manier helemaal rond. Het gaat maar om enkele verwijzingen in situaties dat er iets meer achter zit,
of als mensen aangeven dat het dieper zit of dat ze via de huisarts geen geschikte psycholoog kunnen
vinden.’
5.1.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-I
De weg naar bedrijfsmaatschappelijk werk
Zoals onder 3.1.1. genoemd werken er twee bedrijfsmaatschappelijk werkers binnen het UMC-I. De
één werkt vier dagen en 32 uur, de ander drie dagen en 27 uur.
Werknemers met psychische klachten kunnen op meerdere manieren bij het bedrijfsmaatschappelijk
werk terecht komen. Ongeveer een derde wordt via de bedrijfsarts verwezen. Verder komen mensen
op eigen initiatief of via de leidinggevende. Een heel klein gedeelte komt ‘via via’ of via de HRadviseur.
Op eigen gelegenheid of via bedrijfsarts of leidinggevende zijn de voornaamste kanalen via welke een
werknemer met psychische klachten bij het bedrijfsmaatschappelijk werk terecht komt.
Als mensen een doorverwijzing nodig hebben en niet via de bedrijfsarts zijn gekomen, adviseert
bedrijfsmaatschappelijk werk om contact op te nemen de huisarts. Zij regelen dat contact echter niet
zelf, dus in principe zouden mensen het advies ook naast zich neer kunnen leggen, bijvoorbeeld
omdat ze niet zo’n goede band met hun huisarts hebben.
Als bedrijfsmaatschappelijk werk het vermoeden heeft dat iemand depressief is wordt gevraagd een
test maken, de 4DKL test. Als na afname van de test het vermoeden wordt bevestigd dat er wel echt
iets aan de hand is wordt de persoon naar de bedrijfsarts verwezen.
Taken bedrijfsmaatschappelijk werk en taakverdeling met bedrijfsarts en psycholoog
Bedrijfsmaatschappelijk werk behandelt binnen het UMC-I hoofdzakelijk de psychosociale
arbeidsbelasting, zoals werkdruk. Daarnaast zijn zij ook vertrouwenspersoon voor ongewenste
omgangsvormen, zoals agressie en geweld. Maar werkdruk, conflicten, een verstoorde balans tussen
©
TGO / UMGC
32
werk en privé, zijn de meest voorkomende redenen om bedrijfsmaatschappelijk werk te bezoeken,
zo wordt aangegeven.
Gemiddeld voert het bedrijfsmaatschappelijk werk vijf gesprekken met mensen: ‘soms zie je mensen
één of twee keer, dat is bij een adviesgesprek of als je denkt dat er zoveel aan de hand is dat iemand
beter even bij de huisarts langs kan gaan, bijvoorbeeld als dingen uit het verleden naar boven komen.
Ik zie mensen soms ook wel zeven of acht keer terug, dat is niet zo strikt, maar ik zeg er wel altijd bij
dat we geen therapeutische instelling zijn waar je het hele jaar door kan komen. Als het dieper gaat
verwijs ik meestal via de huisarts naar een psycholoog.’
Over de taakverdeling tussen bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en de psycholoog wordt het
volgende gezegd: ‘sommige bedrijfsartsen handelen zelf veel psychische klachten af. Het verschilt
echt per persoon, want andere bedrijfsartsen verwijzen juist veel naar bedrijfsmaatschappelijk werk.
Bedrijfsmaatschappelijk werk werkt meer in de hier en nu situatie, terwijl een psycholoog wat dieper
en verder op de dingen ingaat. Bedrijfsmaatschappelijk werkt hoofdzakelijk oplossingsgericht en richt
zich op praktische dingen die met het werk uit te staan hebben. Zo werk ik veel met bepaalde
methodieken, bijvoorbeeld dat je mensen die zich depressief voelen daar een dagboekje van laat
bijhouden. Dan blijkt soms dat ze het maar twee keer op een dag hebben, maar dan voelt het voor
hen alsof ze de hele dag door depressief zijn. Dan geef je opdrachten mee van ga eens dit doen of
zorg wat beter voor jezelf.’
Bedrijfsmaatschappelijk werk geeft aan dat 70% van hun taken uit individuele gesprekken bestaat, en
30% uit voorlichtingen en bezoeken aan het sociaal medisch team en vergaderingen. Ongeveer 5%
van die 70% betreft activiteiten ten behoeve van de rol als vertrouwenspersoon. De
bedrijfsmaatschappelijk werker geeft aan samen met de A&O-deskundige workshops te geven aan
leidinggevenden om psychosociale arbeidsbelasting tegen te gaan: ‘veel van die workshops en
cursussen worden in nauwe samenwerking met de A&O deskundigen ontwikkeld. De twee
bedrijfsmaatschappelijk werkers hebben de divisies een beetje verdeeld en de twee A&O
deskundigen hebben dat ook gedaan, dus we hebben vaak met dezelfde personen te maken.’
Over de rol die het bedrijfsmaatschappelijk werk als vertrouwenspersoon heeft wordt het volgende
opgemerkt: ‘je moet als vertrouwenspersoon jezelf een beetje bekend maken. Als je proeft dat het
ergens niet lekker gaat, maar soms ook in het algemeen. Je kunt bijvoorbeeld voorlichting geven over
wat een vertrouwenspersoon kan doen en wanneer werknemers er naar toe kunnen gaan. Het gaat
er ook om om aan te geven dat bepaald gedrag niet getolereerd wordt in het UMC-I, zoals pesten.
Als je heel open naar een afdeling gaat en zegt dat je een ronde door het UMC-I maakt geef je toch
een signaal af. Maar als iemand ontzettend getreiterd wordt moet er natuurlijk meer gebeuren.
Mensen komen vaak bij een vertrouwenspersoon om het feit dat ze slachtoffer zijn van
discriminerende opmerkingen. Bedrijfsmaatschappelijk werk vraagt dan wel altijd wat er dan precies
gebeurt, of het vaak gebeurt, of iemand het al bij de leidinggevende heeft gemeld. Vaak vinden
mensen dat een beetje kinderachtig, of ze durven het niet tegen de leidinggevende te zeggen. Soms
wordt de leidinggevende er dan voor een verhelderend gesprek bij gehaald. Maar vaak klagen
mensen juist ook over hun leidinggevende zelf, dat het niet gaat zoals zij graag willen.’
De bedrijfsmaatschappelijk werker met wie het gesprek plaats vond geeft aan zo’n 15 tot 20
gesprekken als vertrouwenspersoon per jaar te voeren. Er zijn drie vertrouwenspersonen in het
ziekenhuis. Over de grens tussen de taak van bedrijfsmaatschappelijk werker en die van
vertrouwenspersoon: ‘deze grens is niet heel scherp. Soms komen mensen voor mij als
vertrouwenspersoon maar als je het verhaal hoort had het net zo goed een vraag voor het
bedrijfsmaatschappelijk werk kunnen zijn.‘
Overlap tussen de taken van de bedrijfsmaatschappelijk werker en die van bedrijfsarts wordt niet of
nauwelijks gesignaleerd: ‘in principe komen er geen mensen bij de bedrijfsarts die eigenlijk bij
bedrijfsmaatschappelijk werk hadden moeten zijn, want mensen gaan niet naar de bedrijfsarts als ze
©
TGO / UMGC
33
niet ziek zijn, alleen soms preventief en die mensen komen ook wel eens bij bedrijfsmaatschappelijk
werk. Hoogstens handelen de bedrijfsartsen die bijna nooit doorverwijzen misschien wel eens dingen
af die bedrijfsmaatschappelijk werk ook af zou kunnen handelen.’
Bedrijfsmaatschappelijk werk ziet wel eens mensen die misschien beter door een psycholoog
behandeld kunnen worden. ‘Maar veel van die mensen zijn al jarenlang bij een psycholoog geweest,
van die draaideurmensen, en hebben daar geen zin meer in. Dan bespreek je dat je het gedeelte van
vroeger laat rusten, maar gewoon in de hier en nu situatie gaat bekijken hoe iemand het best kan
functioneren en het lekkerst in zijn vel zit.’
Heel soms is bedrijfsmaatschappelijk werk betrokken bij preventieve interventies: ‘de leidinggevende
is dan vaak bang dat iemand gaat verzuimen, dan wordt wel eens gevraagd of
bedrijfsmaatschappelijk werk er naar wil kijken. Dit gaat altijd in samenspraak met het sociaal
medisch team.’
VOOR- EN NADELEN VAN EEN PSYCHOLOOG IN DIENST VAN HET ZIEKENHUIS
Over de eventuele voordelen van een psycholoog in dienst van het UMC-I wordt het volgende
aangegeven: ‘soms denk ik dat het een meerwaarde zou zijn als er psychologen in dienst van het
UMC-I zouden werken. Het is er ook wel eens over gegaan om een psycholoog in dienst te nemen.
Maar dan zouden er al gauw dingen van bedrijfsmaatschappelijk werk bij die psycholoog terecht
kunnen komen, dus dan zou het misschien in plaats van een bedrijfsmaatschappelijk werker moeten
zijn. De problematiek moet zich daar dan ook wel voor lenen.’
De bedrijfsmaatschappelijk werker twijfelt wel of er voldoende emplooi is voor een interne
psycholoog: ‘hij zou voor één dag kunnen komen, maar krijgt die dag misschien wel niet eens vol.
Voor mij hoeft het eigenlijk niet. Nu krijgt bedrijfsmaatschappelijk werk misschien werkzaamheden
die anders naar een psycholoog verwezen hadden moeten worden. Voor veel mensen is het ook een
moeilijke stap om naar een psycholoog te gaan, omdat er maar vijf of zes sessies worden betaald
door de verzekering. Dus dan zijn ze net begonnen en stoppen ze al weer omdat ze geen zin hebben
om het te betalen.’
Voor bedrijfsmaatschappelijk werk zou een interne psycholoog binnen het UMC-I ook een beetje een
bedreiging kunnen betekenen, zo blijkt uit het volgende citaat: ‘nu heb ik ook nog wel eens de
krenten uit de pap, de leuke dingen die misschien eigenlijk bij een psycholoog thuishoren. Dat
mensen binnenkomen met stress en om dan uit te zoeken wat er precies speelt en om wat voor
stress het gaat (traumatische stress, werkstress, et cetera). Als dat soort gevallen dan altijd naar de
psycholoog gaan blijven de minder leuke dingen, zoals financiën, voor bedrijfsmaatschappelijk werk
over. Bovendien weet ik niet zeker of er genoeg werk is voor een psycholoog. Die paar mensen die er
heen moeten kunnen ook net zo goed extern weggezet worden.’
5.1.4 Psycholoog
Algemene gegevens
De psycholoog die als preferred provider van het UMC-I wordt genoemd is onder andere werkzaam
voor een psychologenpraktijk en is aan de universiteit van de stad van UMC-I afgestudeerd in de
klinische psychologie en arbeids-en organisatiepsychologie. Hij is gespecialiseerd in de behandeling
van burnout, depressie en trauma. Door samenwerking met een psychotherapeut kan er zowel een
eerste- als tweedelijns traject worden geboden.
‘Er staat geen samenwerkingsovereenkomst met het UMC-I op papier, maar er is een soort afspraak
met de bedrijfsartsen dat als er sprake is van psychische problematiek zij aan onze praktijk denken’,
zo licht hij toe. ‘Er komen zo’n 15 à 20 aanmeldingen per jaar vanuit het UMC-I bij mij terecht. Ik
verwacht echter dat het verwijzingspercentage een stuk hoger is, dus ik durf mijn praktijk geen
©
TGO / UMGC
34
preferred provider te noemen. Bovendien vermoed ik dat er ook wel een aantal andere providers in
beeld zijn bij de bedrijfsartsen van het UMC-I. Van de 12 bedrijfsartsen zijn er vier/vijf die regelmatig
verwijzen. Er is dus ook een deel dat niet naar ons verwijst.’
De weg naar de psycholoog
Er zijn verschillende wegen die werknemers bewandeld kunnen hebben voordat ze bij de psycholoog
terecht komen. ‘Behalve via de bedrijfsartsen die voor het UMC-I werken zijn er ook wel eens
mensen die komen via een huisarts die toevallig bij het UMC-I werkt. Verder melden mensen zichzelf
wel eens aan als ze via via, bijvoorbeeld van een collega, hebben gehoord dat die persoon hier goed
is behandeld en het hem goed heeft geholpen. In dat geval overleggen wij wel altijd even met de
cliënt of wij ook zijn bedrijfsarts erbij kunnen betrekken.’
Als mensen zichzelf aanmelden kan het zijn dat ze al verzuimen en ze niet wachten op een verwijzing
van de bedrijfsarts maar het zelf al gaan regelen (bijvoorbeeld via huisarts), maar het kan ook
secundaire preventie betreffen. Cliënten moeten naar de praktijk toekomen. Er wordt wel gewerkt
op verschillende locaties, waaronder in het universitair sportcentrum, dus er is wel een link met het
UMC-I, maar de praktijk zit niet binnen het UMC-I. ‘Dat kan onhandig zijn,’ zo licht de psycholoog toe,
‘maar in sommige gevallen is het ook prettig, als er bijvoorbeeld een conflictachtige situatie speelt is
het fijn dat men niet behandeld wordt op de werkplek. Dan hebben ze namelijk het gevoel dat de
werkgever erg mee zit te kijken.’
Soort problematiek en soort behandeling
Vanuit het UMC-I wordt diverse problematiek naar de psycholoog doorverwezen, zo wordt
aangegeven: ‘wij zien in het algemeen alles wat je als mens aan psychische klachten kan krijgen. Dit
geldt ook voor de aanmeldingen vanuit het UMC-I: depressies, angststoornissen, et cetera. Maar de
grootste groep is de groep die last heeft van overspannenheid en burn-out, die groep springt er echt
uit. Dus of de bedrijfsartsen denken bij dat soort klachten vaak aan ons, of deze groep is
oververtegenwoordigd binnen de psychische klachten van werknemers in het UMC-I.’
Zo’n 80% van de mensen verzuimen al als ze naar de psycholoog worden verwezen.
Over re-integratie wordt het volgende gezegd: ‘wij proberen altijd in iemands behandelplan actief
mee te denken hoe iemand op een gezonde manier weer aan het werk kan. Op het moment dat
iemand nog aan het werk is moet je erop toezien dat de belasting niet dusdanig groot is dat het de
klachten in stand houdt, met andere woorden: moet iemand niet tijdelijk een stapje terug doen om
herstel plaats te kunnen laten vinden. Als iemand binnenkomt zit hij vaak niet lekker in zijn vel dus
dan kijken we wat iemand zelf kan oppakken of dat we contact op moeten nemen met de
bedrijfsarts en leidinggevende. We organiseren dan ook vaak een kringgesprek met leidinggevende
en cliënt erbij. Als iemand wel verzuimt kijken we vaak hoe we iemand op een gezonde manier weer
aan het werk krijgen, medewerkers van het UMC-I zijn namelijk vaak goed opgeleide en
gemotiveerde mensen en die knappen niet zo op van tijdenlang thuis zitten met niets omhanden.
Maar ze zien vaak wel op tegen de terugkeer naar het werk, dus daar proberen we een stuk angst en
zorgen weg te nemen door met zijn allen een plan te maken hoe iemand op een gezonde manier
weer aan het werk kan. Ook wel een soort re-integratie-adviezen dus.’
Over het feit dat vooral de bedrijfsarts zich met re-integratie-adviezen bezig houdt en hoe dat wordt
afgestemd wordt het volgende gezegd: ‘het geven van re-integratie-adviezen is in principe de taak
van een bedrijfsarts. Maar ik merk in de praktijk dat bedrijfsartsen waarmee wordt samengewerkt
het heel prettig vinden als de psycholoog over dit deel meedenkt. Ik zet in de rapportage vaak dat
het advies van de bedrijfsarts leidend is en dat de leidinggevende beslissingsbevoegdheid heeft over
wat er precies gaat gebeuren, maar ik zie het wel als mijn taak om iets over re-integratie te zeggen
en in ieder geval te adviseren te hebben, psychische problematiek is immers mijn expertise. Maar het
is waar, op die manier bestaat wel het risico dat een werknemer twee verschillende re-integratie©
TGO / UMGC
35
adviezen krijgt. Een enkele keer gebeurt dat ook, maar over het algemeen zit de bedrijfsarts wel zo
op dezelfde lijn dat zij zeggen af te gaan op wat ik daarvan vind. En dat we ook wel kunnen
inschatten wat er uit het advies van de bedrijfsarts is gekomen. Ik heb het gevoel dat de bedrijfsarts
de psycholoog een minstens even grote expert vindt op het gebied van re-integratie van psychische
klachten dan zichzelf.’
Over het algemeen kan binnen vijf werkdagen een afspraak voor een intake gegarandeerd worden
evenals het feit dat binnen vijf dagen daarop de behandeling start. Er bestaat geen hele strakke
deadline op het gebied van rapportages maar die volgt doorgaans wel tussen de eerste en de tweede
afspraak. Daarmee is binnen twee weken de behandeling opgestart.
Over de toegepaste behandeling wordt het volgende aangegeven: ‘ik gebruik bij voorkeur het
cognitieve gedragstherapeutische model. In de opleiding heb ik natuurlijk ook te maken gekregen en
geleerd te werken met andere stromingen, maar bijna alle interventies die worden toegepast
hebben hun grondslag in dit model. Dus ook de protocollen van waaruit wordt gewerkt. Het is niet zo
dat er soms geswitcht wordt naar psychoanalytische modellen en er dan van daaruit wordt gewerkt.
Iedere interventie heeft dus een fundament in de cognitieve gedragstherapie, voor elke stoornis kan
dit model wel toegepast worden.’
De psycholoog ziet nauwelijks of geen overlap in taken tussen hem en de bedrijfsartsen die ertoe
leidt dat werknemers met psychische klachten soms bij de verkeerde professional terecht komen: ‘ik
kan mij zo geen doorverwijzing van het UMC-I herinneren van iemand die uiteindelijk niet op de
goede plek bleek, omdat er een andere expertise voor nodig was. Maar ik kijk altijd kritisch of
iemand die binnen komt wel binnen het specialisme past of dat het een ander specialisme vergt, het
komt van alle verwijzingen (dus ook die niet vanuit het UMC-I komen) wel bijna wekelijks voor dat
iemand toch ergens anders heen moet, dat is dus wel een heel kleine minderheid. Dat het bij
verwijzingen uit het UMC-I vrijwel nooit gebeurt komt omdat bedrijfsartsen al vrij goed op de hoogte
zijn waarvoor ze hier terecht kunnen.’
De psycholoog heeft er geen duidelijk zicht op, maar denkt dat het bedrijfsmaatschappelijk werk wel
eens mensen ziet waarvan zij denken dat die eigenlijk naar een psycholoog hadden gemoeten, maar
hij krijgt nooit verwijzingen vanuit bedrijfsmaatschappelijk werk.
Interventies op groepsniveau worden niet gegeven door de psycholoog: ‘er vindt wel een enkele keer
overleg met een A&O deskundige plaats, als er iets op teamniveau speelt. Maar dat gebeurt niet vaak.
Als er iemand bij de psycholoog komt en de psycholoog heeft het idee dat er ook op teamniveau iets
moet worden opgelost wordt dat teruggekoppeld aan de bedrijfsarts en die kan dan een keuze
maken of hij daar iets mee doet of niet. Dan gaat de psycholoog met de klachten van die persoon aan
de slag, en gaat de A&O deskundige of bedrijfsmaatschappelijk werker eventueel met het team aan
de slag.’
Samenwerking bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
Over de samenwerking tussen de drie disciplines geeft de psycholoog het volgende aan: ‘de
bedrijfsarts heeft een soort signaalfunctie en kan goed inschatten wanneer hij zelf nog wel wat kan
doen door ondersteunende gesprekken met de werknemer te voeren of wat tips aan de
leidinggevende te geven. Als hij denkt dat er meer tijd voor nodig is, dat er wat meer achter zit maar
niet fors genoeg is voor een psycholoog, dan kan bedrijfsmaatschappelijk werk dat doen. En als een
bedrijfsarts signaleert dat er sprake is van een stoornis dan is het handig om een psycholoog in te
schakelen; om eerstelijns en tweedelijns stoornissen gaat het dan. Bij derdelijns moet iemand naar
een psychiater. Soms verwijst psycholoog zelf nog mensen door naar een psychiater, maar meestal
zijn ze door de bedrijfsarts al weggefilterd. Als er echt sprake is van een stoornis (dus een depressie
of een zware burnout of zware angststoornis) die zich vertaalt in een hoge score op bijvoorbeeld de
©
TGO / UMGC
36
4-DKL lijst, dan zou zo’n persoon door de bedrijfsarts naar de psycholoog moeten worden verwezen.
Daar ligt wat mij betreft de scheidslijn met bedrijfsmaatschappelijk werk.’
Ook de eventuele voor- en nadelen van een interne ten opzichte van een externe psycholoog komen
nog te sprake: ‘bij bedrijfsmatige psychische klachten is het voordeel van extern zijn dat je wel echt
wordt gezien als een onafhankelijke partij. Mensen hebben niet het idee dat er in opdracht van de
werkgever allerlei interventies op ze worden losgelaten, maar juist dat we er echt zijn voor de cliënt.
Een nadeel van het extern zijn is echter dat de lijnen wat langer zijn. Daardoor heb je wat minder
zicht op bepaalde ontwikkelingen, dus ik kan me wel voorstellen dat een interne psycholoog iets
meer weet van de situatie binnen het ziekenhuis. Van de aanwezigheid van een interne psycholoog
hoeft naar mijn mening niet per se een medicaliserend effect uit te gaan. En andersom zijn er
externe bureaus die veel geld vragen of alleen bepaalde pakketten aanbieden. Ik kom wel excessen
daarin tegen met hoge bedragen!’
5.2
Het Universitair Medisch Centrum II (UMC-II)
5.2.1 Achtergrondgegevens
De arbodienst van het UMC-II is aangehangen aan de afdeling HRM van een universiteit. Het is
niettemin een interne arbodienst voor zowel de universiteit als het ziekenhuis. Sinds zeer recent
wordt de arbodienst aangestuurd door het hoofd van het bedrijfsbureau van de universiteit, nadat
het vorige hoofd met pensioen is gegaan. Daarmee heeft de arbodienst een niet medisch hoofd
gekregen.
Er werken op het moment van het interview zes bedrijfsartsen bij het UMC-II, waarvan twee in
opleiding. De verwachting is dat één bedrijfsarts en één bedrijfsarts in opleiding op korte termijn
vertrekt. De arbodienst van het UMC-II wordt vanwege de nauwe samenwerking met een
onderzoeksinstituut als een academische bedrijfsgezondheidsdienst aangemerkt.
Er zijn twee bedrijfsmaatschappelijk werkers voor de universiteit en die zijn geïncorporeerd in de
arbodienst. Hun standplaats is de arbodienst van het UMC-II maar ze zijn werknemers van de
universiteit. De bedrijfsartsen van het UMC-II verwijzen nauwelijks of nooit naar een psycholoog, en
als het gebeurt gaat het om een verwijzing in het reguliere circuit, reden waarom bij de bespreking
van dit UMC geen paragraaf over de psycholoog is opgenomen. Wel werkt er binnen de dienst sinds
anderhalf jaar een re-integratie adviseur. Deze bemoeit zich met stagnerende en ingewikkelde reintegratietrajecten en staat de leidinggevende bij om daar goed mee om te gaan. Zij werken vanuit
het CAO-regelement en het zijn geen medici, dus van een overlap met het domein van de bedrijfsarts
is geen sprake. Ze worden ingeschakeld als mensen langdurig ziek zijn en de leidinggevende niet
precies weet hoe daarmee om te gaan.
De bedrijfsartsen en bedrijfsmaatschappelijk werkers werken in het ziekenhuis in divisies. Onder een
divisie vallen verschillende beroepen (zo vallen onder divisie 4 de snijdersspecialismen en onder
divisie 1 de interne specialismen, et cetera). Binnen de divisies zijn dus alle disciplines
vertegenwoordigd, maar de onderlinge verhoudingen qua aantallen (van bijvoorbeeld
verpleegkundigen) lopen per divisie uiteen.
5.2.2 Bedrijfsartsen UMC-II
De weg naar de bedrijfsarts bij al of geen verzuim
Werknemers met psychische klachten komen bij de bedrijfsarts op twee manieren: uit eigen initiatief
op het arbeidsomstandigheden spreekuur of via de leidinggevende.
De bedrijfsarts ziet ook werknemers met psychische klachten die nog niet verzuimen. De geschatte
verhouding tussen verzuimenden en niet verzuimenden is 80% versus 20%. Eén van de bedrijfsartsen
hierover: ‘mensen die niet verzuimen komen vaak op eigen gelegenheid, maar soms ook wel als de
leidinggevende merkt dat er iets niet goed zit. Het arbeidsomstandighedenspreekuur is hier heel
laagdrempelig omdat het intern zit, extern is dat vaak anders omdat het spreekuur dan door de
©
TGO / UMGC
37
leidinggevende moet worden betaald. Dan wordt het wel eens tegengehouden. Daar hebben we hier
gelukkig (nog) geen last van.’
Wie handelt welke klachten af?
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS ZELF AFHANDELT
Bij de beslissing of de bedrijfsarts een cliënt zelf afhandelt is een cruciale factor of er medicatie nodig
is of niet, zo wordt door één van de bedrijfsartsen aangegeven. ‘Want de bedrijfsarts doet geen
medicatie. Iemand die dat nodig heeft moet dus sowieso naar de huisarts en dan kan je hooguit een
goede verwijzing naar de huisarts regelen waarin je uitlegt wat je bevindingen zijn en ervoor zorgen
dat er zo weinig mogelijk delay optreedt. Want tijd is een belangrijke factor, hoe langer het duurt
voor er iets gebeurt hoe langer mensen thuis zitten. Dus dan heb je meer een mediërende rol.’
Over het soort klachten dat de bedrijfsarts afhandelt: ‘ik doe zelf vooral de mensen die niet al te
moeilijk in elkaar zitten maar op de een of andere manier toch ergens tegenaan lopen. Mensen die
wel in staat zijn om daar een beetje over te sparren, die gewoon alleen een duwtje in de rug nodig
hebben. Dan heb je met de bedrijfsartsopleiding, en ik met mijn coachingsopleiding, wel voldoende
uitrusting om die mensen de weg terug te laten vinden. Dat is leuk en dankbaar werk. Dat zijn dan
ook geen lange trajecten, soms heb je maar één gesprek nodig als je de juiste dingen op het juiste
moment zegt, en soms duurt het wat langer.’
De andere bedrijfsarts geeft het volgende aan: ‘medewerkers met psychische klachten die genoeg
copingstrategieën hebben om te verbeteren houd ik bij mezelf. Daarbij is het wel ook belangrijk
hoeveel tijd er nodig is; als iemand elke week een uur gezien moet worden kost het te veel. Maar als
iemand een goede coping strategie heeft maar enigszins geholpen moet worden, doe ik dat
doorgaans zelf.’
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR BEDRIJFSMAATSCHAPPELIJK VERWIJST
Als iemands coping strategie versterkt kan worden door nieuwe vaardigheden aan te leren dan
wordt naar bedrijfsmaatschappelijk werk doorverwezen, zo wordt aangegeven. Bedrijfsmaatschappelijk werk geeft daarbij ook werkhervattingsadviezen. Daarbij moeten de bedrijfsmaatschappelijk werker en de bedrijfsarts onderling goed afstemmen teneinde tegenstrijdige
adviezen te vermijden: ‘we kennen elkaar goed en in deze constructie werk ik in de divisie met maar
één bedrijfsmaatschappelijk werker samen. Strikt genomen zou het mooi zijn als er van tevoren
overleg is over zaken als werkhervatting. Dat lukt niet altijd. Eén keer in de zes weken is er een
regulier overleg tussen de bedrijfsarts en het bedrijfsmaatschappelijk werk. Daar bestaat ook de
mogelijkheid om dingen op casusniveau te bespreken.’
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR EEN PSYCHOLOOG VERWIJST
Er worden buiten het reguliere circuit geen mensen rechtstreeks naar een psycholoog verwezen door
de bedrijfsartsen. Eén van de bedrijfsartsen licht toe: ‘een deel van de mensen met klachten die
misschien naar een psycholoog zouden moeten worden verwezen handel ik zelf af. Het verschilt een
beetje per bedrijfsarts hoe ver je daarin gaat, en het is ook afhankelijk van je eigen competenties. Ik
heb zelf een coachopleiding gedaan en doe dus zelf wellicht iets meer en dat pakt ook goed uit.
Voorwaarde is wel dat de klachten werkgerelateerd zijn. Dat betekent dat de oorsprong van de
klachten in het werk gelegen moet zijn. Je hebt ook mensen die binnen het werk uit balans zijn
omdat ze privéproblematiek hebben. Het is niet zo dat die niet naar het bedrijfsmaatschappelijk
werk mogen maar de insteek van bedrijfsmaatschappelijk werk zal dan veel meer zijn om te helpen
die mensen op de juiste plek te krijgen. Ze gaan het niet allemaal zelf doen, ze gaan niet zelf de
schuldsanering doen of morrelen in moeilijke relaties en problemen met kinderen. Die mensen
moeten echt doorverwezen worden naar regulier maatschappelijk werk of naar de huisarts en dan
via de huisarts naar een psycholoog. Dus als het echt werkgerelateerde problematiek is begin je bij
het bedrijfsmaatschappelijk werk. Als blijkt dat dat alleen het bovenste laagje van dieper liggende
©
TGO / UMGC
38
problematiek is merken zij dat wel en doen zij het vervolgens over naar eventuele andere
hulpverleners, maar dat gaat dan via het reguliere circuit. Dat heeft ook te maken met het feit dat er
geen eigen psychologen in dienst van het ziekenhuis zijn.’
Als het bedrijfsmaatschappelijk werk besluit dat het ook zijn expertise te boven gaat krijgt de
bedrijfsarts dat wel te weten: ‘het advies aan mensen om andersoortige hulp te zoeken doet de
bedrijfsmaatschappelijk werker zelfstandig aan de cliënten en de cliënt bepaalt vervolgens of hij
meteen naar een psycholoog gaat of eerst via de huisarts. Daarin is het verschil alleen het financiële
plaatje want met een verwijzing zit je verzekeringstechnisch wat beter. Bij mensen die niet
verzuimen hoeft de bedrijfsmaatschappelijk werker het zeker niet eerst terug te koppelen aan de
bedrijfsarts, maar als er van verzuim sprake is worden dat soort adviezen eigenlijk altijd van tevoren
wel even kortgesloten.’
Er wordt door de bedrijfsartsen wel eens voor een vergoeding van de werkgever bemiddeld, maar:
‘dit gebeurt echter alleen als we echt van het nut overtuigd zijn. Zo was er laatst nog een
arbeidsongeschikte vrouw die een mailtje stuurde dat ze een goede mindfullness cursus had
gevonden voor 875 euro. Ik weet dat er veel goedkopere, kwalitatief goede cursussen zijn of andere
behandelingsmogelijkheden die wel door de verzekering worden vergoed. Die vrouw vroeg in haar
mailtje of ik even een verklaring wilde schrijven voor de werkgever. Daar zijn wij dus niet voor.’
Wel vragen de bedrijfsartsen rechtstreeks psychologische expertises aan, voor een eenmalig
uitgebreid onderzoek. ‘Dat is met name als je stagneringen ziet in het herstel of indien de klachten
niet lijken te reageren op een behandeling. Dat betreft dan veelal diagnostiek maar ook wel adviezen
voor eventuele behandelingsmogelijkheden. Stel dat die adviezen aanspreken dan worden die
externe psychologen vervolgens vrijwel nooit gevraagd om dat ook uit te voeren, tenzij er een heel
afgebakend traject aan vast zit zodat het heel overzichtelijk is. Psychologen, en fysiotherapeuten
tegenwoordig ook, hebben er sinds de veranderingen met de verzekeringen niet altijd baat bij om
weer zo snel mogelijk van hun patiënten af te komen. Wij willen daar de werkgever niet voor op
laten draaien. Psychologen hebben de neiging om hele pakketten aan te bieden, terwijl de cliënt er
vaak maar een deel van nodig heeft. Ik heb zelf op die manier een behoorlijk aantal twijfelachtige
situaties meegemaakt. Dat is kwalijk want daarmee houd je ook ziektebesef bij mensen in stand.’
Als het voorkomt dat er naar een psycholoog in het reguliere circuit wordt verwezen dan gaat dat
meestal via bedrijfsmaatschappelijk werk, maar als meteen duidelijk is dat er meer nodig is doet de
bedrijfsarts het ook wel eens zelf. ‘Ik neem dan contact met de huisarts op en ga niet zelf verwijzen.
Ik heb zelf drie weken geleden voor het eerst een verwijzing voor een psycholoog geschreven voor
iemand die ik al heel lang begeleidde, een lang traject achter de rug had en eindelijk open stond voor
psychologische hulp. Maar die wilde niet naar de huisarts want die begreep haar niet en ze kende mij
goed en wilde dat bedrijfsarts dat deed. Ik heb dat toen gedaan, maar er wel heel duidelijk bij
vermeld dat het om persoonlijke problematiek ging en niet arbeidsgerelateerd was. De cliënt moet
dan wel een eigen bijdrage betalen. Dat had trouwens ook gemoeten als wij wel rechtstreeks naar
externe psychologen hadden verwezen.’
Indien de bedrijfsarts het vermoeden heeft dat er een psycholoog moet worden ingezet volgt toch
meestal eerst nog een verwijzing naar het bedrijfsmaatschappelijk werk, zo wordt aangegeven: ‘soms
merk je ook al na één gesprek dat het niet gaat lukken, dat er blokkades zitten of een
persoonlijkheidsstoornis. Dan moet er meer gebeuren, maar ik stuur zo’n persoon dan vaak toch
even langs bedrijfsmaatschappelijk werk. Daar heb ik twee redenen voor: ten eerste om te
verkennen en te toetsen of bedrijfsmaatschappelijk werk daar ook tegen aan loopt maar ook omdat
zij, ook als dat wel zo is, toch vaak nog wel een aantal adviezen hebben waarmee ze op korte termijn
iets kunnen en waarmee mensen kunnen worden voorbereid voor een ander traject waar ze wellicht
nog niet aan toe zijn. De bedrijfsarts doet dat soort dingen gewoon niet.’
©
TGO / UMGC
39
De andere bedrijfsarts geeft de volgende reden aan om medewerkers met psychische klachten te
adviseren naar aan psycholoog te gaan: ‘ik geef dat advies als ik het gevoel heb dat problemen in een
verder verleden ook een rol spelen in het handelen van nu, in het functioneren van nu, waarbij het
leren van copingstrategieën niet voldoende is. Als het een dringend advies betreft vraag ik de
medewerker toestemming om met de huisarts te overleggen. In dat geval blijft het dus niet altijd
alleen bij een advies. Zo’n overleg kan ook van belang zijn omdat de huisarts de psychische klachten
van de cliënt soms lange tijd onderschat heeft.’
Overlap tussen taken bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
Overlap tussen taken van de drie disciplines wordt niet of nauwelijks gesignaleerd, zo wordt
aangegeven. ‘In deze constructie komt het niet zo vaak voor de mensen op de verkeerde route zitten,
want er wordt naar elkaar verwezen. De bedrijfsarts verwijst naar het bedrijfsmaatschappelijk werk
als iemand daar beter op zijn plek is. En als de bedrijfsmaatschappelijk werker denkt dat het niet
goed gaat met iemand verwijst die een cliënt ook naar de bedrijfsarts. Dat gaat over en weer.’ Ten
aanzien van werkhervattingsadviezen: ‘formeel is het geven van werkhervattingsadviezen
voorbehouden aan de bedrijfsarts, want die is daar ook aansprakelijk voor. Een enkele
bedrijfsmaatschappelijk werker vergist zich wel eens op dat punt, maar dat is een gedoogde
vergissing en is goed te dragen omdat het meestal niet erg uit de pas loopt met wat de bedrijfsarts
zou adviseren. De spaarzame vergissingen vallen wat mij betreft onder het hoofdstuk Waar gehakt
wordt vallen spaanders, het is zeker geen grote lijn te noemen. Accentverschillen zijn vooral
dat de bedrijfsarts iemand vermoedelijk wat sneller weer aan het werk wil hebben er iets meer op
gericht is wat iemands mogelijkheden zijn en hoe die kunnen worden ingezet. Alle andere
hulpverleners lijken soms iets meer onder de indruk van de klachten die mensen presenteren of
werken inhoudelijk wat meer vanuit empathie dat je mensen niet zomaar aan het werk kan zetten.
Dat is begrijpelijk en ook oké, maar daarin verschillen de visies dan soms. Ik noem dat normale ruis,
het wordt overlegd en het is prima.’
De andere bedrijfsarts geeft aan dat het niet voorkomt dat de bedrijfsmaatschappelijk werker
adviezen geeft waar de bedrijfsarts het helemaal niet mee eens is, maar dat het wel voorkomt dat
het advies gegeven is voordat het met de bedrijfsarts is overlegd: ‘de leidinggevende is de case
manager van de werkhervatting, we hanteren het ‘eigen regie model’. Maar ik vind het wel prettig
als de bedrijfsmaatschappelijk werker zo’n advies van tevoren met mij overlegt want de bedrijfsarts
is ook één van de adviseurs van de leidinggevende en het is vervelend als onze adviezen niet overeen
komen. In principe zou de leidinggevende als de bedrijfsarts adviseert om iemand nog niet aan het
werk te zetten dat advies in de wind kunnen slaan en iemand toch verplichten om te gaan werken,
dat is de keerzijde van dit systeem, maar meestal luistert de leidinggevende wel. Je hebt ook
leidinggevenden die niet luisteren maar die worden doorgaans wel teruggefloten en dan wordt er
een UWV-oordeel gevraagd. Maar omdat er veel overleg tussen de bedrijfsarts en de leidinggevende
plaats vindt gaat dat over het algemeen wel goed.’
Wegens het feit dat niet rechtstreeks naar psychologen wordt doorverwezen wordt binnen het UMCII geen overlap van werkzaamheden met deze discipline gesignaleerd.
Voor- en nadelen van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis
Over de voor- en nadelen van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis zegt één van de
geïnterviewde bedrijfsartsen het volgende: ‘het hangt er erg vanaf hoe een interne psycholoog zou
werken. Als het een eerstelijns traject is heb ik twijfels. De bedrijfsmaatschappelijk werkers hier zijn
op het gebied van stress zo goed dat ik niet denk dat een psycholoog dat beter doet. Op zich kan
bedrijfsmaatschappelijk werk heel veel zelf opvangen en ze zijn goed op de hoogte van de sociale
kaart, wat mensen nodig kunnen hebben en hoe ze daar naar kunnen verwijzen. Het is een lastige
vraag of je dat allemaal in werkgeversverband moet doen. Vroeger was er bij de GGD zo’n afdeling
bedrijfspsychologie, dat waren vaak heel langdurige trajecten waar de huisarts dan vaak niets van
©
TGO / UMGC
40
afwist. Toen heb ik me het nut daarvan ook wel eens afgevraagd. In de organisatie zitten al zoveel
mensen om verzuimende mensen heen die ook weer allemaal met elkaar moeten overleggen (case
manager (=leidinggevende), P&O-adviseur, re-integratie adviseur, bedrijfsmaatschappelijk werker,
bedrijfsarts. Moet daar dan ook nog een psycholoog bij? En dan heb je ook nog het sociaal medisch
team waarin al die deskundigen met elkaar gaan discussiëren, moet daar nog een mening bij? Dus ik
zou die meerwaarde wel heel duidelijk moeten voelen, ik heb het gemis nog niet gevoeld.’
De andere bedrijfsarts ziet wel voordelen van een interne psycholoog. ‘Ik zou het wel van
toegevoegde waarde vinden om interne psychologen te hebben. Het is fijn als een psycholoog de
organisatie kent en veel reguliere psychologen nemen de factor werk onvoldoende mee in hun
behandeling. Daar komen ook de wachttijd en de kosten voor de medewerker bij. Er bestaat zeker
een risico op medicalisering, maar dat kan de bedrijfsarts goed bewaken. Ik moet nu meer moeite
doen om alles af te stemmen omdat het overleg en contact minder vanzelfsprekend is (toestemming
vragen, gegevens opvragen, elkaar weten te bereiken). Intern is het gemakkelijker om elkaar te
vinden, dan weet je ook wanneer iemand aanwezig is. Ik denk ook dat ik mogelijkerwijs sneller van
een psycholoog gebruik maken als die intern zat. Het lijkt me daarom niet onmogelijk dat de
bedrijfsmaatschappelijk werker op dit moment werkzaamheden opvangt die eigenlijk door een
psycholoog gezien zouden moeten worden.’
Als nadeel van een interne psycholoog wordt een te nauwe verwevenheid met de organisatie
genoemd: ‘daarmee loop je het risico dat sommige opdrachtgevers zeggen dat ze er liever niets mee
te maken hebben, bijvoorbeeld omdat ze elkaar kennen en slechte ervaringen hebben gehad.
Daarnaast bestaat het gevaar van medicalisering, zeker als ook andere disciplines kunnen verwijzen.
Het hangt er van af hoe het georganiseerd gaat worden.’
Eén van de bedrijfsartsen kan zich voorstellen dat een interne psycholoog ook een kostenbesparing
met zich meebrengt: ‘ik kan de kosten niet exact onderbouwen, maar voor mijn gevoel zou het
kostenbesparend zijn om een interne psycholoog te hebben omdat door snellere
interventiemogelijkheden verzuimtrajecten verkort kunnen worden en door preventie
verzuimtrajecten voorkomen kunnen worden. Hierdoor gaan mensen hopelijk ook eerder keuzes
maken wanneer zij ontdekken dat ze ergens vastlopen.’
5.2.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-II
Op het moment van het interview werken er vier vaste bedrijfsmaatschappelijk werkers en een
‘invaller’ bij het UMC-II. Alle bedrijfsmaatschappelijk werkers werken in deeltijd. In het UMC-II vallen
de bedrijfsmaatschappelijk werkers onder de afdeling Personeel & Organisatie (P&O centraal). De
geïnterviewde bedrijfsmaatschappelijk werker vindt dat een positieve positie: ‘vergeleken met wat ik
van andere bedrijfsmaatschappelijk werkers (die in dienst zijn van de arbodienst zelf) hoor op de
landelijke bijeenkomsten zit ik hier dichter in de organisatie en dichter bij de probleemgebieden en
word ik eerder voor andersoortige taken ingezet. Het aanvragen van subsidies komt bij anderen
bijvoorbeeld niet snel bij de arbodienst terecht en als dat wel gebeurt dan doet de A&O’er dat, die
vraagt dan de subsidie aan voor projecten et cetera. Wij vragen zelf subsidies aan en voeren die
projecten ook uit, dat betekent bijvoorbeeld dat wij dan iemand inhuren om het gangbare werk te
doen. De manier van werken is vergeleken bij bedrijfsmaatschappelijk werkers van andere
ziekenhuizen over het algemeen wel hetzelfde maar we zitten hier dichter tegen de
informatiebronnen aan, weten dingen eerder en kunnen eerder schakelen. Dat heeft als gevolg dat
wij ons hier meer op de preventieve kant van het werk kunnen richten terwijl zij toch nog meer aan
de curatieve kant zitten. Er wordt hier divisiegebonden gewerkt, ik zit zelf toevallig naast de divisie
waarvoor ik werk en het feit dat je er rond loopt maakt de samenwerking beter. Maar de afstand tot
de bedrijfsarts is hier dus wat groter en dat heeft ook nadelen.’
©
TGO / UMGC
41
De weg naar bedrijfsmaatschappelijk werk
De twee belangrijkste verwijzingskanalen naar het bedrijfsmaatschappelijk werk zijn de
leidinggevende of de cliënt zelf die op eigen initiatief contact opneemt. ‘Toen ik hier twaalf jaar
geleden kwam werken was de bedrijfsarts het belangrijkste kanaal, daarna de medewerker zelf en
daarna de leidinggevende. Nu komt 80% via de leidinggevende binnen, daarna op initiatief van de
medewerker zelf of van collega’s en dan pas via de bedrijfsarts. Dat willen we ook graag, want je wilt
ze graag zien als ze nog niet ziek zijn. Dat betekent dus ook dat de meeste mensen die bij
bedrijfsmaatschappelijk werk komen nog niet verzuimen.’
Een verdere toelichting over de toegang naar het bedrijfsmaatschappelijk werk: ‘behalve via de
bedrijfsarts, de leidinggevende en op eigen initiatief kunnen mensen ook via collega’s binnenkomen.
En een heel enkele keer via de huisarts, dus van buiten de organisatie. Dit is bijvoorbeeld aan de orde
als mensen naar de huisarts gaan met stressklachten en dan vertellen dat er op het werk veel aan de
hand (arbeidsomstandigheden of arbeidsverhoudingen) is, waarna de huisarts aanraadt om met
bedrijfsmaatschappelijk werk te gaan praten. Niet naar regulier maatschappelijk werk, want daar zijn
lange wachtlijsten en die zitten veel minder goed in de organisatie. Dus die mensen worden bij
verzuim naar de bedrijfsarts verwezen of bij problemen met arbeidsomstandigheden of –
verhoudingen naar bedrijfsmaatschappelijk werk.’
Taken bedrijfsmaatschappelijk werk en taakverdeling met bedrijfsarts en psycholoog
De rode draad in het vak van bedrijfsmaatschappelijk werker is stress, zo wordt aangegeven: ‘het
maakt niet zo veel uit waar het zit, maar er is altijd van stress sprake en globaal is dat de ingang. Die
draagkracht- of draaglastbalans die ernstig verstoord is, dat is eigenlijk ons vak. En dan is de kunst
om uit te zoeken waar dat dan zit en waar die disbalans uit is ontstaan. Daar is
bedrijfsmaatschappelijk werk goed in en daar richten wij onze interventies op. Ik voer niet alleen
gesprekken, maar biedt ook interventies aan. Zo geef ik mensen oefeningen mee, laat mensen
dingen opschrijven, geef ze observatieopdrachten of mindfullnessoefeningen. Ik geef daarnaast
informatie over hoe het in elkaar zit met stress en geef psycho-educatie.’
Bij verwijzing van een cliënt met psychische klachten maakt het wel verschil of die persoon verzuimt
of niet blijkens het volgende citaat: ‘als iemand nog niet verzuimt hoop je verzuim te kunnen
voorkomen. Zo is er bijvoorbeeld niet zo’n goed ouderenbeleid in dit ziekenhuis. Mensen kunnen
door veranderde werkomstandigheden dan klachten krijgen. Het ouderenbeleid moet uiteraard
verbeterd worden maar daar hebben de mensen die nu met klachten lopen niets aan, voor die
gevallen wordt een plan gemaakt om hun uitval te voorkomen.’
De geïnterviewde bedrijfsmaatschappelijk werker ziet ongeveer 300 mensen per jaar, waarvan 10%
reeds verzuimt en 90% nog niet. Bedrijfsmaatschappelijk werkers in het UMC-II geven ook reintegratieadviezen: ‘het is zo georganiseerd dat zowel de bedrijfsmaatschappelijk werker als de
bedrijfsarts en P&O-afdeling daarin adviseur is. Bedrijfsmaatschappelijk werk mag niet op de inhoud
een re-integratie-advies geven maar mag wel met de medewerker een plan maken, waarbij de
bedrijfsarts aangeeft welke beperkingen en mogelijkheden er zijn. Het verschil tussen de bedrijfsarts
en de bedrijfsmaatschappelijk werker is dat de laatste drie kwartier tot een uur heeft voor een
gesprek en de bedrijfsarts slechts tien minuten. De bedrijfsmaatschappelijk werker heeft daarom
meer mogelijkheden om de diepte in te gaan en preventief bezig te zijn.’
Wat betreft een eventuele overlap in werkzaamheden tussen de drie disciplines (bedrijfsarts,
bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog) geeft de bedrijfsmaatschappelijk werker aan dat ze
nooit cliënten ziet die ook wel door de bedrijfsarts afgehandeld hadden kunnen worden en dat het
een heel enkele keer voorkomt dat de cliënt uiteindelijk toch beter naar een psycholoog verwezen
kan worden. ‘Ook komt het wel eens voor dat iemand bij het bedrijfsmaatschappelijk werk komt,
maar dat die dan de bedrijfsarts erbij wil hebben omdat er bijvoorbeeld ook iets medisch speelt of
©
TGO / UMGC
42
als hij twijfelt of er iets psychiatrisch speelt. We werken daarin veel samen, maken dan samen
plannen en adviseren samen naar de leiding toe wat er moet gebeuren. Er wordt ook wel eens een
mini-SMT belegd als het echt nodig is om het even over iemand te hebben met de bedrijfsarts, een
P&O-adviseur en de leidinggevende, maar dat is niet op geregelde basis, alleen in echte
probleemgevallen.’
VOOR- EN NADELEN VAN EEN PSYCHOLOOG IN DIENST VAN HET ZIEKENHUIS
De ondervraagde psycholoog geeft aan geen ervaring te hebben met een interne psycholoog, maar
er op dit moment geen meerwaarde in te zien. ‘Omdat er wel verwezen wordt naar psychologen als
het nodig is en dat in de samenwerking met de bedrijfsarts voldoende wordt afgestemd. Ik mis ook
het feit niet dat overleg met een interne psycholoog misschien makkelijker is, want ik kan altijd met
ze bellen om even te overleggen.’
5.3
Het Universitair Medisch Centrum III (UMC-III)
3.3
Het Universitair Medisch Centrum III (UMC-III)
3.3.1 Achtergrondgegevens
Er werken drie bedrijfsartsen binnen de interne arbodienst van het UMC-III. Zij vertegenwoordigen
2.8 fte. Er zijn geen psychologen in dienst van het ziekenhuis werkzaam. Wel werken er drie
bedrijfsmaatschappelijk werkers, tezamen voor 2.7 fte. In het verleden bestond er tussen de interne
arbodienst en een landelijk opererend netwerk en samenwerkingsverband van GGZ-instellingen een
samenwerkingsovereenkomst bij arbeidsgerelateerde klachten, dat echter is opgeheven. Ook een
‘verwijsbudget’ binnen de arbodienst, dat namens het UMC-III door de arbodienst werd beheerd en
dat verwijzing van mensen met arbeidsgerelateerde klachten naar niet reguliere voorzieningen
mogelijk maakte, behoort tot het verleden, hetgeen overigens niet tegen de wens van de
bedrijfsartsen is. Werknemers met psychische klachten worden, indien daar aanleiding toe is door de
bedrijfsartsen wel naar individuele psychologen of psychologen-bureau’s verwezen, zij het dat er wat
accentverschillen bestaan in de uitvoering van dat beleid, waar het om concrete verwijzers gaat.
3.3.2 Bedrijfsartsen UMC-III
De weg naar de bedrijfsarts bij al of geen verzuim
In het binnen het UMC-III geldende verzuimmodel kunnen mensen zelf een afspraak met de
bedrijfsarts maken, los van de vraag of ze verzuimen.
Het gros van de werknemers met psychische klachten die nog niet verzuimen komen op eigen
initiatief naar het arbeidsgeneeskundig spreekuur, al of niet op aangeven van de leidinggevende. De
meeste werknemers met psychische klachten die met de bedrijfsarts in aanraking komen, zo geeft
één van de bedrijfsartsen aan, verzuimen echter wel (naar schatting meer dan 90%). Binnen het
UMC-III wordt verzuimende werknemers niet na enkele dagen verzuim opgeroepen. Het is de
persoon zelf of zijn leidinggevende die een afspraak maakt met de bedrijfsarts of
bedrijfsmaatschappelijk werk, een zogenaamd vraaggestuurd spreekuur.
Wie handelt welke klachten af?
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS ZELF AFHANDELT
Eén van de vragen aan de bedrijfsartsen was om aan te geven welke psychische klachten ze zelf
afhandelen, welke ze (onder hun eigen supervisie en verantwoordelijkheid) doorverwijzen naar
bedrijfsmaatschappelijk werk en welke ze doorverwijzen naar een psycholoog. Omdat werknemers
binnen het UMC-III zelf kunnen bepalen of ze naar het bedrijfsmaatschappelijk werk of de
bedrijfsarts gaan – beiden hebben een ‘open’ spreekuur – zijn de grenzen tussen bedrijfsarts en
bedrijfsmaatschappelijk niet al te strikt. Is er reeds van verzuim sprake dan vindt doorgaans overleg
met de leidinggevende plaats. Zou de bedrijfsmaatschappelijk werker dan bij de verzuimbegeleiding
worden betrokken dan geschiedt dit onder supervisie van de bedrijfsarts. De bedrijfsartsen geven
aan dat ze psychische klachten, waarbij al van psychotherapeutische betrokkenheid sprake is,
©
TGO / UMGC
43
meestal bij zichzelf houden. Ze richten zich daarbij dan vooral op de procesbewaking en reintegratie-adviezen. Bij het (leren) maken van keuzes om in een betere balans te komen kan het
bedrijfsmaatschappelijk werk helpen. De bedrijfsartsen geven aan zelf terughoudend te zijn met het
voorschrijven van medicatie voor psychische klachten. Komt het al voor, dan altijd in nauw overleg
met de huisarts. De behandeling van werknemers met psychische klachten die zij zelf ‘afhandelen’
bestaat voornamelijk uit gesprekken met daarin adviezen en opdrachten.
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR BEDRIJFSMAATSCHAPPELIJK VERWIJST
De bedrijfsartsen geven een aantal klachten als voorbeeld voor een indicatie om het
bedrijfsmaatschappelijk werk in te schakelen:
 klachten die de uitvoering van het werk betreffen;
 stemmingsstoornis bij problemen thuis;
 sociaal maatschappelijke problemen;
 problemen op het terrein van huisvesting, schulden, echtscheiding;
 psychosociale problematiek met een communicatie-aspect;
 slecht lopende menselijke verhoudingen;
 ruzie, intimidatie, pesterij, ongewenste omgangsvormen;
 weerbaarheid en assertiviteit.
Een bedrijfsarts: ‘ik zet bedrijfsmaatschappelijk werk vooral in om mijn adviezen te ondersteunen.
Hun expertise zit op de rand van wat een psycholoog kan doen. Daarnaast kan
bedrijfsmaatschappelijk werk ook mindfulness training geven: ‘Daar attendeer ik de medewerker
soms op’.
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR EEN PSYCHOLOOG VERWIJST
Is er sprake van ernstigere psychische problematiek, wordt er aan een psychiatrische diagnose
gedacht dan kan door de bedrijfsartsen naar een psycholoog of psychiater worden verwezen. De
werkwijze van de twee bedrijfsartsen die in het kader van het onderhavige onderzoek zijn
ondervraagd bleken op dit terrein accentverschillen te vertonen. Eén bedrijfsarts gaf aan voor de
inzet van een psycholoog met verwittiging van de huisarts naar het reguliere circuit te verwijzen. Dit
kunnen verwijzingen naar verschillende psychologen betreffen, afhankelijk van de indicatie. De
andere bedrijfsarts verwijst ook wel rechtstreeks naar een psycholoog, zonder tussenkomst van de
huisarts, onder andere naar een psychologenbureau, dat zich richt op arbeidsgerelateerde
psychische klachten en zowel eerste- als tweedelijns zorg kan bieden (en ook ‘intern kan opschalen’).
Deze bedrijfsarts geeft aan dat het UMC-III geen specifieke bedrijfspolis met dat bureau heeft, die de
interventies ervan dekt. De betreffende leidinggevende van het UMC-III wil daarom altijd daarom
eerst een offerte zien, op basis van een intake, hetgeen overigens voor alle expertises geldt. Een
bedrijfsarts bemiddelt soms om de werkgever c.q. de leidinggevende over te halen een interventie
van het bureau voor de cliënt te betalen, als blijkt dat de werknemer niet erg kapitaalkrachtig is en
zijn verzekering de kosten niet of slechts gedeeltelijk dekt. ‘Het gaat dan om reguliere zorg met een
‘+’-aspect, zoals een tweedelijns arbeidsgerelateerd traject. Daarbij kan de aanname dat deze
interventie het verzuim bekort een rol spelen’, zo wordt aangegeven.
De HSK-groep is niet het enige psychologencollectief waarnaar door de rechtstreeks (niet via het
reguliere circuit) verwijzende bedrijfsarts wordt verwezen, maar wel het collectief waar hij het vaakst
naar verwijst. Andere bureaus die hij noemt zijn een psychologen collectief en het psychologen team,
hetgeen groepspraktijken zijn die niet expliciet op arbeidsgerelateerde klachten zijn gericht. Wel
komt het regelmatig voor, zo geeft deze bedrijfsarts aan, dat cliënten reeds via het reguliere circuit
contact met een psycholoog hebben. Die worden uiteraard niet opnieuw verwezen, maar er wordt
wel altijd contact met deze psycholoog gezocht.
©
TGO / UMGC
44
Overlap tussen taken bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
Beide bedrijfsartsen signaleren niet of nauwelijks overlap in de werkzaamheden die de bedrijfsarts,
de bedrijfsmaatschappelijk werker en de psycholoog uitvoeren bij een UMC-III-werknemer met
psychische klachten, in de zin dat er dubbel werk wordt gedaan. Het komt hoogstens wel eens voor
dat de bedrijfsmaatschappelijk werker te laat terugverwijst naar de bedrijfsarts. Dit gebeurt meestal
in een situatie dat bedrijfsmaatschappelijk werk belastbaarheidsadviezen onder supervisie van de
bedrijfsarts aan de klant geeft, maar te laat signaleert dat de belastbaarheid opnieuw in kaart moet
worden gebracht. Eén van de bedrijfsartsen signaleert wel dat psychologen soms werkzaamheden
doen die door bedrijfsmaatschappelijk werk gedaan kunnen worden.
Echter, de verzuimbegeleiding bij psychische klachten kan zowel de bedrijfsarts als
bedrijfsmaatschappelijk werk ter hand worden genomen ‘Omdat dat altijd onder supervisie van de
bedrijfsarts geschiedt, is daar goed overleg over en leidt dat niet tot een dubbeling van
werkzaamheden of tegengestelde adviezen.’
Behalve bedrijfsmaatschappelijk werkers werken er ook Arbeid en Organisatiedeskundigen in het
UMC-III. Zij houden zich in het kader van psychische klachten onder andere bezig met het
terugdringen van agressie en geweld op de werkvloer teneinde psychische klachten te voorkomen en
functioneren als adviseur aan het management. Ze doen aan groepsvoorlichting en zien geen
individuele cliënten. Bedrijfsartsen verwijzen er nooit naar en hun werkzaamheden overlappen niet
met de drie disciplines die binnen dit onderzoek centraal staan.
Voor- en nadelen van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis
Beide bedrijfsartsen zijn van mening dat de overlap tussen werkzaamheden van bedrijfsmaatschappelijk werkers en psychologen onnodig zou toenemen als er binnen de interne arbodienst
van het UMC-III een psycholoog werkzaam zou zijn. Zoals één van de twee bedrijfsartsen toelicht:
‘een consequentie zou dan ook zijn dat bedrijfsmaatschappelijke expertise en die van de psycholoog
moeilijker aanvullend te organiseren zijn, omdat ze zich ook met verzuimbegeleiding bezig zullen
gaan houden. Dat vereist extra afstemming en maakt samenwerking tussen de drie disciplines
complexer. Ik zie als grootste voordeel dat je dienstverlening aan snelheid kan winnen. De
psycholoog kan dan onder supervisie van de bedrijfsarts een deel van het begeleidingsproces
overnemen, je hoeft minder brieven te schrijven en de lijnen worden korter. Het zou interessant zijn
om het eens een jaar uit te proberen en te evalueren’.
Op de vraag of een psycholoog in dienst van het UMC ook medicalisering tot gevolg kan hebben
wordt aangegeven dat dat risico wel meevalt als het een ervaren psycholoog betreft. ‘Maar’, zo geeft
één van de bedrijfsartsen aan, ‘die huidige afstand heeft ook een functie. Als externe psycholoog
deel je geen belangen met de werkgever en opereer je onafhankelijk. En bij een inpandige
psycholoog ben je beperkt tot verwijzingen naar die specifieke psycholoog, terwijl je zonder zo’n
psycholoog ook naar die psycholoog of psychiater kan verwijzen die het best past bij de indicatie.’
5.3.1 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-III
De weg naar bedrijfsmaatschappelijk werk
Bij benadering 60% van de personen met psychische klachten die met bedrijfsmaatschappelijk werk
in aanraking komen doen dat op eigen initiatief en meestal nog voordat ze verzuimen. Van die
geschatte 60% komt ongeveer de helft zonder medeweten van de leidinggevende bij het
bedrijfsmaatschappelijk werk. ‘Vaak omdat er problemen in de thuissituatie spelen waardoor
mensen bang zijn op termijn uit te vallen,’ zo geeft de bedrijfsmaatschappelijk werkster aan, ‘maar
wij adviseren om toch de leidinggevende op de hoogte te brengen.’ Behalve op eigen initiatief
komen werknemers met psychische klachten ook vaak op aangeven van de leidinggevende, na
verwijzing door de bedrijfsarts en heel soms na verwijzing door de huisarts. Psychologen verwijzen
nooit terug naar bedrijfsmaatschappelijk werk.
©
TGO / UMGC
45
Taken bedrijfsmaatschappelijk werk en taakverdeling met bedrijfsarts en psycholoog
Het bedrijfsmaatschappelijk werk binnen de Dienst Arbeid en Gezondheid van het UMC-III houdt zich
naar zeggen van de geïnterviewde vertegenwoordiger bezig met: ‘wat mensen belemmert in werk of
wat mensen dreigt te belemmeren. Mensen in hun kracht zetten, in de actiestand zetten, daar zijn
bedrijfsmaatschappelijk werkers goed in. Communicatie en gedrag behoren tot hun core business.’
Het gaat hierbij met name om de mildere psychische problematiek., zoals in het volgende citaat
wordt toegelicht. ‘Stress is een van de hoofdklachten. Andere, veelal daaraan gerelateerde klachten
zijn: conflicten op het werk, burn-out, motivatieproblemen, rouwproblematiek, angst, bang om
fouten te maken, slaapklachten, vermoeidheidsklachten, zich niet competent voelen, dingen niet
meer durven, concentratieproblemen, schuldgevoelens, verwaarlozing sociale contacten,
levensloopproblematiek (‘ingehaald worden door de jonkies’).’ Men werkt niet volgens een
duidelijke behandelingsstrategie, in de zin van het koppelen van een interventie aan een diagnose, zo
wordt aangegeven: ‘wij werken hier vooral eclectisch, je haalt elementen uit verschillende
interventies en die worden ter behandeling op maat aan de cliënt aangeboden. Bij mildere
stressklachten bieden we wel vaak Rationeel Emotieve Therapie aan. Daarnaast is één van onze
collega’s gediplomeerd mindfulnesstrainster. Vooral bij personen die erg verbaal zijn ingesteld kan
mindfulness een functie hebben.’ Tenslotte geeft bedrijfsmaatschappelijk werk soms ook
groepstrainingen aan werknemers (Werk in Balans) en aan leidinggevenden (Rouw op het werk). Die
werkzaamheden liggen dicht tegen de werkzaamheden van de A&O-deskundige aan, die ook
groepstrainingen met een preventief karakter verzorgen.
Bedrijfsmaatschappelijk werk verwijst niet zelfstandig naar een psycholoog door, maar kan dat wel
aan de bedrijfsarts adviseren. Ook vragen zij geen gegevens bij andere professionals op; dat is de
taak van de bedrijfsarts. Wel geven ze soms re-integratieadviezen aan de hand van de richtlijn
psychische klachten van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB),
zoveel mogelijk in afstemming met de bedrijfsarts.
Als ideale taakverdeling ziet de bedrijfsmaatschappelijk werker een situatie waarin de bedrijfsarts
zich richt op diagnostiek, daaruit voortkomende beperkingen, belastbaarheid en werkhervatting,
terwijl de bedrijfsmaatschappelijk werker zich richt op de mildere en de psycholoog op de zwaardere
psychische problemen van werknemers: ‘praktische zaken als hoe communiceer je dingen naar
collega’s en leidinggevende, daar is de psycholoog niet zo op gericht. Relativeren, overzichtelijk
houden, communiceren, daar richt het bedrijfsmaatschappelijk werk zich op.’
Op de vraag of er overlap in werkzaamheden van de drie disciplines bestaat antwoordt ze: ‘enige
overlap in werkzaamheden is er altijd, dat is niet te vermijden. Het is vooral van belang dat en hoe je
die overlap communiceert.’
VOOR- EN NADELEN VAN EEN PSYCHOLOOG IN DIENST VAN HET ZIEKENHUIS
Als belangrijk voordeel van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis ziet de vertegenwoordiger
van bedrijfsmaatschappelijk werk vooral de toegenomen snelheid bij diagnostiek. Maar, zo geeft ze
aan: ‘nu hebben mensen iets te kiezen, terwijl je dan altijd moet terugvallen op dezelfde persoon.
Daarnaast is er een groter risico op medicalisering en geven sommige werknemers er uit
onafhankelijkheidsoverweging juist de voorkeur aan om psychologische expertise van buiten het
ziekenhuis te betrekken.’
5.3.2 Psycholoog
Algemene gegevens
Het psychologenbureau met wie is gesproken is een landelijk opererend psychologencollectief met
28 vestigingen verspreid over Nederland, dat zowel eerste- (5 – 9 sessies) als tweedelijns (soms
oplopend tot een jaar) behandelingen kan uitvoeren. Sommige van hun vestigingen zijn aan elkaar
gekoppeld, zodat psychologen daar wisselend op meerdere bureaus werken. Het gesprek vindt plaats
met de vestigingsmanager.
©
TGO / UMGC
46
De psychologenpraktijk is 25 jaar bezig en is begonnen op het terrein van arbeidsgerelateerde
klachten, toen nog geen vergoeding vanuit de zorgkantoren mogelijk was en de werkgevers alles zelf
moesten betalen. Inmiddels behandelt het collectief ook problematiek zonder werkcomponent.
Overigens kan thuisproblematiek wel als arbeidsrelevant worden aangemerkt indien er sprake is van
uitval of bijvoorbeeld slechte concentratie, zo wordt aangegeven. In dat geval kan ook de werkgever
belang hebben bij een tweedelijns traject, ook al ligt de bron van de problematiek in de privésituatie.
‘Ze willen er ook invloed op hebben en hun kant van het verhaal vertellen,’ zo geeft de
vestigingsmanager aan.
Een eerstelijns traject wordt vergoed door de zorgverzekeraar, waarbij er een eigen bijdrage van 20
euro per sessie (was 10 euro in 2011) is. Afhankelijk van het pakket dat de werknemer heeft is er
sprake van vijf (basisverzekering) tot negen sessies (uitgebreider pakket). Een tweedelijns traject
wordt vergoed vanuit de AWBZ, de werkgever betaalt alleen wat bij om zelf betrokken te worden.
Ook in de tweedelijn moet de patiënt een eigen bijdrage betalen. De hoogte van dat bedrag is
afhankelijk van het binnen zijn zorgverzekering vastgestelde eigen risico.
HSK geeft aan zoveel mogelijk met protocollen en de richtlijn psychische klachten te werken, in
principe alleen evidence based. Groepsbehandelingen, zoals assertiviteitstrainingen kunnen ook
worden gegeven.
Het UMC-III en het psychologencollectief hebben geen samenwerkingsconvenant gesloten. Zo’n
convenant zou het UMC-III zowel verplichtingen als voordelen bieden. Een verplichting is dat zij dan
minimaal een aantal cliënten per tijdseenheid moeten doorverwijzen. Een voordeel is dat ze korting
krijgen en de keuze voor een goed bevallende psycholoog kunnen maken.
Ongeveer 10% van de cliënten die door het psychologencollectief worden behandeld zijn van het
UMC-III afkomstig.
De weg naar de psycholoog
Aanmelding van cliënten vanuit het UMC-III bij het psychologencollectief verloopt digitaal via hun
website. Soms hebben bedrijfsartsen voor de aanmelding van een cliënt nog even telefonisch overleg.
Een cliënt kan in twee vestigingsplaatsen terecht, de bureaus daarvan werken zoals aangegeven
samen en wisselen psychologen uit. Na een aanmelding neemt het collectief binnen 24 uur contact
op, waarna een intakegesprek en een vervolggesprek plaats vindt (het laatste veelal een dag na het
intakegesprek). Na het tweede gesprek wordt informatie over het behandelplan naar de bedrijfsarts
gestuurd, waarna een offerte aan de werkgever wordt aangeboden.
Personen die via de huisarts naar het psychologencollectief worden verwezen komen meestal in
aanmerking voor een eerstelijns traject. De meeste mensen die door de bedrijfsarts van het UMC-III
worden verwezen kunnen niet toe met vijf tot negen sessies en stromen door naar een tweedelijns
traject. ‘Dan moet er wel sprake van een DSM-code zijn, anders krijgen wij het niet vergoed,’ zo geeft
de vestigingsmanager aan.
Soort problematiek en soort behandeling
De meest voorkomende problematiek waarmee medewerkers van het UMC-III naar het
psychologencollectief worden verwezen is burnout. De behandelingen die zij aanbieden zijn
protocol-afhankelijk. De meest aangeboden behandeling is cognitieve gedragstherapie, omdat dat
om een bewezen effectieve behandeling gaat. Tussen werkgever en het collectief bestaat geen
gegevensuitwisseling op ziektebeeldniveau. Tussen de bedrijfsarts van het UMC-III en het collectief
gebeurt dat wel. ‘Met deze constructie is geen toestemming van de cliënt nodig’, zo wordt toegelicht.
Samenwerking bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
De vestigingsmanager geeft aan als ideale samenwerking tussen bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk
werk en psycholoog te zien dat lichtere klachten door het bedrijfsmaatschappelijk werk worden
©
TGO / UMGC
47
afgehandeld (passend in de structuur van de spreekuren, geen enorm aantal sessies). Het
bedrijfsmaatschappelijk werk is daarbij vooral structurerend en oplossingsgericht. De psycholoog
dient meer op de problematiek zelf in te gaan. ‘Wij gaan niet op huisbezoek, bedrijfsmaatschappelijk
werk doet dat soms wel,’ zo licht de vestigingsmanager toe.
Een overlap tussen de werkzaamheden van de bedrijfsarts, de bedrijfsmaatschappelijk werker en de
psycholoog wordt niet gesignaleerd.
5.4
Het Universitair Medisch Centrum IV (UMC-IV)
5.4.1 Achtergrondgegevens
De arbodienst van UMC-IV is een interne arbodienst voor medewerkers en studenten van de
universiteit en het UMC-IV. Er werken zes bedrijfsartsen, waarvan één in opleiding. Er is één externe
bedrijfsmaatschappelijk werker één dag in de week binnen de arbodienst werkzaam. Zij is in dienst
van een organisatie-adviesbureau. Dit bureau heeft contracten met meerdere opdrachtgevers in den
lande, waaronder het UMC-IV. Er zijn nooit psychologen in dienst van het UMC-IV geweest, maar wel
bedrijfsmaatschappelijk werkers. Omdat de laatste jaren de vraag naar bedrijfsmaatschappelijk werk
afnam, mede door de uitbreiding van de rol van de direct leidinggevende, is ertoe besloten
bedrijfsmaatschappelijk werk te ‘outsourcen.’
5.4.2 Bedrijfsartsen UMC-IV
De weg naar de bedrijfsarts bij al of geen verzuim
Werknemers van het UMC-IV die verzuimen komen op een verplicht verzuimspreekuur en zien aldus
de bedrijfsarts. Is er geen sprake van verzuim dan kunnen ze bij het vrijwillig arbeidsomstandigheden
spreekuur terecht of via de leidinggevende worden aangemeld. Over de inhoud van het
verzuimspreekuur verstuurt de bedrijfsarts een rapportage naar de leidinggevende. Over een bezoek
aan het vrijwillig spreekuur mag niet aan de leidinggevende worden gerapporteerd.
De bedrijfsartsen geven aan zoveel mogelijk volgens de Richtlijn Psychische Klachten te werken.
Volgens recent beleid worden werknemers die verzuimen niet vroeg, maar pas op de vijfde week na
ziekmelding voor een bezoek aan het verzuimspreekuur uitgenodigd, waar dit vroeger acht dagen
was. Deze termijn houdt verband met het feit dat er op die termijn een rapportage vanuit de Wet
Poortwachter benodigd is. Maar de oprekking van deze termijn komt ook voort uit het inzicht dat de
leidinggevende en de werknemer de belangrijkste personen zijn om samen het beleid bij verzuim
gestalte te geven. ‘Zij moeten samen afspraken maken over (geleidelijke) opbouw van
werkzaamheden. Van het te vroegtijdig inschakelen van de bedrijfsarts kan een medicaliserend effect
uitgaan,’ zo geeft een van de bedrijfsartsen aan, ‘maar bij psychische klachten en rugklachten
worden de leidinggevende en/of de medewerker verzocht om zich na het ontstaan van het verzuim
direct bij de bedrijfsarts te melden. Bij dit soort klachten kan vroegtijdig interveniëren van belang
zijn.’
Wie handelt welke klachten af?
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS ZELF AFHANDELT
Op de vraag welke psychische klachten de bedrijfsarts zelf afhandelt antwoordt één van de
bedrijfsartsen: ‘ik kan stressklachten of overspanning, mits niet al te complex, goed zelf afhandelen.
De Richtlijn Psychische Klachten biedt daarvoor een training in de opbouw van een gesprek. Er zitten
elementen in van oplossingsgerichte therapie, tijdscontingente afspraken, gedragsmatige
interventies, maar dat alles op kleine schaal. Gesprekken mogen niet langer dan een half uur duren
en verzuim is daarbij irrelevant.’
De tweede bedrijfsarts geeft aan dat het antwoord op de vraag welke klanten de bedrijfsarts zelf
afhandelt afhangt van de ernst en de duur van de klachten en de vraag of er sprake is van een
duidelijke oorzaak: ‘is die oorzaak niet helder of bestaat het vermoeden dat er een psychiatrische
©
TGO / UMGC
48
diagnose een rol speelt dan moet worden doorverwezen. Daarbij geldt wel: als iemand echt niet wil
is doorverwijzen zinloos.’
De ernst en de duur van de klachten blijken voor beide bedrijfsartsen belangrijke factoren die zijn die
bij de beslissing om zelf psychische klachten te behandelen een rol spelen.
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR BEDRIJFSMAATSCHAPPELIJK VERWIJST
Voor beide bedrijfsartsen geldt dat een criterium voor doorverwijzing naar bedrijfsmaatschappelijk
werk is dat er een relatie bestaat tussen de klachten en het werk. ‘Zou die relatie er niet zijn dan
verwijs ik een werknemer met psychische klachten via de huisarts door naar het reguliere
maatschappelijk werk’, zo geeft één van de twee bedrijfsartsen aan. Andere argumenten om door te
verwijzen zijn de mate waarin er sprake is van subassertiviteit (des te meer, des te eerder naar
bedrijfsmaatschappelijk werk wordt verwezen), de complexiteit van de problematiek (deze moet laag
complex zijn) en het feit of gewenst nieuw gedrag ‘trainbaar’ is, bijvoorbeeld aan de hand van een
rollenspel (zitten er veel trainbare elementen in dan is verwijzing zinvoller). Daarbij gaat het om
klachten die vanwege de verwachte duur van de behandeling niet door de bedrijfsarts kunnen
worden afgehandeld.
De andere bedrijfsarts verwoordt het als volgt: ‘bij een verwijzing naar bedrijfsmaatschappelijk werk
speelt meestal de vraag hoe om te gaan met bepaalde situaties die mede door het werk zijn ontstaan.
Hoe ga je bijvoorbeeld om met onzekerheden op het werk. De technieken die bedrijfsmaatschappelijk werk toepast zijn vooral praktisch, oplossingsgericht en hebben betrekking op het
hier en nu. Heel soms weeg ik daarbij de kosten voor de cliënt bij een psychologische interventie mee.
Die kunnen dan een aantal sessies bij het bedrijfsmaatschappelijk werk volgen en wellicht wordt zo’n
verwijzing naar de psycholoog dan voorkomen.’
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR EEN PSYCHOLOOG VERWIJST
Eén van de bedrijfsartsen geeft aan dat voor een verwijzing naar de psycholoog, net zoals naar
bedrijfsmaatschappelijk werk, moet gelden dat het om arbeidsgerelateerde klachten gaat. ‘Ook bij
een verwijzing naar de psycholoog zijn de ernst en de duur van de klachten een criterium. Daarbij
gaat het meestal om hoog complexe problemen en speelt soms de vraag of er een psychiatrische
diagnose een rol speelt. Voorts speelt ook de mening van de werknemer een beetje een rol: heeft
deze bijvoorbeeld al een behandelaar die goed bevalt, dan kan daarheen worden verwezen.’ Is dat
niet het geval dan verwijst deze bedrijfsarts of naar een psychologencollectief dat is gespecialiseerd
in arbeidsgerelateerde problematiek, of via de huisarts naar het reguliere circuit.
Het gaat bij verwijzing naar een psycholoog in het overgrote deel van de gevallen om werknemers
die reeds verzuimen. ‘Bij secundaire preventie bij psychische klachten moet je eerder denken aan de
A&O-deskundige, die interventies op groepsniveau aanbiedt ter preventie van uitval door psychische
klachten. Er werken hier twee A&O-deskundigen. Leidinggevende of bedrijfsartsen kunnen
problemen aankaarten, die aanleiding kunnen zijn voor interventies op groepsniveau, zoals op het
terrein van psychosociale arbeidsbelasting of voortvloeiend uit klanttevredenheidsonderzoek waar
problemen uit naar voren komen die door meerdere mensen worden gedeeld. Soms levert ook de
RI&E (Risico-Inventarisatie en -Evaluatie) aanknopingspunten op voor groepsinterventies. Kortom: de
A&O deskundige richt zich bij ons wellicht het meest op preventie van uitval door psychische
klachten.’
De andere bedrijfsarts die is geïnterviewd geeft de redenen voor verwijzing naar een psycholoog als
volgt aan: ‘bij verwijzing naar een psycholoog gaat het meestal om langer bestaande klachten,
waarbij al van alles geprobeerd is zonder dat het effect had. Voorts ook als inzicht ontbreekt, als er
veel sessies nodig lijken te zijn, die de bedrijfsarts niet tot zijn beschikking heeft. En tenslotte als er
een gedragsmatige component is, waarbij de werknemer moet aanleren om zaken structureel anders
te doen.’ Deze bedrijfsarts verwijst, behalve naar het eerder genoemde psychologencollectief, ook
©
TGO / UMGC
49
wel eens naar een commerciële provider die een fysiek ondersteuningsprogramma kan bieden maar
daarnaast ook aandacht heeft voor de psyche en waaraan zowel fysiotherapeuten als psychologen
verbonden zijn. Ook verwijzingen naar het bedrijfsmaatschappelijk werk hebben soms het karakter
van secundaire preventie, zo geeft de tweede bedrijfsarts aan, omdat het daarbij veel vaker dan bij
verwijzing naar de psycholoog om werknemers gaat die nog niet verzuimen.
Overlap tussen taken bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
Een overlap in de werkzaamheden van de bedrijfsarts, de bedrijfsmaatschappelijk werker en de
psycholoog wordt niet of nauwelijks geconstateerd. ‘Als er al van een overlap sprake is, is dat eerder
tussen de werkzaamheden van de bedrijfsarts en de bedrijfsmaatschappelijk werker dan tussen de
werkzaamheden van de bedrijfsarts en de psycholoog.’ Overlap in werkzaamheden van
bedrijfsmaatschappelijk werk en de psycholoog wordt eveneens niet of nauwelijks gesignaleerd.
‘Vergeet bovendien niet dat de bedrijfsmaatschappelijk werker hier maar één dag per week is. Die
beperktere aanwezigheid roept om het zorgvuldig inzetten van bedrijfsmaatschappelijk werk en is op
zichzelf een factor die beperkend werkt op een eventuele overlap in werkzaamheden.’
VOOR- EN NADELEN VAN EEN PSYCHOLOOG IN DIENST VAN HET ZIEKENHUIS
Er worden door de geïnterviewde bedrijfsartsen weinig nadelen gezien van het feit dat er binnen het
UMC-IV geen psychologen in dienst van het ziekenhuis werken. ‘Hoogstens zijn de lijnen wat langer
dan in een situatie dat de psycholoog een kamertje op de arbodienst heeft. Je kunt dan wat sneller
schakelen. En voor de werknemer kan het gunstig zijn als deze geen eigen bijdrage hoeft te betalen.
Maar aan een interne psycholoog kleven ook veel nadelen. Zo is er een grotere kans op
medicalisering. De psycholoog kan als een verlengstuk van de werkgever worden gezien en daardoor
als minder onafhankelijk worden ervaren. Bovendien blijven de bedrijfsartsen nu scherper op wie wel
en wie niet voor psychologische expertise moet worden verwezen. Daar komt bij dat als er maar één
interne psycholoog aan het ziekenhuis is verbonden je als bedrijfsarts geen keuzemogelijkheden hebt,
terwijl we nu kunnen shoppen. Ook voor vervanging bij ziekte van de psycholoog is het handig. En
tenslotte is het nu mogelijk om meer maatwerk te leveren, hetgeen financieel aantrekkelijker is.’
Ook al zou het mogelijk zijn om een interne psycholoog aan te trekken, dan nog valt te overwegen
daarvan af te zien, omdat het maar zeer de vraag is of er voldoende emplooi voor een psycholoog in
dienst van het ziekenhuis zal zijn, zo geven de bedrijfsartsen aan. ‘Kijk naar het
bedrijfsmaatschappelijk werk, ook daarnaar is weinig vraag. Andere UMC’s kijken wel eens met
verbazing naar het outsourcen van het bedrijfsmaatschappelijk werk in Leiden, maar die signaleren
geen teruggang van de vraag, zoals wij dat wel deden. De trend zal wellicht ook voor de behoefte aan
een psycholoog gelden.’
5.4.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-IV
De weg naar bedrijfsmaatschappelijk werk
De voor het UMC-IV werkende bedrijfsmaatschappelijk werker is in dienst van een organisatieadviesbureau en doet opdrachten voor meerdere opdrachtgevers in den lande. Ze heeft voor het
UMC-IV een contract van 0-8 uur. Ze geeft aan er altijd op de dinsdag te zijn omdat dan alle
bedrijfsartsen er ook zijn.
De verwijzing naar het bedrijfsmaatschappelijk werk geschiedt of door de bedrijfsarts of door
loopbaanadviseurs. Cliënten komen nooit rechtstreeks, noch via de leidinggevende, zoals bij
sommige andere UMC’s wel het geval is. Niet alle personen die door de bedrijfsmaatschappelijk
werker worden gezien, verzuimen reeds.
Taken bedrijfsmaatschappelijk werk en taakverdeling met bedrijfsarts en psycholoog
De bedrijfsmaatschappelijk werker geeft aan zich bezig te houden met alles wat te maken heeft met
werkproblemen, zoals problemen met de leidinggevende, omgangsvormen, communicatie, taken et
©
TGO / UMGC
50
cetera. ‘Soms valt daar ook privéproblematiek met gevolgen voor het werk onder. De scheidslijn van
wat wel en wat niet arbeidsgerelateerd is, in de zin van voortkomend uit het werk, is soms moeilijk te
trekken’, zo geeft zij aan, ‘en als problemen primair in de privésituatie zijn ontstaan kunnen ze wel
grote gevolgen voor het werk hebben.’
De top drie van klachten die bedrijfsmaatschappelijk werker ziet ligt op het terrein van communicatie
met de leidinggevende, persoonlijke assertiviteit en het omgaan met werkdruk. ‘Dat alles op
individueel niveau, ik geef niet zoals de A&O-deskundige (die binnen het UMC-IV overigens wel in
dienst van het ziekenhuis is) voorlichting op groepsniveau.’
De taakverdeling tussen de bedrijfsarts, de bedrijfsmaatschappelijk werker en de psycholoog
verwoordt zij als volgt: ‘functioneren en inzetbaarheid zie ik primair als het terrein van de bedrijfsarts
en kan worden opgevat als een spel tussen leidinggevende, de bedrijfsarts en de cliënt, waarbij het
vooral de werknemer en de leidinggevende zijn die samen bestaande problemen moeten oplossen.
De psycholoog richt zich daarbij op trauma’s en diepere psychologische klachten, zoals
verwerkingsproblemen of psychiatrische problematiek. Bedrijfsmaatschappelijk werk zit niet primair
op het terrein van inzicht, maar meer op dat van het handelen in de praktijk van hier en nu, dus
oppervlakkiger dan een psycholoog. Ik hoef als bedrijfsmaatschappelijk werker niet te weten hoe
problemen zijn ontstaan. Kortom: een psycholoog geeft de werknemer inzicht, maar een
bedrijfsmaatschappelijk werker zorgt ervoor dat deze dat in de praktijk kan aanwenden.’
In de huidige samenwerkingsconstructie ervaart de bedrijfsmaatschappelijk geen overlap van taken
tussen de drie disciplines. ‘Heel soms verwijzen de bedrijfsartsen niet geheel terecht naar het
bedrijfsmaatschappelijk werk, maar dan hebben ze doorgaans net iets te weinig doorgevraagd.’
VOOR- EN NADELEN VAN EEN PSYCHOLOOG IN DIENST VAN HET ZIEKENHUIS
Op de vraag wat de meerwaarde van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis zou zijn
wordt aangegeven dat het praktisch bij het kortsluiten van informatie kan zijn. ‘Multidisciplinair
overleg is wel beter te initiëren als iedereen onder een dak zit. Maar dan zou het ingebed moeten
zijn in het gehele beleid. Louter alleen het in dienst nemen van een psycholoog is nog geen oplossing.
Je moet bijvoorbeeld ook sociaal medisch teamoverleg organiseren, zodat je een sluitende aanpak
creëert.’
Ze ziet er niet de meerwaarde van in om zelf bij UMC-IV in dienst te zijn. ‘De voordelen om als
externe te blijven werken zijn dat je dan een onafhankelijke positie inneemt en een gelijkwaardige
rol naar je opdrachtgever hebt. Bovendien is er sprake van een andersoortige manier van werken bij
bedrijfsmaatschappelijk werkers die in dienst zijn van ziekenhuis dan bij hen die van extern worden
ingehuurd. Externen moet telkens bewijzen wat ze waard zijn (in positieve zin) en zijn veel
resultaatgerichter: voor mij tien anderen! Je moet een commerciële instelling hebben. Als je ingebed
bent in een organisatie staat de manier van werken vast en doe je bijvoorbeeld altijd vijf gesprekken
en kijk je minder kritisch naar de vraag, werk je minder op maat.‘
5.4.4 Psychologencollectief
Algemene gegevens
Het psychologencollectief waarmee UMC-IV het meest zaken doet betreft een erkende tweedelijns
GGZ instelling, waar (GZ)-psychologen werken die mensen met uiteenlopende psychische klachten
behandelen. Er werken negen psychologen, maar het collectief zit door het gehele land en heeft zes
vestigingen en 11 spreekuurlocaties. De instelling heeft specifieke kennis op het terrein van
arbeidsgerelateerde psychische problematiek. Psychologen die er werken hebben als opleiding vaak
een combinatie van Arbeids- en Organisatiepsychologie en klinische gezondheidspsychologie.
Daarmee is de specifieke kennis over arbeidsgerelateerde problematiek binnen de instelling
verankerd. ‘Bijscholingen zijn dus niet nodig op dit terrein,’ zo geeft de psycholoog die als
woordvoerder fungeert aan.
©
TGO / UMGC
51
De weg naar de psycholoog
Werknemers met psychische klachten van het UMC-IV worden via de bedrijfsartsen verwezen. In het
zeldzame geval dat een werknemer niet wil dat de werkgever erbij betrokken is loopt de verwijzing
naar het psychologencollectief via de huisarts. ‘In beide gevallen hoeft de werknemer geen eigen
bijdrage te betalen vanwege het feit dat het collectief een tweedelijns organisatie betreft. Dat
scheelt, want die eigen bijdrage kan soms betekenen dat mensen van hulp afzien. Het eigen risico
wordt uiteraard wel aangesproken.’
Verwijzing naar het psychologencollectief geschiedt via een digitaal aanmeldingsformulier, waarop
de bedrijfsarts de beperkende factoren en een centrale vraag kan aangeven. Dan duurt het
doorgaans twee weken voordat de cliënt wordt opgeroepen.
Meerdere bedrijfsartsen van het UMC-IV verwijzen naar het collectief en alle psychologen hebben
evenveel met het UMC-IV te maken. ‘Als een cliënt een duidelijke voorkeur heeft voor een
psycholoog of de bedrijfsarts goede ervaringen heeft met een van ons wordt dat gehonoreerd,’ zo
wordt aangegeven.
Bedrijfsmaatschappelijk werk kan niet rechtstreeks naar psychologen verwijzen.
Heel soms worden mensen uit preventief oogpunt naar het collectief verwezen, terwijl er nog geen
sprake is van ziekteverzuim.
Soort problematiek en soort behandeling
De meest voorkomende problematiek van cliënten van het UMC-IV zijn psychische klachten die
voortkomen uit persoonlijkheidskenmerken, zoals geen grenzen herkennen en/of stellen. Het gaat
dan vooral om het veranderen van (werk)gewoontes. ‘Bij het psychologencollectief komen vooral
werknemers met ernstigere psychische klachten en klachten met persoonlijkheidsfactoren, die
kunnen leiden tot een herhaling van problemen. Al of niet verzuimen maakt hierbij wel uit, we geven
namelijk ook re-integratie-adviezen. Let wel: de bedrijfsarts is hierbij eindverantwoordelijke. Maar
omdat wij ook een duidelijk visie op terugkeer naar werk bij psychische klachten hebben hebben we
hierover veel overleg met de bedrijfsartsen.’ Behalve met de bedrijfsarts is er ook contact met de
leidinggevende: ‘daar gaat ook een summiere rapportage heen na de eerste intakefase, echter nooit
zonder toestemming van de werknemer. En in die rapportage gaat het alleen over klachten en niet
over diagnoses.’
De interventies die bij psychische klachten door het collectief worden ingezet zijn zoveel mogelijk
evidence based, zo wordt aangegeven. Hierbij valt te denken aan cognitieve gedragstherapie en
oplossingsgerichte therapie, waar ook protocollen voor bestaan. Maar er kan door het bureau niet
een duidelijk overzicht worden gegeven van soorten interventies gekoppeld aan soorten van
klachten. Daarvoor presenteren klachten zich te weinig unidimensioneel en bovendien worden
interventies zoveel mogelijk ‘toegesneden’ op de bestaande problematiek.
Samenwerking bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
‘Idealiter dient de bedrijfsarts zich te richten op het toewijzen van cliënten en een soort triage of
voorselectie te doen,’ zo geeft de woordvoerder van het bureau aan. ‘Bij de bedrijfsmaatschappelijk
werker gaat het vooral om mildere psychische problematiek in het hier en nu, terwijl het bij de
psycholoog om ernstige problematiek gaat, waar persoonlijkheidskenmerken een rol spelen.’
Tussen de werkzaamheden van de drie disciplines wordt door het psychologencollectief geen overlap
ervaren, noch tussen de psycholoog en de bedrijfsarts als tussen de psycholoog en de bedrijfsarts.
‘Met de bedrijfsartsen van het UMC-IV worden evaluatiegesprekken gevoerd, die niet zijn gekoppeld
aan casuïstiek. Zou zo’n overlap er zijn dat komt dat in die gesprekken aan de orde. Met het
bedrijfsmaatschappelijk werk van het UMC-IV bestaat echter geen overleg’, zo wordt toegelicht.
©
TGO / UMGC
52
5.5
Het Universitair Medisch Centrum V (UMC-V)
5.5.1 Achtergrondgegevens
Er werken binnen het UMC-V twee bedrijfsartsen die niet in dienst zijn van het ziekenhuis maar zijn
‘ingehuurd.’ Ze werken voor een regionale arbodienst in het zuiden van Nederland. Beide
bedrijfsartsen werken 12 uur in het UMC-V. Daarnaast nog in andere bedrijven, met name in de
zorgsector, maar wel heel verschillend: verzorgingshuizen, organisatie voor mensen met
verstandelijke beperking, industriële bedrijven, et cetera.
Eén bedrijfsarts geeft aan: ‘het is in deze regio normaal dat de bedrijfsarts niet in dienst is van het
ziekenhuis, want onze externe arbodienst heeft alle drie de grote ziekenhuizen van de provincie als
klant. Dat gaat altijd via Europese aanbestedingen tegenwoordig, dan mag je je als arbodienst
inschrijven en wordt er gekeken naar prijs/kwaliteit en de beste krijgt het.’
Er werkt binnen het UMC-V een re-integratieconsulent die het eerste contact legt met de
medewerker, die inschat of het verzuim lang of kort gaat duren en of de bedrijfsarts moet worden in
geschakeld. Ook werken er drie externe bedrijfsmaatschappelijk werkers.
5.5.2 Bedrijfsartsen UMC-V
De weg naar de bedrijfsarts bij al of geen verzuim
Medewerkers met psychische klachten of onverklaarde lichamelijke klachten kunnen bij de
bedrijfsarts terecht komen via het verzuimspreekuur, via een arbeidsomstandighedenspreekuur, op
eigen verzoek of op initiatief van de leidinggevende. Als de leidinggevende goed contact heeft met
de medewerker en voelt dat er ‘iets niet pluis’ is dan belt hij en overlegt hij met de betrokkenen,
zodat er misschien preventief gewerkt kan worden. Verreweg de meeste werknemers met
psychische klachten komen via het verzuimspreekuur.
‘Of iemand verzuimt maakt voor de bedrijfsarts niet uit voor de manier waarop met psychische
klachten wordt omgegaan, maar voor de werkgever natuurlijk wel. Die wil iemand zo snel mogelijk
aan het werk en het liefst een preventietraject vóórdat iemand uitvalt’, zo licht één van de twee
bedrijfsartsen toe.
Voor zowel verzuim als niet-verzuim gelden alle vier de eerder genoemde toegangskanalen.
Wie handelt welke klachten af?
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS ZELF AFHANDELT
De eerste bedrijfsarts geeft aan dat de zwaarte van de klachten bepaalt of de bedrijfsarts een
werknemer met psychische klachten zelf afhandelt, maar voegt daar aan toe dat dat weinig gebeurt:
‘de bedrijfsarts handelt zelf weinig af, hij schat eerder in of iemand op korte termijn weer kan
opstarten en ziet hem met een frequentie van vier tot zes weken. Dus eigenlijk kan je dat geen
behandelen noemen. De bedrijfsarts schat in naar welk circuit iemand moet worden verwezen
(psycholoog, reguliere circuit, huisarts, bedrijfsmaatschappelijk werk, et cetera). Maar de bedrijfsarts
behandelt en begeleidt mensen dus niet, ook niet als er maar een paar gesprekken nodig zijn, daar is
gewoon geen tijd voor. Hij beperkt zich dus echt tot verzuimbegeleiding.’
De andere bedrijfsarts ziet iets meer een beperkte taak als behandelaar van psychische klachten voor
zichzelf weggelegd: ‘ik handel zelf klachten af als deze licht zijn, als ik naar inschatting kan volstaan
met twee of drie gesprekken. Soms wordt dan bedrijfsmaatschappelijk werk ingeschakeld want die
hebben wat meer tijd per gesprek. De bedrijfsarts heeft een half uur ter beschikking, maar daar moet
ook alles in gebeuren. Maar voor veel psychische klachten geldt dat deze al langer bestaan als ze bij
ons komen en dan ga je toch meestal bedrijfsmaatschappelijk werk inschakelen of doorverwijzen
naar een psycholoog. Factoren als motivatie zijn ook belangrijk; als iemand echt niet naar een
©
TGO / UMGC
53
psycholoog wil moet de bedrijfsarts het wel afhandelen. Maar als ik dan inschat dat iemand echt
meer nodig heeft dan begin ik er niets eens aan. Dan voer ik wel een empathisch en motiverend
gesprek om verdere hulp te zoeken. Bij de beslissing om het zelf te doen speelt ook de inschatting
mee dat iemand het vrij goed zelf kan, dat iemand zelf op een goede manier bezig is met zijn
klachten en goed aan de gang gaat met adviezen.’
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR BEDRIJFSMAATSCHAPPELIJK VERWIJST
Of vervolgens een bedrijfsmaatschappelijk werker of een psycholoog bij de behandeling wordt
betrokken hangt af van de aard van de problematiek zo wordt aangegeven. ‘De
bedrijfsmaatschappelijk werker is er meer voor mensen die een handvat nodig hebben om weer de
weg te vinden, in verband met allerlei praktische zaken waar ze tegenaan lopen. De medewerkster
van het bedrijfsmaatschappelijk werk is een bekende en als zij merkt dat iemand toch meer
begeleiding nodig heeft dan ze zelf kan bieden geeft ze dat aan. Uiteindelijk komen mensen dus
sowieso wel op de juiste plek terecht.’
Met de woorden van de andere bedrijfsarts: ‘ik verwijs naar een bedrijfsmaatschappelijk werker als
het wat meer werkgerelateerd is en met een paar gesprekken valt op te lossen. Als er echter een
vermoeden bestaat dat er van alles achter zit zoals een traumatische jeugd of psychiatrische
problematiek, dan is een bedrijfsmaatschappelijk werker niet aangewezen. Voorts verwijs ik ook naar
bedrijfsmaatschappelijk werk als er wat trainbaars moet worden geleerd, wat ‘tips en tricks’ om met
de situatie om te gaan. Dat is meestal de achterliggende gedachte, als je een paar handvatten hebt
kan je met die situatie omgaan en weer verder.’
Er werken drie medewerkers van het bedrijfsmaatschappelijk werk, waarvan één van dezelfde
arbodienst als de geïnterviewde bedrijfsartsen. De bedrijfsarts besluit niet naar welke
bedrijfsmaatschappelijk werker een persoon gaat: ‘dat is waarschijnlijk afhankelijk van wie er tijd
heeft. Dus de laatste tijd komen er rapportages terug van verschillende mensen. Als de rapportage
helder is maakt dat niet uit. Mijn eigen voorkeur gaat uit naar degene van dezelfde arbodienst als ik
omdat dat een betere bekende is. Maar het werk van de andere twee is ook prima.’
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR EEN PSYCHOLOOG VERWIJST
De psycholoog wordt er pas bij betrokken als de problematiek echt intra-persoonlijk is. Bij
doorverwijzen naar een psycholoog bij duidelijk arbeidsgerelateerde problematiek wordt
samengewerkt met een vaste provider. Bij andere problematiek wordt er ook wel doorverwezen
naar andere providers zoals vrijgevestigde psychologen of organisaties die ook in de tweede lijn
werken, voor een groter aantal sessies. Het kan ook zijn dat mensen al in behandeling van een
psycholoog zijn via hun huisarts.
Volgens één van de bedrijfsartsen spelen er bij de beslissing over de keuze van de bedrijfsarts om
een professional te verwijzen geen andere factoren een rol dan de aard van klachten. ‘Maar voor de
werknemer spelen er financiële factoren mee, want eerstelijns reguliere zorg heeft vaak lange
wachttijden en vraagt een eigen bijdrage. De psycholoog waar wij het meest naar verwijzen is op
kosten van het arbobudget, dus dat kost de werknemer niets. Ze werken niet tweedelijns en richten
zich op een snelle opstart van interventies. Als blijkt dat een verwijzing naar een andere, tweedelijns,
psycholoog nodig is dan hebben we een andere vaste provider van tweedelijnspsychologen. Daar is
overigens wel sprake van een eigen bijdrage. Werknemers vinden de eigen bijdrage wel eens een
probleem, maar moeten dan met hun werkgever kortsluiten wat er mogelijk is. Meestal vinden ze
het niet een te grote drempel, maar zijn ze allang blij dat ze het traject binnen komen. De bedrijfsarts
bemiddelt niet tussen werknemer en werkgever, maar geeft wel eens advies en dan wordt daar bijna
nooit moeilijk over gedaan.’ Ook de andere geïnterviewde bedrijfsarts doet niet aan
bemiddeling: ’het komt wel eens voor dat mensen hun verwijzing niet accepteren omdat ze niet
bereid zijn een eigen bijdrage te betalen. Ik onderhandel niet met de werkgever, ik zeg dan je hebt
hier een persoonlijk budget dus ga met personeelszaken praten of je vanuit het persoonlijk budget
©
TGO / UMGC
54
ondersteuning kan krijgen. Dat werkt vaak wel. Dan krijgen ze soms psychologische en soms
coachende hulp en in een aantal gevallen voldoet dat ook. Dus als mensen bezwaren opwerpen is
dat nog een uitweg. Ik neem dus niet het initiatief want dan zit je sowieso met de privacy van
mensen, dan moet je toestemming hebben, en ik vind dat mensen wel verantwoordelijk zijn voor
hun eigen welzijn en hun eigen hulpvraag. Ik wil ze de weg wijzen en op ideeën brengen, maar
primair moeten ze het wel zelf doen. Ik heb overigens daarmee tot nu toe nooit problemen gehad.’
Er worden ook wel eens werknemers doorverwezen die nog geen psychische klachten hebben maar
daar wel een verhoogde kans op hebben, bijvoorbeeld voor een intake of diagnostisch onderzoek.
Dat kan zowel voorkomen bij doorverwijzing naar het bedrijfsmaatschappelijk werk als naar de
psycholoog. ‘Die mensen hebben zichzelf aangemeld of zijn gekomen op aanraden van de
leidinggevende, die laatsten nemen dus ook wel eens initiatief met een preventief karakter.’
Over de preferred providers: ‘één van de preferred providers zit hier onder hetzelfde dak, hoewel die
niet in dienst van het UMC-V is. Dat maakt wel dat je makkelijker bij elkaar binnen kan lopen, maar
dat gebeurt met andere psychologen soms ook wel. Die komen dan langs met de cliënt om de
mogelijkheden ten aanzien van het werk te bespreken, vaak met een leidinggevende erbij. Die
gesprekken met zijn vieren kunnen heel zinvol zijn bij de re-integratie. Geen enkele psycholoog met
wie wordt samengewerkt is in dienst van het UMC-V.’
De andere bedrijfsarts verwoordt het als volgt: ‘als de expertise van een psycholoog nodig is wisselt
het waarnaar wordt doorverwezen. Bij chronische stress is het voorkeursbeleid om naar de
(onafhankelijke) psycholoog hier in het ziekenhuis te verwijzen. Verder is er een andere externe
psychologenpraktijk die een multidisciplinaire benadering heeft. Daar zijn behalve psychologen ook
fysiotherapeuten en gedragstherapeuten in dienst, en wordt een graded activity schema gehanteerd.
Bij stressgerelateerde klachten werkt dat goed, want vaak merk je dat als mensen ook meer fysieke
conditie opbouwen ook de psychische klachten verbeteren. Bij zwaardere psychische klachten ga je
het meer zoeken in de eerste- en tweedelijns psychologische zorg. Met echt het accent op de
psychologische kant van de zaak en eventueel de mogelijkheid om psychiaters in te schakelen.
Zijn ze al bij de huisarts geweest dan zijn mensen vaak al verwezen naar de sociaal psychiatrisch
verpleegkundige in de eigen praktijk van de huisarts en van daaruit eventueel nog naar een Riagg.
Daar gaat de bedrijfsarts niet overheen verwijzen, tenzij bijvoorbeeld de wachttijden heel lang zijn of
mensen heel ontevreden zijn. Dan ga je proberen te overleggen met die persoon en de huisarts.’
Eén van de bedrijfsarts geeft aan bij SOLK klachten altijd naar een specifieke provider te verwijzen:
‘als de nadruk meer op SOLK ligt ben ik eerder geneigd om te verwijzen naar bedrijf X, dat is een wat
meer interne behandelaar. Zij hebben van oudsher de focus op fysieke problematiek liggen en zijn
ontstaan uit de revalidatie/fysiotherapie afdeling van het ziekenhuis, maar hebben ook
gedragstherapeuten in dienst. Met behulp van fysiotherapie en gedragsmatige of therapeutische
interventies begeleiden ze dan iemand terug naar werk of geven ze adviezen over verbetering van de
werkplek, et cetera. Eigenlijk heeft die lichamelijke insteek dan als doel dat je een lichamelijke klacht
serieus neemt, los van het feit dat je op dat moment zelf al inschat dat er wel eens iets onder kan
zitten. En soms komt dat er wel uit maar soms zijn mensen ook geholpen en gaat het weer jaren
goed.’
Overlap tussen taken bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
Er wordt door de geïnterviewde bedrijfsartsen niet of nauwelijks overlap in taken tussen de drie
disciplines gesignaleerd: ‘bedrijfsartsen verrichten geen werkzaamheden die op het terrein van het
bedrijfsmaatschappelijk werk liggen. Die stromen zijn goed gescheiden, mede omdat de bedrijfsarts
de verwijzingen doet. Het komt wel eens voor dat mensen bij maatschappelijk werk of psycholoog
terecht komen via de huisarts, maar dat is dan bij niet-arbeidsgerelateerde klachten.’
©
TGO / UMGC
55
Bedrijfsmaatschappelijk werk verwijst niet zelfstandig door naar de psycholoog. Desondanks wordt
door de bedrijfsartsen geen overlap in taken gesignaleerd: ‘bedrijfsmaatschappelijk werkers en
psychologen hebben geen overlap in de zin dat ze dingen voor elkaar doen. Er is namelijk werk zat en
een psycholoog geeft ook snel genoeg aan wanneer het niet zijn vakgebied is en
bedrijfsmaatschappelijk werk zinvoller zou kunnen zijn.’
De andere bedrijfsarts verwoordt het als volgt: ‘omdat de bedrijfsarts degene is die alle verwijzingen
doet komt er in principe geen werk van het bedrijfsmaatschappelijk werk of de psycholoog op het
bordje van de bedrijfsarts terecht. Door het beperkt aantal uren waar je als bedrijfsarts over beschikt
komt het ook niet voor dat bedrijfsarts ‘omdat het leuk is’ iemand van de psycholoog overneemt, dat
komt eerder voor bij een interne situatie. Dat zijn wel belangrijke accentverschillen. De psycholoog
verricht ook geen werkzaamheden van bedrijfsarts omdat de bedrijfsarts zelf doorverwijst en
daarmee bepaalt wie er wordt doorverwezen. Binnen het ziekenhuis is er – behalve via de huisarts –
geen andere manier om naar een psycholoog te worden verwezen.’
Voor- en nadelen van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis
Eén bedrijfsarts geeft aan nooit zelf ergens intern te hebben gewerkt en er zich daarom moeilijk een
voorstelling van te kunnen maken. ‘Nu word je meer afgerekend op je kwaliteiten, als de klant nu
niet tevreden is gaat hij meteen naar een ander. Dat kan bij iemand die intern in dienst is veel minder
gemakkelijk, maar het is moeilijk te zeggen of dat een gunstig effect op de zorg zou hebben;
waarschijnlijk niet. Zelf zou ik niet op die manier intern in dienst willen zijn. Dit systeem houdt je wel
scherp omdat je jezelf naar de klant moet bewijzen.’
Zelfs het feit dat een psycholoog onder het dak van het ziekenhuis zit, terwijl het toch een zelfstandig
extern bureau betreft kan het beeld van onafhankelijkheid geweld aan doen, zo geeft één van de
bedrijfsartsen aan: ‘ik merk bij verwijzen naar de inpandige psycholoog al dat mensen twijfelen aan
diens onafhankelijkheid omdat ze denken dat die dezelfde werkgever dient omdat hij onder
hetzelfde dak zit. Nu kan ik uitleggen dat die psycholoog weliswaar in het UMC-V huist maar volledig
los staat en onafhankelijk is en hetzelfde geldt voor mij als bedrijfsarts en voor het
bedrijfsmaatschappelijk werk. Ik merk dat die onafhankelijkheid een drempelverlaging betekent voor
de werknemer, omdat de problematiek vaak wel degelijk met het werk te maken heeft.’
De andere bedrijfsarts geeft het volgende aan: ‘de grootste belemmering van het in dienst zijn van
een externe arbodienst is dat je bent gebudgetteerd in uren. Bij de interne arbodienst is naar
verhouding veel meer ruimte in uren, dus dan kan je mensen gemakkelijker bij je houden. Maar nu
red je dat gewoon niet onder druk van de tijd. Dat is wel een verschil, maar ik weet niet of dat echt te
maken heeft met ’intern versus extern’ of hoe het geheel in deze tijd is georganiseerd. Want je kan
ook voor wat meer uren worden ingehuurd zodat je daar wat meer ruimte voor hebt, maar de uren
zijn beperkt en er moet veel gebeuren dus dan moet je keuzes maken.’
Over de mogelijk afhankelijke status van een interne arbodienst wordt door de tweede bedrijfsarts
het volgende aangegeven: ‘ik denk niet dat mensen bij een interne arbodienst gaan twijfelen aan de
onafhankelijkheid, daar heb ik in de zeven jaar dat ik bij een interne arbodienst werkte nooit iets van
gemerkt. Juist nu (extern) zeggen mensen soms: maar jij werkt in opdracht van mijn baas, hoe
onafhankelijk ben je? En dan moet je af en toe echt duidelijk maken dat je ondanks dat je door hun
baas wordt ingehuurd gewoon onafhankelijk opereert en niet aangestuurd wordt door de
leidinggevende.’
Als een bedrijfsmaatschappelijk werker of psycholoog in dienst van het ziekenhuis zou werken zou
dat niet echt uitmaken voor het beleid van de bedrijfsarts, zo wordt aangegeven. ‘Dat hangt veel
meer af van het idee dat een bedrijfsarts de integriteit van een professionele beroepsbeoefenaar
heeft en natuurlijk van de deskundigheid van de persoon. Is die bijvoorbeeld betrouwbaar met de
©
TGO / UMGC
56
privacy? Dat is veel meer persoonsafhankelijk dan het feit of van een interne of externe positie
sprake is.’
‘Bij een situatie waarbij de verwijzing naar een psycholoog extern wordt uitbesteed heb je in principe
een grotere keuze. Maar ook hier bij het UMC-V is een potje gereserveerd om een bepaalde provider
te betalen of hebben ze met sommigen overeenkomsten gesloten en dan wordt aangegeven dat je
bij voorkeur daarnaar dient te verwijzen. Als er dan nog een keuzemogelijkheid is is dat prima maar
als ze zeggen van je mag alleen daar en daar naar verwijzen zou het nog wel eens lastig kunnen
worden. Maar er wordt dus wel een voorkeur uitgesproken omdat er prijsafspraken zijn gemaakt.’
5.5.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-V
De weg naar bedrijfsmaatschappelijk werk
Er zijn drie bedrijfsmaatschappelijk werkers aan het UMC-V verbonden. Het UMC-V heeft zelf geen
bedrijfsmaatschappelijk werkers in dienst, ze hebben een contract op uurbasis. Het gaat wel echt om
bedrijfsmaatschappelijk werk en niet om normaal maatschappelijk werk, zo wordt aangegeven.
De bedrijfsmaatschappelijk werker met wie is gesproken is in dienst van een grote landelijk
arbodienst. ‘Het aandeel van het werk in het ziekenhuis in de hele werkweek is wisselend.
Momenteel doe ik geen individuele trajecten maar ik houd me vooral bezig met psychosociale
arbeidsbelasting, het overkoepelende stuk. Daar valt agressie en geweld onder, werkdruk,
ongewenst omgangsvormen, seksuele intimidatie. Het is een projectgroep en van daaruit geef je
trainingen, workshops, voorlichting, et cetera. Hoewel ik nu dus geen individuele mensen zie is dat
wel eens anders geweest. Dat is afhankelijk van de contractuele afspraken die er op dat moment
lopen, die kunnen best vaak wisselen. Er wordt regelmatig gekeken of men tevreden is met de
geleverde diensten en daar kan uit voortkomen dat bedrijfsmaatschappelijk werk wordt ingewisseld.
Ik ben nu vijf jaar werkzaam voor dit ziekenhuis. Mijn werkzaamheden blijven beperkt tot maximaal
een dag in de week.’
Er vindt beperkt intercollegiaal overleg plaats, zo wordt aangegeven. ‘Dat loopt centraal via het
hoofd van de arbodienst, die organiseert het overleg. Dat hoofd heeft het totale overzicht en
overlegt met iedereen, bedeelt van daaruit verschillende taken toe en wisselt waar nodig informatie
uit. Bedrijfsmaatschappelijk werk indiceert dus geen onderling overleg, want dan zouden ze
aanspraak maken op uren die ook betaald moeten worden. In dit ziekenhuis is dus een heel eigen
structuur en manier van arbodienstverlening. Een gedeelte is vast en een gedeelte flexibel op basis
van noodzaak en expertise. De bedrijfsartsen en de ‘back-office arbo’, eigenlijk de administratie, zijn
vast personeel. Voor een deel van de beleidsmedewerker geldt dat ook. De andere professionals
worden ingehuurd.’
De bedrijfsmaatschappelijk werker die is geïnterviewd doet ander werk dan de andere twee
bedrijfsmaatschappelijk werkers. ‘Alle drie worden vanuit de eigen expertise ingezet. De aanstelling
van één van de andere twee is in de aanbesteding meegenomen, dus die is het meest vast. Mijn inzet
en die van een andere collega is meer op basis van wat nodig is en op basis van expertise. Die eerste,
die in de aanbesteding is meegenomen, wordt ook wel echt ingehuurd, maar die kan meer vaste
uren worden gegarandeerd.’
Ten aanzien van de weg naar bedrijfsmaatschappelijk werk: ‘verwijzing naar bedrijfsmaatschappelijk
werk gaat via de bedrijfsarts, maar ook de leidinggevende kan het signaal afgeven dat hij ziet dat
medewerkers overbelast zijn of niet lekker in hun vel zitten. In dat geval is het meer preventie. Er is
geen spreekuur waar mensen zich kunnen aanmelden, dus mensen komen altijd op verwijzing van óf
de leidinggevende óf de bedrijfsarts. Er komen zowel verzuimende als niet verzuimende mensen bij
bedrijfsmaatschappelijk werk. Als een bedrijfsarts verwijst is het negen van de tien keer iemand die
al verzuimt, bij leidinggevenden is het vaker preventief. Voor de behandeling maakt het echter niet
wezenlijk uit of iemand al of niet verzuimt. Soms kan het bijdragen aan herstel van de klachten om
©
TGO / UMGC
57
iemand aan het werk te houden, soms adviseer je ook om even een stapje terug te doen als daar net
het probleem ligt. Verzuim speelt dus wel mee, maar in die zin dat mensen die ziek zijn weer snel aan
het werk moeten en mensen die niet ziek zijn vooral niet ziek moeten worden.’
Over een eventuele overlap van taken tussen de drie disciplines: ‘Ik krijg geen cliënten die de
bedrijfsarts ook wel bij zichzelf had kunnen houden, heb eerder het idee dat de bedrijfsarts juist te
laat mensen doorverwijst. Deels zal dat komen door terughoudendheid van de cliënten daarin, het is
een drempel om nog extra hulp aan te nemen, zeker als ze de bedrijfsarts al kennen. Het is moeilijk
te zeggen of als een persoon bij een dienstverlener blijft hangen – terwijl iemand eigenlijk
doorverwezen zou moeten worden – het herstelproces wordt beïnvloed. Op het moment dat iemand
zich goed op zijn plek voelt bij een dienstverlener is dat ook belangrijk.’
‘Als mensen eerder naar bedrijfsmaatschappelijk werk gestuurd zouden worden zou er winst te
behalen zijn omdat dat naast de spannings- en stressklachten ook de praktische factor aanpakt. Als
dat niet gebeurt blijft het probleem bestaan. Bedrijfsartsen doen niets aan die praktische kant.’
Over de eventuele overlap met psychologen: ‘ik krijg wel eens mensen waarvan ik denk dat ze toch
beter naar een psycholoog kunnen, maar ik verwijs die dan gewoon door. Meestal weet de
bedrijfsarts daar overigens al een goede splitsing in te maken. Wel kan ik me voorstellen dat er
mensen bij de psycholoog komen die ook door het bedrijfsmaatschappelijk werk kunnen worden
afgehandeld, maar ik zie die mensen dan dus niet. Maar als iemand echt niet bij de psycholoog hoeft
te zijn kan die ook weer terugverwijzen naar bedrijfsmaatschappelijk werk, dus uiteindelijk vinden
mensen altijd wel hun weg.’
Taken bedrijfsmaatschappelijk werk en taakverdeling met bedrijfsarts en psycholoog
Bedrijfsmaatschappelijk werk richt zich binnen het UMC-V vooral op psychosociale problematiek,
zoals agressie en geweld, werkdruk en arbeidsomstandigheden, waaronder problemen met de
leidinggevende. Ook problemen uit de privésituatie die hun weerslag hebben op het werk kunnen tot
bemoeienis van een bedrijfsmaatschappelijk werker leiden. Coping en assertiviteit van de
medewerkers zijn ook onderdeel van de werkzaamheden, soms heel concreet en oplossingsgericht
vertaald naar een situatie (individueel traject) en soms in de vorm van trainingen.
Over de afstemming van re-integratieadviezen met de bedrijfsarts: ‘Ik hou me net zoals de
bedrijfsarts ook bezig met re-integratie. Het zwaartepunt daarbij ligt wel bij de bedrijfsarts, maar als
de bedrijfsmaatschappelijk werker daar ook een mening over heeft dan is daar overleg over. Je moet
de patiënt ook geen tegenstrijdige informatie geven. De bedrijfsarts heeft daarin wel de leidende rol.
Als iemand via de leidinggevende komt heeft hij de bedrijfsarts veelal nog niet eens gezien, maar dan
is re-integratie vaak ook niet aan de orde.’
Over de ideale taakverdeling tussen de drie disciplines: ‘wat de ideale taakverdeling is tussen
bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en de psycholoog is moeilijk te beantwoorden. Mensen die
wat spanningsklachten hebben, daardoor even uitvallen, terwijl de re-integratie verloopt zoals dat
met psychische klachten zou moeten, zouden door de bedrijfsarts kunnen worden afgehandeld.
Daarbij hoeft bedrijfsmaatschappelijk werk niet in beeld te komen. Is de crisis in twee tot vier weken
nog niet voorbij dan is een interventie naar bedrijfsmaatschappelijk werker of psycholoog
aangewezen.’
Over doorverwijzing naar de psycholoog: ‘als er sprake is van psychosomatiek, als ze een psychische
aandoening als achterliggend probleem hebben, zijn mensen beter af bij een psycholoog. Maar
psycholoog en bedrijfsmaatschappelijk werk hebben een grote overlap. Een psycholoog is dan meer
voor hevigere klachten of als mensen een of ander psychiatrisch ziektebeeld hebben.
Bedrijfsmaatschappelijk werk richt zich op gedrag en op de meer praktische kant, namelijk mensen te
©
TGO / UMGC
58
trainen hoe ergens mee om te gaan of mensen wegwijs te maken en te begeleiden bij bijvoorbeeld
problemen in de privésituatie.’
Over de taak van de bedrijfsarts: ‘bij de bedrijfsarts hoort de medische beoordeling. Niet de
begeleiding als mensen stress hebben, behalve als dat een korte handreiking is, maar als er naar een
paar weken geen verbetering optreedt dan is de bedrijfsarts te duur en ook niet voldoende opgeleid;
deze kijkt meer vanuit een medisch perspectief, terwijl de bedrijfsmaatschappelijk werker naar het
geheel en vanuit een andere context kijkt.’
VOOR- EN NADELEN VAN EEN PSYCHOLOOG IN DIENST VAN HET ZIEKENHUIS
Over de voor- en nadelen van een interne psycholoog geeft de bedrijfsmaatschappelijk werker het
volgende aan: ‘als ik het op mijzelf betrek, al of geen interne bedrijfsmaatschappelijk werker, dan
liggen er wel accentverschillen. Iemand die in dienst is zit nog meer in de organisatie. Iemand die niet
in dienst is daarentegen onafhankelijker. Dat geldt net zo goed voor ons als voor de psycholoog. Op
het moment dat er politieke belangen in het spel zijn zou dat kunnen meewegen als je in dienst bent.
Maar de drempel om een werknemer met psychische klachten naar extern bedrijfsmaatschappelijk
werk door te verwijzen is niets hoger dan als bedrijfsmaatschappelijk werk intern zit. Voor het
kostenplaatje maakt het wel uit, want extern wordt per uur betaald. Als er een keer een tijd geen
werk is betaal je bij een interne bedrijfsmaatschappelijk werker de kosten gewoon door.’
Ten aanzien van interne psychologen: ‘voor de manier van werken van het bedrijfsmaatschappelijk
werk zou het niet uitmaken als er een interne psycholoog zou zijn. Bedrijfsmaatschappelijk werk
komt namelijk in actie op het moment dat er vragen zijn of een verwijzing ligt.’
5.5.4 Psychologenpraktijk
Algemene gegevens
De psychologenpraktijk waarmee gesproken is is ooit begonnen als vakgroepsproject van de
vakgroep medische psychologie van de universiteit. Daarna is als een BV onder de vleugels van de
holding van de universiteit een psychologische praktijk opgericht die in de loop der tijd steeds meer
extern is geworden. Op dit moment staat de BV los van de universiteit. Er zijn dus ook andere
verwijzers dan de universiteit en het ziekenhuis die naar de psychologenpraktijk verwijzen.
Anderzijds verwijst het UMC-V ook wel naar andere psychologen(bureaus): ‘wij doen geen
tweedelijns psychologische interventies. En wij zijn gespecialiseerd in arbeidsrelevante problematiek,
dus we richten ons op psychologische problemen die of door het werk komen of een andere oorzaak
hebben maar wel gevolgen voor het werk hebben. Bovendien zijn er situaties waarbij iemand al via
de huisarts of het reguliere circuit een psycholoog heeft. Maar ook dan komen ze nog regelmatig bij
ons en vangen wij toch het merendeel wel op. Er is al jarenlang een laag verzuim, zo’n 4-5%, wat bij
alle universitaire ziekenhuizen trouwens zo is, en de verdeling daarvan is zo’n 30%
bewegingsapparaat, 30% psychologie en 40% overig. Als je dat in aantallen omrekent en de aantallen
ziet die wij coachen, behandelen en begeleiden dan zitten wij wel ongeveer aan die 1%.’
De weg naar de psycholoog
Behalve de bedrijfsarts kan ook de leidinggevende en soms de afdeling P&O rechtstreeks naar de
psychologenpraktijk doorverwijzen. Als mensen binnenkomen wordt er dezelfde week nog contact
met ze opgenomen en het eerste contact daarna is dan altijd binnen tien werkdagen. De trajecten
duren nooit langer dan drie maanden en bestaan uit een intake/screening, een psycho-medische
inhoudelijke rapportage naar de bedrijfsarts en een plan van aanpak naar de arbo back office. ‘Dan
zien we de mensen daarna maximaal zeven keer en daarna nog één keer terug voor booster. En na
de intake en het eerste echte therapiegesprek zien we ze in een ronde tafelgesprek onder leiding van
de psycholoog, samen met de leidinggevende en al dan niet aangevuld met een bedrijfsarts of de
P&O-functionaris.’
©
TGO / UMGC
59
Van de mensen die het psychologenbureau ziet is zo’n 25 - 30% niet verzuimend. Zij die niet
verzuimen komen meestal via de leidinggevende en soms via de bedrijfsarts, na zijn inloopspreekuur.
Het bureau zou zich liever nog meer op niet-verzuimenden richten: ‘maar voor het ziekenhuis zijn
daar in eerste instantie kosten aan verbonden. Bovendien geven zij aan dat al sprake is van een laag
verzuim. Maar om dat verzuim zo laag te houden zijn die preventieve projecten juist heel goed. Maar
dat is lastig te bewijzen omdat het over een hele kleine populatie gaat en maar 1% van die populatie
de kans loopt om ooit psychisch ziek te worden. Dat zijn er maar een paar honderd en daarvan is dan
ook nog bijna een derde niet verzuimend.’ Het ziekenhuis heeft dan liever dat er af en toe eentje
uitvalt want dat is goedkoper dan dat al die leidinggevenden getraind moeten worden om signalen
op te vangen.’
Soort problematiek en soort behandeling
Cognitieve gedragstherapie is de meest toegepaste behandeling binnen de praktijk. ‘Zodra er voor
een bepaald type problematiek een evidence based behandeling is, wordt die ingezet. Voor
cognitieve gedragstherapie bestaat het meeste bewijs. En voor het type klachten dat hier wordt
gezien is dat in 99% van de gevallen toereikend. Naast cognitieve gedragstherapie kan je soms ook
wat meer opschuiven naar de coachende kant, wat meer naar de loopbaanoriëntatie en mediation.
Of het eclectisch inzetten van de methodieken die bekend zijn. Ik ben zelf een voorstander van de
derde generatie cognitieve gedragstherapie. Daar is ook veel onderzoek naar gedaan. We geven ook
trainingen. Bij stressklachten weten we bijvoorbeeld dat er een aantal problemen zijn waaraan
mensen kunnen lijden, zoals gebrek aan assertiviteit, irreële cognities, onvermogen om te
ontspannen of slecht timemanagement. Die problematiek kan het beste in groepsverband worden
aangepakt, dus dat doen we nog steeds. We hebben regelmatig met het ziekenhuis overlegd dat het
ook belangrijk is om mensen (bijvoorbeeld divisiehoofden) te trainen om zelf dingen te signaleren.
Maar het ziekenhuis heeft weer andere providers voor trainingswerk, dus dat komt vooralsnog niet
bij ons terecht.’
Bij SOLK-klachten dient veelal een iets andere aanpak te worden gekozen, zo wordt aangegeven.
‘SOLK-klachten zijn niet ‘somatisch onverklaarbare lichamelijke klachten’ maar ‘onverklaarde
somatische klachten.’ Die zijn het beste verklaarbaar vanuit een psychogeen model. Hypochondrie,
angst, RSI, burn-out, overspanning, nek- schouder- armklachten zijn daar voorbeelden van. Echter,
mensen voelen zich vaak niet serieus genomen als hun klachten als psychisch geduid worden. Je
moet dan vaak als insteek nemen dat de dokter niets meer aan de klachten kan doen en dat het
verstandig is om te bezien of met een psychologisch model nog iets kan worden bereikt. Als het zo
gebracht dan kunnen mensen het accepteren, dan worden ze geloofd in hun medische diagnose.’
Samenwerking bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
De psycholoog ziet voor zichzelf een belangrijke poortfunctie weggelegd. ‘Het zou mooi zijn als het
om psychische klachten gaat dat de psycholoog in plaats van de bedrijfsarts bij die poort zit, maar
soms beslist de bedrijfsarts, al voordat wij de mensen hebben gezien, of iemand naar een psycholoog
moet worden doorverwezen. Wij vinden het echter belangrijk om zelf te kunnen zeggen of iemand
geschikt is. We krijgen natuurlijk regelmatig het verzoek van de bedrijfsarts om mee te kijken, of
diagnostische vragen over de oorzaak van psychische klachten. Maar er worden ook wel gevallen bij
ons weggehouden, omdat de bedrijfsarts vindt dat onze aanpak niet bij mensen past en niet omdat
wij dat vonden. Dat is een onwenselijke situatie want als er iets van psychologie in het geding is zou
er ook een psychologisch spreekuur moeten zijn, net zoals je ook een inloopspreekuur bij de
bedrijfsarts hebt. Het is wonderlijk dat de bedrijfsarts over de psychologie gaat en die eerste schifting
maakt terwijl ze daar in feite helemaal niet voor opgeleid zijn. En dat terwijl die psychische klachten
wel 30% van alle gevallen uitmaken’.
Over de vraag naar de voor- en nadelen van een interne psycholoog wordt het volgende toegelicht:
‘ik ben niet van mening dat je om een psychologisch spreekuur te kunnen houden als psycholoog ook
©
TGO / UMGC
60
onder het dak van het ziekenhuis moet zitten. Je bent juist de externe deskundige die onafhankelijk
kan zeggen of er hier arbeidsrelevantie psychologische factoren in het spel zijn. Want een psycholoog
in dienst van het ziekenhuis wordt toch meer gezien als een verlengde van de werkgever, die
associatie is er nu niet ondanks het feit dat we toch preferred provider zijn.’
Wat betreft een eventuele overlap tussen de drie disciplines geeft de psycholoog aan dat er wel eens
mensen door de bedrijfsarts afgehandeld worden die eigenlijk naar de psycholoog hadden gemoeten.
Er is vanuit het psychologenbureau geen goed zich op de vraag of het bedrijfsmaatschappelijk werk
soms mensen ziet die eigenlijk naar een psycholoog hadden gemoeten. ‘Ik krijg wel eens mensen van
de bedrijfsmaatschappelijk werker terug die toch een beetje te moeilijk zijn, maar als ze dat op tijd
doen hoeft dat geen teken voor een bestaande overlap te zijn.’
5.6
Het Universitair Medisch Centrum VI (UMC-VI)
5.6.1 Achtergrondgegevens
Bij de interne arbodienst van UMC-VI werken negen bedrijfsartsen, die gezamenlijk 4.5 FTE
vertegenwoordigen. De dienst is interne arbodienst voor zowel het UMC (ongeveer 9000
medewerkers) en de universiteit (5000 tot 6000 medewerkers). Er werken geen psychologen in
dienst van het ziekenhuis. Wel zijn er drie maatschappelijk werkers werkzaam (2 x 0.6 FTE en 1 x 0.8
FTE).
5.6.2 Bedrijfsartsen UMC-VI
De weg naar de bedrijfsarts bij al of geen verzuim
Er zijn drie kanalen waarlangs medewerkers met psychische klachten bij de bedrijfsartsen van het
UMC-VI terecht komen. De leidinggevende kan werknemers verwijzen, ze kunnen op eigen initiatief
het arbeidsomstandighedenspreekuur bezoeken (meestal is dan nog geen sprake van verzuim) of ze
worden opgeroepen een week nadat verzuim is opgetreden (80% van de gevallen). Bij het UMC-VI is
de situatie echter iets anders dan in de andere UMC’s omdat hier drie verzuimconsulenten werken.
Deze consulenten voeren meestal het eerste gesprek met de cliënt, brengen daarbij globaal de
klachten in kaart en laten de cliënt twee vragenlijsten invullen (de 4 Dimensionale Klachten Lijst:
4DKL en de Vragenlijst ArbeidsReintegratie: VAR), beide gevalideerd screeningsinstrument om de
meest voorkomende psychosociale factoren in kaart te brengen. Daarnaast wordt de VAR gebruikt
als hulpmiddel bij de re-integratiebegeleiding van mensen die verzuimen vanwege lichamelijke of
psychische klachten. De verzuimconsulent is er voor de eerste inventarisatie van wat er aan de hand
is, terwijl de bedrijfsarts eindverantwoordelijk is voor de probleemanalyse, de medische
beoordelingen, de eerstejaarsevaluatie en bij de WIA-aanvraag en alle punten van stagnatie. Is de
eerste inventarisatie door de verzuimconsulent afgerond en heeft de bedrijfsarts de
probleemanalyse helder, dan kan de procesafhandeling die daaruit volgt weer voor een belangrijk
deel door de verzuimconsulent worden gedaan.
Verder wordt aangegeven dat de toekomst van de verzuimconsulenten binnen het UMC-VI nog
onzeker is: ‘de verzuimconsulent is in het leven geroepen vanuit bezuinigingsoogpunt, maar ook
omdat hij kan sturen op gedrag. Het is echter vooralsnog niet aantoonbaar goedkoper gebleken. En
opdrachtgevers hebben als het puntje bij paaltje komt liever een advies van een bedrijfsarts. Daarbij
speelt de discussie dat in plaats van de verzuimconsulent ook de leidinggevende de procesbewaking
zou kunnen doen, nadat de bedrijfsarts de probleemanalyse heeft afgerond. Dat is echter nooit
gebeurd, mede omdat het verzuim nu heel laag is. Er zitten ook haken en ogen aan, bij depressie zijn
de verantwoordelijkheden veel groter en al, helemaal bij suïcidaliteit. Het werkt dus vooral bij
mildere klachten.’ Een verzuimconsulent betreft overigens geen beschermd beroep.
©
TGO / UMGC
61
Wie handelt welke klachten af?
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS ZELF AFHANDELT
‘Klachten zoals overspanning (hier is NVAB-richtlijn op gebaseerd) kunnen goed door de bedrijfsarts
worden afgehandeld, maar nooit langer dan gedurende twee gesprekken,’ zo geeft één van de twee
bedrijfsartsen aan, ‘ik denk dan aan piekeradviezen, uitleg over het verloop van klachten, opdrachten
om werkgebonden stressbronnen en mogelijke oplossingen in kaart te brengen. De 4DKL speelt
hierbij ook een rol: laat die ernstige problematiek zien dan is verwijzing vaak de aangewezen weg.’
De andere bedrijfsarts verwoordt het als volgt: ‘ongecompliceerde spanningsproblematiek, die goed
te overzien is en waarbij wat opdrachten tot resultaat kunnen leiden en twee tot drie sessies kunnen
volstaan handel ik doorgaans zelf af.’
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR BEDRIJFSMAATSCHAPPELIJK VERWIJST
Doorverwijzen naar bedrijfsmaatschappelijk werk vindt plaats bij overspanning die meer aandacht
nodig heeft of waar de bedrijfsarts zelf niet uitkomt, zo wordt aangegeven. ‘Daarbij valt te denken
aan geen grenzen kunnen aangeven, milde depressieve klachten, samenwerkingsproblemen met
collega’s en subassertiviteit.’
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR EEN PSYCHOLOOG VERWIJST
Naar een psycholoog wordt zwaardere problematiek verwezen, zoals angststoornissen, depressie,
zeer ingesleten beelden, een burnout waarbij iemand erg ver weggezakt, zo geeft één van de
bedrijfsartsen aan. ‘Meer richting psychiatrie. De Landelijke Eerstelijns Samenwerkings Afspraken
(LESA) tussen huisarts, bedrijfsarts en psycholoog: overspanning en burnout in de eerstelijn, kunnen
hierbij een kader bieden.’
‘Bij verwijzing naar de psycholoog denk ik doorgaans wel in termen van interventies’, legt de andere
bedrijfsarts uit, ‘ik stuur bijvoorbeeld iemand voor diagnostiek, EMDR of cognitieve gedragstherapie.
Maar bij verwijzing naar een bedrijfsmaatschappelijk werker denk ik eerder in termen van het
geschat aantal te voeren gesprekken.’
De bedrijfsartsen van het UMC-VI verwijzen naar drie preferred providers voor psychologische
expertise. De provider waar het meest naar wordt verwezen betreft een praktijk voor cognitieve
gedragstherapie. Deze praktijk ligt dicht bij het ziekenhuis. Sinds kort is daar een andere preferred
provider, die in een andere wijk gevestigd is, bijgekomen. Tenslotte wordt heel soms verwezen naar
een centrum revalidatie en arbeidsactivering; een door het Ministerie van VWS in het kader van de
WTZi erkende instelling voor medisch specialistische zorg en die tot de revalidatiegeneeskunde
behoort. Het centrum verleent poliklinische revalidatiezorg die voor iedere Nederlander vanuit de
basiszorgpolis verzekerd is. Een bedrijfsarts licht toe: ‘vooral bij multiproblematiek kan dit een
interessant verwijscentrum zijn, mede omdat het volledig wordt vergoed door de zorgverzekeraar.
Het gaat om een standaard interventie van 16 weken. Burnout bijvoorbeeld, kan ook leiden tot
lichamelijke zwakte: alles ‘kachelt in’. Dan is zo’n gecombineerd traject aangewezen.’
Een van de bedrijfsartsen geeft aan wel te bemiddelen indien de eigen bijdrage voor de cliënt een
financieel struikelblok blijkt: ‘verwijslijnen worden ook bepaald door de vreemde gedachte in
Nederland dat psychische klachten iemands eigen verantwoordelijkheid zijn, terwijl dat voor de
meeste lichamelijke klachten niet geldt. Dat is in heel veel gevallen erg krom.’ Overigens kunnen
werknemers hun persoonlijk budget ook belastingvrij inzetten voor het financieren van interventies
naar een psycholoog. ‘Maar veel mensen kopen daar liever een Ipad van’, zo wordt aangegeven.
Het geschatte aantal keren dat bedrijfsartsen naar een psycholoog verwijzen ligt tussen de 50 en de
80 keer op jaarbasis. Er is dan bijna altijd sprake van verzuim, bij bedrijfsmaatschappelijk werk ligt
dat anders, daar worden ook niet verzuimenden heen verwezen.
©
TGO / UMGC
62
Tenslotte worden voor psychische klachten sporadisch ook naar andere professionals verwezen,
zoals de psychiater (bij verdenking psychiatrische problematiek), yoga, mindfulness en Iriszorg
(gericht op verslavingsproblematiek).
Overlap tussen taken bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
Door de bedrijfsartsen wordt wel enige overlap tussen de werkzaamheden van de bedrijfsarts, de
bedrijfsmaatschappelijk werker en psycholoog gesignaleerd. ‘Maar deze is niet structureel’, zo geeft
één van de bedrijfsartsen aan, ‘zo doet niet iedere bedrijfsarts evenveel aan psychische klachten.
Hoogstens zou er soms wat eerder naar de psycholoog verwezen moeten worden. Dat komt omdat
de eenvoudige overspanningen bij voorkeur door de bedrijfsarts zelf worden opgelost, wellicht nog
meer dan bij de huisarts. Dat is ongetwijfeld mede de reden dat de Praktijk voor Cognitieve
Gedragstherapie waar wij mee samenwerken het idee heeft dat de problematiek van doorverwezen
werknemers van het UMC relatief zwaar is.’
Voor- en nadelen van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis
Over de eventuele voor- en nadelen van een interne psycholoog wordt door één van de
bedrijfsartsen het volgende aangegeven: ‘een voordeel van een psycholoog in dienst van het
ziekenhuis is dat de cliënt erheen kan zonder een eigen bijdrage te hoeven te betalen. Een ander
voordeel kan zijn dat een ‘interne’ psycholoog meer zicht heeft wat er op afdelingsniveau gebeurt,
hoewel dat natuurlijk afhangt van de grootte van zijn aanstelling. Daar staat tegenover dat het ook
psychologiserend (een vorm van medicalisering) kan werken. Het is een zeer ingewikkelde rekensom
wat uiteindelijk daadwerkelijk goedkoper is.’
De andere bedrijfsarts ziet niet zo heel veel voordelen van een interne psycholoog. ‘Hoogstens dat je
dan wat vaker even informeel kan ‘sparren’. Maar ik geloof niet dat ik dan vaker zou verwijzen.
Bovendien kunnen werknemers een gebrek aan onafhankelijkheid ervaren.’
5.6.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-VI
De weg naar bedrijfsmaatschappelijk werk
De grootste groep ‘klanten’ van het bedrijfsmaatschappelijk werk komt of via de leidinggevende of
via de HRM-consulent of op eigen gelegenheid. Dit betreft doorgaans werknemers die nog niet
verzuimen. Werknemers die wel verzuimen komen via de bedrijfsarts of via de verzuimconsulent bij
het bedrijfsmaatschappelijk werk. Er werkt ook een A&O-deskundige, die doet de RI&E’s, maar geen
individuele trajecten. Daar heeft BMW echter geen raakvlak mee.
Taken bedrijfsmaatschappelijk werk en taakverdeling met bedrijfsarts en psycholoog
De bedrijfsmaatschappelijk werker van het UMC-VI ziet zichzelf als iemand die anderen ‘empowert.’
Hij werkt daarbij volgens het draagkracht-draaglastmodel. Eén van de meest voorkomende klachten
is overbelasting, die al langere tijd duurt. ‘Ik probeer dan de coping te versterken en gebruik vaak
componenten van RET en cognitieve gedragstherapie, gericht op het hier en nu, niet verdiepend,
maar oplossingsgericht. Gesprekken oefenen en opdrachten uitvoeren maken er regelmatig
onderdeel van uit. De 4DKL dient daarbij als screeningsinstrument, die doorgaans al door de
bedrijfsarts wordt uitgereikt. Maar ik houd mij in tegenstelling tot de verzuimconsulent niet bezig
met re-integratie.’
Voor de nabije toekomst verwacht hij een verschuiving van taken tussen de psycholoog en het
bedrijfsmaatschappelijk werk. ‘Vanaf 1 januari 2014 zitten aanpassingsstoornissen niet meer in de
DBC. Er is bij de psycholoog dus geen financiële ondersteuning meer voor de behandeling van
aanpassingsstoornissen. Maar daarover gaat het vaak wel bij de patiënten van het UMC. Dat zou
kunnen betekenen dat de workload van het bedrijfsmaatschappelijk werk zal toenemen, want die
valt niet onder een DBC.’
©
TGO / UMGC
63
Bedrijfsmaatschappelijk werkers van het UMC-VI mogen vijf sessies aan een klant wijden. Zo’n 65%
van de naar bedrijfsmaatschappelijk werk verwezen medewerkers verzuimt nog niet; hierbij is dus
sprake van secundaire preventie. Deze cliënten behoeven in de regel minder lang te worden begeleid,
doorgaans volstaan vijf gesprekken. ‘Zijn er meer gesprekken nodig dan wordt verder gegaan op
offertebasis. Meestal gaat het daarbij om een vast aantal vervolgsessies. De leidinggevende moet
met die offerte akkoord gaan, wat bijna altijd het geval is omdat wij ze ervan kunnen overtuigen dat
het om de meest duurzame oplossing gaat. Eén sessie bij bedrijfsmaatschappelijk werk duurt een uur.
De frequentie neemt verder in het traject af en is ook afhankelijk van het feit of mensen thuis
moeten oefenen.’
Anders dan collega’s van een aantal andere UMC’s zijn bedrijfsmaatschappelijk werkers van het
UMC-VI ook gericht op groepsactiviteiten. Ze geven bijvoorbeeld workshops en cursussen op het
terrein van het herkennen van en het omgaan met stress.
Een overlap in taken met psychologen en bedrijfsartsen wordt niet gesignaleerd.
VOOR- EN NADELEN VAN EEN PSYCHOLOOG IN DIENST VAN HET ZIEKENHUIS
Over de voor- en nadelen van een interne psycholoog geeft de bedrijfsmaatschappelijk werker het
volgende aan: ‘de voor- en nadelen van een psycholoog die in dienst is van het ziekenhuis zijn qua
aard vergelijkbaar met die van een interne bedrijfsmaatschappelijk werker. Werknemers van het
ziekenhuis hebben behoefte aan korte lijnen met iemand die ‘de wereld van het werk’ goed kent.
Van buitenaf opererende bedrijfsmaatschappelijk werkers hebben daar weinig voeling mee. Dat
betekent echter wel dat je als bedrijfsmaatschappelijk werker contacten moet onderhouden met
functionarissen die tegen situaties aanlopen waarin de hulp van een bedrijfsmaatschappelijk werker
goede diensten kan bewijzen, zoals met de personeelsconsulent of met loopbaanbegeleiders, want
zij krijgen veel met psychische problemen van werknemers te maken. Dergelijke contacten zijn door
een interne bedrijfsmaatschappelijk werker veel gemakkelijker te realiseren dan door een externe.’
5.6.4 Praktijk voor cognitieve gedragstherapie
Algemene gegevens
De praktijk voor cognitieve gedragstherapie, waarmee UMC-VI samenwerkt, is een praktijk voor
ambulante Generalistische Basis GGZ en Specialistische GGZ voor volwassenen. Gesproken is met de
eigenaar en oprichter van het bedrijf. Bij de praktijk werken vijf psychologen. De praktijk beschikt
over meerdere BIG - registraties, te weten GZ psychologie, psychotherapie en klinische psychologie.
Ook beschikt de praktijk over een geregistreerde supervisor voor de VGCt (Vereniging voor
Cognitieve Gedragstherapie); supervisies en leertherapie zijn hierdoor mogelijk voor collega’s in
opleiding. De praktijk beschikt over een opleidingsplaats voor een PIOG (psycholoog in opleiding tot
GZ Psycholoog) en over twee opleidingsplaatsen voor een Pio (psychotherapeut in opleiding).
Tenslotte is de praktijk lid van diverse beroepsverenigingen, te weten: het Nederlands Instituut voor
Psychologen (NIP), Landelijke Vereniging voor Eerstelijnspsychologen, (LVE), de Vereniging voor
Cognitieve Gedragstherapie, de Nederlandse Vereniging voor Vrijgevestigde Psychotherapeuten
(NVVP), de Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP), en de Vereniging voor groeps-en
Cliënt gerichte psychotherapie (VgCP).
Naar schatting vijfentwintig tot dertig procent van de cliënten van de praktijk werken bij het UMC-VI
of de daaraan verbonden universiteit.
Er wordt binnen praktijk gewerkt volgens de multidisciplinaire richtlijnen, waarbij behandelingen
worden ingezet die (wetenschappelijk) bewezen effectief zijn, zoals cognitieve gedragstherapie.
Terugvalpreventie en begeleiding bij re-integratie (indien nodig) vormen een vast onderdeel van de
behandelingen. Alle behandelingen worden getoetst op effectiviteit met behulp van vragenlijsten.
Voor de behandeling van psychotrauma’s wordt gewerkt met EMDR.
©
TGO / UMGC
64
De weg naar de psycholoog
Bedrijfsartsen zijn de enige verwijzers vanuit het UMC-VI of de daaraan verbonden universiteit,
hetgeen formeel is vastgelegd. Leidinggevenden en bedrijfsmaatschappelijk werk verwijzen niet,
mede door de striktere regelgeving van de zorgverzekeraar.
Soort problematiek en soort behandeling
De praktijk voor cognitieve gedragstherapie signaleert dat er een tendens waarneembaar is dat het
bij cliënten in het algemeen, en dus ook bij cliënten die via de bedrijfsartsen van het UMC-VI of de
daaraan verbonden universiteit worden aangemeld om steeds zwaardere psychische problematiek
gaat, met meer specialistische zorg trajecten als gevolg. De volgende factoren zouden hierin een rol
kunnen spelen:
 bij het UMC-VI en de daaraan verbonden universiteit zijn, zoals ook bij veel andere bedrijven en
instellingen, de laatste jaren de nodige bezuinigingen doorgevoerd met een grotere ervaren
werkdruk tot gevolg. Mede hierdoor lijkt het voor medewerkers steeds zwaarder te worden om
het werk binnen de tijd naar behoren uit te voeren, hetgeen druk geeft, welke tot klachten kan
leiden;
 er is recent een nieuw ziekenhuisinformatiesysteem ingevoerd, dat veel stress en extra werkdruk
teweegbrengt;
 de patiënten die naar het UMC-VI komen zijn veelal hoog complex, hetgeen gevolgen heeft voor
de zwaarte van de behandeling en verzorging door de medewerkers. Dit kan een weerslag
hebben op de ‘rek’ bij medewerkers.
 Mogelijk vangt het bedrijfsmaatschappelijk werk de minder complexe casussen grotendeels op.
Een mogelijk gevolg van de al enige tijd ervaren toegenomen werkdruk kan zijn dat medewerkers
minder psychische ruimte krijgen voor hun omgeving en in die zin meer in de ‘survival modus’
terechtkomen, waardoor er minder onderlinge sociale steun kan zijn. Dit kan in negatieve zin
bijdragen aan hoe het werkklimaat wordt ervaren.
Er lijkt inmiddels een tendens dat mensen in het algemeen pas later aan de bel trekken, (waardoor
mogelijk ook) de problematiek zwaarder is, en er schaamte lijkt te bestaan om toe te geven
psychische problemen te hebben. Daarnaast lijken mensen minder snel in behandeling te komen /
zich ziek te melden, uit angst hun baan te verliezen.
Binnen de korterdurende behandelingen lag het gemiddeld aantal gesprekken rond de tien. Vroeger
(vanaf 2008) werden acht daarvan binnen het basispakket van de zorgverzekeraars vergoed. Vaak
konden daaraan nog enkele gesprekken worden toegevoegd vanuit het aanvullend pakket van de
cliënt, of werd dat door cliënten zelf bekostigd. Hierdoor konden binnen zo’n behandeling ook meer
structurele veranderingen worden bereikt.
Per ingang van 2012 werden er nog maar vijf gesprekken binnen de kortdurende behandeling vanuit
de zorgverzekering vergoed (exclusief een eigen bijdrage van € 20,= per gesprek) , terwijl er al één
opging aan de intake, waardoor er minder ruimte overbleef voor de behandeling.
Per 2014 zijn er opnieuw grote veranderingen in de financiering van de GGZ doorgevoerd:
belangrijke positieve ontwikkeling voor cliënten is dat de eigen bijdrage geheel is verdwenen. Wel
wordt in de meeste gevallen eerst het “ Eigen Risico ” (in 2014: € 360,=) aangesproken.
Ook hanteert elke zorgverzekeraar eigen eisen aan zowel de zorgverlener als de zorg die wordt
geleverd, waardoor het voor cliënten vaak onduidelijk is waar zij op mogen rekenen.
Samenwerking bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
De samenwerking met de bedrijfsartsen van het UMC-VI of de daaraan verbonden universiteit heeft
niet alleen betrekking op de onderlinge verwijzing en de afstemming rond de behandeling. De
bedrijfsartsen van het UMC-VI of de daaraan verbonden universiteit stemmen ook vaak de reintegratie met de praktijk voor cognitieve gedragstherapie af en hebben er geen bezwaar tegen dat
©
TGO / UMGC
65
deze een voorzet geeft voor een re-integratieplan. ‘De affiniteit met psychische klachten wisselt
echter bij de bedrijfsartsen’, zo wordt toegelicht. Er bestaan bij de arbodienst criteria voor verwijzing
van cliënten, maar door interpersoonlijke verschillen tussen de diverse bedrijfsartsen kan verschil in
verwijzing optreden.
Overigens mogen bedrijfsmaatschappelijk werkers binnen het UMC-VI of de daaraan verbonden
universiteit maar vijf gesprekken doen, dat bepaalt mogelijk mede het verwijsbeleid.’
Over een eventuele overlap tussen de drie disciplines:
‘van een duidelijke overlap in taken en werkzaamheden tussen de drie disciplines is mijns inziens
geen sprake. Wel komt het voor dat cliënten in een laat stadium (ze zijn dan al enige tijd in de
ziektewet) bij onze praktijk worden aangemeld, maar dat kan ook komen omdat de cliënt het
aanvankelijk zelf niet wilde, of omdat er eerst een traject is doorlopen om somatische klachten uit te
sluiten.’
Ten aanzien van de voor- en nadelen van een interne psycholoog binnen het UMC-VI of de daaraan
verbonden universiteit geeft de geïnterviewde aan dat het een voordeel kan zijn dat een interne
psycholoog mogelijk meer zicht heeft op de afdelingen van het ziekenhuis waar de cliënten werken.
‘Bovendien loop je gemakkelijker bij elkaar (psychologen bij bedrijfsartsen/ bedrijfsmaatschappelijk
werk en v.v.) binnen. Je kunt ook eerder in het ziekteverzuimtraject van een cliënt in consult worden
geroepen, zonder dat er een behandeltraject hoeft te volgen. Maar nadelen zijn er ook: je hebt
mogelijk een minder neutrale positie als psycholoog ‘op de werkvloer’; cliënten kunnen daardoor
minder (snel) vertrouwen hebben in de therapeut; je hoort voor hun gevoel immers bij de werkgever.
Maar al met al moet ik eerlijk zeggen meer voor- dan nadelen te zien.’
5.7
Het Universitair Medisch Centrum VII (UMC-VII)
5.7.1 Achtergrondgegevens
De arbodienst en de milieugroep van UMC-VII zijn onderdeel van de Service Organisatie (SO) van het
UMC-VII. Momenteel werken er zes bedrijfsartsen binnen de arbodienst, maar dit aantal wisselt. Eén
van de bedrijfsartsen doet uitsluitend onderzoek, voor de klanten zijn vijf bedrijfsartsen beschikbaar
voor vier FTE in totaal. Binnen de arbodienst functioneert het preventieadviescentrum (PAC), dat
bestaat uit psychologen, maatschappelijk werkers, bewegingswetenschappers en een reintegratiedeskundige. ‘Als herstel stagneert of iemand in een bepaalde fase blijft hangen dan wordt
de casus doorverwezen naar en overlegd binnen het PAC’, zo geeft een bedrijfsarts aan.
5.7.2 Bedrijfsartsen UMC-VII
De weg naar de bedrijfsarts bij al of geen verzuim
De bedrijfsarts ziet niet standaard alle mensen die verzuimen, omdat ze niet aan de hand van de
ziekmelding worden ingezet. ‘De vraag van de leidinggevende of de medewerker is de trigger, de
bedrijfsartsen werken vraaggestuurd’, zo geeft een bedrijfsarts aan. ‘Bij verzuim komen
medewerkers uitsluitend via een gerichte vraagstelling van medewerker en leidinggevende samen op
het verzuimspreekuur. Daarnaast is er een arbeidsomstandighedenspreekuur waar de medewerker
zonder tussenkomst van de leidinggevende een afspraak kan maken. Er is dan vaak nog geen sprake
van verzuim, maar meestal wil de medewerker advies hebben. Wel is deze dan door de
leidinggevende aangeraden bij het arbeidsomstandighedenspreekuur of het PAC een afspraak te
maken. Maar er is ook een kleinere groep waarbij de leidinggevende er niet van op de hoogte is.
Soms komt het voor dat een werknemer via het bedrijfsmaatschappelijk werk bij de bedrijfsarts
terecht komt als de problematiek deze toch iets te ver gaat.’
De verhouding tussen verzuimenden en niet-verzuimenden die door de bedrijfsarts worden gezien
ligt naar schatting op 50% versus 50%.
©
TGO / UMGC
66
Wie handelt welke klachten af?
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS ZELF AFHANDELT
De eerste bedrijfsarts geeft aan dat er geen harde scheiding tussen ‘wie wat afhandelt’ tussen de drie
disciplines bestaat. ‘Dit wordt bepaald door het beloop van de klachten. Er wordt een inschatting
gemaakt van het gewenste verloop van het herstel en dan krijgt de werknemer instructies mee hoe
die stappen dan gezet moeten worden. Als de persoon dan terugkomt en het herstel gaat zoals
verwacht hoeft er niet doorverwezen te worden, dan is sprake van een natuurlijk verloop,’ zo geeft
een van de twee ondervraagde bedrijfsartsen aan, ‘het is leuk om het zelf te kunnen afhandelen,
maar vooral belangrijk om goed op te letten dat iemand tijdig de juiste zorg krijgt aangeboden. Er is
hier wel veel mogelijkheid tot overleg met de psycholoog over de aanpak.’
Over de grenzen tussen de drie disciplines: ‘het feit dat de grenzen tussen de disciplines hier niet zo
strak zijn houdt verband met onze gecombineerde aanpak, zo is er niet sprake van een puur
psychische begeleiding door een psycholoog, maar worden er gecombineerde trajecten aangeboden.
Aan doorverwijzen naar het PAC zijn wel een paar voorwaarden verbonden. Mensen moeten door
het werk klachten hebben ontwikkeld, maar die mogen niet veroorzaakt zijn door een conflict. In het
laatste geval wordt een mediator ter bemiddeling ingezet, maar die maakt geen onderdeel van het
PAC uit.’
Er is geen maximum aan het aantal gesprekken dat de bedrijfsarts met een persoon kan voeren,
maar er is wel een bepaald bestand dat moet worden bediend, zo wordt aangegeven.
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR BEDRIJFSMAATSCHAPPELIJK VERWIJST
‘Maatschappelijk werk wordt door mij voornamelijk ingezet in situaties waarin óf iemand het
psychologisch inzicht zelf al heeft en voornamelijk praktische dingen wil leren om mee aan de slag te
gaan of als ik het idee heb dat een verstoring van de balans werk - privé een groot aandeel heeft in
het ontstaan van de klachten,’ zo geeft de eerste bedrijfsarts aan.
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR EEN PSYCHOLOOG VERWIJST
De bedrijfsartsen geven aan dat gebrek aan psychologisch inzicht een belangrijke reden is om naar
psycholoog te worden verwezen en dat een verwijzing naar het PAC gelijk staat aan verwijzing naar
een psycholoog. ‘Iedere verwijzing naar het PAC is in feite een verwijzing naar de psycholoog.
Bemoeienis van het bedrijfsmaatschappelijk werk kan namelijk zonder verwijzing plaatsvinden, deze
discipline zit wel bij het PAC maar de toetreding is laagdrempelig. Bedrijfsmaatschappelijk werk ziet
dus veel patiënten waar de bedrijfsarts geen weet van heeft.’
Het komt wel eens voor dat de bedrijfsartsen van het UMC-VII mensen met psychische klachten (die
nog niet via de huisarts in behandeling van een psycholoog zijn) niet doorverwijzen naar het PAC
maar naar een extern psychologisch bureau, als specifieke expertise nodig is waarover het PAC niet
beschikt. Een bedrijfsarts hierover: ‘men kan bij het PAC alleen terecht voor kortdurende interventies.
Als mensen in een zodanige toestand zijn dat langere of intensievere therapie nodig is of er nog extra
onderzoek naar de persoonlijkheid moet worden gedaan, dan wordt er extern verwezen. Dat gebeurt
meestal wel in overleg met psycholoog van het PAC. Ook mensen die al een keer bij het PAC geweest
zijn worden vaak extern doorverwezen. Vaak moet de werkgever betalen omdat zo’n verwijzing via
het werkgeversloket binnenkomt. Bij andere externe trajecten moet de werknemer vaak een eigen
bijdrage betalen.’
Die eigen bijdrage bij een extern traject is voor veel werknemers een probleem. Daarom bemiddelen
de bedrijfsartsen wel eens om de werkgever mee te laten betalen. Het komt ook voor dat mensen
met niet-arbeidsgerelateerde psychische klachten bij de bedrijfsarts aangemeld worden met het
verzoek ze naar het PAC te verwijzen. ‘Als er geen overwegend werkgerelateerde component is doet
de bedrijfsarts dat in principe niet. Het is wel een grijs gebied, want naarmate iemand langer uitvalt
©
TGO / UMGC
67
is dat natuurlijk wel relevant voor het werk. Over die casussen wordt dan met vertegenwoordigers
van het PAC overlegd. Maar over het algemeen gaat iemand met problemen die in de privésfeer
liggen (echtscheiding, rouw, et cetera) wat ons betreft niet naar het PAC. Maar soms als mensen ook
op het werk al moeizaam met dat soort zaken omgingen, als je de indruk hebt dat het hen niet
overkomt maar dat het een beetje aan hun persoonlijkheid vastzit, dan kan je zeggen dat het toch
ook voor het werk van belang is. Het zijn subtiele verschillen.’
Overlap tussen taken bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
Er worden op het gebied van re-integratie afspraken gemaakt om overlap te voorkomen, zo geeft
één van de bedrijfsartsen aan. ‘Als de bedrijfsarts en de bedrijfsmaatschappelijk werker beiden
iemand in behandeling hebben worden er afspraken over het geven van advies op het gebied van reintegratie. Soms neemt bedrijfsmaatschappelijk werker daarin de taak van de bedrijfsarts over, maar
altijd in goed overleg. Zo zijn er geen werknemers die op de verkeerde plek terecht komen.
Daarnaast betrekt de psycholoog de leidinggevende vaak actief bij de begeleiding zodat de
bedrijfsarts wat meer op de achtergrond kan blijven en de probleemanalyse en terugkoppeling naar
afdeling kan doen. Bovendien is er regelmatig overleg. In sommige gevallen roept de psycholoog de
hulp van de bedrijfsarts in bij de re-integratie. Bijvoorbeeld als er een tijdscontingent
hervattingsschema opgelegd moet worden, dat de therapierelatie onder druk kan zetten.’
Er wordt aangegeven dat de bedrijfsarts wel eens werkzaamheden verricht die eigenlijk door
bedrijfsmaatschappelijk werk verricht kunnen worden. ‘Er is maar 6/10 FTE bedrijfsmaatschappelijk
werk. In die tijd kunnen reguliere begeleidingen wel worden gedaan maar ze doen ook een stuk
acute zorgopvang. Dan vangt de bedrijfsarts dat soms op.’ Aangegeven wordt tevens dat de
bedrijfsmaatschappelijk werker geen werkzaamheden verricht die eigenlijk tot het domein van de
psycholoog behoren. ‘Het bedrijfsmaatschappelijk werk kent zijn eigen beperkingen en laat over het
algemeen op tijd naar een psycholoog doorverwijzen.’
De bedrijfsartsen schatten in dat zij geen werkzaamheden verrichten die eigenlijk door de
psycholoog afgehandeld zouden moeten worden. ‘Wij doen alleen werknemers waarvan wij
inschatten het zelf af te kunnen. Andersom geeft de psycholoog de patiënt soms terug aan de
bedrijfsarts als de klachten opgelost zijn en alleen de re-integratie nog moet gebeuren. Maar hij
verricht, omdat de bedrijfsarts de doorverwijzende partij is, over het algemeen geen taken die
eigenlijk door deze laatste uitgevoerd zouden moeten worden.’
Voor- en nadelen van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis
Er worden door de bedrijfsartsen zowel voor- als nadelen van een interne psycholoog genoemd. ‘Een
belangrijk voordeel is dat ze de organisatie goed kennen en precies weten welke behoefte de
werkgever heeft aan informatie en terugkoppeling. Over de begeleiding vanuit het PAC ontvangen
wij zonder uitzondering lovende kritieken van de werkgever, wat een groot verschil is met externe
leveranciers. Externe leveranciers doen ook vaak meer dan noodzakelijk is omdat dat financieel
gunstig is. Dat speelt nu niet. Andere voordelen zijn dat een interne psycholoog laagdrempeliger is en
willekeur uitsluit, bijvoorbeeld ten aanzien van werknemers die maar een beperkt dienstverband
hebben. Het PAC is voortgekomen uit een soort bezuinigingsmaatregel, vanuit de inschatting dat dat
goedkoper is dan steeds externe leveranciers in te schakelen. Externe trajecten kosten veel meer tijd
en dus geld door wachttijden, wisselende behandelaars, et cetera.’
Als nadelen wordt door de bedrijfsartsen genoemd dat sommige medewerkers het vervelend vinden
dat de naam UMC-VII eraan vast zit, omdat de problemen juist werkgerelateerd zijn. Sommige
mensen twijfelen aan de onafhankelijke positie van de arbodienst. Die mensen moeten dan soms
toch extern verwezen worden. ‘Maar dat is dan hun eigen keuze. Bij externe organisaties bestaat dat
wantrouwen overigens vaak ook, dus als collega is de onafhankelijke positie misschien nog beter uit
te leggen. Wellicht is dit nadeel dus eigenlijk wel een voordeel.’
©
TGO / UMGC
68
Eén bedrijfsarts beschrijft de situatie van vóór het bestaan van de interne psychologische dienst.
‘Toen er nog geen eigen psycholoog was misten de bedrijfsartsen de mogelijkheid om te sparren, om
op een goede manier over de casuïstiek in gesprek te kunnen zijn. Er waren geen psychologen in
hetzelfde gebouw. Er waren veel mensen voor wie zwarte trajecten moesten worden ingezet,
waarbij een relatief simpel traject ook had kunnen volstaan. Die simpele trajecten waren er niet in
het externe curatieve circuit, of ze waren altijd heel duur, omdat externe bedrijven vaak meer doen
dan nodig is. Vaak leidde het ook tot teleurstelling omdat externe psychologen de werksituatie niet
goed kenden. Men schatte in dat bij interne bemiddeling veel mensen met korte interventies goed
geholpen zouden kunnen worden. Dat is nu met een eigen psycholoog goed opgelost, want er kan
goed overlegd worden en we werken met relatief geringe wachttijden.’
Omdat zowel werkgever als werknemer geen rekening gepresenteerd krijgen is er wel een risico dat
mensen te makkelijk worden doorverwezen, zo wordt aangegeven. Maar in de praktijk komt dat
volgens de bedrijfsartsen weinig voor. ‘De bedrijfsartsen zijn kritisch op doorverwijzen, juist omdat ze
niet zo ‘ruim in hun psychologische jasje zitten’. Ze moeten daarom een wat zwaardere filter
hanteren, want leidinggevenden sturen iemand soms wel wat te gemakkelijk door. Het aardige van
deze aanpak is ook dat niet alleen de werknemer gecoacht wordt maar ook de leidinggevende,
terwijl dat extern niet gebeurt. Vaak is de manier waarop de leidinggevende de medewerker
behandelt of benadert namelijk een belangrijk element dat meespeelt in de problematiek van de
werknemer.’
Harde cijfers over de daadwerkelijke kosteneffectiviteit van het PAC zijn nog niet voorhanden, zo
blijkt uit de reacties van de bedrijfsartsen. ‘Toen het PAC werd opgericht was berekend dat een eigen
adviescentrum kosteneffectief zou zijn, maar daarna zijn de kosten nooit meer daadwerkelijk
berekend. Het is meer het gevoel en de overtuiging die hier nu bestaat dat het uiteindelijk meer
oplevert om het in eigen huis te hebben dan dat het aantoonbaar goedkoper is. Je kan weliswaar
fictief gaan berekenen dat het in het verzuim heeft gescheeld, maar dat zijn toch natte vinger
berekeningen. Persoonlijk vind ik laagdrempelige psychologische hulp een basisvoorwaarde voor een
goed werkgeverschap. En dat mag dan best geld kosten.’
‘Er zou nog wel een keer over gesproken kunnen worden dat mensen een eigen bijdrage moeten
betalen’, zo geeft een bedrijfsarts aan, ‘dan voelen mensen ook beter dat het niet zomaar iets is,
maar dat ze er ook zelf iets voor moeten doen. Dat zou nog een verbeterpunt kunnen zijn.’
Eén van de bedrijfsartsen maakt een vergelijking tussen interne en externe verwijzingen: ‘de
ervaringen intern zijn beter dan met de psychologen met wie ik in het veld werk, want die geven
minder zorg op maat, overleggen niet, koppelen te weinig terug en gunnen je geen invloed op hun
beleid. Bovendien hebben ze geen idee van de arbeidsverhoudingen en –omstandigheden. De
vergelijking kan hier goed gemaakt worden omdat werknemers met lichtere problematiek er soms
kiezen om extern te gaan. Het interne traject blijkt dan meestal effectiever en succesvoller.’
De constructie met interne psychologen staat wel onder druk, omdat in het kader van de
reorganisaties steeds kritischer naar de effectiviteit van het PAC wordt gekeken, zo wordt
aangegeven.
5.7.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-VII
Er werkt één bedrijfsmaatschappelijk werker in dienst van het UMC-VII. Deze werkt drie dagen
fulltime voor bijna 14.000 werknemers. Enige tijd geleden is het contract uitgebreid naar vier dagen
omdat drie te weinig bleken, maar deze verruimde aanstelling is het in verband met bezuinigingen
weer teruggebracht naar drie dagen, zo geeft de bedrijfsmaatschappelijk werker aan.
©
TGO / UMGC
69
De weg naar bedrijfsmaatschappelijk werk
Mensen komen in principe via drie kanalen bij het bedrijfsmaatschappelijk werk: via bedrijfsarts (ca.
50%), via leidinggevende (ca. 40%) en uit zichzelf (ca. 10%). Er is ook een spreekuur waar mensen
gewoon heen kunnen komen, maar daar wordt weinig gebruik van gemaakt. ‘Dat is dan vóór de
dienst aan, zodat mensen niet tijdens het werk weghoeven en dus niet iets aan de leidinggevende
hoeven uit te leggen. Wat je wel ziet is dat als mensen al een traject hebben doorlopen en er weer
iets is, ze snel uit zichzelf een nieuwe afspraak maken.’
Bij rechtstreekse verwijzingen door de leidinggevende wordt de bedrijfsarts niet standaard op de
hoogte gebracht. ‘Vaak informeert het bedrijfsmaatschappelijk werk de bedrijfsartsen wel als
klachten dreigen te verzuimen, maar dat is dan altijd in overleg met de cliënt. Het is handig als de
bedrijfsarts dat weet, want het bedrijfsmaatschappelijk werk zit niet bij het sociaal medisch overleg
en bedrijfsarts wel. Er zijn ook situaties waarbij de bedrijfsarts bewust niet betrokken wordt. Het gaat
dan vaak over intiemere zaken en als er geen re-integratiecomponent een rol speelt of er geen uitval
dreigt.’
Taken bedrijfsmaatschappelijk werk en taakverdeling met bedrijfsarts en psycholoog
Bedrijfsmaatschappelijk werk richt zich hoofdzakelijk op werkgerelateerde problematiek en minder
frequent op privéproblematiek maar dan meer met het oog op preventie van mogelijke uitval.
‘Verder zie je als bedrijfsmaatschappelijk werker veel mensen met werkgerelateerde problemen als
stress, overbelasting en arbeidsconflicten. Ook rouwverwerking komt regelmatig voor.’
Het bedrijfsmaatschappelijk werk geeft ook adviezen op het gebied van re-integratie, maar
uitsluitend in overleg met de bedrijfsarts.
Ten aanzien van de grens tussen bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog: ‘een psycholoog is
meer voor de problematiek waar meer onder lijkt te zitten en voor dingen die al eerder speelden.
Bedrijfsmaatschappelijk werk is meer voor het hier en nu. Laatst was er bijvoorbeeld iemand die een
conflict had en daardoor behoorlijk getraumatiseerd was, maar méér dan bij dat ene voorval paste,
het was gewoon te zwaar. Dat zijn echt zaken voor een psycholoog.’
Verwijzingen naar een psycholoog lopen altijd via de bedrijfsarts. De bedrijfsmaatschappelijk werker
geeft aan niet echt met een maximum aantal sessies per cliënt te werken, maar doorgaans uit te
gaan van zo’n vijf tot zes sessies. ‘Als er naar de derde sessie nog niet zo veel vooruitgang zichtbaar is
dan wordt dat met die persoon besproken en gekeken of er meer gesprekken nodig zijn. En soms als
ik mensen dan regulier doorverwijs blijf ik ze wel zien tot ze bij die psycholoog terecht kunnen,
omdat die wachttijden soms aardig lang zijn. Dat is dan puur om ze een uitlaatklep te kunnen bieden,
wat handvatten te geven en ze aan het werk te houden. Je zou dat een beetje preventief kunnen
noemen.’
Ongeveer 60% van de mensen die de bedrijfsmaatschappelijk werker ziet verzuimt, inclusief de
mensen ‘die alweer aan het opbouwen zijn.’ De bedrijfsmaatschappelijk werker is ook betrokken bij
traumatische opvang voor medewerkers. ‘Dan moet je denken aan bijvoorbeeld suïcide van een
medewerker of een ongeluk bij de bouw van het nieuwe medisch centrum. Het probleem is dat het
als enige bedrijfsmaatschappelijk werker lastig is om die opvang op groepsniveau te organiseren,
omdat dat gewoon te veel mensen zijn. Opvang van meer dan twintig mensen lukt alleen maar als je
hele goede teamleiders hebt met wie je het op kan pakken.’
De bedrijfsmaatschappelijk werker geeft aan verschillende technieken te hanteren. ‘Bij mensen die
een beetje ‘pleasers’ zijn, die beperkt assertief zijn maar wel vanuit hun gevoel handelen, meer
moeten loslaten en daar vervolgens zelf de dupe van worden wordt vaak rationeel-emotieve
therapie ingezet. Daarnaast worden communicatievaardigheden aangeleerd, wordt bijvoorbeeld
getraind met open en gesloten vragen. Ook worden vanuit het PAC trainingen persoonlijke
©
TGO / UMGC
70
effectiviteit gegeven, dat zijn groepstrainingen. Vroeger deden maatschappelijk werkers daar ook
aan mee, maar omdat er nog maar drie dagen bedrijfsmaatschappelijk werk aanwezig is gaat dat niet
meer. Ik ben wel soms als in een soort acteursrol als leidinggevende in die trainingen in gesprek met
medewerkers. Dat is heel leuk om te doen en werkt heel goed.’
Ten aanzien van de eventuele overlap tussen de drie disciplines: ‘het komt haast nooit voor dat de
bedrijfsmaatschappelijk werker iemand met psychische klachten ziet die de bedrijfsarts ook zelf had
kunnen afhandelen. Je vraagt je wel eens af waarom een bepaald advies is gegeven; daar gaan we
dan ook over praten. Het gebeurt wel eens dat sommige problematiek bij nader inzien toch voor een
psycholoog is. Maar meestal heeft de bedrijfsarts dan al aangegeven om eerst te kijken wat we er
zelf mee kunnen, en dat er mogelijkerwijs naar een psycholoog moet worden verwezen. Het
bedrijfsmaatschappelijk werk ziet de mensen die naar een psycholoog worden verwezen in principe
niet, dus ik weet niet of daar wel eens gevallen tussen zitten die ik zelf had kunnen afhandelen. Maar
ik denk wel eens bij het doorspreken van de casuïstiek dat ik het zelf had op kunnen pakken, maar
dan weet je niet of dat ook de volledige casus is. Daarbij zit er ook altijd een beetje een overlap in de
taken. De ene psycholoog is ook de andere niet en dat geldt ook voor bedrijfsmaatschappelijk
werkers.’
Over de rol van de bedrijfsarts: ‘ik zie als taak van de bedrijfsarts vooral om mogelijkheden en
beperkingen vast te stellen.’
VOOR- EN NADELEN VAN EEN PSYCHOLOOG IN DIENST VAN HET ZIEKENHUIS
‘Een voordeel van een interne psycholoog is dat je veel sneller overal bij bent’, zo geeft de
bedrijfsmaatschappelijk werker aan, ‘je zit meer binnen de organisatie en kan sneller dingen
signaleren. Als je van buiten bij het verhaal betrokken bent loop je soms achter de feiten aan.
Leidinggevenden confronteren je nu soms wel met dingen waarvan je denkt: dat kan je zelf toch ook
wel? Dat komt omdat de drempel zo laag is, dus wat dat betreft is dat misschien een aanwijzing voor
een medicaliserend effect. Maar het is wel zo dat je niet alleen de werknemer begeleidt, maar ook de
leidinggevende. En die laagdrempeligheid is dus ook een voordeel, omdat je zo dicht bij het vuur zit.
Ook is het prettig dat je in de huidige constructie zo even naar de bedrijfsarts kan gaan. Bij sommige
bedrijven waar je wordt ingehuurd weet je niet eens aan welke arbodienst ze verbonden zijn. Dan
weet je niet met wie je te maken hebt, dan heb je daar minder een band mee. Hier ben je een team
en kan je elkaar blindelings vertrouwen, ook met calamiteiten. De bedrijfsarts is natuurlijk altijd
dossierhouder, dus die licht je gelijk in en als het voor bedrijfsmaatschappelijk werker te veel mocht
worden roep je hem er even bij. Anders moet je dat soort dingen zelf regelen.’
Nadelen van een interne psycholoog ziet de bedrijfsmaatschappelijk werker ook: ‘een nadeel van de
huidige constructie is dat deze soms vrij log is. Er zijn teveel managementlagen waar je doorheen
moet om wat te kunnen regelen. Als je extern gaat vraag je gewoon met wie je zaken moet doen,
daar ga je naartoe, daar regel je zaken mee en dat is het gewoon. Als je hier wat voor elkaar wil
krijgen moet je eerst naar de coördinator, dan naar de leidinggevende, et cetera. Dat kan soms lastig
zijn.’
Tenslotte geeft de bedrijfsmaatschappelijk werker aan dat ‘externe professionals’ ook voordelen
kunnen hebben, althans als daar een contract met voor het UMC gunstige voorwaarden mee is
gesloten. ‘Er was bij ons een heel goede externe bedrijfsfysiotherapeut die een tijdelijk contract
kreeg. Hij had daarvoor zijn tarief aangepast in ruil voor een bepaalde hoeveelheid werk. Nu is hij er
weliswaar uit gezet, maar wordt hij nog steeds door de afdelingen zelf ingehuurd omdat hij zulk goed
werk verrichtte. Om zijn hoofd boven water te houden moet hij nu echter wel het volledige tarief
rekenen. Dan komt het geld weliswaar uit een ander potje, maar alsnog betaal je veel meer.’
©
TGO / UMGC
71
5.7.4 Psychologen (intern)
Algemene gegevens
Tot zeven jaar geleden was de situatie vergelijkbaar met andere UMC’s en werd er binnen het UMCVII voor psychologische dienstverlening alleen gewerkt met externe preferred providers.
Nu werken er twee interne parttime GZ-psychologen voor individuele medewerkers binnen het
UMC-VII. Daarnaast is er – eveneens parttime – een arbeids- en organisatiepsycholoog in dienst, die
gericht is op individu overstijgende problematiek en zich meer met groepen bezig houdt. De
psycholoog van de interne arbodienst waarmee is gesproken is GZ psycholoog, gezondheidszorgpsycholoog en cognitief gedragstherapeut. Ze werkt een vast aantal uren, in principe ook op vaste
werkdagen in dienst van het ziekenhuis.
Er zijn afspraken over doorlooptijden: in principe moet de diagnose of inschatting van de
problematiek (intake en terugkoppeling) binnen twee weken rond zijn. Die twee weken geldt
ongeacht of iemand verzuimt of niet. Een andere afspraak is dat het vanaf het moment dat iemand is
aangemeld niet langer dan een maand mag duren voor iemand wordt opgeroepen.
De weg naar de psycholoog
Officieel zijn er geen andere professionals dan bedrijfsartsen die werknemers met psychische
klachten doorverwijzen naar de psycholoog. De psycholoog: ‘in principe kan de
bedrijfsmaatschappelijk werker het ook doen, maar dan moet dat wel gerapporteerd worden aan de
bedrijfsarts, dus de bedrijfsarts blijft de basis. Er hoeft geen toestemming aan de bedrijfsarts
gevraagd te worden, want in principe gaat het in onderling overleg. Als wij het relevant vinden
nemen we de casuïstiek aan. Mensen kunnen niet via een andere professional dan de bedrijfsarts of
bedrijfsmaatschappelijk werker bij de psycholoog terecht komen. Er is expliciet afgesproken dat
rechtstreeks doorverwijzen door een leidinggevende niet gebeurt. Alle verwijzingen gaan officieel via
de bedrijfsarts. Dat is omdat de psychologen maar een beperkt aantal uren werken en er zijn 14.000
medewerkers. De bedrijfsarts filtert, daar zijn hele specifieke afspraken over.’
Soort problematiek en soort behandeling
De psychologen die bij de interne arbodienst van het UMC-VII werkzaam zijn hebben specifieke
kennis op het gebied van arbeidsgerelateerde psychische problematiek. De psycholoog met wie is
gesproken geeft hier het volgende over aan: ‘mijn opleiding tot cognitief gedragstherapeut richtte
zich voor een deel op arbeidsgerelateerde klachten. Daarnaast heb ik doorlopend nog wat cursussen
gevolgd om op de hoogte te blijven. Dat geldt ook voor mijn collega, die is geen gedragstherapeut
maar werkt ook al jaren binnen de re-integratie sector. Dat is ook een vereiste om hier te kunnen
werken.’
Ongeveer één op de vijf van de mensen die de psycholoog ziet verzuimt (nog) niet. ‘Er wordt
geprobeerd om zo veel mogelijk al vóór de verzuimfase te verwijzen, maar dat gebeurt nog lang niet
altijd. Vaak zijn mensen nog niet gemotiveerd of vinden ze dat ze nog niet naar een psycholoog
hoeven. Soms zijn ze in eerste instantie al bij het bedrijfsmaatschappelijk werk terecht gekomen of
zijn ze extern al in begeleiding. Als mensen worden verwezen die nog niet verzuimen gebeurt dat
bijna uitsluitend via de bedrijfsarts. Dan is iemand wat frequenter op het spreekuur geweest
bijvoorbeeld, of er dreigt een terugval van iemand die al eerder is uitgevallen met dezelfde klachten.’
Cognitieve gedragstherapie is een vaak aangeboden interventie. Voor somatisch onverklaarde
klachten is er ook een speciaal groepsprogramma. ‘Ik gok dat zo’n één op de acht mensen SOLK heeft
en de rest andere psychische problemen. Maar het is moeilijk in te schatten en de grenzen liggen niet
zo scherp,’ zo geeft de psycholoog aan.
De psycholoog is ook betrokken bij preventieve interventies ten behoeve van werknemers met
psychische klachten of SOLK, zoals bij de ontwikkeling van een aantal cursussen voor medewerkers
en workshops over het vroegtijdig signaleren van stressgerelateerde klachten. Ze voert die
©
TGO / UMGC
72
workshops zelf niet uit; een collega psycholoog doet dat wel. Een aantal cursussen en workshops
wordt aangekondigd via Intranet, zodat mensen zichzelf kunnen aanmelden. ‘Ik geef zelf wel
workshops mindfullness aan afdelingen, als een preventief stressgerelateerd traject. Daarnaast geef
ik ook mindfullness trainingen aan Erasmus medewerkers zelf, maar dat is niet in dienst van het
Erasmus, maar wel gefaciliteerd.’
Er werkt ook een A&O deskundige in dienst van het Erasmus. Deze is vooral bezig met het
ontwikkelen en geven van verzuimtrainingen aan leidinggevenden en met alles wat op
afdelingsniveau met re-integratie te maken heeft, zoals met afdelingsspecifieke vraagstukken over
gezond aan het werk zijn, zo wordt aangegeven. Er vindt ook overleg en afstemming met de A&O
deskundige plaats. ‘Dat gebeurt meestal als er een vraag is van een afdeling. De psycholoog ziet veel
mensen van een afdeling maar één op één, maar soms zie je een rode draad in de problematiek of
wordt duidelijk dat zaken niet van het individu afhankelijk zijn, maar meer op afdelingsniveau
betrekking hebben. Of als medewerkers aangeven dat er iets met het management niet helemaal
goed gaat. In zulke gevallen worden de bedrijfsarts en de A&O-deskundige erbij betrokken.’
De psycholoog geeft samen met de A&O-deskundige ook training aan leidinggevenden over hoe om
te gaan met medewerkers met psychische klachten. Daar is de bedrijfsmaatschappelijk werker niet
bij betrokken.
Samenwerking bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
De bedrijfsarts filtert de problematiek en doet de eerste screening aan de hand van de 4DKLvragenlijst. Daarna wordt zoveel mogelijk van tevoren afgestemd of en zo ja naar wie iemand
verwezen moet worden; het bedrijfsmaatschappelijk werk of de psycholoog. Dat gebeurt meestal al
voordat iemand daadwerkelijk is gezien, in onderling overleg tussen psychologen en bedrijfsarts.
‘Idealiter zit de maatschappelijk werker ook bij dat overleg. Maar met slechts één
bedrijfsmaatschappelijk werker is het bijna niet te doen om steeds met zijn allen te overleggen.
Bovendien is er niet zo veel overlap tussen wat de bedrijfsmaatschappelijk werker en wat de
psycholoog doet. Die scheiding is vrij duidelijk.’ Verder over deze scheiding: ‘de milde psychische
klachten gaan naar het bedrijfsmaatschappelijk werk, bijvoorbeeld rouwverwerking of als er iets met
de loopbaan is of er conflicten op de afdelingen zijn. Als er geen sprake is van forse psychische
klachten kan de bedrijfsmaatschappelijk werker het vaak wel aan. Hij doet ook de zaken op sociaal
gebied, zoals financiële problemen.’
De bedrijfsarts handelt ook wel eens psychische klachten zelf af, zo wordt door de psycholoog
aangegeven. ‘Maar dat zijn dan dingen die je met één of twee gesprekken af kan, bijvoorbeeld
aanpassingsproblemen.’
De psychologen hebben naar hun zeggen zelf ingesteld dat de eerste screening van de klachten door
een bedrijfsarts gebeurt en niet door een psycholoog. ‘Het is niet te doen als de psychologen ook nog
moeten filteren. Zo krijgt de bedrijfsarts bijvoorbeeld ook mensen met psychiatrische problemen, die
niet thuishoren in het kortdurende traject dat ze hier kunnen doorlopen. Ze hebben vaak te maken
met externe psychologen en hoeven niet nog een keer door ons gezien te worden om hetzelfde vast
te stellen. De terugkoppeling van een bedrijfsarts kan al best een indicatie geven of iemand intern
gezien kan worden of toch maar extern moet worden verwezen.’
De richtlijn voor het aantal gesprekken dat een psycholoog met een medewerker voert is vijf tot acht.
‘Maar het mag wel best wat uitlopen, zoals bij complexere problematiek of als er slepende conflicten
spelen of mensen al langdurig ziek zijn.’
Als de interne psychologen meer dan een maand wachttijd hebben en het gaat om
arbeidsgerelateerde problematiek wordt iemand extern verwezen. ‘Mensen kunnen ook extern
worden verwezen omdat er een tweedelijns traject nodig is en er meer gesprekken nodig zijn, maar
meestal heeft de interne psycholoog die mensen dan al wel gezien en dat geadviseerd. Dus
©
TGO / UMGC
73
psycholoog houdt niet per se een cliënt onder zichzelf. En soms willen mensen niet intern geholpen
worden, dat hoeft ook niet, het is een aanbod. Het wordt gezien als win-win situatie vanuit de
organisatie. Want doordat mensen intern worden begeleid is er ook laagdrempelig veel kennis over
de afdeling, medewerkers en leidinggevenden.’
De psycholoog geeft aan dat het wel voorkomt dat medewerkers huiverig zijn dat de interne
psychologen niet onafhankelijk zijn. ‘We zijn heel transparant en duidelijk in hoe de verwijzing en
dossiervorming werkt, deze is zelfstandig, zelfs los van de bedrijfsarts. Dat is allemaal om de privacy
te waarborgen. Maar dan nog wordt mensen geadviseerd dat het een aanbod is en dat ze als ze zich
er niet prettig bij voelen ze ook extern verwezen kunnen worden. Maar dan wordt wel verwacht dat
de medewerker zelf actief gaat zoeken en loopt het via de huisarts.’
Als mensen extern worden verwezen moeten ze ook een eigen bijdrage gaan betalen. De psycholoog
bemiddelt niet bij de leidinggevende om daar iets voor te regelen. ‘Mensen kiezen daar zelf voor en
dat is dan hun eigen verantwoordelijkheid. Maar andersom is het wel zo dat vanwege de grotere rol
die de eigen bijdrage is gaan spelen, medewerkers vaker een beroep op de interne psycholoog doen.
Huisarts en bedrijfsarts zijn daar niet faciliterend in, het is de medewerker zelf die dat weet. Maar er
zijn daarom wel afspraken gemaakt dat de bedrijfsarts alleen verwijst als het arbeidsrelevante
problematiek is. Als het hoofdzakelijk privé gerelateerde problematiek is moet iemand het regelen
via de huisarts.’
Ten aanzien van een eventuele overlap tussen de drie disciplines geeft de psycholoog het volgende
aan: ‘het komt zelden voor dat psycholoog iemand ziet die de bedrijfsarts ook zelf had kunnen
afhandelen. Dat komt doordat er goed overleg is. Het gebeurt eerder dat het toch te complex is dan
dat het te eenvoudig is. Het komt sporadisch voor dat de psycholoog iemand ziet die ook naar het
bedrijfsmaatschappelijk werk had gekund; een paar keer per jaar is veel. De bedrijfsarts handelt wel
eens mensen af die eigenlijk naar de psycholoog hadden gemoeten. Maar meestal is daar wel een
goed argument voor, bijvoorbeeld dat de medewerker het niet wilt of dat ze het op een andere
manier hebben proberen op te lossen. Ik kan niet precies inschatten of dat vaak voorkomt. Ik heb wel
eens het gevoel dat ik iets had kunnen betekenen bij het coachen op re-integratiegebied, want
mensen kunnen best forse klachten hebben en toch aan het werk gehouden worden. Maar dan moet
de psycholoog wel in beeld zijn.’
De psycholoog schat in dat de bedrijfsmaatschappelijk werker ook wel eens mensen ziet die eigenlijk
naar de psycholoog hadden gemoeten. ‘Dat is geen groot probleem want vaak worden die mensen
dan alsnog doorverwezen. Maar soms lijkt de problematiek aanvankelijk niet zo ernstig te zijn en
blijkt er gaandeweg meer te spelen.’
Over de voor- en nadelen van een interne psycholoog binnen het ziekenhuis wordt aangegeven dat
het een voordeel is dat een interne psycholoog de organisatie goed kent. Leidinggevenden kennen
deze psycholoog doorgaans ook en kennen zijn werkwijze. ‘Deze laagdrempeligheid is een groot
voordeel, zeker in vergelijking met mijn eigen praktijk en mijn eerdere werkzaamheden bij externe
bureaus, waarbij het vaak moeilijk was om contact met de leidinggevende te krijgen. Vaak is het de
interventie op zich die aanleiding is om met de leidinggevende en de cliënt om tafel te gaan.
Leidinggevenden zijn minder geïnteresseerd in de diagnose, maar willen wel weten hoe je het goed
aanpakt voor de medewerker zelf. Dat contact met de leidinggevende is bij de re-integratie heel
belangrijk, dus dat is een groot voordeel van intern zijn.’
De laagdrempeligheid leidt naar inschatting van de psycholoog niet tot onnodige medicalisering. ‘Ik
denk juist dat medewerkers hier eerder weer aan het werk komen en vaak ook op duurzame basis.
Dat komt omdat er goede afspraken worden gemaakt over wat bijvoorbeeld de werkaanpassingen
moeten zijn, daar zijn leidinggevenden heel blij mee. Ik heb niet de ervaring dat er veel makkelijker
naar de psycholoog wordt verwezen nu deze intern is. Er is feitelijk bewezen dat er veel minder geld,
©
TGO / UMGC
74
dus veel minder verwijzingen plaats hebben gevonden nadat het intern is gegaan. Dat komt doordat
de begeleiding adequaat is in combinatie met de communicatie en laagdrempeligheid. Ik zou
hetzelfde werk minder goed extern kunnen doen, de adviezen (aan bijvoorbeeld leidinggevende)
zouden dan via via moeten en dat is veel minder effectief dan als je gewoon duidelijk kan uitleggen
wat de meerwaarde is om mensen snel weer aan de slag te helpen.’
Als nadeel geeft ze aan dat een interne psycholoog soms wat diplomatieker moet zijn. ‘Dat speelt
voor de advisering geen rol, maar wel voor jezelf. Je kan minder recht voor zijn raap dingen zeggen,
want je werkt altijd met dezelfde mensen. Je moet je argumenten goed onderbouwen en zorgen dat
je niet tegen elkaar wordt uitgespeeld, dat de professionele autonomie wel behouden blijft. Toen ik
vroeger in een andere setting advies gaf maakte het niet uit wat anderen ervan vonden. Nu moet je
alles afstemmen. Een ander nadeel is dat leidinggevenden die je wat beter kent soms proberen hun
medewerker wat sneller aan een gesprek te helpen. Dan is het goed dat de bedrijfsarts doorverwijst,
zodat je positie niet misbruikt kan worden. De voorwaarden zijn hier duidelijk en de bedrijfsarts heeft
een filterfunctie die medicalisering tegengaat.’
5.8
Het Universitair Medisch Centrum VIII (UMC-VIII)
5.8.1 Achtergrondgegevens
Vanaf oktober vijf bedrijfsartsen binnen de arbodienst, de Dienst Arbo, Veiligheid en Milieu. In totaal
vertegenwoordigen zij 3,2 FTE. Alle bedrijfsartsen werken parttime, de bedrijfsarts waarmee is
gesproken heeft ook nog een zelfstandige praktijk. Hij werkt dagen voor het UMC-VIII. De andere
bedrijfsartsen werken alleen voor het UMC-VIII en hebben allemaal een grotere aanstelling (tussen
de 20 en 28/30 uur).
In dienst van het UMC-VIII werken drie bedrijfsmaatschappelijk werkers (in het UMC-VIII ook wel
bedrijfscounselors genoemd). Ook zij hebben kleine aanstellingen. ‘Het is een soort combinatie van
wat bedrijfsmaatschappelijk werkers in andere UMC’s doen plus wat A&O-deskundigen doen’, zo
geeft de bedrijfsarts aan, ‘er is hier ook wel een A&O deskundige maar die doen meer
verzuimtrainingen, analyse van verzuimcijfers, allemaal op groepsniveau. Als er wat meer een
psychologisch aspect aan zit is het voor de bedrijfscounselors, die doen zowel dingen op groeps- als
op individueel niveau.’
De arbodienst van het UMC-VIII heeft geen psychologen in dienst. Er zitten onder dak van het UMCVIII wel twee psychologen, maar die zijn zelfstandig gevestigd en zijn twee dagen beschikbaar voor
de UMC medewerkers. De bedrijfsarts: ‘het gaat via de zorgverzekeraar, dus het is reguliere zorg en
niet via het UMC. Dus eigenlijk onder dezelfde voorwaarde als wanneer de huisarts doorverwezen
zou hebben.’
De arbo- en milieudienst van het UMC-VIII startte in 2006 met een pilot ‘Werken in Balans’ dat als
uitgangspunt had om snel in te grijpen bij medewerkers met psychische klachten. Binnen vijf dagen
na aanmelding bekijkt een professional van het ‘Werken in balansteam’ met de betrokken
medewerker de situatie en de hulpvraag, waarna een begeleidingsadvies wordt opgesteld en de
begeleiding begint.
De volgende situaties kunnen aanleiding geven tot aanmelding (bron: http://www.UMC-VIII.nl):
 De medewerker heeft last van problemen die te maken hebben met het werk: problemen
met leidinggevende en/of collega’s, conflicten, omgaan met werkdruk, omgaan met
onzekerheid, omgaan met verantwoordelijkheid.
 De medewerker heeft last van privéproblemen die in het werk belemmerend werken:
ingrijpende levensproblemen in heden of verleden, zware belasting in de privésituatie,
combinatie werk- en zorgtaken.
©
TGO / UMGC
75
In het werken in balansteam wordt samengewerkt door:
 bedrijfsartsen
 bedrijfsmaatschappelijk werkers
 psychologen en
 arbeidsdeskundigen van de Arbo- en Milieudienst.
5.8.2 Bedrijfsartsen UMC-VIII
De weg naar de bedrijfsarts bij al of geen verzuim
Werknemers kunnen direct contact opnemen door het secretariaat te bellen en een afspraak met de
bedrijfsarts te maken. Er is een open spreekuur dat zowel na een telefonische afspraak als fysiek te
bezoeken valt. De werknemer kan ook bij de bedrijfsarts terecht komen via leidinggevende.
‘Het maakt niet uit of er sprake is van verzuim, dus de toegangswegen worden benut door zowel
medewerkers met als medewerkers zonder arbeidsverzuim. Ik gok dat ongeveer 20 procent van de
cliënten niet verzuimt’ laat de bedrijfsarts weten.
Het bestaan van arbeidsverzuim maakt wel uit voor de bedrijfsarts. ‘Ik zet zo mogelijk een
tijdscontingent traject in. Dat tijdscontingente traject is echter al wel een beetje losgelaten omdat
het niet altijd vol te houden was, tegenwoordig is het meer op fases gericht (crisisfase, opbouwfase,
et cetera).’
Over de verschillen tussen interne en externe bedrijfsartsen: ‘een verschil tussen mijn werk binnen
het UMC-VIII en mijn werk als zelfstandig bedrijfsarts is dat de lijnen binnen het UMC-VIII een stuk
korter zijn. De bedrijfscounselors van het ziekenhuis zijn zeer kundig, we werken met een systeem
dat ‘Werk in Balans’ heet. Indien de werknemer toestemming verleent krijgt de leidinggevende een
mailtje dat iemand in begeleiding is. Niet bij wie en waarom, maar leidinggevende wordt wel op de
hoogte gebracht. Als iemand klaar is krijgt de leidinggevende daar ook weer een mailtje van. In een
‘pakketje’ dat de werknemer ontvangt wordt gevraagd wat de problematiek is, met de OQ 45
vragenlijst, om goed de diagnose te kunnen stellen en goed te kunnen verwijzen binnen het eigen
‘Werk in Balans’ team van bedrijfsartsen, bedrijfscounselor en psychologen of daarbuiten. De
leidinggevende komt in principe dus niet te weten bij wat voor professional iemand in behandeling is,
tenzij het bijvoorbeeld om een conflictsituatie gaat.’
Wie handelt welke klachten af?
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS ZELF AFHANDELT
De bedrijfsarts geeft aan in zijn rol als zelfstandig bedrijfsarts (in zijn eigen praktijk, dus niet voor het
UMC-VIII) vaker klanten zelfstandig af te handelen. ‘In het UMC-VIII zijn weliswaar veel faciliteiten,
maar weinig tijd. Als je iets wilt is de bedrijfscounselor altijd heel laagdrempelig. Als mensen
zelfstandig oplossingen zien en er verstandig mee omgaan maar er zijn toch bepaalde crisissituaties
ontstaan, dan kan je als bedrijfsarts met een paar gesprekken samen wel zien of iemand genoeg in
huis heeft om het zelf op te lossen. Maar het criterium is dan vooral hoe ernstig het is en hoeveel
gesprekken het gaan worden, dat mogen er niet meer dan twee of drie zijn.’
Ook andere factoren bij de keuze om het als bedrijfsarts zelf af te handelen spelen een rol, zoals de
aard en de duur van de klachten, de kosten van de werknemer bij doorverwijzing, de duur van het
verzuim, het soort interventie dat kan worden ingezet en de motivatie van de werknemer. ‘Het
belangrijkste is om te kijken of er een gezonde basis is en er sprake is van een tijdelijke crisissituatie,
of dat problemen toch dieper zitten. Dat is het mooie van het vak om alles af te wegen, je wilt ook
niet medicaliseren. Ik probeer altijd vooral het zelfoplossend vermogen te stimuleren en mensen
daarin te versterken.’
©
TGO / UMGC
76
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR BEDRIJFSMAATSCHAPPELIJK VERWIJST
Over de verwijzing naar het bedrijfsmaatschappelijk werk: ‘ik verwijs werknemers met psychische
klachten naar de bedrijfscounselor als het met de persoon in de basis goed is, dus iedereen die in
principe goed en stevig in het leven staat en een keer uit balans raakt omdat er veel om hem heen
gebeurt, kan je in het algemeen met maatschappelijk werk weer op de rit krijgen. Ook een lichte
depressie of wat depressieve klachten, dat hoeft niet zozeer naar de psycholoog toe. Dat kan ook
naar de bedrijfscounseling of het gaat vanzelf weer over. Die mensen houdt de bedrijfsarts trouwens
ook wel eens zelf. Ze krijgen ook geen medicatie. De keuze naar wie te verwijzen is dus vooral
afhankelijk van de diagnose, de ernst en diepte van de klachten.’
Ook kosten kunnen soms van invloed zijn op een verwijzing naar de bedrijfsmaatschappelijk werker:
‘het komt wel eens voor dat mensen niet verwezen willen worden omdat ze de eigen bijdrage niet
kunnen of willen betalen. Bedrijfscounselors zijn gratis en psychologen niet. Dus je ziet soms wel dat
mensen zeggen dat ze liever naar de counselor gaan omdat dat geen geld kost. De psychologen zelf
merken het ook dat mensen soms huiverig zijn om naar hen verwezen te worden. Ik maak zelf sinds
anderhalf jaar ook mee dat mensen zeggen dat ze het wel zwaar hebben maar geen hulp nodig
hebben. Daar zit vermoedelijk ook wel iets met de kosten achter, dat mensen een doorverwijzing
naar de psycholoog willen voorkomen.’
KLACHTEN DIE DE BEDRIJFSARTS NAAR EEN PSYCHOLOOG VERWIJST
‘Als het in de basis niet goed is, dus het is bijvoorbeeld in de jeugd al misgegaan en iemand zit daar
nog steeds mee in de knel, dan verwijs ik naar de psycholoog’, zo geeft de bedrijfsarts aan. ‘En als er
een depressie heerst of schizofrenie dan ga je natuurlijk ook niet naar maatschappelijk werk.’
De bedrijfsartsen bemiddelen niet met de leidinggevenden over de kosten voor de werknemer van
een verwijzing naar de psycholoog. ‘Het is UMC beleid dat die eigen bijdrage iets wettelijks is dat niet
gecompenseerd moet worden. Als je er overheen komt valt er wel te onderhandelen of als
bijvoorbeeld specifiek naar een centrum voor arbeidsrevalidatie wordt verwezen, die kosten gaan
dan naar de werkgever. Maar in principe wordt het eigen risico niet gerepareerd Wel is er nog een
personeelsfonds dat 50% kan bijdragen, maar in principe ook niet van het eigen risico.’
Een verwijzing naar de psycholoog vindt doorgaans in overleg met het team plaats. ‘Maar het komt
door het kostenverhaal wel eens voor dat als iemand op het randje van psycholoog of
bedrijfscounselor zit, er toch sneller wordt gezegd het eerst bij de counselor te proberen. Als het dan
na een paar gesprekken niet lukt gaat iemand alsnog naar de psycholoog. In hele extreme gevallen
kan je iemand eerst met maatschappelijk werk voorbewerken zodat iemand gemotiveerd raakt om
toch naar die psycholoog te gaan, om te voorkomen dat iemand vanwege de kosten afhaakt.’
Behalve naar twee psychologen die de status van preferred provider hebben – en waar de ‘reguliere’
kandidaten voor een psycholoog heen worden verwezen – wordt ook wel verwezen naar andere
psychologische praktijken, bijvoorbeeld voor een expertise. ‘Als mensen met kanker in aanraking
komen is er ook een instituut dat daar in gespecialiseerd is, dan worden mensen daarheen verwezen.
Maar het reguliere psychologenwerk gaat via de twee externe, maar inpandige psychologen, een
soort preferred providers waarbij één psycholoog (zie interview psycholoog) ook weer tweedelijns
psychologische hulp biedt. Ze kunnen daarvoor een DBC openen. Er zijn dus twee verschillende
psychologen, maar als iemand ergens anders beter terecht kan wordt daar ook gebruik van gemaakt.’
Overlap tussen taken bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
De bedrijfsarts heeft nooit het gevoel dat hij werkzaamheden verricht die eigenlijk door
bedrijfsmaatschappelijk werk uitgevoerd zouden moeten worden. ‘In principe geldt dat ook voor de
werkzaamheden van de psycholoog. Mensen die het zelf willen oplossen die zie je het vaak ook wel
zelf oplossen. Of dat goed is is een tweede, maar het is wel hun eigen keuze, en anders wordt
iemand wel doorverwezen.’
©
TGO / UMGC
77
Over de overlap tussen bedrijfsmaatschappelijk werk en bedrijfsarts: ‘ik denk ook niet dat het
bedrijfsmaatschappelijk werk werkzaamheden verricht die de bedrijfsarts zelf had kunnen doen.
Zowel het bedrijfsmaatschappelijk werk als de psycholoog houden zich buiten de re-integratie, ze
geven wel hun mening in de overleggen maar geen adviezen richting werkgever of werknemer.’
Wat heel soms wel kan gebeuren is dat het bedrijfsmaatschappelijk werk soms werkzaamheden
verricht die eigenlijk door een psycholoog verricht hadden moeten worden: ‘als iemand vanwege de
kosten niet naar een psycholoog gaat kan dat soms gebeuren, maar dan zal daar niet het gehele
traject sprake van zijn. Het is dus geen knelpunt, want het houdt dus ook vrij snel weer op.’
Tenslotte over de overlap tussen psycholoog en bedrijfsmaatschappelijk werk: ‘als het goed is voeren
psychologen geen werkzaamheden van het bedrijfsmaatschappelijk werk uit, dat zou met de intake
voorkomen moeten worden.’
Voor- en nadelen van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis
De bedrijfsarts ziet binnen de bestaande constructie eigenlijk geen toegevoegde waarde van een
psycholoog die in dienst van het ziekenhuis is. ‘Je zou eerder denken dat je dan misschien te veel zelf
gaat doen als die psycholoog bijvoorbeeld te weinig cliënten heeft, waar nu de vrijheid bestaat om te
verwijzen naar externen die een probleem net wat beter kunnen oplossen of iets meer op een
bepaald gebied gespecialiseerd zijn.’
De kosten voor de werknemer bij externe verwijzing zijn wel een nadeel te noemen, zo geeft hij aan.
Maar het soms gehoorde argument dat bij externe verwijzing beter maatwerk mogelijk is
onderschrijft hij niet. ‘Ik denk niet dat er beter zorg op maat geleverd kan worden als alle
professionals van extern worden ingehuurd, dat is juist veel eerder te versnipperd. Dat geldt
hoogstens in bepaalde gevallen, zoals bij verwijzing naar een instituut dat gespecialiseerd is in
mensen die te maken hebben met kanker.’
‘Een voordeel van extern verwijzen is ook dat het ziekenhuis geen structurele psychologen hoeft te
betalen, dat doet de zorgverzekeraar’, zo licht de bedrijfsarts toe. ‘Als de psychologen niets te doen
hebben is dat ook hun probleem. De externe psychologen waar wij mee te maken hebben investeren
zelfs nog in het ziekenhuis door elke week bij het overleg te zitten, dat wordt ook niet betaald. Maar
ze krijgen natuurlijk wel een grote klantenkring en vinden het beiden leuk om in een groep te werken,
omdat ze zelf zelfstandig zijn, dan willen ze dat uur wel investeren. Het ziekenhuis heeft dus geen
hoge kosten aan dit systeem.’
5.8.3 Bedrijfsmaatschappelijk werk UMC-VIII
Er zijn drie bedrijfsmaatschappelijk werkers werkzaam binnen het UMC-VIII, tezamen voor 1,7 FTE.
Geen van de bedrijfsmaatschappelijk werkers is ook ergens anders werkzaam.
De weg naar bedrijfsmaatschappelijk werk
Alle verwijzingen naar het bedrijfsmaatschappelijk werk gaan binnen het UMC-VIII via ‘Werk in
Balans’.
‘De leidinggevende stuurt iemand niet naar bedrijfsmaatschappelijk werk en ook bedrijfsartsen
verwijzen daar niet rechtstreeks naar, dat zit allemaal in Werken in Balans, je hebt in principe geen
doorverwijzingen nodig. De bedrijfsartsen voeren iedereen met psychische klachten op op de lijst
met te bespreken mensen. Ze geven ze dan vaak al wel een pakketje mee.’
Mensen met psychische klachten kunnen zich zowel preventief als curatief via de leidinggevende of
de personeelsfunctionaris voor Werken in Balans aanmelden. Het secretariaat stuurt dan een
‘balanspakket’ op zoals dat heet. Dat bestaat uit informatie over hoe Werk in Balans werkt,
aangevuld met een psychologische vragenlijst, de OQ 45. De score op deze lijst wordt door de
bedrijfscounselors uitgerekend en meegenomen naar het ‘Werken in Balans-overleg’. Er wordt
multidisciplinair samengewerkt, dus de bedrijfsmaatschappelijk werker, de bedrijfsarts en de
©
TGO / UMGC
78
psycholoog maken onderdeel van het overleg uit en als het noodzakelijk is wordt de
arbeidsdeskundige daaraan toegevoegd. Werknemers tekenen er voor dat ze akkoord gaan dat er
binnen de arbo- en milieudienst informatie wordt uitgewisseld. ‘Maar iedereen heeft zwijgplicht dus
dat mag niet zomaar.’ Medewerkers kunnen niet bij het team terecht zonder dat de leidinggevende
daarvan op de hoogte is, behalve als het een eenmalig adviesgesprek betreft. Als iemand echt niet
wil dat de leidinggevende op de hoogte is wordt er verwezen naar een externe provider. Aan de
hand van de score op de OQ 45 lijst wordt overlegd welke groep of wie de persoon het best zou
kunnen begeleiden.
Taken bedrijfsmaatschappelijk werk en taakverdeling met bedrijfsarts en psycholoog
Bedrijfsmaatschappelijk werk binnen het UMC-VIII richt zich primair op arbeidsgerelateerde
problematiek, zowel curatief (als mensen al klachten hebben) als preventief. ‘Wat arbeidsgerelateerd
is is natuurlijk lastig te scheiden want als problematiek maar lang genoeg duurt gaat het vanzelf ook
het werk beïnvloeden. Dus als mensen zeggen dat ze crisis in hun huwelijk hebben en daar
begeleiding bij willen worden ze doorverwezen naar het reguliere circuit, maar privéproblematiek die
effect heeft op het werk komt natuurlijk wel in begeleiding.’
Een voorbeeld van preventief werken is dat bedrijfsmaatschappelijk werk wordt ingeroepen als de
leidinggevende weet dat er een moeilijke periode aan staat te komen. Een ander voorbeeld betreft
de assistenten in opleiding in het ziekenhuis: ‘dat zijn heel gedreven mensen, waarvan veel gevraagd
wordt, dus die mogen zes keer per jaar een individueel gesprek bij bedrijfsmaatschappelijk werk
hebben om te kijken hoe ze in hun kracht kunnen blijven.’
Activiteiten van het bedrijfsmaatschappelijk werk kunnen ook op groepsniveau zijn. In dat kader
wordt met regelmaat met de A&O-deskundige samen gewerkt. In het UMC-VIII legt de A&Odeskundige meer de nadruk op kennisoverdracht en gaat oefenen met een groep. ‘Een voorbeeld is
een team van leidinggevenden die het lastig vinden om bespreekbaar te maken dat zij signaleerden
dat medewerkers ergens tegen aan liepen (overgewicht, te veel aandacht aan privésituatie ten koste
van het werk, et cetera) of om die signalen juist te herkennen bij de medewerkers. De A&O-adviseur
heeft toen verteld hoe je psychische klachten kan herkennen. Ik ben toen oefeningen gaan doen die
ze zouden kunnen gebruiken om het gesprek aan te gaan met de medewerker.’
Over de onderlinge afstemming: ‘er zijn onderling wel duidelijke afspraken. Zo geeft de
bedrijfsmaatschappelijk werker geen advies over uren en mag deze niet zeggen dat mensen weer
aan het werk moeten of juist thuis moeten gaan zitten. Dat is aan de bedrijfsarts om daar een op
medische gronden gebaseerde uitspraak over te doen. Het gebeurt wel eens dat bedrijfsarts zegt dat
hij een persoon naar ons doorverwezen heeft en daarbij aangeeft welke adviezen hij heeft gegeven.’
Bedrijfsmaatschappelijk werk gebruikt een ‘kortdurend gespreksmodel’: ‘als iemand na een derde
gesprek nog niet in staat is om inzicht te krijgen in zichzelf en stappen te zetten gaan we ervan uit dat
er misschien toch een verwijzing plaats moet vinden. Maar door afname van de OQ 45 komt er al
veel naar voren, want mensen gaan dan thuis al nadenken hoe ze hun probleemvraag zullen
opschrijven en dan is het soms daaruit al duidelijk waar ze heen moeten.’
Voor traumatische gebeurtenissen gaan mensen meteen naar de psycholoog. ‘Beide psychologen zijn
EMDR therapeuten. Ook bij echt zwaar leed komen mensen bij de psycholoog terecht. Als er
bijvoorbeeld dingen zijn gebeurd in de kindertijd dan gaat de bedrijfsmaatschappelijk werker daar
niet mee aan de slag, dan moet er eerst iets verwerkt worden voor iemand verder kan komen.’
Het risico dat verwijzing naar de psycholoog voor de werknemer een financieel probleem kan zijn is
volgens de geïnterviewde bedrijfsmaatschappelijk werker niet zo groot. ‘Ik zie niet echt dat mensen
daardoor misschien niet naar een psycholoog zouden kunnen. Want er zijn duidelijke afspraken,
mensen moeten informeren of hun eigen risico wel of niet op is. Ze moeten wel eerst dat eigen risico
aanboren, maar de eigen bijdrage wordt vergoed door het personeelsfonds. Dus mensen kunnen hun
©
TGO / UMGC
79
bonnetje bewaren, dat naar het personeelsfonds sturen en dan wordt het vergoed. Het advies van
verwijzing naar de psycholoog niet voor niets wordt gegeven dus bedrijfsmaatschappelijk werk gaat
niet zomaar mensen begeleiden omdat ze het niet kunnen of willen betalen. Daarnaast kunnen de
medewerkers altijd in gesprek met de leidinggevende. Stel je voor dat iemand zijn eigen risico nog
helemaal niet gebruikt heeft dan zou de leidinggevende daaraan kunnen bijdragen. Dat gebeurt ook
wel eens. De bedrijfsarts is degene die dan zou moeten bemiddelen, want bedrijfsmaatschappelijk
werk heeft op dat moment nog geen contact met de cliënt gehad. Maar het is ook wel de
verantwoordelijkheid van die persoon zelf om het gesprek aan te gaan met de leidinggevende.’
De bedrijfsmaatschappelijk werker differentieert niet per definitie tussen mensen met psychische
klachten en mensen met SOLK. ‘Dat gaat ook weer in overleg met de bedrijfsarts en houdt ook
verband met de geschiedenis van de persoon en het feit of iemand al meer behandelaars heeft
gehad of niet. Wij werken heel erg oplossingsgericht en vanuit het hier en nu, dus als blijkt dat er
meer nodig is wordt dat weer besproken in het Werken in Balans teamoverleg.’
VOOR- EN NADELEN VAN EEN PSYCHOLOOG IN DIENST VAN HET ZIEKENHUIS
Over de potentiele voor- en nadelen van een interne psycholoog geeft de bedrijfsmaatschappelijk
werker het volgende aan: ‘ik zou het prima vinden als de psycholoog ook in dienst van het ziekenhuis
was. Daar is echter op hoog niveau om financiële redenen een bepaalde keuze in gemaakt. Maar ik
zie niet echt nadelen van die keuze want er wordt hier al jaren samengewerkt met twee hele goede
psychologen. Maar het is voor die psychologen wel ‘uurtje factuurtje’, ze krijgen de Werken in Balans
overleggen niet betaald, terwijl ze daar wel elke week moeten bijzitten. Daar staat tegenover dat ze
daar wel veel klanten aangeleverd krijgen.’
Over de voordelen van een interne psycholoog: ‘een voordeel van interne psychologen zou wel
kunnen zijn dat je veel intensiever kan samenwerken, want als je in loondienst bent is het wel anders
dan als je zelfstandig ondernemer bent en ’s middags nog naar je eigen praktijk gaat. Ik merk echter
niet echt dat de psychologen op dit moment kort bemeten zijn in hun tijd, maar ze bewaken hun
agenda wel.’
Twee keer per jaar vindt er overleg plaats met bedrijfsmaatschappelijk werkers van andere UMC’s.
‘Daar kom je op het spoor hoe verschillend er wordt gewerkt, dat loopt erg uiteen. Als voorbeeld:
hier valt bedrijfsmaatschappelijk werk onder de arbo- en milieudienst, in Amsterdam bij de VU vallen
ze onder de personeelstak, in Leiden wordt bedrijfsmaatschappelijk werk van extern ingehuurd (was
eerder intern). Dus je plaats in het huis heeft ook nog effect. Leiden is een interessante discussie, die
interne maatschappelijk werker deed heel goed inhoudelijk werk maar had weinig contact met de
leiding en de laag daarboven. Het is heel belangrijk dat medewerkers naar je toe kunnen komen,
maar minstens even belangrijk om het bedrijfsbelang daarvan duidelijk te maken. Dat laatste hebben
ze daar gemist. Hier ontwikkelt bedrijfsmaatschappelijk werk veel plannen en speerpunten om
steeds maar aan te kunnen sluiten en dus niet overbodig te worden. Deze eigen profilering is
ontzettend belangrijk: blijven aansluiten en innoveren en niet alleen met je klantencontacten bezig
zijn. Als je extern wordt ingevlogen ga je puur met je klanten bezig. Maar externe
bedrijfsmaatschappelijk werkers komen ook niet op die terugkomdagen, ze kunnen zo’n dag
natuurlijk niet ergens declareren.’
Over externe bedrijfsmaatschappelijk werkers: ‘ik zou er als organisatie niet snel voor kiezen om het
bedrijfsmaatschappelijk werk extern aan te besteden, want dan mis je echt dingen. Dat geldt wat mij
betreft eigenlijk ook wel voor de psychologen, want dat zou toch weer een andere samenwerking
teweeg brengen, ik had ze zelf in ieder geval graag intern gehad. Ik denk ook niet dat interne
psychologen medicaliserend zouden werken. Het is maar net wat je wilt en welke kant je opgaat, of
je ook het organisatiedenken kan meenemen in het proces en niet alleen maar het klantdenken.’
©
TGO / UMGC
80
5.8.4 Psycholoog
Algemene gegevens
De psycholoog waarmee gesproken is is zelfstandig ondernemer met een eigen praktijk en niet
werkzaam bij een psychologencollectief. Er wordt gewerkt op basis van een samenwerkingsverband
met het UMC-VIII: een contract van een paar uur per week, waarvoor de psycholoog bij het
ziekenhuis komt en de afspraken afhandelt met werknemers van het UMC-VIII die na een screening
door de bedrijfsarts voor psychologische hulpverlening in aanmerking komen. Die screening vindt
plaats op basis van de OQ 45-vragenlijst en een aanmeldingsformulier waarop werknemers hun
klachten beschrijven. Er zijn twee psychologen via deze constructie aan het UMC-VIII verbonden. De
persoon met wie gesproken is een klinisch psycholoog en psychotherapeut die ook tweedelijns
trajecten aan kan gaan, de ander is een eerstelijns psycholoog. Beide psychologen werken op vaste
dagen in het UMC-VIII, de één op maandag en donderdag, de andere op woensdag.
De bedrijfsartsen van het UMC-VIII kunnen – behalve naar deze twee psychologen – eventueel ook
naar andere psychologen verwijzen. Als voorbeeld wordt een militair re-integratiecentrum genoemd,
waar mensen heengaan met ernstige burn-outklachten, die lang uit de running dreigen te raken.
De weg naar de psycholoog
Op basis van de OQ 45-vragenlijsten en de klachten die de werknemer in de aanvullende vragenlijst
beschrijft, wordt in het overleg van Werk in Balans tot verwijzing besloten, ofwel naar het
bedrijfsmaatschappelijk werk ofwel naar de psycholoog. ‘Ik zie geen cliënten die niet door de
bedrijfsarts zijn verwezen’, zo geeft de psycholoog aan, ‘de verwijzing naar een psycholoog moet
namelijk wettelijk door een arts gedaan worden. Iedere cliënt is dus door de bedrijfsarts verwezen, in
het Werk in Balans verband. Mensen komen soms op eigen initiatief maar je hebt ook mensen die
door de leidinggevende verwezen worden. Als een leidinggevende verwijst, verwijst hij echter nooit
rechtstreeks naar de psycholoog maar eerst naar de bedrijfsarts en die kan dan naar de psycholoog
verwijzen. Maar er is een centrale aanmelding via Werken in Balans, daar wordt zo’n aanmelding in
een multidisciplinair team besproken en daar wordt dan bepaald naar wie de cliënt wordt verwezen.’
Soort problematiek en soort behandeling
Het soort interventie dat bij een klacht wordt ingezet verschilt en deze wordt zoveel mogelijk op een
specifieke klant afgestemd. ‘Ik maak zelf veel gebruik van korte psychodynamische behandelingen,
die zijn gebaseerd op het concept affectfobie. Dat betekent dat je moeite hebt met hem omgaan met
bepaalde emoties en blokkades, dus dat je zelf blokkeert om met dingen om te kunnen gaan en dan
vooral op emotioneel niveau. Daarnaast gebruik ik ook vaak EMDR voor mensen met nare ervaringen,
en onverwerkte situaties thuis of op het werk. Maar er kan van alles gebruikt worden om mensen uit
hun klachten te halen en meer in balans te brengen: cognitieve interventies, visualisaties,
ontspanningsoefeningen.’
Over al of geen verzuim: ‘ik zie ook mensen die niet verzuimen. Mensen die om wat voor reden dan
ook voelen dat ze niet goed functioneren of bang zijn dat ze zullen gaan uitvallen en dat niet willen.
Dan nemen ze preventief contact op met Werken in Balans.’
Als de cliënt er toestemming voor geeft is de leidinggevende er altijd van op de hoogte dat iemand in
behandeling is bij Werken in Balans. ‘Want als iemand in behandeling van Werken in Balans is moet
de leidinggevende geïnformeerd zijn, dat is een regel. Als de cliënt geen toestemming geeft wordt
het complexer want dan moet iemand naar een psycholoog buiten Werken in Balans om, binnen het
reguliere circuit via de huisarts.’
Alle cliënten moeten een eigen bijdrage betalen, zowel bij de psychologen die aan het UMC-VIII
verbonden zijn als bij een externe psycholoog. Dit geldt met name voor een eerstelijns. Een
tweedelijns traject is DBC-gefinancierd.
©
TGO / UMGC
81
Terugrapportage naar de bedrijfsarts vindt tenminste drie keer tijdens de behandeling plaats, terwijl
de psycholoog zich daarbij ook op het terrein van re-integratie begeeft. ‘ik geef de bedrijfsarts advies
op het gebied van re-integratie en die bespreekt het weer met de leidinggevende. Maar ik doe die reintegratie wel samen met bedrijfsarts en ik geef bijna nooit een ander advies dan deze want we
overleggen veel met elkaar.’
Samenwerking bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappelijk werk en psycholoog
Naar oordeel van de psycholoog kan de bedrijfsarts met adviezen helpen bij hele lichte burnoutklachten of spanningsklachten. ‘Bedrijfsmaatschappelijk werkers, die behandelen meer
problemen met coping of echt simpel rouwverwerking. Of bij zaken die meer te maken hebben met
de sociale rol die de persoon heeft op zijn werk, zoals bij problemen met collega’s. Als het erger is,
bijvoorbeeld als mensen een combinatie van problemen thuis en op het werk hebben, worden
mensen vaak naar de psycholoog gestuurd. Ik zie ook vaak medewerkers van het ziekenhuis die in
het werk iets traumatisch hebben meegemaakt, zoals suïcide of het overlijden van mensen die zij in
zorg hadden. Deze werknemers hebben dan soms moeite om daarna door te kunnen gaan met
werken.’
Voor- en nadelen van een psycholoog in dienst van het ziekenhuis
Met de psycholoog zijn ook de voor- en nadelen van een interne versus een externe psycholoog
besproken. ‘Als je geen contract met het ziekenhuis hebt zit je niet met loyaliteitsconflicten, je werkt
dan niet voor het ziekenhuis maar puur voor de cliënt. Het voordeel van deze onafhankelijke positie
is vooral voelbaar als je te maken hebt met conflicten. Als onafhankelijke is het veel makkelijker om
dat te benaderen, behandelen en veranderen. Ik ben in feite gewoon een onafhankelijk consultant
voor de hele arbodienst en de bedrijfsartsen en maatschappelijk werkers. Zo kan ik vrij werken
omdat er in deze situatie geen opdrachtgever is.’
Maar er zijn ook nadelen aan deze positie. ‘Als niet-werknemer heb ik niet zo’n goed inzicht in hoe
het ziekenhuis werkt. Op de Werken in Balans overleggen krijg ik wel wat informatie over de
afdelingen en waar de problemen zitten maar dat is minimaal. Als je zelf binnen het ziekenhuis bent
aangesteld heb je daar meer zicht op en ben je meer bij dingen betrokken, ik zit nu helemaal in de
periferie van het ziekenhuis.’
Over de kosten van een externe psycholoog: ‘ik denk dat een constructie zoals in dit UMC minder
duur is want de psychologen worden niet door het ziekenhuis betaald. Er kan meer zorg op maat
worden geleverd. En ik ga als externe niet alleen maar pakketten aanbieden. Als het nodig is wordt in
overleg met de bedrijfsarts wel eens iemand verwezen naar een andere psycholoog, bijvoorbeeld
voor een korte behandeling in mindfullness. Als iemand daar van kan profiteren doe ik dat wel. Maar
dat doet de bedrijfsarts sowieso, als die denkt dat iemand wel een assertiviteitscursus kan gebruiken
dan sturen ze iemand daar heen. Maar het is niet zo dat ik bepaalde pakketten aanbied die in hun
geheel afgenomen moeten worden.‘
Ten aanzien van een eventuele overlap in werkzaamheden tussen bedrijfsarts,
bedrijfsmaatschappelijk werker en psycholoog: ‘Ik zie geen mensen die ook door bedrijfsarts
behandeld hadden kunnen worden. Hetzelfde geldt voor mensen die beter door het
bedrijfsmaatschappelijk werk behandeld hadden kunnen worden, want als er bij het overleg echt
wordt getwijfeld of iemand naar een psycholoog of naar de bedrijfsmaatschappelijk werker moet dan
krijgen die mensen eerst een gesprek met de laatste. Dan kijkt de bedrijfsmaatschappelijk werker op
dat moment waar iemand heen moet en komt er weer overleg. De bedrijfsarts handelt geen mensen
af die eigenlijk naar de psycholoog hadden gemoeten want dat wordt voorkomen door het Werken
in Balans overleg. Tenslotte behandelt het bedrijfsmaatschappelijk werk ook geen mensen die naar
de psycholoog hadden gemoeten, want als de bedrijfsmaatschappelijk werker vastzit of het aantal
©
TGO / UMGC
82
afspraken dat ze met iemand kunnen maken niet toereikend is, dan verwijzen ze iemand alsnog naar
de psycholoog.’
©
TGO / UMGC
83
Download