Erfgoedwaarde van schrijnwerk in het BHG ()

Opleiding
Duurzaam Gebouw:
Buitenschrijnwerk:
hoe kiezen?
Leefmilieu Brussel
ERFGOEDWAARDE VAN SCHRIJNWERK IN HET
BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST
Jérôme BERTRAND, Stadswinkel
Doelstellingen van de presentatie
●
De erfgoedwaarde van de oude vensters in het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de kijker zetten
●
Enkele ijkpunten meegeven om het patrimoniaal
belang van de vensters te beoordelen
●
Niet alleen het behoud van erfgoed komt aan bod,
maar ook economische en ecologische argumenten
voor het behoud van bestaande ramen.
2
Plan van de uiteenzetting
1.
Beoordeling van de erfgoedwaarde van de oude
ramen
•
1.1. Evolutie van het venster en architecturale
compositie
•
1.2. Toebehoren van vensters
•
1.3. Geschiedenis van technieken
•
1.4. Moeilijkheden bij vervanging van ramen
2.
Economisch argument voor het behoud van oude
ramen
3.
Ecologisch argument voor het behoud van oude
ramen
3
1. Beoordeling van de erfgoedwaarde
van de oude ramen
●
●
●
●
Heeft het gebouw erfgoedwaarde?
►
Is het beschermd?
►
Beschermingsperimeter van een beschermd goed? Gebieden van
culturele, historische, esthetische waarde of voor
stadsverfraaiing? ...
►
Inventaris? Waardevol stadsgeheel (cfr. veel voorkomend
raamwerk tussen 1850 en 1940 ...).
Hebben de vensters historische, esthetische of technische waarde?
►
materialen onvervangbaar (hout van uitzonderlijke kwaliteit,
speciaal glas, opmerkelijk hang- en sluitwerk, ...)
►
opmerkelijke typologie (bv.: indeling met glasroeden, glas-inloodramen, schuiframen, gepatenteerde systemen, ...)
Zijn de vensters oorspronkelijk?
Komen ze overeen met een belangrijke verbouwingsfase van het
gebouw?
Beslissingsboom
●
Beslissingsboom
►
Geval per geval, naargelang van de prioriteiten van de bouwheer, van de
nagestreefde prestatie, de beoogde interventie,…
5
1.1. Evolutie van het venster en architecturale
compositie
Eind 18e eeuw– Begin 19e eeuw
Het venster in de 19e eeuw
Emile Van Leemputten, academietekening
(detail), coll. AAM
Vlaamse neorenaissance
Art nouveau
Beaux-Arts-stijl
13
Art deco
14
Modernisme
15
Het “gezicht van de gevel”
1.2. Toebehoren van vensters
Het oude raam moet worden beoordeeld samen met
de onderdelen die het aanvullen.
Binnenluik: omstreeks 1800
Opvouwbaar buitenluik:
omstreeks 1875
Jaloezie: omstreeks 1880
1.3. Geschiedenis van de technieken
Vensters en geschiedenis van de
technieken
Schrijnwerkerij omstreeks 1900
Coll. Norma - Malonne
Glasblazerij omstreeks 1900 – Vrouwen dragen
glazen buizen
Coll. Guido Vanderhulst
22
Pomp- of krukspanjolet
Hotel Zegers-Regnard, Brussel, Paul Hankar, 1894, coll. MRAH – Foto: AAM
Hengsel, fits, paumelle
1.4. Moeilijkheden bij vervanging van ramen
Onderzoek van verhoudingen
Henri Beyaert, Typetekening schrijnwerk,1872 – coll. AAM
30
Standaardisering
Hedendaags standaardraam met drie aanslagen en een dubbele
pakking. De vleugel en het kozijn zijn allebei gevormd uit een
doorlopend profiel.
Foto: Jacques ADNET
Foto ARAU
Alles begint bij een goed ontwerp …
© Frederic Hossey - AAC
© Frederic Hossey, architect - AAC
© Frederic Hossey - AAC
Raam voor passief- of lage-energiegebouw:
door de dikte van de profielen, voor het
driedubbel glas en een zo laag mogelijke Uwaarde van het raam, is het moeilijker de
zeer performante ramen van vandaag in een
oude gevel te zetten.
2. Economisch argument voor het
behoud van oude ramen
42
Rekenblad van de website Energie +
http://www.energieplus-lesite.be/index.php?id=10234#01
Vervanging van ramen: prijs per m2
Standaard vervanging “meranti” + verf
+ DV U = 1,1 W/m2.K
395€
571€
1053 €
Standaard vervanging “eik” + verf + DV
U = 1,1 W/m2.K
530€
657€
1465€
Standaard vervanging “eik” +
buitenlijstwerk + verf +
DV U = 1,1 W/m2.K
689€
854€
1904€
Vervanging kopie eik + verf + DV U =
1,1 W/m2.K
1592€
1990€
2038€
Bron: Centre Urbain - Stadswinkel, J. Bertrand, Economische analyse van de
ingrepen aan oude ramen, BRC, december 2013.
Vervanging van ramen: terugverdientijd
zonder overheidssteun
Standaard vervanging “meranti” + verf
+ DV U = 1,1 W/m2.K
24,4 jaar
35,3 jaar
65,1 jaar
Standaard vervanging “eik” + verf + DV
U = 1,1 W/m2.K
33,7 jaar
41,7 jaar
93 jaar
Standaard vervanging “eik” +
buitenlijstwerk + verf +
DV U = 1,1 W/m2.K
43,7 jaar
54,2 jaar
120,9 jaar
Vervanging kopie eik + verf + DV U =
1,1 W/m2.K
101 jaar
126 jaar
129,4 jaar
Deze berekeningen van de terugverdientijd zijn gemaakt met het rekenblad op de
website “Energie plus” http://www.energieplus-lesite.be/index.php
Vervanging van ramen: terugverdientijd met
overheidssteun
Standaard vervanging “meranti” + verf
+ DV U = 1,1 W/m2.K
19,5 jaar
30,4 jaar
60,2 jaar
Standaard vervanging “eik” + verf + DV
U = 1,1 W/m2.K
27,3 jaar
35,4 jaar
86,7 jaar
Standaard vervanging “eik” +
buitenlijstwerk + verf +
DV U = 1,1 W/m2.K
37,4 jaar
47,9 jaar
114,5 jaar
Vervanging kopie eik + verf + DV U =
1,1 W/m2.K
94,7 jaar
120 jaar
123 jaar
Berekeningen uitgevoerd rekening houdend met de renovatiepremies en de
energiepremie 2013 voor een “gemiddeld” inkomen. De berekeningen zijn gemaakt met het
rekenblad op de website “Energie plus” http://www.energieplus-lesite.be/index.php
Verbetering van de energieprestatie van de
bestaande ramen: terugverdientijd zonder
overheidssteun
Dubbel glas in bestaande ramen:
DV 4-12-4 U =1,2 W/m2.K
19,9 jaar
24,2 jaar
49,4jaar
Enkel glas met lage emissiviteit in
bestaande ramen: U = 3, 4 W/m2.K
55,1 jaar
77 jaar
127,2 jaar
Voorzetraam 4 mm (helder glas)
32,6 jaar
44,1 jaar
71 jaar
“Standaard” dubbel venster “sapelli” +
verf + DV U =1,1 W/m2.K
22,7 jaar
28,1 jaar
62,6 jaar
Dubbel venster kopie eik + verf + DV
U = 1,1 W/m2.K
90,2 jaar
112,8 jaar
115,5 jaar
Deze berekeningen van de terugverdientijd zijn gemaakt met het rekenblad op de
website “Energie plus” http://www.energieplus-lesite.be/index.php
Verbetering van de energieprestatie van de
bestaande ramen: terugverdientijd met
overheidssteun
Dubbel glas in bestaande ramen:
DV 4-12-4 U =1,2 W/m2.K
10,5 jaar
15,1 jaar
40,3 jaar
Enkel glas met lage emissiviteit in
bestaande ramen: U = 3, 4 W/m2.K
55,1 jaar
77 jaar
127,2 jaar
Voorzetraam 4 mm (helder glas)
32,6 jaar
44,1 jaar
71 jaar
“Standaard” dubbel venster “sapelli” +
verf + DV U =1,1 W/m2.K
21,6 jaar
27 jaar
61,5 jaar
Dubbel venster kopie eik + verf + DV
U = 1,1 W/m2.K
89,1 jaar
111,7 jaar
114,4 jaar
Berekeningen uitgevoerd rekening houdend met de renovatiepremies en de
energiepremie 2013 voor een “gemiddeld” inkomen. De berekeningen zijn gemaakt
met het rekenblad op de website “Energie plus” http://www.energiepluslesite.be/index.php
Voorbeeld van terugverdientijd voor de
isolatie van een bestaand dak
U-waarde van het dak voor isolatie: 3 W/m2.K
U-waarde van het dak na isolatie: 0,25 W/m2.K
Kostprijs: 60 euro/m2
Terugverdientijd berekend aan de hand van het
rekenblad “Energie Plus” =
4,3 jaar zonder premies en belastingaftrek!
5. Ecologische argumenten voor het
behoud van ramen
●
De milieu-impact van vensters moet worden bekeken
volgens twee complementaire benaderingen:
►
De mogelijkheden voor verbetering van de
energieprestatie van het gebouw door een ingreep aan de
vensters: gewoonlijk gaat men ervan uit dat de vensters goed zijn voor
ongeveer 20% van het thermisch verlies van een woning (dak = 30%, muren
= 30%, vloer = 20%). Dit zijn echter gemiddelden, die sterk variëren volgens
de typologie van de gebouwen (2, 3 of 4 gevels) en de verhouding van de
muuropeningen.
►
De analyse van de levensduur van de vensters
Hierbij wordt
gekeken naar de milieu-impact van een product, een dienst of een activiteit,
van de ontginning van grondstoffen tot de afvoer van het afval. De
bestudeerde aspecten zijn: het al dan niet hernieuwbare karakter van de
gebruikte grondstoffen, de emissies van verontreinigende stoffen, en de
“grijze energie”, m.a.w. de energie die nodig is voor de productie en de
verwijdering.
Milieubalans van wanden Architecture & Climat
Kolom 1 = pvc / kolom 2 = hout-aluminium / kolom 3 = hout (zonder label)
Enkele vaststellingen
●
De levenscyclusanalyses worden alleen uitgevoerd voor nieuwe
ramen. Deze LCA’s, die worden uitgevoerd volgens verschillende
methodes, leveren resultaten op dit onderling moeilijk te vergelijken
zijn.
●
Er kunnen wel trends worden vastgesteld: houten ramen lijken beter
dan andere materialen, op voorwaarde dat het hout uit duurzaam
beheerde bossen komt (waardoor tropisch hout meteen
uitgesloten is, tenzij het gelabeld is)
●
De beglazing lijkt minder zwaar door te wegen dan het raam in de
balans van de milieu-impact van de vensters
●
Volgens de LCA’s zouden de hedendaagse vensterramen een
levensduur hebben van 30 tot 50 jaar
●
Dit staat in contrast met de lange levensduur van de oude ramen:
dankzij een regelmatig onderhoud zijn veel ervan na meer dan 100
jaar nog in goede staat …
●
Wanneer komt er een LCA die het behoud van een bestaand raam
vergelijkt met de vervanging ervan?
Interessante tools, websites, enz.:
●
BERTRAND Jérôme, Houten schrijnwerk – Erfgoed en comfort verenigen, Directie
Monumenten en Landschappen, Onderhoudsboekje, collectie Kunst in de straat,
Brussel, heruitgave 2008.
●
Hennaut Eric et Demanet Marie, Hout en metaal in de Brusselse huisgevel, Koning
Boudewijnstichting, Archieven van Moderne Architectuur, Brussel, 1997.
●
Heymans Vincent, Les dimensions de l’ordinaire, La maison particulière à Bruxelles,
fin XIXe – début XXe siècle. L’Harmattan, Paris, 1998.
Websites
http://www.energieplus-lesite.be/index.php?id=10364
http://www.leefmilieubrussel.be/gidsduurzamegebouwen
http://www.stadswinkel.be
http://www.patrimonium-beroepen.be
http://www.monument.irisnet.be
http://www.brugis.be
54
Referentie Gids duurzame gebouwen:
http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be
●
G_MAT00 – Duurzaam materiaalgebruik
●
G_MAT01 – De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen
en keuzehulpmiddelen
●
G_MAT07 – Duurzame keuze van raamkaders
55
Wat moet worden onthouden van
de uiteenzetting
●
De vensters zijn een belangrijk onderdeel van de compositie van
een gevel. Een vervanging door een “verkeerd” model kan een
gevel zo goed als onherstelbaar verminken.
●
De erfgoedwaarde van de ramen houdt verband met het uitzicht
ervan, maar ook met het feit dat ze getuigen zijn van de
geschiedenis van de technieken, en dat ze vaak gemaakt zijn van
zeldzame materialen die niet langer worden geproduceerd
●
De vervanging van oude ramen die nog in goede staat zijn, is
financieel niet rendabel, vooral indien het om complexe vormen
gaat. Het ecologisch voordeel van deze vervanging is ook
helemaal niet bewezen.
●
Het behoud van de bestaande ramen en de verbetering van hun
(thermische, akoestische, …) prestaties moet dus moet voorrang
worden overwogen wanneer ze nog in voldoende goede staat zijn.
56
Contact
Jérôme BERTRAND
Renovatieadviseur
Centre Urbain-Stadswinkel asbl-vzw
Anspachlaan 59 – 1000 Brussel
Gegevens

: +32(0)219 40 60
E-mail: [email protected]
57
Infoloket – Telefonische infolijn
Erfgoed / Energie / Renovatie / Stedenbouw
Sint-Gorikshallen
●
Sint-Goriksplein 1
1000 Brussel
●
van dinsdag tot vrijdag,
van 10 tot 17 u,
zaterdag, van 14 tot 17 u.
●
02 219 40 60
●
www.stadswinkel.be
●
[email protected]